Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Similar to Batxilergoa1 Harremana
Similar to Batxilergoa1 Harremana (20)
Batxilergoa1 Harremana
- 1. HarremanaHarremana Helburuak - Ornodunetan nerbio-sistema zentrala eta nerbio-sistema periferikoa bereiztea. - Nerbio-bulkaden transmisio-noranzkoa azaltzea, sortzen direnetik gauzatzen diren arte. - Nerbio-sistemen eboluzio-joerak azaltzea (eta sistema endokrinoena). - Pertsonen guruin endokrinoak identifikatzea. - Hormona batzuk izendatzea, eta horiek ekoizten duten guruina eta betetzen duten funtzioa azaltzea. - Nerbio-koordinazioaren eta hormona-koordinazioaren arteko aldeak adieraztea.
- 2. Nerbio Sistema Sistema endokrinoa
- 3. Nerbio Sistema Erantzun a Nerbio sistemaren eta sistema endokrinoaren arteko elkarrekintza.Nerbio sistemaren eta sistema endokrinoaren arteko elkarrekintza. Adibidea: mina. Sistema endokrinoa Energia
- 4. Nerbio sistemaren funtzio nagusiak honela sailkatu daitezke: 1. Funtzio sentsoriala: NS-ak gure ingurugiroko (kanpokoa) eta gure gorputzeko (barne- ingurunea) informazioa hartzen du, zelula sentsitibo edo hartzaileen bidez. 2. Integrazio eta oroimen funtzioak: Integrazio-funtzioa: Behin informazioa hartuta, garrantzi gabeko sentimenezko informazioa baztertu egiten du eta hautatutako informazioa garuneko alde motoreetara garraiatzen da erantzun egokiak sortzeko asmoz. Oroimena: Informazio sentsorialaren portzentai txiki batek baino ez du bat-bateko erantzuna sortzen. Gehiena, batez ere garun azalean, ekintza motoreen geroko kontrolerako eta prozesu intelektualetarako gordetzen da. Gero, oroimena erabiliz informazio berria sailkatzen da. 3. Funtzio-motorea: Behin informazioa integratua (prozesatua), egokiena den erantzuna NS-ak dituen eferentzien bidez gorputz-atal eta organo ezberdinetara garraia daiteke, non kontrol- prozesu egokiak martxan jarriko diren.
- 7. Garuna nerbio-sistemako eta gure organismo osoko organorik konplexuena da. Bi hemisferiotan banatzen da, ezkerreko eta eskubikoa. Garun-azala kanpoaldeko atala da, eta gainaldea tolesdura ugariz zeharkatuta dauka. Tolesdura horiek, garun- zirkunboluzioek, alegia, handiagoa egiten dute garunaren azalera. Azal motorraAzal motorra: Nerbioen bidez seinaleak bidaltzen dizkie muskuluei, mugimenduak gauzatu ditzaten. Azal sentsorialaAzal sentsoriala: Ukimenaren, tenperaturaren, minaren eta dastamenaren errezeptoreek bidalitako infoa jasotzen du nerbioen bidez. Ikusmen azalaIkusmen azala: Begiek hautemandako estimuluak jasotzen ditu. Entzumen-azalaEntzumen-azala: Hotsen estimuluak jasotzen ditu. AsoziazioAsoziazio--azalaazala: Infoa analizatzen du eta horren araberako erantzunak prestatzen ditu. Oroimenari, pentsamenari eta erabakimenari loturiko funtzioak ditu. Nerbio Sistema Zentrala
- 8. Filogenia
