Relatorio ida ne’e, sumario husi aktifidade Asesor Fini (Simao M. Belo) nebe halao ka kaherek hamutuk ho Diretur Dirasaun Nacional Agrikultura Hortikultura e Extencion (Sr. Amaro Ximenes) durante tinan ida ho balun (Julhu 2016—Dezembru 2017) iha Minesterio Agrikultura e Pescas.
Relatorio ida ne’e, sumario husi aktifidade Asesor Fini (Simao M. Belo) nebe halao ka kaherek hamutuk ho Diretur Dirasaun Nacional Agrikultura Hortikultura e Extencion (Sr. Amaro Ximenes) durante tinan ida ho balun (Julhu 2016—Dezembru 2017) iha Minesterio Agrikultura e Pescas.
Iha module ida ne'e hakerek konaba
Programa dirasaun nacional grikultura Hortikultura e Extencion
Fini Certifikadu
Fini Komersial
Distribubusaun Fini
Kualidade fisiologi no kualidade Fiziku fini
Kustu de Produsaun Fini
Programa Sentura de Hortikultura
Programa agrikultura Integradu
Autorizasaun Hatama Material Agrikula
Kalendario Kultivasaun Iha Irigasaun
Politika no Programa MAP Hodi Hakbi’it Feto
Karta Akordu Koperasaun Servisu
PROGRAMA NO MATERIA DIRASAUN NACIONAL AGRIKULTURA HORTIKULRA E EXTENCION JULHU 2016—DEZEMBRU 2017
1. Prefásiu
Relatorio ida ne’e, sumario husi aktifidade Asesor Fini (Simao M. Belo) nebe
halao ka kaherek hamutuk ho Diretur Dirasaun Nacional Agrikultura Hortikultura e
Extencion (Sr. Amaro Ximenes) durante tinan ida ho balun (Julhu 2016—Dezembru
2017) iha Minesterio Agrikultura e Pescas.
Dirasaun Nacional Agrikultura Hortikultura e Extencion, iha ministerio Agrikultura e Pescas, hare
liuba agrikultultura nia nesisidade. programa no ativiades ne’ebé maka DNAHE implementa no
realiza iha Tinan julhu 2016— Dezembru 2017 hanesan Produs fini fontes no kontrolu kulidade,
Sentura de Hortikultura, Agrikultura Integradu no mekanizasaun. Atu estabelese rograma nee
hodiak persija
2. Programa
Dirasaun Nacional Agricultura Horticultura e
Extencion, 2018
Amaro Ximenes
Dir. DNAHE
Programa Dirasaun Nacional Agrokultura
Hortikultura Extension, 2018
1. Produs fini Fontes
2. Produs fini sertifikadu
3. Produs fini hortikultura (BS, FS, CS
Komercil seed)
4. Sosa fini Hortikultura no alimentar
5. Sintura de hortikultura
6. Agrikultura integradu
7. Pilotu extension kada suku tuir aihoris
importante
3. Programa Dirasaun Nacional Agrokultura
Hortikultura Extensaun, 2018
8. Kapasitasaun ba extensaun, agrikultor, traktorista,
mekanikus, Produtor fini hortikultura
9. Subsidiu fila rai
10. Protesaun dasplantas (prevensaun, kurativo no
kapasitasaun)
13. Kapital menor (kareta 4, Traktor 12, Implen,
sparepart traktores, roda traktores Dextop 20,
printer 6, projector 2)
14. Kapital dezenvolvementu (LAB fini, coolstorage 3)
Fini Nukleus
Fuling
Comodity Variedade Liquisa Manufahi
Batar
Sele (fulin) 0 200
Noimutin (fulin) 200 0
Nai 0 0
Hare
Nakroma 0 0
Nakroma 1
Forerai Utamua 0 0
Koto Fleixa-RW 0 0
Foremungu
Lakateu 0 0
Qiukai 0 0
Fehuk
H1 0 0
H2 0 0
H3 0 0
Aiharina A1 0 0
A2 0 0
Total (fuling) 200 200
6. Sosa Fini Horticultura ( Horticulas)
Comodity Variedade
Tarjetu
(gr/bundel)
Area Cultivu (ha)
Aimanas Agusta 20 50
Paprika Red star 20 50
Brocoly Lucky 15 37.5
Pakchoi Bris Green 20 50
Pichay Eikun 20 50
Alfase General 10 25
Tomate Lentena 5 50
Bringjela Antaboga 5 50
Repolho Talenta 20 57
Pateka Amaral 5 50
Aimanas Gada MK 10 100
Kanko Prima said 500 33
Nabu GreenBow 20 40
Fehuk Eropa Granula, Atlantik, Lokal 10000 10
Total 10670 652.5
Sosa Fini Horticultura (Fruteuras)
Comodity Variedade
Tarjetu
(Hun)
Area Cultivu (ha)
Has Manalagi, Arumanis,madu 4000 40
Sabraka (grafting) Tanjerina Lokal 7000 21
Derok (grafting) Masing Lokal 5000 15
Salak Lokal 2000 6
Rambutan Lokal 1000 15
Uvas Verde lokal, Rochu Lokal 4000 12
Fertilizantes
Adubus Kompos 1000 (Kg) 200 ha
7. Agrikultura Integradu, 2018
40
225 300
400
900
1050
2262
Ainaro (Casa) Hatudu (Raibere) Bulutu (Laleia) Bulutu (Vemasse) Ainaro (Bonuk) Karau ulun Suai (Oebaba)
Area(ha)
Fatin Implementa
Aktividade Agrikultura integradu
• Produs hare
• Produs fore munggu
• Produs fore keli
• Produs adobu organiku
• Produs pestisida organiku
• Hakiak Ikan
8. Subsidiu fila rai
Traktor aktivo
(Unit) Mina (L)
total troktor fila
rai (ha) Luan area natar
(ha) Luan area to'os
(ha)
251
450,000
10,000
6,000
4,000
Rezultadu
Aktividade Are (ha)
Produsaun
(ton)
Fos (ton)
Konsumsi
fos TL/tinan
(ton)
Natar 6,000 21,000 10,500 152
To'os 4,000 10,000 10,000 96
9. REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE
MINISTÉRIO DE AGRICULTURA E PESCAS
Direcção Nacional Agricultura Horticultura e Extension (DNAHE)
Post koileta Komoditi Forerai (Utamua)
Husi :Departmentu Fini
Nurak
Istoria
• Post koileta hanesan aktividade determina
kualidade no kuantidade fini.
• Atendementu post koileta kuandu la los/sala
sei fo inpaktu maka’as ba produsaun no valor
ekonomia. Tamba ne atendementu post koileta ho los persija hetan
perioridade iha prosesu produs fini
• Aktividade post koileta hirak nebe inpaktu ba
kualidade fini hanesan tempu koileta,
hamaran, ku’u, adia tempu no rai fini
10. Objetivo
• Mantein ba kualidade ho kuantidade
diak.
• Minimiza fore rai nebe lakon iha tempu
koileta
Material saida mak tengki perpara
antes koileta??
1
2
3
4 5
6
7
8
9
10
11
11. Oinsa atu hatene forerai
bele koileta ona ??
1. Tempu koileta,
loron 120-150 ou
fulan 4-5 (depende
variedade)
2. Umidade 35-50%
(Woodroof, 1966)
Hatudu risku klaru, Isin
Nakonu no kuandu buti to’os
Tahan hahu mosu kinur, tahan
balun monu, sanak/kain to’os
(kuandu silu)
Oinsa Prosesu Koileta ??
Fukit forerai ho kuidadu no
ajuda ke’e ho aisuak atu
forerai isin labele hela iha rai
laran
Forerai tau hamutuk iha fatin
nebe strategia
Ku’u forerai musan husi
sanak no hamos rai nebe belit
iha forerai musan
12. koileta forerai iha nasaun boot
Google
Oinsa fini sai mos ??
