1. Σύγκρουση Τούρκων Βυζαντινών . Η άλωση της
Κωνσταντινούπολης
Το 14 αι. εμφανίζονται νέοι εχθροί του Βυζαντίου οι Τούρκοι Οθωμανοί .Το όνομα
τους προέρχεται από τον Οσμάν .
Γεννήθηκε στο χωριό Θηβάσιο της Βιθυνίας. Ήταν γιος του Τούρκου φύλαρχου
Ερτογρούλ και σε νεαρή ηλικία επιτέθηκε εναντίον του βυζαντινού φρουρίου της
Αγγελοκώμης το οποίο και κατέλαβε. Έγινε στρατηγός του Σελτζούκου σουλτάνου
Μαχσούντ Β΄ και στη συνέχεια, μετά τον θάνατο του τελευταίου, έγινε ηγεμόνας της
Βιθυνίας. Το 1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του ανεξάρτητου
κράτους, στο οποίο έδωσε το όνομα του. Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την
κυριαρχία του, αρχικά στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία.
Πολιόρκησε την Προύσα, την οποία τελικά κατέλαβε ο γιος του Ορχάν .
Στην συνέχεια Σουλτάνος έγινε ο Μουράτ ο Α .
Ο Μουράτ Α΄ ήταν σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από το 1359 ως το
1389. Ήταν γιος του Ορχάν και της Ελληνίδας πριγκίπισσας του Βυζαντίου Ελένης
και διαδέχτηκε στο Θρόνο τον πατέρα του μετά το θάνατό του το 1359.
Οι Τούρκοι με αρχηγό τους το σουλτάνο Μουράτ Α’ έφτασαν στον Ελλήσποντο,
πέρασαν στην ευρωπαϊκή ακτή και κατέλαβαν περιοχές της Θράκης, της Μακεδονίας
και της κεντρικής Ελλάδας. Το 1389 νίκησαν στο Κοσσυφοπέδιο της Σερβίας το
στρατό των ενωμένων χριστιανικών λαών και κατέκτησαν ολόκληρη σχεδόν τη
Βαλκανική.

2. Λίγο πριν από τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου, ο σουλτάνος Μουράτ Α΄ με κήρυκες
διαλάλησε ότι θα έδινε χάρη, χρήματα και τίτλους στους αντιπάλους που θα
λιποτακτούσαν από το στρατό τους. Ένας Σέρβος μαχητής τότε προσποιήθηκε το
λιποτάκτη και ζήτησε να δει το σουλτάνο στη σκηνή του, για να του φανερώσει
κάποιο μυστικό. Καθώς όμως έσκυψε κοντά του, έσυρε το κρυμμένο ξιφίδιό του και
τον σκότωσε. Οι Τούρκοι κράτησαν μυστικό το θάνατό του ως το τέλος της μάχης,
που την κέρδισαν. Τη θέση του Μουράτ Α΄, μετά το θάνατό του, πήρε ο γιος του
Βαγιαζήτ. Ο οποίος πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη .
Ο Σουλτάνος Μουράτ Α εφάρμοσε το παιδομάζωμα . Εμπνευστής του υπήρξε ο
Καρά Χαλίλ Πασάς, μεγάλος βεζίρης .
Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική απαγωγής νέων αγοριών, κυρίως
χριστιανών των Βαλκανίων, με σκοπό την ανατροφή τους ως στρατιωτών ή τη
στελέχωση υπηρεσιών του σουλτάνου . Λεγόταν και "παιδολόγι" ή "γενιτσαριά .
Αναφέρεται και ως «φόρος αίματος» σε αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο. Τα
όρια ηλικίας των αγοριών, όπως καταγράφονται σε διαφορετικές πηγές, εμφανίζουν
σημαντικές αποκλίσεις, ενώ αναφέρεται ως κατώτατη ηλικία αυτή των οκτώ ετών και
ως ανώτατη των είκοσι. Ως προς τη συχνότητά του, αρκετές αναφορές υποστηρίζουν
πως το παιδομάζωμα συνέβαινε ανά τακτά χρονικά διαστήματα, κάθε πέντε χρόνια ή
κατά άλλες εκτιμήσεις ετησίως. Εξαιρούνταν τα μοναχοπαίδια, οι ορφανοί, οι σπανοί,
οι κοντοί, οι ψηλοί, οι παντρεμένοι κ.ά. Πολλοί γονείς για να αποφύγουν το
παιδομάζωμα αρραβώνιαζαν και πάντρευαν τα παιδιά τους νεότατα, σε ηλικία 8, 9
και 10 ετών. Από το παιδομάζωμα εξαιρούνταν οι Εβραίοι και οι Αρμένιοι . Το
παιδομάζωμα σταμάτησε από τα μέσα του 17ου αιώνα.

3. Ο Βαγιαζήτ Α΄ ο Κεραυνός 1354 – 8 Μαρτίου 1403 ) .Ήταν γιος του Μουράτ Α τον
οποίο διαδέχτηκε το 1389 μετά τον θάνατό του στη μάχη, ενώ προηγουμένως είχε
στραγγαλίσει τον νεότερο αδερφό του Yakub για να μην διεκδικήσει το θρόνο. Το
1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και να του δώσει την
κόρη του για σύζυγο, ενώ το 1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία υποχρεώνοντας
ταυτόχρονα τον Ιωάννη Ε Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο και να καταστεί
υποτελής του. Το 1396 νίκησε στη τα στρατεύματα της Γαλλο-Ουγγρικής
συμμαχίας. Τον επόμενο χρόνο, το 1397, πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη, αλλά
απέτυχε εξαιτίας της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον
Ταμερλάνο. Στη μάχη της Άγκυρας την 28η Ιουλίου του 1402 ο Βαγιαζήτ συνετρίβη
από τον Ταμερλάνο και ύστερα από μια μικρή περιπέτεια αιχμαλωτίστηκε. Κλείστηκε
σε ένα κλουβί, όπου καθημερινά χλευαζόταν από τους Μογγόλους. Οκτώ μήνες μετά
την αιχμαλωσία του, το Μάρτιο του 1403, αυτοκτόνησε μην μπορώντας να αντέξει
τον εξευτελισμό στον οποίο είχε περιέλθει.
Η Αυτοκρατορία των Μογγόλων κυριάρχησε στην Ασία και στην Ανατολική
Ευρώπη τον 13ο και 14ο
αιώνα. Ιδρυτής της ήταν ο Τζένγκις Χαν. Στο απόγειό της
κάλυπτε, το 1/5 Της Γης. Οι πόλεμοι που έλαβαν μέρος στην Ανατολή , θα
μπορούσαν να θεωρηθούν ως ένας Αρχαίος Παγκόσμιος Πόλεμος, καθώς οι
Μογγόλοι αντιμετώπισαν υπερδυνάμεις του τότε καιρού, από την Ασία, την Ευρώπη
και Την Αφρική. Παρά τις συνεχείς επεκτάσεις και κατακτήσεις των Μογγόλων,
χάρις στην δημιουργία μιας χερσαίας αυτοκρατορίας τέτοιου μεγέθους, ιδέες από την
Ασία μεταφέρθηκαν στην Ευρώπη, καθώς και νέες τεχνολογίες.
Ο Ταμερλάνος, 1336 –1405) ήταν Μογγόλος κατακτητής . Ονομαζόταν επίσης
Τιμούρ Λενκ, δηλαδή Τιμούρ ο κουτσός. Ονομάστηκε Ταμερλάνος από τους

4. Έλληνες . Ο Ταμερλάνος είχε τη φήμη σκληρού κατακτητή. Όταν καταλάμβανε
ορισμένες πόλεις, σφαγίαζε δεκάδες χιλιάδες από τους υπερασπιστές της και έκτιζε
πυραμίδες με τα κρανία τους. Στα θετικά του επιτεύγματα η ενθάρρυνση των τεχνών,
της λογοτεχνίας, της επιστήμης, καθώς και η κατασκευή τεράστιων δημοσίων έργων,
κυρίως εκτεταμένων εγκαταστάσεων άρδευσης, που έδωσαν τη δυνατότητα
αγροτικής ανάπτυξης στη χώρα.
Με τον ορισμό ως Σουλτάνου του Μουράτ του Β οι Τούρκοι επέστρεψαν με
πολιορκία της Κωνσταντινούπολης .
Στις 29 Μαρτίου του 1430 Ο Μουράτ Β΄, μετά από τριήμερη πολιορκία ,
καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη. Πολιόρκησε για ένα μικρό διάστημα (Ιούνιος-
Σεπτέμβριος 1422) την Κωνσταντινούπολη. Το έτος 1441-1442 έκανε μία
αποτυχημένη εκστρατεία ενάντια στο Βελιγράδι που τον ανάγκασε να υπογράψει
συνθήκη ειρήνης με την Ουγγαρία. Κατόπιν παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του
12χρονου γιου του, Μεχμέτ Β' Φατίχ, γνωστότερου ως «Μωάμεθ ο Πορθητής».
Με τον θάνατο του Ιωάννη του Παλαιολόγου αυτοκράτορας ορίζεται ο
Κωνσταντίνος Παλαιολόγος που ήταν Δέσποτας του Μυστρά .
Ο Μυστράς .
Το 1259, το κάστρο του Μυστρά παραχωρήθηκε στο Βυζαντινό αυτοκράτορα
Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο. Από το 1262 έγινε έδρα βυζαντινού στρατηγού τ και από
τότε άρχισε η κυρίως ιστορική περίοδός του, που διήρκεσε δύο αιώνες. Κατά τα μέσα
του 14ου αιώνα ο Μυστράς καθίσταται πρωτεύουσα της Βυζαντινής Πελοποννήσου.
Έτσι δημιουργήθηκε το Δεσποτατο του Μωρεως. Δεσπότης ,του Μυστρά ήταν και ο
Κωνσταντίνος ο Β΄ Παλαιολόγος, ο μετέπειτα τελευταίος αυτοκράτορας του
Βυζαντίου, ο οποίος συνετέλεσε ώστε ο Μυστράς να επεκτείνει την εξουσία του σε

