รายงาน อ ณรง ตัวเต็ม
- 1. Take – Home Exam
วิชา เศรษฐกิจภาคประชาชน
เสนอ รศ.ดร. ณรงค์ เพ็ชรประเสริฐ
โดย นาย พลจิรันตน์ สิริพรพัฒนชัย
528 53204 29
รายงาน ฉบับนี้เป็นส่วนหนึ่งของวิชา เศรษฐกิจภาคประชาชน
จงวิเคราะห์และตอบคำาถามต่อไปนี้
- 2. 1. คำาว่า “มีอะไรใต้รอยเท้าช้าง” ในสารคดีนี้ สื่อความหมาย
อะไร มีตัวอย่างอื่นในสังคมไทยอีกหรือไม่ที่สื่อความหมายนี้
2. สารคดีนี้ ได้สื่อความหมายของการพัฒนาและการกระจาย
รายได้อย่างไร
3. สารคดีนี้บอกอะไรบ้างเกี่ยวกับการผลิตภาคประชาชน
“มีอะไรใต้รอยเท้าช้าง”
“มีอะไรใต้รอยเท้าช้าง” ในสารคดีนี้ สื่อความหมายอย่าง
ชัดเจนเกี่ยวกับความสูญเสียวิถีชีวิตของชุมชน ฐาน
ทรัพยากรธรรมชาติอันอุดมสมบูรณ์ อันเนื่องมากจากอำานาจรัฐ
และอำานาจทุนทีมุ่งเน้นแต่ความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ โดย
่
มิได้คำานึงถึงสิ่งแวดล้อมและวิถีชีวิตชาวบ้าน จากสารคดีดังกล่าว
สามารถบ่งชี้ถึงการเข้ามาทำาลายความเป็นชุมชนและความเป็นป่า
ของรัฐและทุนได้ จากกรณีศึกษา ทั้ง ٦ กรณี ดังนี้
١. กรณีศึกษา บ.หนองเต่า อ.แม่วาง จ.เชียงใหม่
ภายใต้รอยเท้าช้างที่เหยียบยำ่ามาบนผืนป่าแห่ง ปกากะญอ
ชาวไทยภูเขาได้ถูกอำานาจรัฐเข้ามายึดเอาทรัพยากรธรรมชาติ
โดยตราหน้าเจ้าของป่าว่าเป็นผูบุกรุกและทำาลายป่าจากการทำาไร่
้
เลื่อนลอย ซึ่งในความจริงวิถีชีวิตที่ดำารงอยู่ของชาวปกากะญอมิ
ได้เป็นอย่างที่กล่าวหา หากแต่ความจริงคือชาวปกากะญอรักและ
หวงแหนป่ามาก มีการใช้ต้นไม้ศักดิ์สิทธิ์เป็นหลักเขตแดนแบ่งว่า
ป่าไหนใช้ทำากิน ป่าไหนใช้อนุรักษ์และที่สำาคัญความไม่เข้าใจ
ของภาครัฐในเรื่องการทำาไร่เลื่อนลอย แท้จริงนั้นเป็นการทำาไร่
หมุนเวียนเพื่อให้ผืนดินได้พักฟื้น จากการทำากินเท่านัน
้
٢. กรณีศึกษา ป่าดงใหญ่ จังหวัดอำานาจเจริญ
ภายใต้รอยเท้าช้างที่เหยียบยำ่ามาบนผืนป่าดงใหญ่ ภายใต้
ความไม่เข้าใจและมุงเน้นที่จะดูดกลืนทรัพยาธรรมชาติมาใช้เพื่อ
่
ให้เกิดผลประโยชน์ในเชิงเศรษฐกิจแต่เพียงด้านเดียว รัฐได้สร้าง
นโยบายเพื่อส่งเสริมการปลูกพืชเชิงเดี่ยว เช่น ปอ และ มัน กับ