1. Tara udan laran
2. Tau fatuk leten
(tara no tau udan
laran ± loron 3-
4/too mos )
13. Musan Mos
Oinsa habai forerai ??
• Hamos fatin habai antes atu habai
• Nahe terpal ou biti/ selaiha fatin habai sumenti
• Foti forerai nebe iha karon/bote laran fakar ba
terpal/biti nebe perpara ona hodi habai forerai.
• Hatetuk forerai mahar ± 2-3 cm
• Kada oras rua fila forerai ba mai
• Habai (lona/sementi leten) ± loron 3-5 (defende
iklima)
Nota : Habai hahu oras tuku 8.00 dader too oras 16.30 lokraik
s1
14. Oinsa prosesu habai forerai??
Habai iha
simenti
leten
Antis atu
habai tengki
hamos uluk
fatin habai
Metodu Habai iha Terpal
leten
1
2
3
4
Oinsa halo Selesaun fini forerai
??
• Haketak forerai musan tuan no nurak
• Haketak forerai ki’ik no bo’ot
• Soe att no dodok
• Forerai diak hatama ba silo/raifatin
nebe siguru ho umidade 9% - 12%.
Nota: Selesaun ne bele haloo iha tempu kuu, habai no
antes atu hatama silo/rai fatin
15. Oinsa halo’ot fini forerai ??
Rai iha armajen nebe diak (maran,
ladung bokon, ladung maran)
Hamos fatin rai fini
Labele rai diretamente ba rai
fatin(Rai iha palet leten)
Hatama fini nebe maran ona ba silo,
karong taka metin
Referensia
• Dili, 17 Marcu 2015, Esperensia Funsionario
Departementu Produsaun e Certificasaun Fini
-DNAH-MAP-SOL, Timor Leste, durante
serviso hamutuk ho to’os nain kontrotadu
produs fini forerai klase Certifikadu.
16. Atividade Praktika
• Fahe gropu 3
• Identifika karakteristika forerai antes koileta
• Perpara material antes koileta
• Coileta
• Oinsa fini mos (Gropo 1 fase, gropu 1 kesi no
tara, gropo ida tau fatuk leten).
• Oinsa habai forerai
• Prosesu habai forerai
• Selesaun fini
• Prosesu halot fini (peragakan)
17. VIQUEQUE
AILEU
Post koileta Komuditi Batar
BOBONARO
MANUFAHI
BAUCAU LIQUICA
REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE
MINISTÉRIO DE AGRICULTURA E PESCAS
DIRECÇÃO NACIONALAGRICULTURA HORTICULTURA E EXTENSION
Istoria
• Post koileta hanesan aktividade determina
kualidade no kuantidade fini.
• Atendementu post koileta kuandu la los/sala
sei fo inpaktu maka’as ba produsaun no valor
ekonomia. Tamba ne atendementu post koileta ho los persija hetan
perioridade iha prosesu produs fini
• Aktividade post koileta hirak nebe inpaktu ba
kualidade fini hanesan tempu koileta,
hamaran, behu, adia tempu no rai fini
18. Objectivu
• Atu hetan fini batar/batar musan ho
kualidade diak.
• Halao habai, koko standar be’e, rai fini ho
lolos no to’o hetan folin iha tempu fa,an ho
diak/ass
Perparasaun
• Hasai aihoris lina 5
(devemde husi distansia
isolasaun)
• Karong Nylon
• Terpal
• Skrin 8 & 9 mil
• Tesi funan mane
(maijamenus husik semana
ida/habai antes koileta
19. 5
1
2
3
4
Karakteristika batar besik koileta
• Koileta :
1. Batar kulit loke iha toos laran
2. Batar kulit loke iha uma rai fini
• Lalin ba rai iha fatin nebe perpara ona
(hanesan uma rai fini)
• Loke batar kulit labele liu husi loron 7-10
• Labele bou :
1. ho kulit
2. ho batar fulin
3. batar musan
22. Rai Fini
• Koko standar be'e
• Karong Nylon + plastik (50 kg)
• Rai iha Bidong (taka metin)
• Rai iha Silo (taka metin)
• Obrigasaun tengki taka metin no
tula iha palet/hadak leten
Se tempu koileta, hamaran, behu, la
adia tempu, rai fini. atende maksimu
hotu saida mak akontese?????????
23. Produsaun fini sertifikadu, 2016
14.5
5
11
0
2
4
6
8
10
12
14
16
Sele/Noimutin/Nai Nakroma Utamua
Kuantidade(ton)
Komudity
Distribusaun fini sertifikadu, 2016
1680
1550
1444
2460
560
740
1575
825
2100
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
Leste Centro Oeste
KuantidadeFini(kg)
Região
Fini Batar (Kg)
Fini hare (Kg)
Fini Forerai (Kg)
24. Distribusaun Sistema Aldeia
Extensionista prepara
lista husi Agricultores liu
husi Chefe Alddeia
Extensionista ho Chefe
Aldeia prepara kriteria ba se
mak bele sai beneficiaris atu
hetan fini (ex; Agricultor feto,
agricultor kbit laek ka
agricultor disabilidade etc.)
Extensionista ho
Chefe Aldeai hili #
numeru uma kain atu
distribui fini.
Extensionista tenke
banate tuir
regulamentu : uma
kain nebe hetan fini
iha tinan ida sei la
hetan tan fini tina
rua tuir mai.
Distribuisaun fini tenke ho
quantidade nebe hanesan
(5kg/uma kain ba batar, 4
kg/uma kain ba Hare no 2
kg/uma kain ba forerai ). Labele
liu no labele menus.
Uma kain nebe simu fini
husi aihoris ida labele fo
tan aihoris seluk iha tinan
nebe hanesan
MAP Municipiu rekolha
informasaun konaba
progressu husi distrbuisaun
fini mais ou menus uma kain
ida/aldeia
Frakeja iha sistema nebe existe
Selesaun uma kain
ba distribusaun fini
la klaru.
Uma kain nebe besik
liu Extensionista
hetan fini uluk
Uma kain nebe besik
liu extensionista
hetan fini kada tinan.
Uma kain nebe iha
aldea rural liu
dalaruma haluhan ka
la hetan asesu ba fini
Laiha
monitorisasaun husi
MAP hodi hatene
progressu husi
distribusaun fini
Rekolha progressu
fini nebe kuda (ex;
moris ka lae,
produsaun etc)
25. Fini Sertifikadu REJERVA
Comodity Variedade
Kg
Aileu Baucau Bobonaro Manufahi Viqueque Total
Batar
Sele 1330 0 0 4800 0 6130
Noimutin 0 0 0 0 2165 2165
Nai 0 0 0 1000 0 1000
Hare Nakroma 0 2000 0 0 0 2000
Forerai Utamua 0 3000 800 0 0 3800
Total 1330 5000 800 5800 2165 15095
Fini komersial rejerva (ton)
10
35.5
Batar
Hare
26. Fini komersial 2016
198
227
16
Kompra fini (ton)
Batar
Hare
Forerai
188
192
16
Distribui (ton)
Batar
Hare
Forerai
Detailu sosa fini railaran, 2016
Klase Fini Aihoris Kuantidade (kg) Orsamentu ($)
Fini sertifikadu
Batar 14500 21750
Hare 5000 7500
Forerai 11000 22000
Total 30500 51250
Fini Komersial
Batar 198000 297000
Hare 151500 227250
Forerai 11000 22000
Total 360500 546250
Fini Komunidade
Hare 102300 153450
Forerai 5000 10000
Foremungu 8000 8000
Forekeli 4600 4600
Total 119900 176050
Total jeral 510900 773.550
27. PROCEDIMENTO OPERACIONAL PADRÃO (POP) PAGAMENTU NO DISTRIBUSAUN
FINI KOMERSIAL (BATAR, HARE, FORERAI) HUSI KOMPANYA BA MAF MUNICIPU,
2016/2017
1. Rejultadu tender husi Aprovizionamentu – MAF Asina kontratu
2. Ko’odena ho Asosiasaun ANAPROFIKO Determinasaun no define sepesiku, kuantidade
Fini
3. Kompanya ko’odena ho Dir DNAHE, Shefe departamentu Crop, Shefe departamentu Exten-
saun, no Shefe departamentu Fini. Kuantidade, kualidade, equipamentus, Determinasaun
no define sepesiku, kuantidade Fini.