5. όλη την Πελοπόννησο και να γίνει εστία της πολιτικής και πνευματικής ζωής της
αυτοκρατορίας, καθώς και το κέντρο της αναγεννήσεως των γραμμάτων και των
τεχνών. Σοφοί, καλλιτέχνες και λόγιοι συγκεντρώνονταν στην αυλή του Δεσπότου,
σπουδαιότερος και σημαντικότερος απ' όλους, ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων.
Το 1460 ο Μυστράς παραδίνεται στους Τούρκους και από τότε αρχίζει η παρακμή
του. Την περίοδο 1687 έως 1715 τον Μυστρά, όπως και όλη την Πελοπόννησο, τον
κατείχαν οι Βενετοί.. Στην επανάσταση του 1821 η συμμετοχή του Μυστρά είναι
σημαντική. Το 1825 λεηλατήθηκε από τους Αιγυπτίους του Ιμπραήμ και από τότε
σιγά σιγά εγκαταλείφθηκε και ιδρύθηκε ο νέος Μυστράς, το σημερινό ομώνυμο
χωριό στους πρόποδες του λόφου.. Ένα δίστιχο που λεγόταν γύρω στα 1840
εγκωμίαζε τα διπλανά χωριά, ενώ υπενθύμιζε την εγκατάλειψη του Μυστρά.
"Παρόρι με τα κρύα νερά κι΄ Άι Γιάννη με τ΄ άνθη.
κι΄ εσύ, καημένε μου Μυστρά, που σ΄ έφαγεν η Σπάρτη".
Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος
Γιος του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου και νεότερος αδελφός του
αυτοκράτορα Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγου. Μετείχε στις επιτροπές των Βυζαντινών, που
προσπαθούσαν να πετύχουν την ένωση των Εκκλησιών . Το 1443 ανέλαβε δεσπότης
του Μυστρά και αφιερώθηκε με ζήλο στη διοικητική και στρατιωτική
αναδιοργάνωση του δεσποτάτου με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της άμυνας της
Πελοποννήσου έναντι της τουρκικής απειλής. Όμως ο Μουράτ Β΄ οργάνωσε μια
μεγάλη εκστρατεία εναντίον του και κατέστρεψε στο την Κόρινθο και την Πάτρα.
Μετά τον θάνατο τού Ιωάννη Η΄, στέφθηκε αυτοκράτορας στον Μυστρά το 1449 και
πήγε στην Κωνσταντινούπολη με πολλές ελπίδες και μεγάλη αγωνία για το μέλλον
της αυτοκρατορίας . Αφιερώθηκε στην επισκευή και την ενίσχυση των οχυρωματικών

6. έργων, καθώς και στην αναδιοργάνωση τού στρατού. Οι εκκλήσεις του
Κωνσταντίνου προς τη Δύση για ενισχύσεις αντιμετωπίζονταν με περίεργη
αδιαφορία.
Όμως στην διάρκεια της αυτοκρατορίας του :
-Σύναψε ειρήνη με τους Τούρκους αν και δεν τηρήθηκε
--Προσπάθησε να ενώσει τους ενωτικούς με τους ανθενωτικούς .
Το σχίσμα των Εκκλησιών του 1054 εκδηλώθηκε σε μια εποχή κατά την οποία η
δυτική Ευρώπη ασκούσε μια μορφή πιέσεων προς το Βυζάντιο, τόσο οικονομική
μέσω της διείσδυσης των Ιταλών εμπόρων στη βυζαντινή οικονομία, όσο και
πολιτικό στρατιωτική με τις σταυροφορίες (με κορύφωση την άλωση της
Κωνσταντινούπολης του 1204 και τη φράγκους). Η δυσπιστία των Βυζαντινών
επομένως προς τη Δύση ήταν μεγάλη. Παρά ταύτα, την εποχή του Κων/νου
Παλαιολόγου τέθηκε το ζήτημα της επανένωσης των Εκκλησιών και μάλιστα από
τους Βυζαντινούς . Όμως θέση του Βυζαντίου ήταν τέτοια, ώστε η τυχόν επανένωση
των Εκκλησιών δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί παρά μόνο με ευμενείς όρους για
τη Δυτική Εκκλησία, προϋπέθετε δηλαδή την αναγνώριση των πρωτείων του πάπα
της Ρώμης από τη Βυζαντινή Εκκλησία και αποδοχή των δυτικών δογμάτων όπως η
χρήση άζυμων άρτων στη Θεία Ευχαριστία κ.α . Αν και σειρά αυτοκρατόρων
εξέτασαν το ζήτημα της ένωσης, αυτό έλαβε έντονες διαστάσεις και εξελίχθηκε σε
σύγκρουση εντός της Βυζαντινής Εκκλησίας και κοινωνίας στις δύο περιπτώσεις
κατά τις οποίες οι αυτοκράτορες προχώρησαν στην ανακήρυξή της, το 1274 με τη
σύνοδο της Λιόν και το 1438-1439 κατά τις συνόδους Φεράρας-Φλωρεντίας
(Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος). Και στις δύο περιπτώσεις το αίτημα της ένωσης
εξυπηρέτησε την επιδίωξη της αποτροπής σημαντικών εξωτερικών κινδύνων.. Οι

7. αντίπαλοι της ένωσης φέρονταν ότι θα μπορούσαν να αποδεχτούν την αναγνώριση
των πρωτείων της εκκλησίας της Ρώμης, όχι όμως την ενσωμάτωση του δυτικού
δόγματος στο ορθόδοξο. Ουσιαστικά όμως πίσω από τις αντιδράσεις σε ενδεχόμενη
επανένωση βρίσκεται η όλη δυσπιστία και αντιπάθεια των περισσότερων Βυζαντινών
προς τη Δύση για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, πλαίσιο που εξηγεί την ευρεία
λαϊκή αποδοχή των ανθενωτικών θέσεων.
Ο Μιχαήλ Η΄ προσχώρησε στην αποδοχή της υπαγωγής στην Παπική Εκκλησία,
προκειμένου να αποτρέψει τη σχεδιαζόμενη σταυροφορία κατά του Βυζαντίου που
προετοίμαζε ο βασιλιάς της Νεάπολης Κάρολος ο Ανδεγαυικός. Στην επιδίωξή του
αυτή ο αυτοκράτορας σημείωσε επιτυχία, αφού μετά την ανακήρυξη της ένωσης, στη
σύνοδο της Λιόν (1274), ο πάπας αρνήθηκε να εγκρίνει την εκστρατεία του Καρόλου
και απέτρεψε ευρωπαϊκές δυνάμεις από το να συμμετάσχουν. Στην πράξη όμως οι
προβλέψεις της συνόδου δεν εφαρμόστηκαν από τη Βυζαντινή Εκκλησία. Με την ίδια
προσδοκία πραγματοποιήθηκε τελικά η ανακήρυξη της ένωσης στη σύνοδο Φεράρας-
Φλωρεντίας (θεωρούμενη ως όγδοη Οικουμενική Σύνοδος από τη Δυτική Εκκλησία),
στην οποία μετείχαν από βυζαντινής πλευράς ο ίδιος ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄, ο
πατριάρχης Ιωσήφ και οι σημαντικότεροι κρατικοί και εκκλησιαστικοί αξιωματούχοι.
Μόνος από τους παριστάμενους που δε δέχθηκε να προσυπογράψει τον τόμο της
ένωσης ήταν ο μητροπολίτης Εφέσου Μάρκος Ευγενικός, που αναδείχθηκε έτσι σε
πνευματικό ηγέτη της ανθενωτικής παράταξης έως το θάνατό του δέκα χρόνια
αργότερα. Οι εντονότατες όμως αντιδράσεις που συνάντησε η βυζαντινή αποστολή
επιστρέφοντας, οι οποίες και υποκινούνταν από μοναχούς και τον κατώτερο κλήρο,
οδήγησαν πολλούς από όσους φέρονται να είχαν προσυπογράψει σε αναθεώρηση της
τοποθέτησής τους και στην υιοθέτηση ανθενωτικής στάσης (π.χ. Γεώργιος Σχολάριος,

8. Σύλβεστρος Συρόπουλος κ.ά.).
Έτσι, τις παραμονές της τελικής τουρκικής επίθεσης και της άλωσης η βυζαντινή
κοινωνία βρέθηκε να είναι βαθύτατα διχασμένη. Χαρακτηριστική του αδιεξόδου στο
οποίο είχε οδηγήσει η διένεξη είναι και η φυγή στην Ιταλία του τελευταίου προ της
άλωσης πατριάρχη, του ενωτικού Γρηγορίου Μαμμή, ο οποίος και δεν
αντικαταστάθηκε, λόγω της απροθυμίας οποιουδήποτε να αναλάβει τις ευθύνες αυτού
του αξιώματος σε τέτοιες συνθήκες έντασης. Για το διάδοχο του Ιωάννη Η΄, τον
Κωνσταντίνο ΙΑ΄ Παλαιολόγο (1448-1453), παραδίδεται ότι δεν ήταν ένθερμος
υποστηρικτής της ένωσης, ενόψει όμως της επικείμενης τουρκικής πολιορκίας
δέχθηκε την πραγματοποίηση ενωτικής λειτουργίας στην Αγία Σοφία, τη 12η
Δεκεμβρίου 1452, στην οποία χοροστάτησε ο καρδινάλιος Ισίδωρος (πρώην
μητροπολίτης Κιέβου της ορθόδοξης ιεραρχίας). Αυτό το ιδιαίτερης βαρύτητας
συμβολικό γεγονός όξυνε ακόμη περισσότερο την κατάσταση και οδήγησε σε
απόλυτη δυσπιστία τις δύο μερίδες, σε βαριές ύβρεις και αντεγκλήσεις, καθώς και σε
προσβολές θρησκευτικών συμβόλων.
Η διαίρεση ενωτικών και ανθενωτικών έτεμνε τις κοινωνικές ομάδες, αν και, όπως
παραδίδεται από σύγχρονες πηγές, οι μοναχοί, ο κατώτερος κλήρος και η
πλειονότητα των λαϊκών στρωμάτων ταυτίζονταν με την ανθενωτική μερίδα. Μεταξύ
των διακεκριμένων υποστηρικτών των δύο πλευρών εντοπίζονται με την πλευρά των
ενωτικών οι καρδινάλιοι Βησσαρίωνας και Ισίδωρος (πρώην μητροπολίτες Νικαίας
και Κιέβου στην ορθόδοξη ιεραρχία), ο λόγιος Μιχαήλ Αποστόλης, ο δεσπότης
Θωμάς Παλαιολόγος, ο συγγενής του αυτοκράτορα Θεόφιλος Παλαιολόγος και ο
ιστοριογράφος Δούκας, ενώ με την πλευρά των ανθενωτικών οι Γεώργιος Σχολάριος-