ชาวบ้าน ส่งผลให้ป่าเสื่อมโทรม รวมทังเกษตรกรต้องจากที่ทำากิน
้
เข้ามาเป็นกรรมกรในเมือง เนื่องจากมิสามารถทำากินจากป่าที่
เสื่อมโทรมได้
٣.กรณีศึกษา ชุมชนเปร็ดในจังหวัดตราด
- 3. ภายใต้รอยเท้าช้างที่เหยียบยำ่ามาบนผืนป่าชายเลน สะท้อน
ความไม่เป็นธรรมในการใช้ฐานทรัพยากร นายทุนรุกพื้นที่ปาชาย ่
เลน อันอุดมสมบูรณ์ของชาวบ้าน เช่น ในขณะที่ไม้โกงกางเป็นที่
ต้องการและมีราคาดี นายทุนผู้ซึ่งได้สิทธิ์สัมปทานอันชอบธรรม
จากรัฐได้ใช้สอยพื้นที่ปาโกงกางเกินจำานวนที่ขอไว้ นอกจากนี้
่
เพื่อ ให้ได้พื้นที่มากขึ้นในการทำานากุ้งกุลาดำาก็ทำาให้ป่าโกงกางที่
สมบูรณ์เป็นเสื่อมโทรม เพื่อให้ง่ายต่อการแปลงพื้นที่ป่า มาเป็น
ที่ดินใช้ในการเลี้ยงกุ้งกุลาดำา
٤.กรณีศึกษา กิ่งอำาเภอเนินขาม จังหวัดชัยนาท
ภายใต้รอยเท้าช้างที่เหยียบยำ่ามาบนผืนป่า”ไอ้บ้า” ชาว
บ้านคนหนึ่งที่มีสำานึกหวนแหนในผืนป่า ออกต่อสู้ กับอำานาจรัฐที่
ข่มขู่จะแย่งเอาทรัพยากรของชุมชน ได้ชักชวนชาวชุนชนโดย
ลงมือทำาอย่างเช่น เมื่อไฟป่าไหม้มาก็ดับไฟ จนเติบโตเป็น”ไอ้
บ้า”กลุ่มใหญ่ในชุมชน
٥.กรณีศึกษา ทะเลสาบสงขลา
ภายใต้รอยเท้าช้างที่เหยียบยำ่ามาบนผืนทะเลสาบสงขลา
ทั้งรัฐ ทุน และคนโลภ ได้พลิกเปลียนทะเลสาบสงขลาอย่างน่า
่
ใจหาย เช่น การสร้างเขื่อน ทำาให้ปิดกั้นนำ้าจืดและนำ้าเค็ม ส่งผล
ให้ปิดการเดินทางสัตว์นำ้าอพยพ ผลกระทบที่ตามมา คือจำานวน
สัตว์นำ้าได้ลดลงอย่างมากมาย มิเพียงเท่านั้น ยังมีการทำานากุ้งส่ง
ผลให้เกิดดินเลน และสารเคมีลงในทะเลสาบสงขลา อีกทั้งยังมี
การสร้างท่าเรือนำ้าลึกอันส่งผลต่อระบบนิเวศน์ของทะเลสาบอีก
ด้วย เท่านั้นไม่พอต่อการซำ้าเติบทะเลสาบ ทุนได้สร้างโรงงาน
อุตสาหกรรมและปล่อยนำ้าเสียลงสูแหล่งนำ้า ทำาให้ทะเลสาบ
่
สงขลาเสื่อมโทรม ไม่อาจเป็นแหล่งอาหารอันอุดมได้ดังเดิม
٦. กรณีศึกษา อ.บางสะพาน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์
ภายใต้รอยเท้าช้างที่เหยียบยำ่ามาบนผืนป่าพรุ เจ้าของทุน
โรงถลุงเหล็ก ได้สร้างส่งผลกระทบต่อป่า นา นำ้า และ ทะเล อัน