4. Kompanya hamutuk Staff Logistik ida, Staff crop ida, Staff departementu fini ida no Staff de-
partementu extensaun ida (Team la’os individu), arangka baa Produtor Fini iha Municipu
Kontaktu Dir MAF municipu antes.
5. MAF municipu + Staff tekniku nacional (no 4) halao Pagamanetu ba Produtor Fini
6. Antes hatun fini iha Armajen MAF municipu staff tekniku Nasional (no 4) check
kuantidade no qualidade fini tuir regulamentu nebe determina
7. Asina DO Husi Dir MAF munisipu/Shefe tekniku no Staff Logistik nasional antes asina
chek fali dokumentus kuantidade no kualidade fini
8. Kompanya distribui fini ho kualidade diak 100 % Municipu 13/municipu detemina
9. Kompanya submete relatoriu distribusaun no pagamentu fini Dir. DNAHE.
10. Dir. DNAHE Check relatoriu husi Staff tekniku nasional (no 4) Dadus hanesan ho kom-
panya asina no lahanesan kompanya hadiak fali relatoriu
11. Dir. DNAHE Rekomeda relatoriu husi kompanya Aprovizionamentu no finansa hodi halo
pagamentu.
REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR LESTE
MINISTÉRIO DA AGRICULTURA E PESCAS
28. Distribuisaun Fini Sertifikadu Aihoris Batar,
husi Departementu Fini – MAF ba Produtor Fini Komersial,
2016/2017
Oe-cusse
: Distrubução Sele
: Distrubução Sele
: Distrubução Noimutin
500 kg (25 ha)
600 kg (30 ha)
340 kg (17 ha)
240 kg (12 ha)
350 kg (17.5 ha)
320 kg (16
ha)
240 kg (12 ha)
640 kg (32 ha)
560 kg (28 ha)
120 kg (6 ha)
580 kg (29 ha)
184 kg (9.2 ha)
Stock Fs 3.5 ton
Sock Fs 7 ton
Stock 3 ton
Rezumu
Total PFK
Rejiaun Area (ha)
Total Dist FS
(Kg)
Leste 84 1680 16
Centro 77.5 1550 16
Oeste 72.2 1444 10
Total 233.7 4674 42
PFK : Produtor Fini Komersial, FS : Fini Sertifikadu
Distribuisaun Fini Sertifikadu Aihoris Hare,
husi Departementu Fini – MAF ba Produtor Fini Komersial,
2016/2017
1200 Kg (60 ha)
Stock Fs 5 Ton
60 Kg (3 ha)
1060 Kg (53 ha)
140 Kg (7 ha)
260 Kg (13 ha)
100 Kg (5 ha) 100 Kg (5 ha)
100 Kg (5 ha)
80 Kg (4 ha)
100 Kg (5 ha)
460 Kg (23 ha)
Rezumu
Total PFK
Rejiaun Area (ha) Total Dist FS (Kg)
Leste 123 2460 13
Centro 28 560 5
Oeste 37 740 6
Total 188 3760 24
PFK : Produtor Fini Komersial, FS : Fini Sertifikadu
29. Distrubução Fini Sertificado (Forerai)
husi Departementu Fini – MAF ba Produtor Fini Komersial,
2016/2017
Oe-cusse
Stock Fs 6 ton
Stock Fs 5 ton
1050 kg (7 ha)
300 kg (2 ha)
600 kg (4 ha)
225 kg (1.5 ha)
600 kg (4 ha)
1200 kg (8 ha)
300 kg (2 ha)
80 kg (0.5 ha)
Rezumu
Total PFK
Regiao Area (ha) Total Dist FS (Kg)
Leste 10.5 1575 5
Centro 5.5 825 2
Oeste 14 2100 6
Total 30 4500 13PFK : Produtor Fini Komersial, FS : Fini Sertifikadu
Alokasaun Fini Komersial Aihoris Hare (Nakroma),
ba Municipio, 2016/2017
Stock 59.7 ton
Stock 1.5 ton
Stock 20 ton
Stock 10 ton
Stock 10.18 ton
Stock 12 ton
Stock 6.1 ton
Stock 2.8 ton
Stock 4.5 ton
Stock 28 ton
Demanda fini 10 ton
Demanda fini 15 ton
Demanda fini 10 ton
Demanda fini 10 ton
Demanda fini 15 ton
Demanda fini 10 ton
Demanda fini 5 ton
Demanda fini 4.5 ton
Demanda fini 10 ton
Demanda fini 10 ton
Demanda fini 10 ton
Demanda fini 10 ton
16
198
227
16
188 192
Forerai Batar Hare
Total kompra no distribui fini komersial, 2016/2017
Kompra (ton) Distribui (ton)
30. Alokasaun Fini Komersial Aihoris Batar (Sele, Noimutin, NAI),
ba Municipio, 2016//2017
Distribui fini 12.1 ton
Stock 12.1 ton
Distribui fini 21 ton
Stock 14 ton
Distribui fini 25.4 ton
Stock 23.4
Distribui fini 15.3 ton
Stock 26.7 ton
Distribui fini 5 ton
Distribui fini 17 ton
Stock 38.7 ton
Distribui fini 20 ton
Stock 4.5 ton
Distribui fini 25 ton
Stock 43 ton
Distribui fini 4.1 ton
Stock 4.1 ton
Distribui fini 15 ton
Stock 10.9 ton
Distribui fini 15 ton
Stock 12.5 ton
Distribui fini 19 ton
Stock 10.1 ton
16
198
227
16
188 192
Forerai Batar Hare
Total kompra no distribui fini komersial, 2016/2017
Kompra (ton) Distribui (ton)
Alokasaun Fini Komersial Aihoris Forera (Utamua),
ba Municipio, 2016
Oe-cusse
Distribui fini 171 kg
Stock 171 kg
Distribui fini 11300 kg
Stock 11300 kg
Distribui fini 385 kg
Stock 385 kg
Distribui fini 1200 kg
Stock 1200 kg
Distribui fini 500 kg
Stock 500 kg
Distribui fini 3300 kg
Stock 3300 kg
Distribui fini 1250 kg
Stock 1250 kg
Ditsribui fini 300 kg
Stock 300 kg
16
198
227
16
188 192
Forerai Batar Hare
Total kompra no distribui fini komersial, 2016/2017
Kompra (ton) Distribui (ton)
31. Rezultadu Teste Jerminasaun Fini Komercial Aihoris
Batar, 2017/2018
Labortoriu Nacional Dili,
Analizador fini
Deprtementu Fini
Aktifidade Departementu Fini ba fini komersial
aihoris batar, 2017/2018
Total PFC realiza produs fini
Batar
Total sample teste
Total produsaun (ton)
25
29
109.6
32. Total Produsaun Fini Komersial, Aihoris Batar
kada Municipio, 2017/2018
1, 596
1, 880
3, 680
4, 210.89
6, 649.61
9, 750 10, 330 10, 640
12, 360
16, 770
31, 694
Manatuto Baucau Ermera Bobonaro Aileu Covalima Viqueque Lospalos Ainaro Liquica Manufahi
Produsaun(kg)
Municipio