9. Γεννάδιος, Ιωάννης Ευγενικός, Λουκάς Νοταράς, ο δεσπότης Δημήτριος
Παλαιολόγος, ο Σύλβεστρος Συρόπουλος (κατόπιν πατριάρχης Σωφρόνιος) και ο
ιστοριογράφος Σφραντζής.
--Ζήτησε την βοήθεια του Πάπα και των Δυτικών.Ομως μόνο οι Γενουάτες
έστειλαν 700 στρατιώτες με αρχηγό τον Ιωάννη Ιουστινιάνη ο οποίος ανέλαβε
την άμυνα της Πόλης .
Ο Ιωάννης Ιουστινιάνη ήταν Γενουάτης στρατιωτικός και ένας από τους
υπερασπιστές της Κωνσταντινούπολης κατά την Άλωση από τους Οθωμανούς το
1453. Ήταν επικεφαλής ένοπλου τμήματος 700 Γενουατών. Με προσωπική του
πρωτοβουλία, χρηματοδότησε και οργάνωσε στρατιωτική αποστολή επί κεφαλής 700
ένοπλων συμπατριωτών του προς ενίσχυση της άμυνας της Κωνσταντινούπολης.
Όταν έφτασε στην βασιλεύουσα ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας, Κωνσταντίνος
Παλαιολόγος του ανέθεσε την άμυνα της πόλης. Ο Ιουστινιάνη, με την
προσωπικότητά του έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στις διαμάχες μεταξύ των
στρατιωτών, ιδιαίτερα μεταξύ Βενετών και Γενουατών. Οργάνωσε κατά
αποφασιστικό τρόπο την άμυνα, ως αποτέλεσμα να αποκρουστούν οι συνδυασμένες
επελάσεις των Οθωμανών, παρ' όλη την συντριπτική αριθμητική υπεροχή τους. Στις
29 Μαΐου 1453, και ενώ ο Οθωμανός σουλτάνος, Μωάμεθ Β' εξαπέλυσε την τελική
επίθεση, τραυματίστηκε σοβαρά από ριπή βλήματος οθωμανικού πυροβολικού. Κατά
άλλους αναφέρεται ότι το τραύμα προήλθε από βέλος. Ποιο ακριβώς σημείο του
σώματός του χτυπήθηκε δεν είναι σίγουρο και οι πηγές παρουσιάζουν διαφορετικές
εκδοχές. Μετά τον τραυματισμό του αναγκάστηκε να αποχωρίσει από τις
συγκρούσεις, κάτι που έριξε κατακόρυφα την ψυχολογία και αποφασιστικότητα των
πολιορκημένων. Στην επικείμενη επίθεση, ο Μωάμεθ Β' διέταξε πλήρη έφοδο,
βλέποντας την αποχώρηση του Ιουστινιάνη ως μεγάλη ευκαιρία που έπρεπε να

10. εκμεταλλευτεί.Ο ίδιος ο Ιουστινιάνη, μαζί με τους άντρες του, κατάφεραν να
διαφύγουν με πλοία προς την Χίο, όμως βαριά τραυματισμένος πέθανε την 1η
Ιουνίου του 1453. Ο τάφος του διασώζεται ακόμη στην Χίο, όμως το λατινικό
επίγραμμά του, που ήταν άλλοτε στην εκκλησία του Αγίου Δομινίκου, έχει κατά τα
φαινόμενα εξαφανισθεί.
Νέος Σουλτάνος των Τούρκων είναι πλέον ο Μωάμεθ ο Β ο Πορθητής .Που στόχο
έχει την κατάληψη της Πόλης.
Ο Οθωμανός σουλτάνος Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής ( 1432 - 1481) . Θεωρείται ένας
από τους σημαντικότερους Οθωμανούς σουλτάνους, που ακόμη και σήμερα οι
Τούρκοι θεωρούν ως μία από τις μεγαλύτερες μορφές στην ιστορία τους. Ήταν γιος
χριστιανής σκλάβας. Από τη στιγμή της επιστροφής του στο θρόνο έθεσε ως στόχο
την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης και των υπολειμμάτων της Βυζαντινής
αυτοκρατορίας. Αρχικά επιδίωξε να ρυθμίσει όποιες εκκρεμότητες υπήρχαν. Έτσι
μετά από σύντομη εκστρατεία στη Μικρά Ασία, έκλεισε ειρήνη με τους καραμανίδες.
Παράλληλα σύναψε νέα ειρήνη με τους Ούγγρους και ανανέωσε τις συνθήκες με τις
ιταλικές δημοκρατίες, πετυχαίνοντας έτσι να απομονώσει το Βυζάντιο από κάθε πηγή
ενισχύσεων. Τότε οι Βυζαντινοί διέπραξαν το μοιραίο λάθος να τον εκβιάσουν
απειλώντας να ελευθερώσουν τον Οθωμανό πρίγκιπα που κρατούσαν αιχμάλωτο,
ζητώντας την καταβολή χρηματικών ποσών. Αμέσως μετά τη ρύθμιση των ανοιχτών
μετώπων, ο Μωάμεθ έφτασε στο Βόσπορο και οικοδόμησε ένα κάστρο, το Ρούμελη-
Χισάρ ή λαιμοκοπιά, κλείνοντας έτσι το Βόσπορο για τα εχθρικά πλοία. Επίσης
άρχισε την κατασκευή πολλών κανονιών, διαφόρου διαμετρήματος προκειμένου να
καταστρέψει τα χιλιόχρονα τείχη της Πόλης. Τελικά τον Απρίλιο του 1453 έφτασε
μπροστά στην Πόλη οδηγώντας ένα στρατό άνω των 100 χιλιάδων πολεμιστών.

11. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης
Οι αντίπαλοι
Ο Οθωμανικός στρατός
Ίσως να θεωρείται βέβαιο από τις πηγές ότι ο στρατός του Μωάμεθ Β' ήταν
τουλάχιστον 150.000 άντρες. Σύμφωνα όμως με νεότερους ιστορικούς τα τακτικά
στρατεύματα πρέπει να έφταναν τους 80.000-100.000 στρατιώτες, οι οποίοι
συγκεντρώθηκαν από τις ευρωπαϊκές και ασιατικές επαρχίες.
Σε αυτούς
συμπεριλαμβάνονταν το επίλεκτο σώμα 12.000 γενιτσάρων και αρκετοί χριστιανοί
υποτελείς των Οθωμανών. Το στράτευμα συνίστατο σε πεζικό, ιππικό, πυροβολικό.
Επίσης υπήρχαν ελαφρά σώματα από τοξότες, σφενδονιστές και ακοντιστές. Όλοι οι
πολεμιστές ήταν πολύ καλά εξοπλισμένοι με κάθε είδους όπλο, αμυντικό ή επιθετικό
και έφεραν ασπίδες, επενδυμένες με σίδερο, κράνη, τόξα και βέλη, ξίφη και
οτιδήποτε άλλο θεωρούνταν κατάλληλο για τειχομαχία. Ο στρατός ήταν άριστα
εκπαιδευμένος και οργανωμένος και επικρατούσε μεγάλος ενθουσιασμός. Ο
οθωμανικός στρατός φαινόταν πολύ μεγαλύτερος γιατί τον ακολουθούσε μεγάλος
αριθμός από επικουρικό προσωπικό. Επί πλέον είχαν συγκεντρωθεί ατελείωτα πλήθη
Τούρκων ατάκτων, που τους προσέλκυσε η προοπτική της λεηλασίας. Επίσης
πολυάριθμοι φανατικοί μουσουλμάνοι μοναχοί (δερβίσηδες) και ιερωμένοι
κυκλοφορούσαν ανάμεσα στους στρατιώτες και με κηρύγματα τόνωναν την πολεμική
ορμή τους. Ο Μωάμεθ γνώριζε ότι χωρίς να μπορέσει πρώτα να ελέγξει την θαλάσσια
περιοχή της πόλης πολύ δύσκολα θα κατάφερνε την άλωση της μόνο από την ξηρά.
Γι΄ αυτό αποφάσισε να δημιουργήσει ένα ισχυρό στόλο που αποτελούνταν από 6
τριήρεις , 10 διήρεις, περίπου 15 γαλέρες, περίπου 70 φούστες, 20 παραντάρια και
έναν άγνωστο αριθμό από καΐκια και κότερα. Το μέγεθός του πρέπει να έφτανε τις

12. 150 μονάδες. Ο σουλτάνος προσωπικά επέλεξε με προσοχή τους αξιωματικούς που
θα τον στελέχωναν.
Όμως εκεί πού έδωσε την μεγαλύτερη προσοχή ο σουλτάνος ήταν στην κατασκευή
πυροβόλων που θα μπορούσαν να καταστρέψουν τα ισχυρά τείχη που προστάτευαν
την Κωνσταντινούπολη. Ο Μωάμεθ Β' υπήρξε ο πρώτος στρατιωτικός ηγέτης που
είχε στην διάθεσή του πραγματικά οργανωμένο πυροβολικό. Ο άνθρωπος που το
αναβάθμισε και το έκανε το καλύτερο της εποχής του ήταν ένας επιδέξιος τεχνίτης, ο
Ουρβανός, ο οποίος ήταν ουγγρικής ή σαξονικής καταγωγής. Το μεγαλύτερο
πυροβόλο που έφτιαξε ο Ουρβανός είχε μήκος 8 μέτρα και εκτόξευε πέτρινα βλήματα
βάρους περίπου 400 κιλών. Συνολικά το οθωμανικό πυροβολικό είχε 70 πυροβόλα
από τα οποία τα 11 εκτόξευαν βλήματα 250 κιλών και πάνω από 50 χρησιμοποιούσαν
βλήματα 100 κιλών. Με αυτά ο Μωάμεθ σχημάτισε 14 πυροβολαρχίες, 9 από τις
οποίες περιλάμβαναν μικρότερου διαμετρήματος πυροβόλα και 5 που περιλάμβαναν
τα μεγαλύτερα πυροβόλα. Ο ιστορικός Κριτόβουλος χαρακτηριστικά αναφέρει ότι οι
υπόνομοι και οι υπόγειοι διάδρομοι που άνοιγαν οι Τούρκοι κάτω από τα τείχη
αποδείχθηκαν εντελώς περιττοί καθώς τα κανόνια έδωσαν την λύση στο θέμα. Ακόμη
και μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν ορατά σε πολλά σημεία της πόλης τα
τεράστια βλήματα που βρίσκονταν στην ίδια θέση που είχαν πέσει το 1453.
Οι υπερασπιστές της Κωνσταντινούπολης
Σχετικά με το στρατό των αμυνόμενων, εγκυρότερη θεωρείται η αναφορά του
Σφραντζή, ο οποίος ανέλαβε την καταμέτρηση των δυνάμεων κατ’ εντολή του
αυτοκράτορα. Ο Σφραντζής αναφέρει 4.937 βυζαντινούς και περίπου 2000 ξένους.
Από τους ξένους ξεχωρίζαν οι 700 κατάφρακτοι στρατιώτες που έφθασαν στην
βυζαντινή πρωτεύουσα τον Ιανουάριο του 1453 με δύο γενουατικά πλοία. Ο

13. Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος απένειμε στον αρχηγό τους Ιωάννη Ιουστινιάνη
Λόνγκο, έμπειρο πολεμιστή, τον τίτλο του πρωτοστάτορος (αρχιστρατήγου) και του
ανέθεσε την άμυνα της πόλης.
Σε κάθε περίπτωση ο συνολικός αριθμός δεν πρέπει να
υπερέβαινε τους 8.500.
Οι βυζαντινοί διέθεταν και πυροβολικό, μικρότερο σε μέγεθος διαμετρημάτων σε
σχέση με το οθωμανικό. Χρησιμοποιήθηκε κυρίως στις πρώτες μέρες τις πολιορκίας
και μετά σίγησε λόγω της ελάχιστης ποσότητας πυρίτιδας και βλημάτων, αλλά και τις
διαφωνίας στον τρόπο χρήσης αυτών των όπλων.
Στην αρχή τις πολιορκίας υπήρχαν στον Κεράτιο κόλπο 26 πλοία πολεμικά. Από αυτά
10 ανήκαν στο Βυζάντιο, 5 ήταν βενετικά, 5 γενοβέζικα, 3 κρητικά, 1 από την
Αγκώνα, 1 από την Καταλωνία και 1 από την Προβηγκία. Υπήρχαν επίσης μικρότερα
σκάφη και εμπορικά πλοία των Γενοβέζων που ήταν ελλιμενισμένα στο Πέραν[19]
.
Τα τείχη της πόλης
Η μορφή της περιτειχισμένης Κωνσταντινούπολης μπορεί να περιγραφεί ως
τριγωνική. Ως βάση του τριγώνου ήταν τα χερσαία τείχη ενώ οι πλευρές του, που
αποτελούσαν και την ακτογραμμή της πόλης, σχηματιζόταν από τα θαλάσσια τείχη.
Η τελική επίθεση
Ύστερα από την αποτυχημένη προσέγγιση, ο Μωάμεθ Β' κάλεσε πολεμικό
συμβούλιο και κατόπιν έβγαλε λόγο προς τους στρατιώτες του, ζητώντας του θάρρος
και σταθερότητα. Τόνισε ότι υπάρχουν τρεις προϋποθέσεις για έναν επιτυχή πόλεμο:
η επιθυμία (για τη νίκη), η ντροπή (για την ήττα) και η υπακοή στους ηγέτες. Επίσης
δήλωσε με όρκο πως ο ίδιος ήθελε μόνο τα τείχη και τα οικοδομήματα της πόλης και

14. πως αφήνει στο στρατό του όλα τα άλλα. Υπογράμμισε πως υπάρχουν θησαυροί μέσα
στα κτήρια και κυρίως στις εκκλησίες. Τέλος διέταξε νηστεία και προσευχή. Η
επίθεση ορίστηκε για την νύχτα της 29ης Μαΐου. Στις 28 Μαΐου συντελέστηκε
μεγάλη ακολουθία στην Αγία Σοφία, η τελευταία χριστιανική ακολουθία που
πραγματοποιήθηκε στην περίφημη εκκλησία της πόλης, την οποία παρακολούθησε
πλήθος αξιωματούχων και πιστών.
Η Αγία Σοφία
Ο Βυζαντινός Ναός της Ύπατης Σοφίας του Ένσαρκου Λόγου του Θεού,
περισσότερο γνωστή ως Αγία Σοφία γνωστός και ως Ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας
ή απλά Η Μεγάλη Εκκλησία ήταν από το 360 μέχρι το 1453 ορθόδοξος καθεδρικός
ναός της Κωνσταντινούπολης, με εξαίρεση την περίοδο 1204 - 1261 κατά την οποία
ήταν ρωμαιοκαθολικός ναός, ενώ μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης
μετατράπηκε σε τέμενος, μέχρι το 1934 και αποτελεί σήμερα μουσειακό χώρο.
Ανήκει στις κορυφαίες δημιουργίες της βυζαντινής ναοδομίας, πρωτοποριακού
σχεδιασμού, και υπήρξε σύμβολο της πόλης, τόσο κατά τη βυζαντινή όσο και κατά
την οθωμανική περίοδο. Το παρόν κτίσμα ανεγέρθηκε τον 6ο αιώνα, επί βασιλείας
του Ιουστινιανού Α΄, από τους μηχανικούς Ανθέμιο και Ισίδωρο . Στο ίδιο σημείο,
είχαν χτιστεί παλαιότερα δύο ακόμα ναοί που καταστράφηκαν από πυρκαγιά. Το
οικοδόμημα ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό ρυθμό της βασιλικής. Αρχιτεκτονικές
επιρροές της Αγίας Σοφίας εντοπίζονται σε αρκετούς μεταγενέστερους ορθόδοξους
ναούς αλλά και σε οθωμανικά τζαμιά . Εκτός από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό της, η
Αγία Σοφία ξεχωρίζει επίσης για τον πλούσιο εσωτερικό διάκοσμό της, που ωστόσο
υπέστη σοβαρές καταστροφές κυρίως από τις βαρβαρότητες των Τούρκων κατά τη
διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε σε μικρό
χρονικό διάστημα και τα εγκαίνιά του τελέστηκαν στις 27 Δεκεμβρίου του 537. Τότε,

15. σύμφωνα με το θρύλο, ο Ιουστινιανός αναφώνησε «Δόξα τω Θεώ τω καταξιώσαντί
με τοιούτον έργον επιτελέσαι. Νενίκηκά σε, Σολομών!», θέλοντας έτσι να
εκφράσει το θαυμασμό του για το μνημείο το οποίο ήταν πιο θαυμαστό από τον Ναό
του Σολομώντα στα Ιεροσόλυμα. Τριακόσια και πλέον εκατομμύρια χρυσών
δραχμών, κατ΄ αντιστοιχία, είχαν δαπανηθεί για την ανέγερση αυτού του Ναού. Τα
"θυρανοίξια" της Αγιάς Σοφιάς ακολούθησαν θυσίες χιλιάδων ελαφιών, βοών,
προβάτων και ορνίθων και διανομή χιλιάδων μοδίων σίτου στους φτωχούς καθώς και
πολυήμερη πανήγυρη.
Στο προαύλιο του ναού λέγεται πως υπήρχε κρήνη, στην οποία ανεγράφετο η
καρκινική φράση "ΝΙΨΟΝΑΝΟΜΗΜΑΤΑΜΗΜΟΝΑΝΟΨΙΝ", (νίψον ανομήματα μη
μόναν όψιν = ξέπλυνε δηλαδή τις αμαρτίες σου και όχι μόνο το πρόσωπό σου). Η
φράση αυτή, αν αναγνωσθεί ανάποδα (από δεξιά προς τα αριστερά) αποδίδει τις ίδιες
λέξεις και επομένως και το αυτό νόημα.
Την εποχή του Ιουστινιανού, η Αγία Σοφία είχε χίλιους κληρικούς.
Η τελική επίθεση
Την Τρίτη το βράδυ, 29 Μαΐου, μεταξύ 01.00 και 02.00, εκδηλώθηκε γενική
τουρκική επίθεση. Μόλις δόθηκε το σύνθημα η πόλη υπέστη συνδυασμένη επίθεση
από τρεις πλευρές συγχρόνως. Οι Βυζαντινοί κατάφεραν να αποκόψουν τις υπόγειες
σήραγγες απ' όπου οι Τούρκοι προσπάθησαν να περάσουν κάτω από τα τείχη.
Παρόλο που στις επιθέσεις ήταν περισσότεροι αριθμητικά, οι Βυζαντινοί τους

16. απώθησαν αρκετές φορές προκαλώντας τους τρομερές απώλειες. Οι δύο πρώτες
επιθέσεις αποκρούστηκαν. Όμως ο Μωάμεθ Β' οργάνωσε πολύ προσεκτικά την τρίτη
και τελευταία επίθεση. Με ιδιαίτερη επιμονή οι Τούρκοι επιτέθηκαν κατά του μέρους
των τειχών το οποίο ήταν κοντά στην πύλη του Αγίου Ρωμανού (Πέμπτον), όπου
πολεμούσε και ο ίδιος ο Αυτοκράτορας. Ένας από τους κύριους υπερασπιστές της
πόλης, ο Γενουάτης Ιουστινιάνι, τραυματίστηκε σοβαρά και αναγκάστηκε να
εγκαταλείψει τον αγώνα. Αυτή η απώλεια υπήρξε ανεπανόρθωτη για τους
Βυζαντινούς. Στα τείχη δημιουργούνταν συνεχώς ρήγματα και ο Αυτοκράτορας,
πολεμώντας ως απλός στρατιώτης, έπεσε στην μάχη. Δεν υπάρχουν ακριβείς
πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα
θέμα ενός θρύλου που έχει συσκοτίσει την ιστορική πραγματικότητα. Σύμφωνα με τη
λαϊκή παράδοση, οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να σπάσουν τη γραμμή άμυνας των
τειχών, παρά μόνο όταν από εσωτερική προδοσία μπήκαν από την Κερκόπορτα και
περικύκλωσαν τους αμυνόμενους.
Λεηλασίες
Η πολιορκία κράτησε περίπου 3 μήνες και, τελικά, ο σημαντικά ισχυρότερος Μωάμεθ
κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη την Τρίτη 29 Μαΐου 1453 . Μετά τον θάνατο του
Κωνσταντίνου οι Τούρκοι όρμησαν μέσα στην πόλη, αρχίζοντας μαζικές λεηλασίες.
Ένα μεγάλο πλήθος πολιτών κατέφυγε στην Αγία Σοφία, ελπίζοντας να βρει εκεί
ασφάλεια. Αλλά οι Τούρκοι διέρρηξαν την κεντρική πύλη και όρμησαν μέσα στην
εκκλησία όπου έσφαξαν το πλήθος. Την ημέρα της πτώσης της Κωνσταντινούπολης,
ή πιθανόν την επόμενη, ο Σουλτάνος εισήλθε επίσημα στην πόλη και πήγε στην Αγία
Σοφία, όπου και προσευχήθηκε. Κατόπιν ο Πορθητής εγκαταστάθηκε στα
αυτοκρατορικά ανάκτορα των Βλαχερνών.

