2. • Os indíxenas brasileiros chegaron fai doce mil anos a través do estreito de
Bering, ainda que existen algunhas teorías que sitúan ao home en Brasil en
épocas anteriores, que terían chegado por vía marítima desde o Pacífico.
• Hoxe en día existen diferentes tribos indíxenas en todo Brasil, esparcidas por
cada rexión. En total ha poboación indíxena é duns 325.652 persoas.
• A primeira tribo indíxena que se encontraron os colonizadores en Brasil foron
os tupi-guarani, que a súa vez foran colonizadores e expulsaran a tribo dos
tapuias.
• Algunhas tribos como os Potiguares, Caetés, Botocudos, Goitacás e Tamoios
loitaron contra os portugueses, e outras como os Tremembés, Tabajaras,
Termiminós ou Carijós foron pacíficos e incluso aliáronse cos descobridores en
contra doutras tribos xa que existían algunhas inimizades. Nesta época da
colonización se estima que eran uns 5 millóns de indíxenas.
3. • Que se sepa existen 210 pobos indíxenas, distribuídos por todo o país. Estudos
etnolóxicos dividen os indios en áreas culturais (11) segundo a homoxeneidade dos
costumes que os caracterizan: Norte-Amazónica, Juruá-Purús, Guaporé, Tapajós-
Madeira, Alto-Xingu, Tocantis-Xingu, Pindaré-Gurupu, Paraguai, Paraná, Teretê-
Uruguai e Nordeste. Inclúen zonas de outros países xa que alí tamén existen estes
mesmos pobos indíxenas.
• O territorio reservado para os indios supón un 11% do territorio nacional. Calcúlase
que exiten 53 pobos ainda non descobertos e que viven de forma totalmente aislada
xa que intentan evitar todo contacto coa civilización polas atrocidades cometidas aos
seus antepasados,así como o contaxio de enfermidades foráneas aos que eles son
moi vulnerables producíndolles a morte ( gripes ou resfriados comúns..); moitas
tribos estanse a extinguir.
• Sufren unha gran discriminación, xa que cada vez se lles rouba máis terreo para a
construcción de presas, cidades etc. Viven na desigualdade e o racismo. Existen
organizacións que loitan polos seus dereitos como a FUNAI (departamento do
goberno de Brasil de asuntos indíxenas). A situación chega a tal extremo que se da o
caso dunha tribo donde só queda un único supervivinte, o resto do seu pobo foi
probablemente masacrado por terratenentes gandeiros para ocupar o lugar. Este
home vive perseguido por asesinos a soldo.
4. Costumes
Viven da agricultura, caza, pesca e da recolección de froitos.
5. Caza
• A caza é xeralmente actividade
masculina en todas as sociedades
indíxenas, pode realizarse en grupo
ou individualmente. Posúen armas
bélicas e armas de caza. Tamén se
axudan de cans, e de lume para
obrigar aos animais a saír das
madrigueiras. Actualmente tamén
utilizan armas de fogo polo contacto
có mundo civilizado. A parte de sacar
alimento, utilizan produtos animais
para a artesanía que venden en
lonxas especializadas dentro do
Programa de Artesanía Indíxena. A
súa artesanía consiste en artefactos
que utilizan na vida cotiá e en rituais:
cestos, cerámica, armas, máscaras,
instrumentos musicais, esculturas,
adornos feitos de cocos, sementes,
ósos…
6. Agricultura
• A agricultura consiste en cortar e limpar as matas do terreo en período de seca.
Se van queimando os troncos caídos e restos das matas ata que o terreo está
listo para sementar. Plántase coas primeiras choivas. Usan diversas ferramentas
como son foces, machados, eixadas… Aínda que antigamente solo se valían de
machados de pedra e paus con punta. Os cultivos máis comúns son: A
mandioca, a batata doce, a abóbora, o cará, o millo, a faba, a pimenta, cana de
azucre, algodón, as piñas, a banana e tabaco.
7. Pesca
A pesca é unha actividade moi importante, utilizan
diversas técnicas como o uso de sustancias vexetais que
aturden ou matan aos peixes nunha zona do río ( Timbó ou
Tingui por exemplo). Tamén usan flechas de punta de óso
ou arpóns. Tamén utilizan cestos cilíndricos, ou fabrican
cercos con esteiras de talos.