Rezultadu teste Laboratoriu Aihoris Batar,
Municipio Aileu
Kadar Bee (%)
Pureza %
Jerminasaun %
12.9
99.9
98.5
12.4
99.9
98.0
Esperansa Moris Diak Kokorek Manufoni
33. Rezultadu teste Laboratoriu Aihoris Batar,
Municipio Ainaro
Rezultadu teste Laboratoriu Aihoris Batar,
Municipio Baucau
34. Rezultadu teste Laboratoriu Aihoris Batar,
Municipio Bobonaro
Kadar Bee (%)
Pureza %
Jerminasaun %
12.5
100.0
98.5
11.1
99.9
97.0
Jufosar Lacabasi
Rezultadu teste Laboratoriu Aihoris Batar,
Municipio Covalima
35. Rezultadu teste Laboratoriu Aihoris Batar,
Municipio Ermera (Raibohat)
Rezultadu teste Laboratoriu Aihoris Batar,
Municipio Liquica
36. Rezultadu teste Laboratoriu Aihoris Batar,
Municipio Lospalos
Rezultadu teste Laboratoriu Aihoris Batar,
Municipio Manatuto
Kadar Bee (%)
Pureza %
Jerminasaun %
12.6
99.7
99.9
12.8
99.9
98.0
ANO Haburas Natureza
37. Rezultadu teste Laboratoriu Aihoris Batar,
Municipio Manufahi
Kadar Bee (%)
Pureza %
Jerminasaun %
13.5
99.7
Halafi, 88.5
13.0
99.9
Weda, 95.0
12.7
99.8
GAM, 90.8
12.7
99.9
Raikotu, 91.5
Rezultadu teste Laboratoriu Aihoris Batar,
Municipio Viqueque
Loke Dalan
Tane Fini
Huhek
Kadar Bee (%)
Pureza %
Jerminasaun %
13.1
100.0
98.3
13.8
99.8
95.5
13.3
99.8
83.5
38. No Atividades
Kuantidade
labour
Durasaun
Serviso
$/loron (US$) Total (US$)
1 Perparasau rai no Grade 5 5 5.00 125.00
2 Fini 0 0 0.00 0.00
3 kuda 8 2 5.00 80.00
4 Kuda hikas 2 1 5.00 10.00
5 Hamos du'ut I 8 6 5.00 240.00
6 Hamos du'ut II 5 3 5.00 75.00
8 Colheta 8 5 5.00 200.00
9 Habai batar fulin 6 5 5.00 150.00
10 Behu 8 3 5.00 120.00
11 Habai batar musan 5 3 5.00 75.00
12 Tahek/selesaun fini 8 4 5.00 160.00
13 Halot fini/tau iha silo 6 2 5.00 60.00
14 Falun fini 4 4 5.00 80.00
15 Transporte 100.00
16 Plastik + label 180.00
17 Karong 38.00
18 Seluk seluk 100.00
Tota geral (US$) 1793.00
Folin sosa iha agri 1.50
Folin fini batar/kg 1.20
Benefisio/kg 0.30
Total benefisio/ha 450
Kustu de produs fini KOMERCIAL aihoris BATAR ho Subsidiu (Area 1 ha : 1.5 ton)
Materiais produs fini 5
No Atividades
Kuantidade
labour
$/loron (US$) Total (US$) Penyusutan ($)
1 Ensada 2 5.00 10 2
2 Aisuak 2 5.00 10 2
3 Hendsprayer 1 150.00 150 3
4 Pestisida 1 50.00 50 10
5 Adobus 1 150.00 150 150
6 Fini 21 2.50 52.5 52.5
7 Mina 25 25.00 625 625
8 sabit 8 3.00 24 4.8
9 Hendtraktor 1 2800.00 2800 560
10 Terpal 1 50.00 50 10
11 Total 3921.5 1419.3
39. No Item Unidade Quantidade
Folin/Unit
(US$)
Total (US$)
I
1 Fini Sertifikado Kg 20 0 0
2 Mina Makina Baku Hare Litro 20 1.3 26
3 Mina ba Haliri Hare (hu'u) Litro 20 1.3 26
4 Plastik Tahan 80 0.2 16
5 Label Tahan 500 0.05 25.00
6 karong Tahan 50 0.5 25.00
7 Adobus Karong 3 50 150.00
Sub Total I 268
II Atividades
Kuantida
de la-
bour
Durasaun
Serviso
(loron)
$/loron (US$) Total (US$)
7 Perparasau rai 0.00
8 Kua rai (aluga traktor) 1 1 50.00 50.00
9 Grade I 1 1 50.00 50.00
10 Lare kabubu 6 2 5.00 60.00
11 Hasae kabubu 8 5 5.00 200.00
13 Vibeirus 1 1 5.00 5.00
14 Fukit + Laling + kuda 10 5 5.00 250.00
15 Tau Adubu 2 1 5.00 10.00
16 Protesaun ba Hare 2 1 5.00 10.00
17 Hamos du'ut I 10 7 5.00 350.00
18 hamos du'ut II 10 7 5.00 350.00
19 Colheta 10 4 5.00 200.00
20 Baku hare 7 2 5.00 70.00
21 Haliri 4 1 5.00 20.00
22 Laling 6 2 5.00 60.00
23 Habai 8 4 5.00 160.00
24 halot fini/tau iha silo 6 1 5.00 30.00
25 Falun fini 8 4 5.00 160.00
26 Transporte 100.00
Sub Total II 2135.00
Tota geral (US$) 2403.00
Folin sosa iha agrikultur 1.50
Folin fini Hare/kg 1.20
Benefisio/kg 0.30
Total benefisio/ha 600
Orsamentu produsaun fini KOMERCIAL aihoris hare Variedade Nakroma ho Sunsidiu
(Area 1 ha : 2 ton)
40. No Atividades
Kuantidad
e labour
Durasaun
Serviso
$/loron (US$) Total (US$)
1 Perparasau rai no Grade (Traktor) 0 0 50.00 0.00
2 Fini 0 0 0.00 0.00
3 kuda 8 2 5.00 80.00
4 Kuda hikas 2 1 5.00 10.00
5 Hamos du'ut I 5 3 5.00 75.00
6 Hamos du'ut II 0 0 0.00 0.00
8 Colheta 5 5 5.00 125.00
9 Habai 3 5 5.00 75.00
10 Ku'u 0 0 0.00 0.00
12 selesaun fini 5 3 5.00 75.00
13 Halot fini/tau iha silo 2 1 5.00 10.00
14 Falun fini 3 1 5.00 15.00
15 Transporte 20.00
16 Plastik + label 80.00
17 Karong 38.00
18 Seluk seluk 0.00
Item Unit Quantidade Folin/unit Total (US$)
Tali Rafia Rolu 1 3.50 3.50
Tota geral (US$) 606.50
Folin sosa iha agri 1.50
Folin fini Forerai/kg 1.20
Benefisio/kg 0.30
Total benefisio/ha 240
Orsamentu produsaun fini KOMERCIAL aihoris FORERAI Variedade Utamua ho Subsidiu
(Area 1 ha : 0.8 ton)
41. Procedimento Detailu Produs
Fini Komercial, 2017
Dili, 17 Maiu 2017
Produs fini komercial
No Aktifidade Responsabel Data /tempu Informasaun
1 Aplikasaun atu produs
fini tinan 2017/2018
Produtor
Fini
Komersial
(PFK)
Ikus liu 30/07/2017 Form 2 hetan iha
MAF Municipiu
2 Inpecsao antes kuda (1) Ofisial Fini
Municipiu
(OFM)
Semana 2 depois
aplikasaun submete
Antes inspesaun
OFM kontaktu PFK
3 Determina pasa ou la pasa Dep. Fini
(DF), OFM
Loron 2 depois de
relatorio inspesaun
submete ba Dep.