17. Όπως παραδίδει ο Σφραντζής, δόθηκε διαταγή για τριήμερη λεηλασία της πόλης.
Άλλες πηγές αναφέρουν πως ουσιαστικά η λεηλασία έπαυσε μετά την πρώτη ημέρα.
O ιστορικός Δούκας αναφέρει πως ο σουλτάνος επιφύλαξε για τον εαυτό του τα
οικοδομήματα και τα τείχη της πόλης, αφήνοντας τα υπόλοιπα αγαθά, τους
αιχμαλώτους και τα λάφυρα στη διάθεση των στρατευμάτων. Ο άμαχος πληθυσμός
της Κωνσταντινούπολης θανατωνόταν χωρίς διάκριση. Οι εκκλησίες με επικεφαλής
την Αγία Σοφία, καθώς και τα μοναστήρια με όλο τους τον πλούτο λεηλατήθηκαν και
βεβηλώθηκαν, ενώ οι ιδιωτικές περιουσίες έγιναν αντικείμενο αρπαγής και
λαφυραγωγίας. Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών χάθηκαν αναρίθμητοι
πολιτιστικοί θησαυροί. Πολύτιμα βιβλία κάηκαν, κομματιάστηκαν ή πουλήθηκαν σε
εξευτελιστικές τιμές. Ο ιστορικός Κριτόβουλος, που ανήκε στο οθωμανικό
στρατόπεδο, αναφέρει ότι δεν υπήρξε στοιχειώδης οίκτος κατά τις λεηλασίες και η
πόλη ερημώθηκε ολοσχερώς.
Επακόλουθα της Άλωσης
Το γεγονός της Αλώσεως και όσα ακολούθησαν στους επόμενους δύο αιώνες, έχουν
πολύ μεγάλη σημασία, τόσο για τη διαμόρφωση του νέου Ελληνισμού, όσο και για τη
βαλκανική και γενικότερα την ευρωπαϊκή ιστορία. και οι επιπτώσεις θα είναι
αισθητές στην ανατολική Μεσόγειο και στην υπόλοιπη Ευρώπη όχι μόνο κατά την
περίοδο που εδραιώθηκε η οθωμανική επικράτηση, άλλα και σε μεταγενέστερες
εποχές.
Για τους Οθωμανούς η Άλωση απετέλεσε την τυπική «νομιμοποίηση» της
επικρατήσεως τους σε βάρος της ελληνικής αυτοκρατορίας. Ο σουλτάνος απέκτησε
μία πρωτεύουσα με παγκόσμια ακτινοβολία και μοναδική στρατηγική και πολιτική
σημασία. Η ολοκλήρωση εξ άλλου της επιτυχίας αυτής με την ενσωμάτωση των

18. λειψάνων της βυζαντινής Πελοποννήσου (1460) και της αυτοκρατορίας της
Τραπεζούντος (1461) δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την δημιουργία
αυτοκρατορίας, η οποία θα επιτύχει την de facto ένταξη της στο σύστημα των άλλων
ευρωπαϊκών κρατών. Από οικονομική άποψη η επικράτηση στα Στενά και η
εξάπλωση στις παραγωγικότερες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου έδωσε στους
Οθωμανούς τη δυνατότητα να εκμεταλλευθούν αστείρευτες πηγές αγαθών και
ανθρώπινου δυναμικού. Οι προσβάσεις ακόμη των Οθωμανών στη νότια Ρωσία, στην
Ουκρανία και στην Πολωνία μέσω του Ευξείνου, εξασφάλιζαν τεράστιες μάζες
σκλάβων και νέους συμμάχους,Οι ακτές της Μαύρης Θάλασσας και η ενδοχώρα
εφοδίαζαν με ανεξάντλητα αγαθά (τρόφιμα, μέταλλα κλπ.), άλλα και με την
απαραίτητη ξυλεία για τη ναυπήγηση εντυπωσιακών στόλων.. Η κυριαρχία στους
εμπορικούς σταθμούς στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο και στα μεταπρατικά κέντρα
της Συρίας και της Αιγύπτου δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη μετατόπιση των
εμπορικών αρτηριών που ακολουθούσε ως τότε το ιταλικό κυρίως μονοπώλιο —
προς τα Βαλκάνια και τον Βόσπορο, με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων
«κυκλωμάτων» εμπορικών δρόμων, τη φορά αυτή σε εδάφη οθωμανικά, και με
κέντρο την Κωνσταντινούπολη.
Για τους Έλληνες ιδιαίτερα η Άλωση και όσα γεγονότα ακολούθησαν, αποτελούν την
περισσότερο κρίσιμη και σκοτεινή φάση της νεώτερης ιστορίας τους. Ο Ελληνισμός,
αποκεφαλισμένος και απροσανατόλιστος μέσα στο χάος και στο αδιέξοδο των
αλλεπάλληλων καταστροφών, εισερχόταν με αισθητά μειωμένη αντοχή σε μια
περίοδο μακροχρόνιας δοκιμασίας, η οποία επηρέασε αποφασιστικά την ιστορική του
μοίρα. Καίρια σημασία είχε η ίδια η απώλεια της Κωνσταντινουπόλεως. Όσο
διαρκούσε η άμυνά της, διατηρούνταν οι ελπίδες ενός τμήματος του λαού για μία
ενδεχόμενη αναζωπύρωση της αντιστάσεως κατά των Τούρκων . Πραγματικά, μετά

19. την πτώση της Βασιλεύουσας, και τα κρούσματα αλλαξοπιστίας πολλαπλασιάσθηκαν
και οι πιθανότητες χριστιανικής αντεπιθέσεως μειώθηκαν στο ελάχιστο. Στο εξής οι
προσδοκίες των Ελλήνων για την εθνική αποκατάσταση θα περιορισθούν κυρίως σε
παρηγορητικές προφητείες και θρύλους, που θα θρέψουν τη λαϊκή φαντασία και θα
απαλύνουν την απελπισία των κλονισμένων λαϊκών μαζών, ή σε φανταστικά σχέδια
ένοπλων επεμβάσεων ξένων δυνάμεων.
Τραγούδια, θρήνοι ,θρύλοι, παραδόσεις για την άλωση της Κωνσταντινούπολης
Οι Ρωμιοί δεν θεώρησαν ποτέ οριστικό το γεγονός της Άλωσης της Πόλης από τους
Τούρκους . Γι’ αυτό αμέσως σχεδόν μετά την πτώση της Βασιλεύουσας άρχισαν να
δημιουργούνται θρύλοι και παραδόσεις που συντηρούσαν την ελπίδα του Γένους, όχι
μόνο για την ανάκτηση τη Κωνσταντινούπολης αλλά όλης της παλιάς Αυτοκρατορίας
από τον Τουρκικό ζυγό. Παραθέτουμε εδώ μερικούς.
Θρύλοι
ΤΑ ΔΙΣΚΟΠΟΤΗΡΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑΣ
Την ώρα που ακούονται έξω από την Αγία Σοφία φωνές «οι Τούρκοι! – οι Τούρκοι!»,
ο πρωτόπαπας βγαίνει από την στοά της εξομολογήσεως. Αποβραδίς κοινώνησε τον
Αυτοκράτορα κι ως το πρωί εξομολογούσε. Όπως βγήκε ψηλός, ηλιοκαμένος, μ’
άσπρα γένια και φρύδια παχιά, νόμιζες πως ένας άγιος ξεκόλλησε από τον τοίχο. Και
για μια στιγμή, όταν είδε το πλήθος γονατιστό να τρέμει, κιτρίνισε σαν το φλουρί,
σαν να τον κτύπησε βόλι. Κοντοστάθηκε, σφόγγισε τα δάκρυα και προχώρησε στην
εκκλησία. Ο ναός, ο άμβωνας, ο σωλέας και τα περιστύλια ήταν γεμάτα κόσμο. Τα
φώτα, οι πολυέλαιοι, οι κανδήλες ήταν αναμμένα…
Για τελευταία φορά έλαμπε στην Ανατολή το μεγαλείο της Χριστιανοσύνης. Έλαμπε
η θαυμάσια αρχιτεκτονική του Ανθέμιου και Ισιδώρου. Έλαμπε ο αφάνταστος
πλούτος, που εσκόρπισεν ο Ιουστινιανός, για να νικήσει τον Σολομώντα. Κι από
μακριά έφταναν του τρόμου οι φωνές:
«Οι Τούρκοι! Οι Τούρκοι!»…
Οι πολυέλαιοι από κρύσταλλα ασημοδεμένα, τα πελώρια μανουάλια, σαν γίγαντες
φωτοβόλοι, οι ποικιλόχρωμες κολόνες, τα χρυσά μωσαϊκά, όλα έλαμπαν για
τελευταία φορά. Και ψηλά οι ελαφρύτατες γραμμές, γεμάτες ευγένεια, γεμάτες χάρη,
αγκάλιαζαν, σαν σχέδιο ενάερης κολόνας, τον πελώριο τρούλο. Ω! όπως ήταν ο
τρούλος θαυμάσιος στους γύρους, νόμιζες πως ζητούσε να πλανέψει σ’ έναν άλλο
κόσμο τους χριστιανούς την ώρα της θυσίας!
Ο πρωτόπαπας έκαμε τρεις σταυρούς και μπήκε στο ιερό. Επάνω στην Αγία Τράπεζα,
σα να ήταν κρεμαστός ουράνιος θόλος, το Κιβώτιο. Στήριζε τα τέσσερα χρυσά του