เป็นฐานทรัพยากรของชาวบางสะพานที่ใช้ทำากินกันหลายชัวอายุ ่
คน เมื่อทะเลอันเป็นแหล่งวางไข่ของปลา ถูกกั้นกระแสนำ้าโดย
การทำาท่าเรือนำ้าลึก ส่งผลกระทบต่อห่วงโช่อาหารซำ้าร้ายยังมีการ
ปล่อยของเสียจากโรงงานอุตสาหกรรมเข้าไป จนในที่สุดชาวบ้าน
ได้ร้องเรียนกับภาครัฐ แต่ภาครัฐโดยกรมประมงก็ไม่สามารถแก้
- 4. ปัญหาอันใดได้ ทำาได้แค่เพียงให้คำาแนะนำาชาวบ้านว่าควรเลิก
เลี้ยงปลา
ยิ่งไปกว่านั้นการเข้ามาของโรงถลุงเหล็กยังไปสร้างความ
แตกแยกให้แก่ชุมชน โดยแบ่งเป็น ٢ ฝ่าย ฝ่ายแรกต่อต้านการ
เข้ามาสร้างโรงถลุงเหล็กเฟส ٢ ในขณะที่ชาวบ้านอีกฝ่ายหนึ่งซึง
่
สูญเสียจิตวิญญาณของชาวชุมชนกลายเป็นแรงงานในโรงงาน
ตัวอย่างอื่นในสังคมไทยที่สื่อความหมาย “มีอะไรใต้รอยเท้า
ช้าง”
١.กรณี นิคมอุตสาหกรรมมาบตาบพุด จังหวัดระยอง
ภายใต้รอยเท้าช้างที่เหยียบยำ่ามาบนมาบตาพุด นับเป็นกรณี
ที่ชัดเจนในการที่แสดงให้เห็นถึง ทุนและรัฐที่ไปสร้างผลกระทบ
ต่อชุมชน โดยปัญหานั้นเริมตั้งแต่การขยายพื้นที่สีมวง(พื้นที่ที่เป็น
่ ่
เขตอนุญาตให้ตั้งโรงงานอุตสาหกรรม) รุกคืบเข้าใกล้ในเขตบ้าน
พักอาศัยซึ่งเป็นเขตพื้นที่สีเขียว(พื้นที่สำาหรับอยู่อาศัย) จนใน
ที่สุด อำานาจรัฐและอำานาจทุนกลับสามารถแปรเปลี่ยนจากพื้นที่สี
เขียวของชาวบ้านเป็นพื้นที่สีม่วง ยิงไปกว่านั้นได้กล่าวร้ายชาว
่
บ้านว่าเป็นผูบุกรุกเข้าไปในเขตของอุตสาหกรรม นอกจากสิทธิใน
้
พื้นทีที่ชาวบ้านถูกละเมิดแล้ว ยังมีกรณีปัญหาสิ่งแวดล้อมและ
่
สุขภาพอีก เช่น การที่มีชาวบ้านได้รับผลกระทบ ในเรื่องเสียงของ
การเดินเครื่องของโรงงานอุตสาหกรรม ปัญหากลุมควันจาก ่
โรงงานปิโตรเคมีขนาดใหญ่ ตัวเลขโอกาสเสี่ยงในการเป็นมะเร็ง
เพิ่มมากขึ้น อีกทั้งชาวบ้านยังเสี่ยงกับปัญหาสารเคมีรั่วไหล ดัง
เช่น สารฟอกขาวรั่วออกจากตู้คอนเทนเนอร์ ในท่าเรือแหลมฉบัง
ทำาให้ชาวบ้านมีอาการเวียน ศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน เกิดผดผื่นคัน
เดือดร้อน ٢٤٦ ครัวเรือน หรือ ١٨٨٧ คน เมื่อวันที่ ٢٥ พฤศจิกายน
٢٥٥٢1