Fini/OFM
Se inspesaun pasa
DF sei entraga
Lisensa Anual (LA)
ba PFK
4 Lisensa Anuál Produtór
Fini Komersiál
Dep. Fini loron 3 depois relatorio
inspesaun submete husi
OFM
5 Kartaun Kontrolu
kualidade Anual
Dep. Fini loson 3 depois relatorio
inspesaun submete husi
OFM
KKA
42. 13. Aplikasaun Produs Fini 2017
Produtor Fini
Komersial Hetan
formulario husi MAF
Municipiu/Extensaun
sira/OFM
Ense Formulario
kompleito no
submente ba OFM
antes 30 Julhu 2017
Inspesaun antes
kuda husi OFM
(Agostu-Setembru)
Lisensa anual Entraga
ba PFK (Agostu -
Setembru 2017)
Produs fini komercial
No Aktifidade Responsabel Data /tempu Ket
6 Disribui fini
Certifikado (FC)
OFM Semana 1-2 antes
atu kuda
Futuru produser fini
ho obrigasaun foti
mesak iha MAF
Municipiu
7 Kuda PFK Depois udan
monu rai
Se persija ajuda bele
Kontaktu
Extensionista/OFM
8 2 x Inspesaun
depois kuda
OFM Fulan 1 & fulan 2
depois kuda
PFK ho obrigasaun
kontaktu OFM
9 Procesamentu PFK Depois koileta Sebele, semana 3
depois koileta Fini
mos tengki hatama
ona iha rai fatin
43. Produs fini komercial
No Aktifidade Responsabel Data /tempu Ket
6 Disribui fini
Certifikado (FC)
OFM Semana 1-2 antes
atu kuda
Futuru produser fini
ho obrigasaun foti
mesak iha MAF
Municipiu
7 Kuda PFK Depois udan
monu rai
Se persija ajuda bele
Kontaktu
Extensionista/OFM
8 2 x Inspesaun
depois kuda
OFM Fulan 1 & fulan 2
depois kuda
PFK ho obrigasaun
kontaktu OFM
9 Procesamentu PFK Depois koileta Sebele, semana 3
depois koileta Fini
mos tengki hatama
ona iha rai fatin
Produs fini komercial
No Aktifidade Respons
abel
Data /tempu Ket
10 Rai fini antes
foti sample
PFK Depois procesamente Fini tenki rai iha fatin
nebe siguru.
11 Rekerementu
foti sampel
fini
PFK Batar no Forerai
fulan Junu
Hare fulan Agostu
Depois rai fini siguru
PFK Informa OFM
(sms). PFK tenki
hatene kuantidade fini
12 Foti sample
fini
OFM Batar no Forerai =
Jullu
Hare = Setembru
Antes foti sampel fini
OFM tenki Kontaktu
PFK.
13 Packing PFK Batar no Forerai =
Agostu/Setembru
Hare = Outubru
/Novembru
Antes distribui/faan fini
44. 14. Aplikasaun Foti sample
Fini Mos iha ona rai
Fatin; PFK tenki
hatena kuantidade
fini
PFK informa OFM
(batar no Forerai
fulan Maiu; hare
fulan Jullu)
OFM foti sample
(fulan Julho Batar
no Forerai; Hare
fulan Setembru)
Resultado testo
laboratoiu sei fo sai
(fulan Jul/Agos Batar
no fulan Sep/Okt ba
Forerai no Hare)
Data Importante
• Ense Formulario no 2
• Submente ba Offisial Fini Municipiu sira,
la bele liu 30 Jullu 2017
Applicasaun
produs Fini
Komersial
2017/2018
• Informa Ofisial Fini Municipiu sira (SMS
ou telefoni):
• Kontestu mensajen: Naran Produtor Fini,
Variedade, Luan area (ha)
• Fulan 1 no 2 depois kuda
Inspesaun Toos
• Informa Ofisial Fini Municipiu sira
(Mensajen ou Telefoni)
• Kontestu mensajen: Naran produtor,
Variedade, Kuantidade (kg)
• Batar no Forerai Fulan Junu
• Hare Fulan Jullu
Rekerementu foti
sampel fini
45. Dezenvolvimentu Fontes fini
Horticulture
Husi : MAF - DNAHE
Dili, 14 march 2017.
Oinsa asesu
fini
hortikultura
ho kualiade
diak ?
Oinsa produs
fini
hortikultura?
Se mak
produs fontes
fini
hortikultura?
Objetivu
46. Politika fini
Nu 5 : Padraun Fini no Kontrollu
Kualidade
• Koloka padraun de
kualidade iha fatin mak atu
salva guarda agrikultór
sira-nia interese no atu
asegura produsaun no
fa’an fini ho kualidade aas.
• Dezenvolvimentu ai-horis
variedade foun kualidade
di’ak hanesan rekerimentu
esensiál atu atinji aumentu
sustentável iha produtividade
agríkula iha Timor Leste,
partikularmente atu responde
ba nesesidade oioin husi
variedade ai-horis ba ai-han,
nutrisaun, rendimentu no
valór sósio-kulturál sira
seluk.
Nu 2 : Identifikasaun no
Dezenvolvimentu Variedade
Fonte Fini no Kontrolu Kualidade
47. Gene banks
(e.g. CGIAR, IRRI,
CYMMYT, AVRRDC
etc.)
Breeders and
MAF
Researchers
Adaptive trial
on R. station
minimu tinan 3
Participatory
trial (OFDT)
minimu tinan 3
Recommendation
- Committee variety
release
Variety release
by MAF
Quality control
- Nucleo & breeder seed
by DNPEIG
- Foundation Seed by
DNAHE
Crop identification and development
Planu MAF
• Treinamentu ba tecniku kultivasaun,produs fini,
prosesing fini, rai fini no distribusaun fini
horticultura – Staf MAF.
• Durasaun treinamentu fulan 3
• Fatin treinamentu Indonesia (IPB no Univ
Brawijaya).
• Fini fontes (fini breeder)
• Pesquiza – tinan 6-7 (adaptasaun no participatory)
• Fini fundasaun no fini sertifikadu
• Hari grupo/ asosiasaun
48. Matadalan
Implementa Programa Sentura
de Hortikultura
REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR LESTE
MINISTÉRIO DA AGRICULTURA E PESCAS
Dirasaun Nacional Agrikultura Hortikultura e Extensaun
Amaro Ximenes
Dir. Nacional Agrikultura Hortikultura e Extensaun
Dili, 12 Junho de 2017
Intrudusaun
Vida moris populasaun timor leste mayoria iha
agrikultura (78 %)
Aihoris horticultura hanesan aihoris interesidu
iha merkaduria
Horticultura sai hanesan huun rendementu
agrikultur nivel ki’ik to’o nivel alto
Setor horticultura, nasionalmente fo kontribui
positivo ba indikador ekonomi makro
Problema : produsaun no kualidade menus,
area horti lahamutuk fatin ida……..
49. Objectivo
Hasae prudusaun hortikultura ho kualidade no
kuantidade diak
Hasae rendimento ekonomia agricultur liu husi
aumenta produktividade no produsaun
horticultura
Loke kampo servisu iha area rurais
Hametin aihan hortikultur nebe sustentavel
Hametin linha agrikultur no kompra nain iha area
merkaduria
Retornu ba produtor Governu no negosiante
produto horticultura
Benefisio
Produtor
Sosa nain (supermerkado no merkadu
lokal
Konsumidor
Governo (dalan ba Impreza Publica)
50. Programa Sintura de
Hortikultura
Programa
Centura de
hortikultura
Municipio
Programa
Centura de
hortikultura
Municipio
Programa
Centura de
hortikultura
Municipio
Programa
Centura de
hortikultura
Municipio
Super Merkado Merkado Lokal Export
Centru
Prosesamento
Horticultura
Metodo
Implementa Programa Sintura De Hortikultura
Determina
aihoris tuir
tarjetu
supermerkadu
Acordo Hamutuk
To’os Nain
EK- kultivasaun
hortikultura nebe
diak – Akordu ho
supermerkadu
Asaun no
Monitorizasaun
(1, 2, 3) inklui
evaluasaun
EK-
Atendementu
post kolheta
Distribui
material post
kolheta
Identifika
Distribui
material sentura
de horticultura
Kuda
Komersio
produsaun sentura
de hortikultura
Relatorio – Tabele
hirakia kontrola
no evaluasaun
progr.