20. πόδια στις τέσσερις γωνίες και απ’ εμπρός πρόβαλε ένα ωραίο τόξο. Ένας σταυρός
χρύσιζε στην κορυφή του και μέσα από τον θόλο του κατέβαινε άσπρο περιστέρι, η
Περιστερά του Αγίου Πνεύματος. Ο πρωτόπαπας βγάζει από τα σπλάχνα της
Περιστεράς τα Δισκοπότηρα, τα σκέπασε με μεταξωτό, που λέγεται Αέρας, τα πήρε
κι έφυγε. «Μη δότε τα Άγια τοις κυσίν», σκέφτηκε…
Σαν αρχαίο ελληνικό αγγείο, όλο από χρυσάφι, λίγο κοντό, με δυο όμορφα χερούλια
και με πλευρές καμπύλες, τέτοιο ήταν το Ιερόν Ποτήριον. Το στόμα του τριγύριζε
διπλή γραμμή σε ρυθμό μαιάντρου. Και στην πρόσοψη είχε το Χριστό σε
κολυμπήθρα, από παράσταση αρχαία.
Ο ιερός Δίσκος ήταν από χρυσάφια καλοδουλεμένο. Στο κέντρο ο Μυστικός Δείπνος
του Κυρίου. Και γύρω πολύτιμα πετράδια. Ο πρωτόπαπας έριξε μια ματιά στη
θάλασσα, ανασκουμπώθηκε κι έσπρωξε με τέτοια δύναμη το καραβάκι, που
γλίστρησε ως τον γιαλό. Μπήκε μέσα, άνοιξε πανί και κράτησε το τιμόνι γραμμή για
την Βιθυνική παραλία. Ο αντίλαλος της Πόλης εξακολουθούσε…
«Οι Τούρκοι! Οι Τούρκοι!… ».
Μια τρικυμία σηκώθηκε τρανή. Το καραβάκι σαν τσόφλι χοροπηδούσε στα κύματα
επάνω. Στην Πόλη φλόγες και καπνοί παντού. Στ’ αυτιά ο αέρας έφερνε μια άγρια
αντήχηση από τρόμο, από δαρμούς, από παρακάλια, από ξεψυχημό, από βογκητά
θανάτου…
Ω! Πόλη, με τα βασιλικά σου, με τους ιπποδρόμους σου, με τις ακαδημίες των τεχνών
σου! Χριστιανοσύνη που εδίδαξες στον κόσμο την αλήθεια. Χιλιόχρονη ιστορία του
πολιτισμού που σβήνεις. Εργάτες του νου που γενήκατε φυγάδες και δούλοι.
Ανθρώπινα έργα, που ζηλέψατε αθανασία και γενήκατε ερείπια. Μεγαλεία
περασμένα. Αρματα νίκης που περνούσατε την Χρυσόπορτα. Βασιλείς με τις χρυσές
κορόνες. Γεννήσεις και θάνατοι σβησμένοι για την πρόοδο. Μνημεία, που μέσα στην
καταστροφή εμείνατε χωρίς μορφή, χωρίς όνομα. Άπειρες μέρες εκμηδενισμένες. Να!
παίρνει τη σκόνης σας ένας ανθρώπινος ανεμοστρόβιλος και την σκορπίζει στους
τέσσερις ανέμους!
Η Δύση του ηλίου χρωμάτισε τον ουρανό κόκκινο, σαν αίμα. Σημάδι της φρίκης. Ο
άνεμος εξακολουθούσε να φυσά κι ο ανεμοστρόβιλος σάρωνε την Προποντίδα.
Σκοτείνιασε. Το σκοτάδι σκέπασε τον ουρανό, την Πόλη. Κι από τη θάλασσα μακριά
ανέβαινε αιμοσταγμένος του φεγγαριού ο δίσκος. Κόκκινος, σαν τα μάτια του φονιά.
Ολόρθος στο καράβι ο πρωτόπαπας κάρφωσε στον ουρανό τα μάτια του και είδε – ω
φρίκη! – το φονικό φεγγάρι να στέκεται ακίνητο στον τρούλο της Αγίας Σοφίας. Και
είδε να μαυρίζει, να μαυρίζει ο μισός δίσκος. Αρχαία προφητεία έλεγε: «θα είναι
πανσέληνος. Έκλειψη θα γίνει. Και η Πόλη θα πέσει!»…
Ο πρωτόπαπας περιχύθηκε με κρύο ιδρώτα. Έβλεπε μια τον σταυρό στον τρούλο της
Αγίας Σοφίας και μια το μισοφέγγαρο. Το καραβάκι χοροπηδούσε στα κύματα της
θάλασσας. Χίλια κομμάτια έγινε το μικρό πανί του. Κι ο αέρας βούιζε σα θρήνος στο
κατάρτι του. Ο πρωτόπαπας έβαλε τις τελευταίες του προσπάθειες. Στο στήθος του

21. κρατούσε σφιχτά τα Δισκοπότηρα. Κι ενώ θωρούσε πέρα την Αγία Σοφία, δε βλέπει
το σταυρό… Βλέπει μισοφέγγαρο…
Αμέσως άνοιξαν τα μεσουράνια. Ένα φως γλυκύτατο απλώθηκε. Άγγελος Κυρίου
φάνηκε κι άρπαξε τα Δισκοπότηρα.
Μην ήταν θαύμα; Η θάλασσα άνοιξε στόμια και κατάπιε τον πρωτόπαπα. Γαλήνη! Το
τρομερό στοιχείο ησύχασε. Και σαν να ήταν Φώτα κι άγιασε την θάλασσα σταυρός…
ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ ΠΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕ ΝΑ ΚΥΛΑΕΙ.
Οι περισσότεροι τοπικοί θρύλοι για την άλωση της Κωνσταντινούπολης μοιάζουν σε
ένα σημείο: όλοι δείχνουν ότι ο χρόνος σταμάτησε με την κατάληψη της ιερής πόλης
της Ορθοδοξίας από τους άπιστους Τούρκους και ότι η τάξη στον κόσμο θα
επανέλθει με την ανακατάληψη της Βασιλεύουσας από τους Έλληνες. Έτσι, και στην
Ήπειρο υπάρχει μια αντίστοιχη λαϊκή δοξασία. Συγκεκριμένα, ένα πουλί φέρνει την
αναγγελία της πτώσης της Πόλης σε μια ομάδα βοσκών που εκείνη τη στιγμή
ποτίζουν τα κοπάδια τους σε ένα ποτάμι, Ο θρύλος λέει ότι στο άκουσμα της φοβερής
είδησης τα νερά του ποταμίου σταμάτησαν να κυλάνε, αφού και το φυσικό στοιχείο
θεώρησε ότι η πτώση της Κωνσταντινούπολης ήταν κάτι το ανήκουστο. Το ποτάμι θα
συνεχίσει και πάλι να κυλάει, μόλις απελευθερωθεί η Πόλη, συνεχίζει ο λαϊκός
θρύλος…
ΟΙ ΚΡΗΤΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ
Έναν από τους πύργους των τειχών της Πόλης τον υπεράσπιζαν τρία αδέρφια,
άρχοντες Κρητικοί που πολεμούσαν με το μέρος των Βενετών (η Κρήτη τότε ήταν
κάτω από την κυριαρχία των Βενετών). Μετά την πτώση της πόλης τα τρία αδέρφια
και οι άντρες τους εξακολουθούσαν να πολεμούν και παρά τις λυσσώδεις
προσπάθειες τους οι Τούρκοι δεν είχαν κατορθώσει να καταλάβουν τον πύργο. Για το
περιστατικό αυτό ενημερώθηκε ο Σουλτάνος και εντυπωσιάστηκε από την παλικαριά
τους. Αποφάσισε, λοιπόν, να τους επιτρέψει να φύγουν με ασφάλεια από τον πύργο
και να πάρουν ένα καράβι με τους άντρες τους και να γυρίσουν στην Κρήτη.
Πραγματικά η πρόταση του έγινε δεκτή με τη σκέψη ότι έπρεπε να μείνουν ζωντανοί
για να πολεμήσουν να ξαναπάρουν τη Βασιλεύουσα πίσω από τους απίστους. Έτσι οι
Κρητικοί επιβιβάστηκαν στο πλοίο τους και ξεκίνησαν για το νησί τους. Το πλοίο δεν
έφτασε ποτέ στην Κρήτη και ο θρύλος λέει ότι περιπλανιούνται αιώνια στο πέλαγος
μέχρι τη στιγμή που θα ξεκινήσει η μάχη για την ανακατάληψη της Πόλης από τους
Έλληνες. Τότε το πλοίο των Κρητικών θα τους ξαναφέρει στην Κωνσταντινούπολη
για να πάρουν και αυτοί μέρος στη μάχη και να ολοκληρώσουν την αποστολή τους
και το ελληνικό έθνος να ξανακερδίσει την Πόλη.
ΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΝΤΑΝ
Όταν οι Τούρκοι μπήκαν στην Πόλη ξεκίνησαν να καταστρέφουν τις εκκλησίες και
τα μοναστήρια. Στην Αγία Σοφιά είχε καταφύγει πολύ λαός, κυρίως γυναικόπαιδα,
για να αποφύγουν τον θάνατο. Όμως η παρουσία τους εκεί δεν τους έσωσε, καθώς
φανατισμένοι από τους δερβίσηδες μωαμεθανοί μπήκαν στην εκκλησία και άρχισαν
να σφάζουν αδιακρίτως όποιον έβρισκαν μπροστά τους. Ο σωρός των πτωμάτων
έφτασε τα δέκα μέτρα. Όταν μάλιστα ο Σουλτάνος Μωάμεθ προσπάθησε να μπει στο

