Koto hanesan aihoris ida nebe ho tipu moris balun nani no balun moris la nani, ho ko’or fuan no musan nebe diferente. Koto mos hanesan aihoris ida nebe sai hahan nutrisaun diak iha povu mundu tomak. Ema konsumi koto ass tebes, tamba ne’e demanda koto ba merkadur tenki estavel Availado/perparadu hela deit.
Tekniku cultivasão aihoris koto ne’e fo vantazen diak ba agrikultur, liu-liu fini koto nebe moris ho lalais no lapersija tratamentu spesiku. Atu hahu kuda aihoris koto, importante mak teki komprende didiak pontus hirak tuir mai:
1. Aihoris koto persija
sistema fertelizasaun
nebe diak, hodi
hasa’e produsaun.
Uja adobus organiku
diak
liu
kompara ho adobus kimiku
tamba uja adobus kimiku fo (±)
infaktu ba kateudu nutrisaun
(oituan) ba aihoris koto.
Hamos du’ut/weeding/capina:
Aihoris koto nia moris la tolera ba
kompetisisaun ho duut, tamba ne’e hamos duut
persija tau matan didiak. frekuénsia hamos duut
defende ba populasaun duut nebe iha to’os.
Maibe minimu liu hamos duut durante aihoris
koto moris dala rua (loron 15 no 25 depois kuda)
C
ontrola peste :
Peste nebe, dalabarak estragu aihoris koto,
Henesan pilachna S., Etiella zinckenella,
Lamprosema indicate, Plusia Chalcites, Prodenia
litura, Empoasca fasialin, trips e aphids. Controlu
ka prevene peste ho metodu mekániku mak
hanesan kaer no hamate, ka uja pestisida organiku
nebe halo kahur husi lis mutin, aimanas lotuk,
ailia, derok mis, sambiloto tahan.
K
oto hanesan aihoris
ida nebe ho tipu
moris balun nani
no balun moris la
nani, ho ko’or fuan no musan
nebe diferente. Koto mos hane-
san aihoris ida nebe sai hahan
nutrisaun diak iha povu mundu
tomak. Ema konsumi koto ass
tebes, tamba ne’e demanda koto ba merkadur
tenki estavel Availado/perparadu hela deit.
Tekniku cultivasão aihoris
koto ne’e fo vantazen diak
ba agrikultur, liu-liu fini
koto nebe moris ho lalais
no lapersija tratamentu
spesiku. Atu hahu kuda
aihoris koto, importante
mak teki komprende didi-
ak pontus hirak tuir mai:
Tekniku Cultivasão Aihoris Koto
FLEIXA - RW
ULULEFA- RW
MAF
Ministério De Agricultura E Pescas
Direcção Nacional Agricultura Horticultura E Extensão
Departamento Extensaun
Tipo moris koto FLEIXA-RW
Requisitos Moris aihoris koto :
Koto bele moris iha kualker fatin, maibe atu
diak liu kuda iha iklima bokon to’o marang iha
elevasaun oin-oin. Koto la persija udan nebe
spesifiku, maibe diakl iu kuda iha area ho udan
be’en 1500 - 2500 mm/tinan. Aihoris koto per-
sija loron manas barak hodi moris ho range
400 - 800 feetcandles (aihoris koto laos aihoris
nebe persija ai mahon). Koto moris diak iha
temperature optimum 20 - 30 0
C,
pH 5-6, rai nebe diak
liu ba aihoris koto
mak rai andosol no
regosol. Rai andosol
no regosol ninia
draenase diak (rai an-
dosol dalabarak iha
foho ho ninia udan
be’en 2500 mm/tinan.
Rai andosol ne’e
mayoria ko’or metan,
tamba - nakonu ho ninia kateudu organiku
ne’ebe ass. Rai regosol ho nia ko’or hanesan
aqudesa no cokelato oituan iha mos balun
ko’or kinur oituan. Textura rai regosol hanesan
rai henek.
Manutensaun :
Manutensaun ba aihoris koto hanesan:
Tau adobus ba aihoris, rega aihoris, hamos
du’ut, controlu peste
Modelu rai Andosol
Modelu rai Regosol
Tipo Moris Koto
ULULEFA- RW
2. Etiella zinckenella Lamprosema indicate Plusia Chalcites
Etiella zinckenella Empoasca fasialin Trips e aphids
Lis mutin Aimanas lotuk Ailia
Derok mis
Sambiloto
VIGURA : PESTE AIHORIS KOTO NO AIHORIS PESTISIDA ORGANIKU
Aihoris Pestisida Organiku
Peste Aihoris Koto
3. Controla moras
Moras principal aihoris koto hanesan
Pseudomonas solanacearum, Cercospora
sp, Puccinia arachidis, virus ( AzMV - adzuki
bean mosaicvirus, BICMV - blckeye cowpea
masaic virus, AMV - alfafa mosaic virus) ata-
kasaun virus ne’e bele hamenus produsaun 43
%. Atu hamenus moras estraga aihoris liu husi
dalan kuda variedade nebe rezistansia ba moras
e prevene moras liuhusi metodu mekániku
(fukit aihoris nebe kona moras no sunu). Ai-
moruk kimiku fungisida hanesan benomil,
mankozeb, bitertanol, karbendazim, klorotalonil
(Benlate, Dithane M-45, Baycor, Delsane,
MX200, no Daconil)
Kolheta
Koto fuan maran la ho tempu nebe lahane-
san tamba ne’e atifidade kolheta halao dala 2
to’o dala 3, jeral mente prosesu kolheta halao
hahu halao depois de loron 110 to’o loron 122.
Marka nebe uja hodi determina kolheta aihoris
koto hanesan : ko’or fuan malahuk (gloomy),
kulit liur la kaber (rough), no musan fuan sei-
dauk naklosu/mosu no rona lian iha tempu ku’u
fuan. Kuandu marka hirak ne’e hetaan ona,
hatudu katak tempu ona kolheta aihoris koto.
Kolheta aihoris koto diak liu la uja ma-
teria kua hanesan tudik, tamba sei halo kanek
koto musan, hodi sai hanesan odamatan tama
husi baktéria no estraga koto musan, metodu
kolheta aihoris koto nebe diak liu mak ku’u ko-
to fuan ho liman neineik no kuidadu.
Post kolheta
Koto fuan nebe kolheta ona, habai iha
loron to’o maran kompleitu, ho sinál kulit koto
maran no koto musan sai mesak husi kulit, ka-
davéz kulit koto fuan persija deut hodi hasai
koto musan husi fuan laran, no koto musan ne-
be maran ona rai iha karong no pronto fa’an.
Koto musan balun, persija halot hodi sai fini, no
koto musan nebe atu sai fini persija hili koto
musan nebe diak hanesan modelu koto musan
tengki kompletu, musan bo’ot, koto musan la
kanek, ko’or nabilan, no koto musan mo’os,
depois de selesaun fini koto bele rai fini iha
butir aqua fatin karik fini oituan, no fini barak
rai iha fatin nebe siguru hanesan platik mahar,
bidog, silo (anin labele tama).