Prosesam
entu no
selesaun
51. Identifikasaun
Be’e
Rai
Iklima
Acordo Hamutuk To’os Nain
Dever Agricultor (grupo) Dever MAF
1. Ofrese rai
2. Responsavel ba actividades
hotu (fila rai, hafau rai,
hasa’e kantreiru, beverus,
halo lutu, kuda aihoris,
manutensaun, no kolheta
Post kolheta.
3. Simu formasaun
4. Impleta tuir PAD
5. Prontu rai osan iha Cash
grupo Agricultur
1. Apoio material agrikola
(Fini, pestisida, adubus,
ensada, gembor, material
lokal, mulsa plastik,
materia post kolheta)
2. Apoio tekniku (formasaun)
3. Liga agricultor ba
merkadu
4. Monitorizasaun no
avaliasaun.
52. Akordu Agrikultur ho Komprador
1. Kualidade diak.
2. Asesu estrada
3. Halibur iha fatin ida
4. Folin kada kilo
5. Uja rai fatin nebe diak
6. Distribui ba supermerkadu tuir tempu
7. Komprador sei ba sosa dereita iha fatin
nebe determina hamutuk
Monitoring 1, 2, 3
Kria formulario monitoring :
Data Kuda aihoris
Populasi aihoris
% Peste estraga
Buras/la buras
Gulma
Beedalan
Kondisaun rai (bokon ka la bookon)
Fa’an ka lae
Total fa’an
53. Hirarkia sistema kontrola no evaluasaun
programa Sentura De Hortikultura
Diretur Geral
(DG)
Diretur
DNAHE
Shefe Depart
Horicultura
Ko’ordenador
implementador
Implementador
: Monitorin no evaluasaun
: Relatorio
Rejultadu Programa Sentura de
Horticultura
Fahe Rejultadu iha grupo
Cash grupo Agricultur.
55. Justifikasaun Programa Sintura
de Hortikultura
REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR LESTE
MINISTÉRIO DA AGRICULTURA E PESCAS
Dirasaun Nacional Agrikultura Hortikultura e Extensaun
Amaro Ximenes
Dir. Nacional Agrikultura Hortikultura e Extensaun
Dili, 24 Agostu de 2017
Objectivo
Justifikasaun
programa
Sintura de
Hortikultura
nebe realiza
iha Municipio 8.
56. Orsamnetu ba Programa Sintura de
Hortikultura, 2017
Area programa sintura de
hortikultura, 2017
8
8
10
2
4
11
3
8
Area Planiadu (Ha)
Aileu Ainaro Baucau Bobonaro
Dili Ermera Liquica Manufahi
7
7
9
24
10
2.5
7
Area realizasaun (Ha)
Aileu Ainaro Baucau Bobonaro
Dili Ermera Liquica Manufahi
57. Total Osan Gastu ba PSH($)
Total osan apoiu husi MAF($) no
gastu ba PSH ($)
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
70000
80000
90000
Aileu Ainaro Baucau Bobonaro Ermera Dili Liquica Manufahi
Budget apoiu MAF ($) Gastu ($)
59. Desafio Implemta PSH
Sistema de Orsamentu (Tofa du’ut)
Mudansa Iklima (Be’e Menus)
Fini hortikultura limitadu
Material Apoio PSH
Karakteristiku Agrikultur
Transporte
Orsamentu Viazen Lokal
Rezultado Monitorizasaun
Programa Sintura de Horticultura
Ainaro ManufahiAileu
Ermera Baucau Bobonaro
60. Objectivo
• Hatene dereita progresu, problema
no informasaun seluk husi grupo
agrikultor, nebe involve iha
programa Sintura Hortikultura.
Metodu
• Planu
• Determina ekipa
• Kria questioner
• Vijita area programa sintura de
Hortikultura
• Prense questioner
• Halibur dadus
• Relatorio/aprejentasaun
61. Area Planadu no Realizasaun,
programa sentura de hortikultura, 2017
8
8
10
24
11
3
8
Area Planadu (Ha)
Aileu Ainaro Baucau Bobonaro
Dili Ermera Liquica Manufahi
7
3
10
24
11
2.5
6
Area realizasaun (Ha)
Aileu Ainaro Baucau Bobonaro
Dili Ermera Liquica Manufahi
Aihoris Implemta Iha Area Sentura
Aileu Ainaro Baucau Bobonaro Ermera Liquica Manufahi
Brokoli Petchai Kove funan Fehuk ropa
rai maran
Sabraka Aidila Brokoli
Kove Flower Brokoli Pimentaun Fore sikoti Rambutan Pateka Kove Flawer
Tosaka Repolho Lismean Bringjela Alvase Aimanas
Puimentaun
Fore sikoti
Modo Metan Kove Flower Tomate Brokoli Repolho
Petchai Stroberi Bringjela Cove
Funan
Pipino Fehuk ropa Aimanas
Kriting
Salsa Foretalin
Patchoi green
Long Chili
62. Rendimentu kada Municipio
Nu Municipio
Orsamentu
apoiu
Rendementu ($) Nota
1 Aileu 38,600.00 6000.00 La inklui Gropo 3
2 Ainaro 38,600.00 400.00 (8500.00) La inklui Urlefa
3 Baucau 51,025.00 4080.00
4 Bobonaro 7,840.00 0 Lamoris
5 Ermera 47,200.00 Kaisa estadu
6 Dili 14,875.00 Seidauk fo produtu
(saburaka no salak)
7 Liquica 12,880.00
8 Manufahi 36,000.00 120.00
Problema
Areal Luan maibe forca mak la to’o.
Tempo bailoron volume be ki’ik
Fila rai todan
Rai aluga
Muda fatin
Naran fini iha label la hanesan fini iha pack laran
Aktividade lao tarde la tuir epoka Modo nian
63. Hortikultura Timor Lete
REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR LESTE
MINISTÉRIO DA AGRICULTURA E PESCAS
Deolindo da Silva
Directur Generál Agrikultur Kementrian Pertanian
Timor Leste
Malang, July 2017
Pendahuluan
Kehidupan masyarakat Timor Leste di
bidang pertanian 84%
Tanaman horticultur merupakan
tanaman Interest di Pasar
Sektor Horticultur, secara nacional
memberikan kontribusi positif bagi
Ekonomi Makro Timor Leste
Produksi benih, Benih
berkulitas, sayur berkualita
Problem
64. Tujuan
Informasi tentang
Pertanian Hortikultur
Timor Leste
Sumberdaya Manusia
Dapartemen Perbenihan Timor Leste
No
Senjang
pendidikan
Jumlah (orang) Spesial
Pengalam
kerja di
Perbenihan
1 S1 17 (PNS 14 org) Agronomi 10 thn 6 org, 9
thn 2 org, 6 Thn
1 org.