22. ναό το άλογο του σκόνταψε πάνω στα πτώματα, Με την οπλή του το άλογο άφησε
ένα σημάδι στην κορυφή ενός στύλου, το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα. Τις πιο
πολλές εικόνες και τοιχογραφίες της Αγία Σοφιάς τις κατέστρεψαν οι Τούρκοι. Όταν,
όμως, οι άπιστοι εισβολείς έφτασαν στον εξώστη – γυναικωνίτη και ένας τσαούσης
(Τούρκος αξιωματικός) προσπάθησε με έναν πέλεκυ να καταστρέψει μια τοιχογραφία
της Παναγίας που κρατά στα χέρια της τον Ιησού μωρό, έγινε το θαύμα ! Τη στιγμή
που ο Τούρκος προσπάθησε να καταφέρει το πρώτο χτύπημα στην τοιχογραφία
κεραυνοβολήθηκε κι έπεσε νεκρός. Τη θέση του πήρε ένας άλλος Τούρκος, αλλά την
ίδια στιγμή κι εκείνος είχε την ίδια τύχη. Οι υπόλοιποι βάρβαροι πανικοβλήθηκαν απ’
το πρωτόγνωρο γι’ αυτούς θαύμα και γεμάτοι τρόμο, αλλά και σεβασμό
εγκατέλειψαν την ανόσια προσπάθεια τους. Η συγκεκριμένη τοιχογραφία σώζεται
μέχρι σήμερα στον δεξιό εξώστη της Αγία Σοφιάς.
Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ
Όταν οι Τούρκοι μπήκαν στη Βασιλική Εκκλησία, ένας ιερέας τελούσε τη θεία
Λειτουργία. Βλέποντας τους άπιστους να μπαίνουν, δε σκεπτόταν παρά πώς να σώσει
από τη βεβήλωση τον ιερό άρτο και το πολύτιμο Αίμα του Χριστού. Ανέβηκε,
λοιπόν, βιαστικός στον Άμβωνα, κρατώντας τ’ Άγιο Δισκοπότηρο κι εξαφανίστηκε
σε μια μικρή πόρτα. Την έκλεισε πίσω του, μα δυστυχώς οι Τούρκοι τον είχαν δει κι
έτρεξαν να τον προφτάσουν. Όταν όμως έφθασαν στο σημείο που θα έπρεπε να
βρίσκεται η πόρτα, ξαφνιάστηκαν γιατί δεν είδαν παρά μόνο μια γυμνή, λεία
επιφάνεια χωρίς το παραμικρό σημάδι ανοίγματος. Αγριεμένοι, προσπάθησαν να
γκρεμίσουν τον τοίχο, αλλά έσπασαν τα όπλα τους, χωρίς να καταφέρουν τίποτε! -Ας
φέρουν τους χτίστες του στρατού μας, αποφάσισε ο Σουλτάνος. Έτσι θα δούμε τι
είναι πίσω απ’ αυτόν τον τοίχο. Οι χτίστες ήρθαν με τα εργαλεία τους κι άρχισαν να
χτυπούν τον τοίχο. Παρ’ όλες τους τις προσπάθειες όμως, δεν μπόρεσαν ούτε να τον
τρυπήσουν κι ομολόγησαν πως σίγουρα υπήρχε κάποιο τεχνικό μέσο, που τους ήταν
άγνωστο. -Είστε ανίκανοι, φώναξε καταθυμωμένος ο Σουλτάνος και θα τιμωρηθείτε!
Να φέρουν βυζαντινούς χτίστες! Τότε έφεραν βιαστικά όσους μπόρεσαν και
απειλώντας τους με θάνατο, τους πρόσταζαν να ρίξουν αυτόν τον τοίχο! Μα, ούτε κι
αυτοί δεν τα κατάφεραν! Γιατί, το θέλημα του θεού, πιο δυνατό από κάθε ανθρώπινη
δύναμη, κρατούσε αυτές τις πέτρες δεμένες γερά, για να προστατεύει τον ιερέα.
Όλους αυτούς τους αιώνες, ο ιερέας αγρυπνεί, σφίγγοντας το δισκοπότηρο, που
προστάτευσε από τους άπιστους! Μα, όταν θα ξαναπάρουμε την Πόλη, η πόρτα θα
ξανανοίξει μόνη της, ο ιερέας θα βγει, θα ξαναμπεί στο ιερό και θα συνεχίσει τα
λόγια της λειτουργίας, από κει ακριβώς που είχε σταματήσει!
Τραγούδια - θρήνοι
1.«Πήραν την Πόλη μωρέ πήραν την, πήραν τη Σαλλονίκη
Πήραν και την Αγιό Σοφιά το μέγα μαναστήρι
Πώ ΄χει σαρανταδυό ΄κλησιές κι εξήντα δυο καμπάνες
Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και ψάλτης» (Ηπείρου)
2.«Ν’ ανέβαινα πολύ ψηλά, ψηλά παν’ τα ουράνια
Να διω την Πόλ’ πως καιητι, τα κάστρα πως ρημάζουν
΄Πο μια μερια ν ‘ ιδείν φωτιά, ‘πο την αλλ’ χάρος την δέρνει
Τα μοναστήρια καίγουντι κι οι εκκλησιές χαλιούντι

23. Πήραν μανάδες με παιδιά και πεθερές με τσ’ νύφες
Πήραν μια χήρα παπαδιά με δυο με τρεις νιφάδες» (Μάλγαρα Ανατ.Θράκης)
3.«Να ΄μαν δεντρί στη Βενετιά, χρυσή μηλιά στην Πόλη
και κόκκινη τριανταφυλλιά, μεσ’ τους επτά ουράνους
Ν’ ανέβαινα να βίγλιζα την Πόλη πως τουρκεύει
Πόλη μου για δεν χαίρεσαι, για δε βαρείς παιγνίδια
Το πώς μπορώ να χαίρομαι και να βαρώ παιχνίδια
Μέσα με δέρνει ο θάνατος, ν’ όξω με δέρνει ο Τούρκος
Κι απ’ τη δεξιά μου τη μεριά, Φράγκος με πολεμάει…» (Καππά Καρδίτσας)
ΤΟ ΜΑΝΤΑΤΟ
Η είδηση της Αλωσης, στους θρήνους, φτάνει άλλοτε από το πουλί που γυρνά με
καμένα φτερούδια από την Πόλη, άλλοτε από το παιδί της χήρας που διαβάζει τα
χαρτιά, άλλοτε από το καράβι κι άλλοτε από άγγελο σταλμένο απ’ το Θεό…: «ας
πάψει το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τ’ άγια γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να
τουρκέψει…»
4.«Ένα πουλάκι ξέβγαινε πω μέσα από την Πόλη,
Χρυσά ήταν τα φτερούδια του, χρυσά και κεντημένα
Κι ήταν καημένα από φωτιά και μαυροκαπνισμένα
πες μας πες μας πουλάκι μου, κανα καλό χαμπάρι
Τι να σας πω μαύρα παιδιά, τι να σας μολογήσω
Πήραν την Πόλιν η Τουρκιά, πήραν και το Φανάρι
Πήραν και την Αγια Σοφιά.»(Ελασσόνας)
5.«Έναν πουλίν, καλόν πουλίν εβγαίν' από την Πόλιν
ουδέ στ' αμπέλια κόνεψεν ουδέ στα περιβόλια,
επήγεν και-ν εκόνεψεν α σου Ηλί' τον κάστρον.
Εσείξεν τ' έναν το φτερόν σο αίμα βουτεμένον,
εσείξεν τ' άλλο το φτερόν, χαρτίν έχει γραμμένον,
Ατό κανείς κι ανέγνωσεν, ουδ' ο μητροπολίτης°
έναν παιδίν, καλόν παιδίν, έρχεται κι αναγνώθει.
Σίτ' αναγνώθ' σίτε κλαίγει, σίτε κρούει την καρδίαν.
"Αλί εμάς και βάι εμάς, πάρθεν η Ρωμανία!"
Μοιρολογούν τα εκκλησιάς, κλαίγνε τα μοναστήρια
κι ο Γιάννες ο Χρυσόστομον κλαίει, δερνοκοπιέται,
-Μη κλαίς, μη κλαίς Αϊ-Γιάννε μου, και δερνοκοπισκάσαι
-Η Ρωμανία πέρασε, η Ρωμανία 'πάρθεν.
-Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο.» (Πόντου)
6.«Που πας μωρέ που πάς χελιδονάκι μου
Που πας χελιδονάκι μου, που πας με τον αγέρα
Πάνω μωρέ πάνω μαντάτα στη Φραγκιά
Πάνω μαντάτα στη Φραγκιά, μαντάτα για την Πόλη
Πήραν μωρέ πήραν, την Πόλη πήρανε
Πήραν την Πόλη πήρανε, πήραν τη Σαλλονίκη
Πήραν μωρέ πήραν και την Αγια Σοφιά
Πήραν και την Αγια Σοφιά, το Μέγα Μαναστήρι
Βγάλτε μωρέ βγάλτε παπάδες τα ιερά
Βγάλτε παπάδες τα ιερά κι εσείς κεριά σβηστείτε
Γιατί μωρέ γιατ’ είναι θέλημα Θεού
Γιατ’ είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει» (Ηπείρου)