٢.กรณี โรงไฟฟ้าถ่านหินแม่เมาะ จังหวดลำาปาง
1
เนชันสุดสัปดาห์ ฉบับ ٩١٥ : รายงานพิเศษ มาบตาพุด
่
- 5. ภายใต้รอยเท้าช้างที่เหยียบยำ่า ณ ตำาบลแม่เมาะ จากความ
ต้องของการพัฒนาอุตสาหกรรมส่งผลให้เกิดความต้องการไฟฟ้า
ในการหล่อเลี้ยงภาคอุตสาหกรรม การผลิตกระแสไฟที่แม่เมาะ
เป็นการผลิตกระแสไฟฟ้าพลังงานถ่านหินลิกไนต์ โดยถ่านหินที่
ใช้เป็นวัตถุดิบในการผลิตถ่านหินนั้น ก็มาจากการทำาเหมือง
ถ่านหิน ซึ่งผลกระทบที่ตามมาจากการทำาเหมืองถ่านหินก็คือ การ
ที่ บริเวณโดยรอบจะมีค่าของก๊าซซัลเฟอร์ไดออกไซด์เกินกว่าค่า
มาตรฐานมาก (เกิดมลภาวะทางอากาศ) โดยก๊าซพิษดังกล่าว จะ
เข้าไปมีผลกระทบต่อระบบทางเดินหายใจของมนุษย์ นอกจากนี้
ยังมีกลิ่นเหม็นและแรงสั่นสะเทือน ซึ่งส่งผลกระทบต่อชาวบ้าน
แม่เมาะอย่างมาก
٣.กรณีท่าอากาศยานสุวรรณภูมิ
ภายใต้รอยเท้าช้างที่เหยียบยำ่า ณ บริเวณท่าอากาศยาน
สุวรรณภูมิ ชาวบ้านได้รับผลกระทบจากการเปิดใช้สนามบิน
สุวรรณภูมิ โดยทำาให้วถีชาวบ้านและชุมชนต้องเปลี่ยนไปจากการ
ิ
ได้รับผลกระทบทางเสียง มิเพียงเท่านั้นเรายังเห็นการใช้อำานาจ
รัฐในการแย่งชิงที่อยู่ของชาวบ้านทั้งๆที่ชาวบ้านนั้นได้อาศัยอยู่ใน
ทีแห่งนี้มานานนับสิบปี รัฐแก้ปัญหาโดยการย้ายโรงเรียน วัด และ
่
บ้านของชุมชนโดยให้เงินค่าชดเชยแก่ชาวบ้าน ทีร้องเรียนในเรื่อง
่
มลภาวะทางเสียงอย่างไม่เป็นธรรม แต่ในที่สุดชาวบ้านก็จะ
ยอมรับค่าชดเชยเหล่านี้เนื่องจากไม่สามารถทนอยู่ในที่ตั้งของ
หมู่บ้านเดิมได้อีก
กล่าวโดยสรุป การก้าวย่างเพื่อพัฒนาประเทศโดยคำานึงถึง
แต่ตัวเลขการเติบโตทางเศรษฐกิจเพียงด้านเดียว โดยมิได้คำานึง
ถึง ผลกระทบอื่นๆอย่างรอบด้าน เช่น สิ่งแวดล้อม ฐานทรัพยากร
วิถีชุมชน สุขภาพของคนนั้น เป็นการก้าวย่างแห่งการพัฒนาที่ขาด
สำานึก และเป็นก้าวย่างที่เหยียบไปบนสิทธิ์ของคนเล็กคนน้อย ที่
เสียงไม่ดังเท่ารัฐและทุน หากเปรียบรัฐและทุนคือช้างการกระทำา
ที่ได้กระทำาไปในกรณีศึกษาทั้งหมด อาจเปรียบได้กับการก้าวเดิน
ของช้างโดยภายใต้รอยเท้าช้างก็คือ ความล่มสลายของฐาน
ทรัพยากร และวิถีทำากินชองชาวบ้าน.