2 D3 0
3 SPP 5 (PNS 5 org) Agronomi 6 Thn
4 SMA 1 2 thn
Total 23
65. Institutional framework of National Seed
Policy
National Seed Council (NSC)
Chair: Minister, MAF
Member Secretary: NADH, MAF
National Directorate for Agriculture and Horticulture
(NDAH)
National Director, MAF
Committees of NSC
Variety Approval, Release and Registration
(VARRC)
Chair: DG, MAF
Member Secretary: National Director, DAH/MAF
Seed Planning and Production Coordination
(SPPC)
Chair: DG, MAF
Member Secretary: National Director, DAH/MAF
Seed Quality Regulation and Monitoring
Committee (SQRMC)
Chair: DG, MAF
Member Secretary: National Director, DAH/MAF
Central Seed Certification Quality Regulation
Department (CSCQRD)
Chief, CSCQRD/MAF
Central Seed Testing Laboratory (CSTL)
Chief, CSTL/MAF
Regional Seed Testing Laboratory (RSTL)
Seed Officer, CSTL/MAF
Genebanks
MAF Breeders/
Researchers
MAF Contract
Growers of
Certified Seed
ANAPROFIKO &
CSP produce
Commercial SeedGuidelines &
Quality Control
CSPG
MAF
Municipal
Seed
System
Farmers
Municipal
lojas
MAF DPs/
NGOS
NDRSGI
Seed Dept, NDAHE
MAF Regional &
Municipal
Directors and
Extension Dept,
NDAHE
NSP + Guidelines Managed by MA`F –
NSC and its Committee
66. Komuditi Hortikultur Yang
tanam Di TL
No Komuditi No Komuditi
1 Mentimun 11 Kacang Panjang
2 Terong 12 Kol Bunga
3 Bayam 13 Kubis
4 Sawi 14 Tomat
5 Kankung 15 Wortel
6 Cabe 16 Buncis
7 Paprica 17 Bawang Merah
8 Pare 18 Bawang Putih
9 Labu Jepang 19 Selada
10 Seledri 20 Kacang polong/Pea
Areal Cultivation (Ha)
67. Productivity (Ton/Ha)
Total Produksi Hortikutur (Ton)
898.25
1243.90
922.35
3761.20
1746.39
Mentimun Terong Bayam Sawi Kankung
1460.59
210.28
980.82
795.80
74.09
Cabe Paprica Paria Labu Jepong Seledri
604.91
156.31
3472.36
1637.09
1042.60
Kacang panjang Kol Bunga Kubis Tomat Wortel
847.20
2766.00
2116.50
1000.83
1439.05
Buncis Bawang Merah Bawang Putih
Slada Katcang polong/Pea
68. Programa Agrikultura Integradu
Husi : DNAHE
Dili, 28 Mársu de 2017
REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR LESTE
MINISTÉRIO DA AGRICULTURA E PESCAS
Utiliza irigasaun ho
maximu (rotasaun kuda
aihoris).
Estebelese grupu kontratadu produtor
hare ba konsumu.
Objetivu Husi Agrikultura Integradu
Estabelese akordu entre sosa
nain ho produtor.
Aumenta area kultivo,
hodi Hasae produsaun
hare ba konsumu.
70. Implementasaun Agrikultura Integradu, 2016
40
225
900 1050
1500
2262
Casa Raibere Bonuk Karau ulun Suai loro Oebaba
Area potensial (ha)
30
40
40
157.4
271
274
Casa Raibere Bonuk Karau ulun Suai loro Oebaba
Utiliza (ha)
Fatin implementasaun
Kuda fini hare, bazea ba area utiliza,
2016
Bonuk
71. Adobus Kimiku Bazea Ba Area Utiliza Hare, 2016
Gastu mina ba area
utilizasaun (hare), 2016
72. Rezultadu Esperadu
• Gropu produtor hare 10, gropo forekeli ka foremunggu 7
estabelesidu.
• Gropu produtor treinadu husi : sistema kuda, produs kompos
organiku, pestisida organiku, protesaun plantas/aihoris, sistema
koileta e post koileta.
• Akordu entre sosa nain ho produtor estabelesidu.
• Aumenta rendementu agrikultur iha area refere.
• Grupo agricultura intregardo raibere no oebaba 60 : produs
pupuk organico, hakiak ikan no hakiak manu.
• Grupo agricultura intregrado Karau-ulun,Bonuk no Kassa 60 :
produs pupuk organico, hakiak ikan no hakiak manu lokal
Rezultadu Esperadu
74. Demanda no rejultadu, 2017
Fatin Implementa Area (ha) Orsamentu ($)
Demanda mina
(L)
Demanda adobus (kg) Demanda
fini (kg)
Produsaun
(kg)
Produs Fos
(kg)
N P K
Casa 40 20
1400 4000 2800 1000 800 140000 70000
Bonuk 30 25
1050 3000 2100 750 600 105000 52500
Oebaba 400 50
14000 40000 28000 10000 8000 1400000 700000
Karau ulun 400 40
14000 40000 28000 10000 8000 1400000 700000
Vemasse & Laleia 400 25
14000 40000 28000 10000 8000 1400000 700000
Raibere 225 50
7875 22500 15750 5625 4500 787500 393750
Total 1495 210 52325 149500 104650 37375 29900 5232500 2616250
Irigasaun Maliana I no Maliana II
Area potencial Maliana II :
1.580 ha no kultiva 1.580 ha
Irigasaun Maliana II
Area potencial Maliana I :
1.050 ha no kultiva 1.050 ha.
Area potencia Maliana I no
Maliana II : 7.620 ha
75. Damanda estabelese Agrikultura integradu iha
Irigasaun Maliana ho Luan area potencial
7.620 ha
Damanda Estabelese Agrikultura Integradu
Maliana I : 1.050 ha no
Maliana II : 1.580 ha
76. Rezultadu esperadu
55300002765000
110600
1382500
Malianan II (1. 580 ha)
Produsaun Hare (kg) Produs Fos (kg)
Fos (karong) Rendemanu($)
36750001837500
73500
918750
Malianan I (1.050 ha)
Produsaun Hare (kg) Produs Fos (kg)
Fos (karong) Rendemanu($)
26670000
13335000
533400
6667500
Total Area Potencial (7.620 ha)
Produsaun Hare (kg) Produs Fos (kg)
Fos (karong) Rendemanu($)
Dezenvolvementu recursu
agrikultor
• Eskola kampo
• Demo plot
• Demo Area
• Produsun adobu e pestidisa organiku
77. Irigasaun Tono
Luan area : 1800 ha.
Orsamentu : $.180. 000
Damanda estabelese Agrikultura
integradu iha Irigasaun Tono
81. Resultadu hosi programa durante
ne’e/results of the program so far.
kuda lina no Hamos Du’ut Dudu landak no kuda lina (hamos
du’ut, hamamar rai no sirkulasaun O2
Resultadu husi parte seluk/Results
of the other parts
Total
Plots
Plots maneza
diak
Plots Moris
Ladiak
42 24 18
7
Produsaun
menus tamba :
Be’e Menus,
menus kontrola
no Rai maran
Tamba sa situasaun ne’e akuntese :
1. Natar nai seidauk abitua kuda iha
bailoron
2. Tauk be’e menus iha bainloron
82. Razaun Natar nain manegementu menus
/farmer’s reasons of less management
• Okupadu ho aktividade seluk (Modo,
animal, projetu)
• Ema serviso menus (selu ema kuda, hamos
du’ut no kua)
8
Oinsa motiva natar nain/How can we
motivate farmer
9
• Menus interese no laiha iha motivasaun husi
natar nain sira
• Natar nain tengke iha esperensia Produsaun,
fa’an fos no hetan osan
• Persija kolaborasaun forte
83. Aktividade nebe lao hela/on going
activity
JICA MAP (DNAHE)
Teknologia GAP
Vizita & intervista
natar nain
Plot comparasaun
Kalendario kuda
Fini
Traktor
Mina (solar)
Demo plot
Kalendario kuda
10
Tamba sa persiza kalendario
kultivasaun?/why crop calender ?
• Kolheta no post kolheta tarde fo infaktu Lakuda
segunda epoka no be menus iha epoka segunda
• Be’e husi irigasaun sei sufisenti ba area nebe bo’ot
• Animal bele husik iha natar laran, iha temu bailoron
no animal nia fo’er sai mos adubu ba rai
• Segundo epoka bele kultiva legume (strumu ba rai)
11
84. Tamba sa persiza kalendario
kultivasaun?/why crop calender ?
• Normaliza kalendario bele minimiza valor husi
kapasidade irigasaun.