- 9. Zerebeloa garunaren azpian dago, enbor entzefalikoaren atzealdean. Garuna bezala 2 hemisferiotan bereizita dago, haren erditik bermisa deritzon zerrenda bat luzatzen baita. Mugimenduen koordinazioaMugimenduen koordinazioaz eta gorputzarengorputzaren jarrerajarreraz arduratzen da. Enbor entzefalikoa, garunaren eta bizkarrezur- muinaren artean dago. Bi parte ditu: - Pedunkuluak: garunaren hemisferio banatatik datozen bi axoi multzo. - Bizkarrezur-erraboila: konkor moduko bat, bizkarrezur-muinarekiko lotunean kokatuta. - Berak kontrolatzen ditu arnasaren erritmoa,arnasaren erritmoa, bihotz-taupadak, eztula, usainak, goragaleak...bihotz-taupadak, eztula, usainak, goragaleak... - Garunera informazio garrantzitsua uzten du pasatzen. Nerbio Sistema Zentrala
- 10. Bizkarrezur-muina, enbor entzefalikoaren luzapena da, babestuta dago bizkarrezurraren barruan. Soka mehe baten antzekoa da. Barnealdean gai grisa (neurona gorputzak) dauzka eta kanpoaldean, gai zuria (axoiak). Nerbio Sistema Zentrala
- 11. - Nerbio-sare somatikoaNerbio-sare somatikoa: Batik bat muskuluen borondatezko mugimenduak kontrolatzen ditu, zehazki eskeleto-muskuluenak. - Nerbio-sare autonomoa:Nerbio-sare autonomoa: Muskuluen oharkabeko mugimenduak kontrolatzen ditu, zehazki bihotzeko muskuluenak eta muskulu lisoenak,bai eta odol-hodietako eta beste sistema batzuetako muskuluenak ere. Nerbio Sistema Periferikoa ** Nerbio SistemaNerbio Sistema SinpatikoaSinpatikoa eta Parasinpatikoaeta Parasinpatikoa Bi sistemok zenbait organo erregulatzen dituzte. Sinpatikoak organoak kitzikatu egiten ditu eta parasinpatikoak lasaitu. - Sistema sinpatikoak jarduera fisikorako eta ekintzarako prestatzen du gorputza. Aktibatzen denean, bihotz taupadak arintzen ditu, presio arteriala gehitzen du eta glukosa eramaten du odolera. - Parasinpatikoak, aktibatzen denean, kontrakoa egiten du. Bihotz taupadak moteldu, presioa gutxitu…
- 12. Nerbio Sistema
- 13. Animalia ornogabeakAnimalia ornogabeak Batzuek ez dute sistema endokrinorik, eta beste batzuek gutxi garatua dute. Animalia apur bat konplexuagoek guruin endokrinoak dituzte, baina ez elkarrekin harremanetan sistema endokrino bat eratzen dutela. Orokorrean, hormonek hazkundea eta ugalketa prozesuahazkundea eta ugalketa prozesua erregulatzen dituzte ornogabeetan. (Adibidea: tximeleta) Sistema endokrinoa Animalia ornodunakAnimalia ornodunak Gizakiaren sistema endokrinoa guruin endokrino sail batek osatua da. Guruin horiek hormona mota asko jariatzen dituzte, hauek organismoaren ia funtzio guztiak erregulatzen dituztelarik. Hainbat ornodunek gizakiaren sistema endokrinoaren antzekoa dute, nahiz eta ez hain garatua. (Adibidea: igela)
- 14. Artropodoak (FILUM)- Intsektuak (KLASEA)Artropodoak (FILUM)- Intsektuak (KLASEA) Artropodoen hormonek animaliaren metamorfosia eta exoeskeletoaren aldaketa erregulatzen dute. Sistema endokrinoa Intsektuen metamorfosia (tximeletak) Larbaren “gorputz hegodun” ataletik “hormona juvenil” deritzona jariatzen da, honek metamorfosia inhibitzen duelarik. Baina ingurugiroaren aldaketen ostean (argiaren edo tenperaturaren emendioaren eraginez) “gorputz hegoduna” PTTH (hormona protorazikotropikoa) jariatzen hasten da. Honek guruin prototorazikoan ekdisona hormonaren jariapena eragiten du. Hormona honek “hormona juvenil”-ak probokaturiko metamorfosiaren inhibizioa eragozten du eta metamorfosia probokatzen du. Principios del desarrollo (2010) Wolpert L.