สารคดีนี้ ได้สื่อความหมายของการพัฒนาและการกระจาย
รายได้อย่างไร
- 6. ภายใต้วาทกรรมการพัฒนาที่ประเทศไทยรับมาจากโลก
ตะวันตก ซึงรัฐบาลต่างชื่นชม และยกไว้เป็นตัวแบบด้านความ
่
เจริญตามรอยประเทศเหล่านั้น นับตั้งแต่ประเทศไทยได้เริ่มจัดทำา
แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ รัฐได้เลือกแนวทาง
พัฒนาประเทศที่มุ่งเน้นอุตสาหกรรมและการเจริญเติบโตของ
ตัวเลขทางเศรษฐกิจ ซึงผลของนโยบายข้างต้น ส่งผลให้รัฐให้
่
ความสำาคัญและจัดสรรทรัพยากร เพื่อการสร้างโครงสร้างพื้นฐาน
ที่เอื้ออำานวยต่อภาคอุตสาหกรรม ซึงสิ่งเหล่านีถูกฟ้องด้วยภาพจา
่ ้
กรณีศึกษาทั้ง ٦ จากสารคดีชุดนี้ เกิดความไม่เท่าเทียมกันของ
การกระจายรายได้ระหว่างคนจนกับคนรวย ทีนับวันจะยิ่งเพิ่มความ
่
เหลื่อมลำ้ามากขึ้นทุกขณะ
กลุ่มคนรวยซึ่งครอบครองอำานาจทุน และมีความสัมพันธ์อัน
แนบแน่นกับภาครัฐ ได้เข้ามากอบโกยดูดกลืนทรัพยากรของ
ชุมชน ในหลายๆกรณี เช่น กรณีที่ภาครัฐและทุนส่งเสริมเกษตรใน
ป่าดงใหญ่ ให้ปลูกพืชเชิงเดี่ยว เช่น ปอและมัน ในท้ายที่สุดความ
มั่งคั่งก็ถูกถ่ายถอนจากป่าไปสู่มือนายทุน เพราะที่สุดป่าก็ถูก
ทำาลายจากการปลูกพืชเชิงเดี่ยวแต่นายทุนทำาได้กำาไรจากการ
ค้าขายกับชาวบ้าน หรือ กรณีศึกษาที่ทะเลสาบสงขลา ในการ
พัฒนาเพื่อเพิ่มความสามารถในการแข่งขันของประเทศ รัฐได้
สร้างท่าเรือนำ้าลึกเพื่อสนับสนุนภาคอุตสาหกรรม ส่งผลให้รายได้
จากการทำาประมงพื้นบ้านของชาวบ้านลดลงอันเนื่องมาจากระบบ
นิเวศน์ทถูกทำาลาย ชาวบ้านไม่สามารถหากินเองจากฐาน
ี่
ทรัพยากรได้ จำาต้องเข้ามาเป็นแรงงานในโรงงานอุตสาหกรรม
ตัวอย่างเหล่านี้ชี้ให้เห็นว่า ยิงเราพัฒนามากขึ้นๆ เราจะเห็นว่ามี
่
คนบางกลุมรวยขึ้น ขณะที่คนอีกกลุ่มจนลง จนลงเพราะไม่มีแหล่ง
่
ทำากิน นำ้า นา ป่า ไม้ ถูกทำาลาย
กล่าวโดยสรุป สิ่งที่เราได้เห็นจากสารคดี ได้บอกเราชัดเจน
ว่าปัญหาที่เกิดขึ้นในประเทศไทยนั้นเป็นปัญหาในเชิงโครงสร้าง
เป็นการพัฒนาแบบไม่สมดุล ซึ่งภาครัฐเป็นผูกำาหนดนโยบายโดย
้
มุ่งเน้นแต่การพัฒนาทางภาคอุตสาหกรรมโดยวัดจากตัวเลขของ
การลงทุนในภาคอุตสาหกรรม โดยผลลัพธ์จาการพัฒนาดังกล่าว
ก่อให้เกิดการไม่เท่าเทียมกันในการจัดสรรทรัพยากรและการกระ
จายรายได้ ซึ่งโดยแท้จริงแล้วภาคชนบทของไทยยังอยู่ในภาค