• Komparasaun kultivasaun dala rua diak liu iha
tinan 2017
• Natar nain aproveita oportunidade kultivasaun ho
metodu nebe respectivo
12
Atu normaliza kalendario persija hare
fali/to normalize calendar is reset of
farming
• Efisente utilizasaun be’e, hare no area kuda modo
• Kuda dala rua halo rai bokur menus tamba ne’e
• Persija siklu kultivasaun organiku nebe sustenavel,
hakiak animal, kuda legume ba epoka datolu no
harmoniza utiliza natar nebe iha
• Persija harmonia hodi utiza natar
13
85. Aprosimasaun ba to’os nain/Order
of technical approach to farmer
• Orenta ba natar nain, fa’an hare liuhusi normalizasaun
kalendario.
• Natar nain hetan osan depois de kolheta hare
• Natar nain kuntinua halo natar iha segundo epoka iha
tempu bailoron
• Natar nain hetan tan osan kuandu iha motiva serviso.
• Informa no halo aprosimasaun hodi hadia teknika
kuda hare, agora kedan
• Depois natar nain sira hetan osan husi faan hare,
Persija hadia teknika kuda hare hodi motiva natar nain
seluk
14
Se mak atu maneza?/Who can
manege it.
DNAHE
• Nomalizasaun
kalendario
• Perpara materia
(traktor, mina, fini) tuir
kalendario nebe
determina
Dalan atinji objectivo
• JICA Suporta natar nain sira hodi sai
natar nain nebe empreendedorismo
hodi indepedente husi MAF
• Natar nain sei lakon oportunidade
hodi suksesu (hein subsidiu # kuda
tarde # halo natar dala 1 deit)
• Hasae produsaun no komersio
produtu hodi lori suksesu
ki’ik/emprededorismo natar nain
• Suksesu ki’ik bele halo mos suksesu
ki’ik seluk to’o feomena sosial
15
s1
86. Vizualizasaun iha futuru / Preview for the near
futuru
• Kalendario
• Hadia metodu
• Aprosimasaun teknika
• Modelu agrikola
• Fokus laos deit ba produsaun maibe oinsa valor ba
produtu
• Limitasaun halo asaun negosio
• Dezenvolve kolega, gropu, komunidade
16
1st Tinan 2nd
Tinan
3rd Tinan 4th Tinan 5th Tinan 6th Tinan 7th Tinan 8th Tinan 9th Tinan 10th
Tinan
Kuda dala rua-> Hadiak metodu--> Kontrola kualidade-> proseu produtu-> Produto ho valor as> Produto ida deit->Multi Negaosio fos nebe
sustentavel
Reaper
Tracto
r
Process
machine
Track
Kultiva legume hodi hadia
rai
Uma Foun
Fos organiko
Investemen
to
Profit
Mehi nebe sai realidade
Markaduria
Hamenus kusto
servisu
Dezenvolvementu
Markaduria
Hasa’e
Produsaun
Managementu Rendementu
Estrume animal hodi hadia rai Kompost ba rai
Suposiçãoo
4 Hodi
sukseso
Audubu organik
17
Normalizasaun kalendario kultivasaun=>Kuda dala rua=>Hakiak animal &kuda legume ba 3rd=>Hadia modelu kultivasaun=> Maneza rai ho diak
hodi sustentavel
Bele fo aluga
Thresher
87. Autorizasaun Hatam Material
Agrikula
REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR LESTE
MINISTÉRIO DA AGRICULTURA E PESCAS
Eng. Amaro Ximenes
Dir. DNAHE - MAF
Dili, 16 Novembru de 2017
Kriterio Pedido de Rekomedasaun
1. Komomuditi no variedade
○ Saprodi (Adobu, pestisida)
○ Kuantidade (kg, ton, Pak)
○ Husi Nasaun
○ Objectivo (komercio, peskiza)
2. Dokumentus lisensa husi MCIA
88. Padraun do Standar Operasional
Autorizasaun Hatama Material Agrikula
Kompanha
Dir. DNAHE
Departememtu
Relefante
DNQB
Impor
permit
Verifika,
Perpara karata
no rekomeda
89. PROPOSTA
Dezamina informasaun konaba Calendario
cultivasaun, iha Irigasaun Maliana
2018
Amaro Ximenes
DNAHE MAP
Maliana, 11 Outubru de 2017
Kalendario Kultivasaun
Tempu Udan Tempu Bain loron
90. Pólitika no Programa Husi
MAP Hodi Hakbi’it Feto
Husi : MAF
Baucau, 9 marcu de 2017
REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DETIMOR LESTE
MINISTÉRIO DA AGRICULTURA E PESCAS
Objectivo jeral
Garantia siguransa aihan iha nivel nacional
no fornesementu merkadu sufesenti iha
rai laran hodi bele eksporta
Fahe informasaun konaba oinsa
Infolvementu Feto iha area agrikultura
92. Apoio material agrikola
Mekanizasaun
Fini kualidade diak
Adobus e pestisidas
Storage (silo), NSS
Oinsa assesu ba tekniku no
material agrikola husi MAP???
Agrikultura
• Proposta husi benefisiariu
• Lider cuminitario
MAP P.A
• Extensionitas sukus
• Ko’odenador Exten P.A
MAP
• MAP Municipio (reposta/lae)
• MAP Nacional
93. Apoio MAP ba Gender
1. Dir Agrikultura feto : 2, Shefi departementu feto : …..
2. Orsamentu juventude batar no hare, 2016
Chefi Gropo ba hare : 24 M, 2 F
Chefi Gropo ba batar : 40 M, 18 F
Orsamentu ba Horti,
Gropo gender 53, 2015
Gropo joventude 66, 2016
3. Orsamentu Transferensia Publika, 2015
Apoio ba Total gropo gender 56
4. Produtor Fini : fini komersial 66-4 F, Fini sertifikadu 19, 35 F, 68 M.
5. Gropo habokur karau umakain 100 : 8 F, 92 M. To’os aihan animal
umakain 106 : 26 F, 80 M. Sentru dezenvolvementu fahi rasa
(Maubara); 30 F % infolve (fahe ona ba municipio 11.
94. Karta Akordu Koperasaun Servisu Tékniku Agrikultura
Iha loron Kwarta-feira data 07 fulan junhu 2017, ami mak asina tuir mai:
Naran : Deolindo da Silva
Posisaun : Diretór Jerál Agrikultura, MAP
Nudar parte priméiru no komprimitidu atu fó apoiu tékniku, ne’ebé iha relasaun ho programa no actividadi sira
konjunta mak hanesan tuir mai ne’e:
Produsaun fini komersial:
Halo inspeksaun kampu,
Halo inspeksaun ba fini,
Foti sampel fini no halo teste ba fini.
Formasaun:
Promove no halo serbisu eskola kampu ba dezenvolvimento Agrikultura no produsaun fini.
Promove peskiza hamutuk iha area hanesan.
Naran : Regio da Cruz Salu
Posisaun : Secretário Regional para a Agricultura e Desenvolvimento Rural, RAEOA no
ZEESM TL
Nudar parte Segundu, Aseita hodi servisu hamutuk ho Diresaun Jerál Agrikultura, Ministério da Agricultura e Pes-
cas ka MAP ba programa no actividadis konjunta sira ne’ebé mensiona iha leten.
Parte Segundu konkorda atu bele tau matan no fasilita nesesidadi administrativu no finanseira ne’ebé presija wain-
hira hala’o atividadi konjunta iha territóriu RAEOA faz parti implementasaun ba nia Planu Assaun Annual ne’ebé
iha liu-husi koperasaun ida ne’e.
Oe-cusse, 07 junhu 2017
Parte Priméiru Parte Segundu
Deolindo da Silva Regio da Cruz Salu
Diretór Jerál Agrikultura, MAP Secretário Regional, RAEOA no ZEESM TL
Cc: 1. S.E. Presidente Autoridade, RAEOA no ZEESM TL
2. S.E. Ministro da Agricultura e Pescas
3. S.E Vice-Ministro da Agricultura e Pescas
4. Secretário Gerál, MAP
5. Arquivo