24. 7«Γιατί πουλί μ΄ δεν κελαηδείς πως κελαηδούσες πρώτα
Για πως μπορώ να κελαηδώ ;
Με κόψαν τα φτερούδια μου, με πήραν τη λαλιά μου
Μας πήρανε μπρ’ αμάν την Πόλη μας και την Αγια Σοφιά μας
Κλαίγει πικράν η Παναγιά» (θρήνος Θράκης)
8.«Εσείς πουλιά πετούμενα, πετάτε στον αέρα
Στείλτε χαμπέρια στη Φραγκιά στη Μοσχοβιά μαντάτα
Πήραν την πόλη πήρανε, πήραν τη Σαλλονίκη
Πήραν και την Αγια Σοφιά, το Μέγα Μοναστήρι
Και η κυράτσα Παναγιά στην πόρτα ακουμπισμένη
Χρυσό μαντήλιν εκρατεί, τα δάκρυα της σφουγγούσε
Και τους μαστόρους έλεγε και τους μαστόρους λέγει
Πάψτε μαστόροι τη δουλειά, μη χάνετε καιρό σας
Εδώ τζαμί δε γίνεται, για να λαλούν χοτζάδες,
εδώ θα μένει η Αγια Σοφιά…» (Δυτ. Μακεδονίας)
9.«Ισείς πουλιά μ’ πιτούμενα, πιτάτι στουν αέρα
Χαμπέρ να πάτι στο Μοριά, χαμπέρι στην Ελλάδα:
«Τούρκοι την Πόλη πήρανε» , πήραν τη Σαλλονίκη
Πήραν και την’ Αγια Σοφιά, το μέγα μοναστήρι
Πώ χει τριακόσια σήμαντρα κι αξήντα δυο καμπάνες
Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος
Τούρκοι την Πόλη πήρανε..» (Νιγρίτα Σερρών)
10.«Από την Πόλη ως τη Σαλλονίκη, Χρυσός αητός βγήκε να γκιζιρήσει
Χρυσός αητός βγήκε να γκιζιρήσει, νούδι γκιζιρούσι, νούδι κι πετούσι
Μον΄ περπατούσι κι ηλεγεν Ελένη μ’ πήραν την πόλ’ πήραν τη Σαλλονίκη
Πήραν την Πολ’ πήραν την Σαλλονίκη, πήραν το Μέγα Μοναστήρι
Πω χει τριακόσια σήμαντρα Ελένη μ’ κι ηξήντα δυο καμπάνες
Κι ηξήντα δυο καμπάνες και χίλιους καλογέρους» (Καρδίτσας)
11.«Θέλω ν’ ανέβω σε βουνό, πέρδικα, μαρή πέρδικα
γιε μ’ τους κάμπους ν΄ αγναντέψω,
πέρδικα, μαρή πέδικά μου.
Βρίσκω μια πετροπέρδικα, πέρδικα, μαρή πέρδικα
Γιε μ’ μια πετροπεριστέρα
Πέρδικα, πετροπέρδικά μου.
Να λέει τραγούδι θλιβερό, πέρδικα, μαρή πέρδικα
Γιε μ’ να λέει μοιρολόγι
Πέρδικα, μαρή πέρδικά μου.
Μοιρολογούσε κι έλεγε, πέρδικα, μαρή πέρδικα
Γιε μ’ μοιρολογάει και λέει,
Πέρδικα, μαρή πέρδικά μου.
Οι Τούρκοι επήραν τη Σοφιά, πέρδικα, μαρή πέρδικα
Γιε μ’ το Μέγα Μαναστήρι
Πέρδικα, πετροπέρδικά μου
Πήραν άσπρα, πήραν φλωριά

25. Πήραν μανάδες και παιδιά μου…» (Ανατ. Στερεάς Ελλάδας)
12. «Θρήνος κλαυθμός και οδυρμός και στεναγμός και λύπη,
Θλίψις απαραμύθητος έπεσεν τοις Ρωμαίοις.
Εχάσασιν το σπίτιν τους, την Πόλιν την αγία,
το θάρρος και το καύχημα και την απαντοχήν τους.
Τις το 'πεν; Τις το μήνυσε; Πότε 'λθεν το μαντάτο;
Καράβιν εκατέβαινε στα μέρη της Τενέδου
και κάτεργον το υπάντησε, στέκει και αναρωτά το:
-"Καράβιν, πόθεν έρκεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;"
-"Ερκομαι ακ τα' ανάθεμα κι εκ το βαρύν το σκότος,
ακ την αστραποχάλαζην, ακ την ανεμοζάλην°
απέ την Πόλην έρχομαι την αστραποκαμένην.
Εγώ γομάριν Δε βαστώ, αμέ μαντάτα φέρνω
κακά δια τους χριστιανούς, πικρά και δολωμένα.»
13.«Στην Πόλη γράφουν τα χαρτιά, στη Σαλλονικ’ τα στέλνουν
Κανάς δεν πάει να τα δει, κανάς δεν τα διαβάζει
Μόνο της χήρας το παιδί πααιν΄ και τα διαβάζει
Η μάνα του τον ρώτησι κι η μάνα του του λέει
Παιδί μ’ τι γράφουν τα χαρτιά, τι μολογάει το γράμμα
Αυτό που γράφουν τα χαρτιά ο Θιός να μην το δώσει
Θέλει να γίνει πόλεμος, η Πόλη να τουρκέψει» (Σαγιάδες Τρικάλων)
14.«Σημαίνει ο Θιός, σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια,
σημαίνει κι η Αγια Σοφιά, το μέγα μοναστήρι,
με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες,
κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.
Ψάλλει ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης,
κι απ΄ την πολλήν την ψαλμουδιά εσειόντανε οι κολόνες.
Να μπούνε στο χερουβικό και να 'βγει ο βασιλέας,
φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απ' αρχαγγέλου στόμα:
"Πάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τ' άγια,
παπάδες πάρτε τα ιερά και σεις κεριά σβηστείτε,
γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει.
Μόν' στείλτε λόγο στη Φραγκιά, να 'ρτουνε τρία καράβια°
το 'να να πάρει το σταυρό και τ' άλλο το βαγγέλιο,
το τρίτο το καλύτερο, την άγια τράπεζά μας,
μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη μαγαρίσουν".
Η Δέσποινα ταράχτηκε και δάκρυσαν οι εικόνες.
"Σώπασε κυρά Δέσποινα, και μη πολυδακρύζεις,
πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας είναι». (Θράκης)
15.«Τρεις καλογέροι κρητικοί και τρεις απ’ τ’ Αγον Όρος
Καράβιν αρματώνουνε και καλοσυγυρίζουν
Στην πρύμνη βάζουν το σταυρό, στη μεσ’ τον Πατριάρχη
Και ψάλλαν το χερουβικό και τ’ άξιον εστίν ως
Φωνή ηκούσθη εξ ουρανού, εκ στόματος αγγέλου
Ας πάψει το χερουβικό και τ’ άξιον εστίν ως
Πήραν οι Τούρκοι τη Σοφιά, το Μέγα Μοναστήρι
Πώ ΄χει τριακόσια σήμαντρα κι εξήντα δυο καμπάνες» (Μακεδονίας)
16.«Τρεις καλογέροι κρητικοί, ωρέ και τρεις Αγιονορείτες
καράβι ν’ α – κι αμάν αμάν, καράβι ν’ αρματώνανε

26. Καράβι αναματώσανε σ’ ένα βαθύ λιμάνι
Φωνή ακόυστη εξ ουρανού κι απ’ αρχαγγέλου στόμα:
«Πήραν την Πόλη, πήραν την , πήραν τη Σαλλονίκη
πήραν και την Αγια Σοφιά, το Μέγα Μοναστήρι…»(Πελοποννήσου)
17.«Σήμερα ψέλνουν εκκλησιές κι όλα τα μοναστήρια
Ψέλνει και η Αγια Σοφιά, το Μέγα Μοναστήρι,
Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξήντα δυο καμπάνες
Κάθε καμπάνα και παπάς
Ψιλή φωνή εξέβγηκε μέσα απού τα ουράνια:
«Αγία Σοφία πάρθηκε σ’ Αγαρηνών τα χέρια
να κόψουνε οι ψαλμωδιές» (Μ. Ασίας, Βιθυνίας)
«…ΤΟ ΄ΝΑ ΦΩΡΤΩΝΕΙ ΤΟ ΣΤΑΥΡΟ ΚΑΙ Τ’ ΑΛΛΟ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ…»
Μετά την άλωση οι πιστοί έτρεξαν να περισώσουν τα ιερά τους, την άγια τράπεζα, το
σταυρό, το ευαγγέλιο, τα εικονίσματα. Τα καράβια ετοιμάζονται για το έργο της
μεταφοράς. Το μοτίβο γνωστό και κοινό σε πολλά τραγούδια του τόπου μας.
18.«Τρία καράβια – βόηθα Παναγιά – τρία καράβια φεύγουνε
που μέσα που την Πόλη, κλαίει καρδιά μ’ κλαίει
καρδιά μ’ κι αναστενάζει
Το ΄να φουρτώ – βόηθα Παναγιά – το ’να φουρτώνει το σταυρό
Κι τα’ άλλου του Βαγγέλιου κλαίει καρδιά μου κλαίει
καρδιά μ’ κι αναστενάζει
Το τρίτο το – βοήθα Παναγιά – το τρίτο το καλύτερο
Την Αγια Τράπεζά μας, κλαίει καρδιά μου κλαίει
καρδιά μ’ κι αναστενάζει
Μη μας τα πά – βόηθα Παναγιά – μη μας τα πάρουν οι άπιστοι
Και μας τα μαγαρίσουν, κλαίει καρδιά μου κλαίει
καρδιά μ’ κι αναστενάζει
Η Παναγιά αναστέναξι κι δάκρυσαν οι κόνις….» (Ανατ. Θράκης)
19«Μον’ δώστε λόγο στη Φραγκιά, να’ ρθουν τρία καράβια
Το ΄να να πάρει το σταυρό και τ’ άλλο το ευαγγέλιο
Το τρίτο το τρανίτερο την άγια τράπεζά μας
Μη μας τα πάρουν οι άπιστοι και μας τα μαγαρίσουν
Κι η Δέσποινα ως τα’ άκουσε, τα μάθια τσε δακρύσαν
Κι ο Μιχαήλ κι ο Γαβριήλ την επαρηγορούσαν
Σώπασ’ αφέντρα μ’ και κυρά και μην πολύ δακρύζεις
Πάλαι με χρόνια με καιρούς, πάλαι δικά μας θα ’ναι» (Βορείου Αιγαίου)
«…ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΣΤΗΣΟΥΝ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ, ΤΟ ΜΕΓΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ…»
Η ελπίδα της απελευθέρωσης της Πόλης, συνόδευε τα τραγούδια και τους θρήνους
των «ρωμιών» από τα πρώτες κι όλες εκείνες μέρες της άλωσης. Ονειρεύονταν το
χτίσιμο ξανά της Πόλης και το «ξαναλειτούργημα» στην Αγια Σοφιά, όνειρο που
αποτύπωνεται στους στίχους των θρήνων τους…
20. «Ανάμεσα τρεις θάλασσες, τριανταφυλλάκι μ’ κόκκινο

27. Ανάμεσα τρεις θάλασσες, καράβι κινδυνεύει
Με τ’ άργανα κιντύνευε, τριαναταφυλλάκι μ’ κόκκινο,
Με τ’ άργανα κιντύνευε, με τον αέρα σειώταν
Και με τα χαλκοτύμπανα, μαζώνοντ’ αντρειωμένες.
Μαζώνουνταν, συνάζουνταν, πύργον θέλουν να στήσουν,
Να στήσουν την Αγια Σοφιά, το Μέγα Μοναστήρι.
Τα περιστέρια κουβαλούν, τα χελιδόνια χτίζουν
Κι οι Αγγελοι απ’ τον ουρανό βάζουν τα κεραμίδια» (Θεσσαλίας (Πηλιορείτικο))