เกษตร ทังที่หาพืชสัตว์ ตามป่า หรือที่ปลูกพืช เลี้ยงสัตว์ หากป่า
้
นา นำ้ายังสมบูรณ์ คนในชุมชนก็จะยังใช้ฐานทรัพยากรหล่อเลี้ยง
- 7. ชีวิตแม้ไม่รำ่ารวยแต่ก็พออยู่พอกินไม่อดตาย แต่ถ้าหากเรายัง
ปล่อยให้มีการพัฒนาแบบไม่สมดุลเช่นนี้เรื่อยไป เราจะได้เห็น
ช่องว่างของคนรวยและคนจนมากขึ้น ชาวบ้านมีทางเลือกแค่ ٢
ทาง ถ้าไม่อดตายจากการหดหายไปของทรัพยากร ก็ต้องผันตัว
มาเป็นกรรมกรในโรงงาน
สารคดีนี้บอกอะไรบ้างเกี่ยวกับการผลิตภาคประประชาชน
หากภาคประชาชนสามารถดูแลและเข้าถึงฐานทรัพยากรได้
แล้วไซร้ จะอย่างไรชุมชนก็มีอยู่ มีกิน หล่อเลี้ยงชีวิตได้ รวมถึง
การผลิตภาคประชาชนนั้นเป็นการใช้ทรัพยากรอย่างสมดุล มิได้
มุ่งเน้นในการตักตวงไปใช้แต่อย่างเดียว ดังจะเห็นได้จากกรณี
ศึกษา ทัง ٦ จากสารคดีชุดนี้
้
การผลิตภาคประชาชนนั้นมิสามารถแยกขาดจากจิต
วิญญาณของชุมชนได้ ดังเช่น กรณีศึกษาที่ บ้านหนองเต่า อำาเภอ
แม่วาง จังหวัดเชียงใหม่ ที่ผนำาชุมชน ได้ใช้ภูมิปัญญาชาวบ้าน
ู้
มาบริหารจัดการชุมชนอย่าง สมดุล เช่น การกำาหนดเขตแนวป่าที่
ใช้ทำากินได้ กับพื้นที่ป่าศักดิ์สิทธิ์ห้ามเข้าไปทำากิน นี่แสดงให้เห็น
ความสามารถในการจัดการในระดับชุมชนหมู่บ้าน เพื่อให้เกิด
ความสมดุลในการใช้ทรัพยากร นอกจากนี้ในระดับครัวเรือน ชาว
ปกากะญอรู้จักการคัดเลือกพันธุ์เมล็ดพืชเพื่อให้เหมาะสมต่อการ
เติบโตในแต่ละช่วงเวลา ทำาให้มีอาหารกินทั้งปีอย่างหลากหลาย
หรือการปลูกพืชหมุนเวียน เพื่อเปิดโอกาสให้หน้าผืนดินได้พื้นตัว
นั้น หรือการปลูกข้าวของปกากะญอ โดย ต้นข้าวหลุมเดียวก็มีพืช
ผักหลายชนิด มีทงข้าว มีทั้งผัก มีทั้งฟัก นอกจากนี้เราจะเห็นการ
ั้
แบ่งงานกันทำาในครอบครัวตาม ความถนัดเช่น ผู้ชายออกไป
ทำาการไถ่หว่าน ในยามว่างก็ตระเตรียมเครื่องมีอการเกษตร ส่วนผู้
หญิงก็ ดูแลผู้คนในบ้าน ยามว่างก็คัดเลือกเมล็ดพันพืชเพื่อเตรียม
ใช้ปลูกในฤดูการถัดไป จากข้อเท็จจริงข้างต้นชี้ให้เห็นว่าวิถีการ
ผลิตของชาวปกากะญอได้มีใช้ทรัพยากรอย่างสมดุลและยังยืน ่
อีกทั้งยังใช้ภูมิปัญญาชาวบ้านที่สอดคล้องกับฐานทรัพยากรของ
ตน
ในกรณีศึกษาที่ ป่าดงใหญ่ จังหวัดอำานาจเจริญ หลังจาก
ชาวบ้านได้รับบทเรียนจาการมุ่งเน้นตักตวงผลประโยชน์จากป่า
- 8. เพียงอย่างเดียว จนทำาให้ปาเสื่อมโทรม ชาวบ้านได้เรียนรูว่า การ