8. Recolección
Non todos as tribos coñecen a agricultura, e se dedican á colleita de froitos,
raíces, larvas, formigas, mel, ovos de tartaruga… Moitos de estos productos
sirven para producir medicinas, frechas, cordas, o veleno da pesca, cera,
pintura corporal… En contacto coa civilización algunhas tribos se dedican á
gandería.
9. Organización
• Non se interesan pola acumulación persoal de riquezas, rexeitan a
propiedade material. Agrúpase en aldeas, onde viven en ‘ocas’.
Normalmente a aldea ten forma circular, e con camiños radiais que
levan ao centro da aldea onde se realizan os rituais. As casas non
seguen un patrón, poden ser circulares ou alargadas, pero soen estar
feitas de palla. Algunhas tribos teñen unha casa que congrega a varias
familias onde se reúnen para actividades políticas ou económicas.
• A familia pode ser tanto monogámica como poligámica.
10. Arte
• Dende ol século XVI, varios obxectos confeccionados polos pobos indíxenas eran
coleccionados por reis e nobres portugueses como especímenes “raros” de culturas
“exóticas”.
• Esixe tamén coñecementos específicos sobre os materiais empregados, das ocasions
adecuadas para a producción, etc. As formas de manipular pigmentos, plumas, fibras
vexetais, arxila, madeira, pedra e outros materiais confiren singularidade á produción
amerindia, diferenciándoa da arte occidental, así como da produción africana ou asiática.
• Polo tanto, non se trata dun único “arte indíxena”, senón de diversos “artes indíxenas”, xa
que cada pobo posúe particularidades na súa maneira de expresarse e de conferir sentido ás
súas producións. As pezas exhibidas nos museos e ferias son por exemplo: vasixas, cestos,
calabazas, redes, remos, frechas, bancos, máscaras, esculturas, mantos, etc. Outra maneira
de facer arte é pintar, escarificar e perforalo corpo humano; así como o son construcións
rochosas, árbores e outras formacións naturais; sen contar a presenza crucial da danza e da
música. En todos eses casos, a orde estética está vinculada a outros dominios do
pensamento, constituíndo medios de comunicación –entre homes, entre pobos e entre
mundos– e modos de concebir, comprender e reflictir a orde social e a cosmovisión dos
indíxenas. Nas relacións entre os pobos, os artefactos tamén son obxecto de trueque,
inclusive có “home branco”, que ultimamente incrementouse moito.
11. Mediciña
• Posúen coñecementos
rudimentarios das
propiedades de certas
plantas, que incluso son
usadas por habitantes non
indios.
• A medicina aparte de
medicamentos de oríxen
xeralmente vexetal, vai
acompañada de rituais e
adornos practicados polo
curandeiro da tribo,
coñecido como chamán.
12. Relixión
• Existe unha gran diversidade
de deuses e ritos, pero o lazo
de unión entre todas a tribos é
a crenza de 3 mundos; o
mundo superior, o mundo de
‘aquí’e o inframundo. Estos
tres mundos se conectan
polos ritos, as visións, os
soños e sobre todo os
chamáns que son ponte de
unión entre mortais e deuses.
Tamén teñen a función de
transmisores da cultura oral.
• Creen que o universo non foi
creado da nada, se non que foi
creado a partir de algo (auga,
lume, terra…). Xeralmente
cren que os creadores ou os
primeiros homes viñeron dun
dos mundos ( inframundo ou
superior) e ao ver un sitio tan
fértil e acolledor decidiron
poboalo.
13. Linguas
• Fálanse ao redor dunhas 170 linguas diferentes,
que se dividen en dous troncos principais: Tupi e
Macro-jê e outras seis familias lingüísticas: aruak,
arawá, karib, maku, tukano e yanomami.
• Os seis grupos principais de indios son: Tikuna,
Tukano, Macuxi, Yanomami, Guajajara, Terena,
Pankaruru, Kayapó, Kaingang,Guarani, Xavante,
Xerente, Nambikwara, Munduriju, Mura, Sateré-
Maué.