่ ้
ใช้ทรัพยากรอย่างเห็นแก่ตัวไม่สามารถทำาให้ชาวบ้านอยู่กินได้
อย่างยั่งยืน ชุมชนป่าดงใหญ่หันมาตระหนักถึงความสำาคัญของป่า
ชุมชนสามารถหาของกินจากป่าได้ ป่าเปรียบเสมือนแหล่งอาหาร
อันอุดมของชุมชนและเพื่อมิให้เกิดความผิดพลาดเหมือนครั้งอดีต
ชุมชนป่าดงใหญ่ได้ร่วมกันดูแลป่า ดังจะเห็นได้จากการ ที่ชุมชน
ช่วยกันจับนายทุนที่เข้ามาลักลอบตัดไม้ในพื้นที่ป่า กับทางเจ้า
หน้าที่ป่าไม่ จากข้อเท็จจริงข้างต้น อาจกล่าวได้ว่าการใช้
ทรัพยากรในการผลิตของชุมชนนั้นมิได้มุ่งหวังเพียงการตักตวงให้
มากที่สุดแต่อย่างเดียว แต่การผลิตของชุมชนมุ่งเน้นไปที่การดูแล
รักษาแหล่งทรัพยากรการผลิตเพื่อให้หากิน หาใช้ได้อย่างยังยืน ่
นอกจากนี้ยังมีกรณีศึกษาที่ชุมชนเปร็ดใน จังหวัด ตราดที่แสดง
ถึงการใช้ทรัพยากรอย่างถูกวิธี ยกตัวอย่าง เช่น ป้ายสโลแกน ”
หยุดจับร้อยคอยจับล้าน” แสดงให้เห็นถึงการรู้จักใช้ทรัพยากร
ของชุมชน ทังในการทำาปะมงพื้นบ้าน การทำาสวน การหาปูจากป่า
้
ชายเลน นอกจากนียังมีการตั้งกลุ่มสัจจะออมทรัพย์เพื่อเกื้อกูล
้
กันเองภายในชุมชน โดยไม่ต้องพึ่งพิงแหล่งทุนจากภายนอก หรือ
อย่างในกรณีของ กิ่งอำาเภอเนินขาม จังหวัดชัยนาท ทีเริ่มจาก
่
ชายที่ชาวบ้านเรียกว่า “ไอ้บ้า” ทีหวนแหนทรัพยากรป่าโดยเริ่ม
่
จากคนเพียงไม่กี่คนขยายใหญ่เป็นกลุ่มเครือข่ายรอบป่า นอกจาก
การรักษาป่าจะเป็นหน้าที่หลักของชายแล้ว ผู้หญิงในหมูบ้านที่ได้
่
ยึดหลักเศรษฐกิจพอเพียงเป็นแนวในการดำาเนินชีวิต และได้จัดตั้ง
รวมตัวเป็นกลุ่มแม่บ้านทำาการผลิตหน่อไม้แปรรูปอันเป็นผลพวง
จากการรู้จักใช้ทรัพยากรป่าไม้อย่างยั่งยืน
กล่าวโดยสรุปการผลิตภาคประชาชนนั้นอิงแอบจากฐาน
ทรัพยาการที่อยู่ในพื้นที่ และหากชุมชนเข้ามามีสวนร่มในการ
่
รักษา ดูแลและใช้ประโยชน์ร่วมกันจากฐานทรัพยากร ไม่วาจะเป็น
่
ป่า หรือนำ้า ชุมชนสามารถทำาการผลิตได้โดยไม่ไปทำาลายฐาน
ทรัพยากร เพราะในแต่ละชุมชนก็มีวิถีชีวิตและภูมิปัญญาชาวบ้าน
ในการบริหารจัดการทรัพยากรของตนเองอย่างสมดุลและยั่งยืน
สรุปในภาพรวมจากการดูสารคดีได้ ดังนี้ คือ รอยเท้าช้าง
เกิดจากการมุ่งเน้นพัฒนาภาคอุตสาหกรโดยมิได้คำานึงถึงสิ่ง
แวดล้อมและชุมชน ซึ่งถูกเหยีบยำ่าทำาลายจากรอยเท้าช้าง การมุ่ง
เน้นแต่การพัฒนาโดยวัดผลจากตัวเลขการเติบโตทางเศรฐกิจ ได้