- 15. Ornodunak (FILUM)- Anfibioak (KLASEA)Ornodunak (FILUM)- Anfibioak (KLASEA) Anfibioen hormonek animaliaren metamorfosia erregulatzen dute. Sistema endokrinoa Anfibioen metamorfosia (igelak) Ingurunearen aldaketek, elikadura mailaren emendioa adibidez, kortikotropinaren hormona askatzailea (CRH)- ren jariapena eragiten dute hipotalamoan. Hormona honek hipofisian tirotropina (TSH) askatzea eragiten du. Honek guruin tiroideengan ekiten du, honek T3 eta T4 hormonak jariatu ditzan. Hormona hauek dira metamorfosia eragingo dutenak. Hormona hauek, hipotalamoan eta hipofisian CRH eta TSH-en sintesia mantentzea eragiten dute. Principios del desarrollo (2010) Wolpert L.
- 16. Nerbio Sistema Erantzun a Nerbio sistemaren eta sistema endokrinoaren arteko elkarrekintza (gizakia)Nerbio sistemaren eta sistema endokrinoaren arteko elkarrekintza (gizakia) Adibidea: mina. Sistema endokrinoa Energia
- 17. Nerbio sistema vs Sistema endokrinoaNerbio sistema vs Sistema endokrinoa Ezaugarriak Nerbio sistema Sistema endokrinoa Estimuluaren jatorria Kanpo eta barne ingurunea Barne ingurunea, nagusiki Erantzun mota Muskuluak uzkurtu, guruinek jariatzea Metabolismoaren, hazkundearen, ugalketaren erregulazioa Informazioaren transmisioaren arduradunak Bulkada elektrikoak Hormonak Transmisio-bidea Zirkuitu neuronalak Odola Transmisio-abiadura Handia (100 m/s) Txikiagoa Erantzunaren iraupena Laburra Iraunkorra
- 18. Gizakietan Sistema endokrinoaSistema endokrinoa, nerbio sistemarekin batera, erregulazioaz arduratzen den sistema da. Kasu honetan, sistema endokrinoak barne medioa kontrolatuko du, hau da, gorputzaren barne funtzionamendua. Funtzio hau, odolera jariatzen diren sustantzien bidez egiten da; HORMONEN bidez hain zuzen. Hormona elementu kimiko txikiak dira eta odolean zehar garraiatzen dira. Sistema endokrinoa HipotalamoaHipotalamoa Ornodunek duten garuneko egitura da eta guruin endokrinoa ere bai, zenbait hormona jariatzen dituelako. Bere estimulazioak nerbio sistema autonomoaren hainbat erantzun sortzen du eta Hipofisiarekin ere lotura estua du. Funtzioak - Oreka hidrikoaOreka hidrikoa mantendu - Gorputzaren tenperaturatenperatura erregulatu - MetabolismoaMetabolismoa kontrolatu - LoaLoa erregulatu - Gosea, egarriaGosea, egarria, asetasuna eragin -Tentsio arterialaTentsio arteriala erregulatu… Portaeran eragin: amorrua, beldurra, sexu gogoa… - EmozioEmozioekin lotuta dauden erantzun fisikoak ere eragiten ditu. - Hipofisiaren jarduera kontrolatu. HipofisiaHipofisia Entzefalo azpian dagoen guruin endokrinoa da, ilar baten tamainakoa. Funtzioak - Hormona ugari jariatzen ditu eta hormona horietako bakoitzak beste hainbat guruinetan du eragina: giltzurrun gainekoetan, tiroidean eta sexualetan beste batzuen artean. Bi zati bereizten dira: - Adenohipofisia: Zati endokrinoa dela esaten da. Hormona gehienak hemen jariatzen dira. - Neurohipofisia: Hipofisiaren atzeko zatia da. Zati nerbiosoa dela esaten da. Bi hormona jariatzen ditu: ADH eta oxitozina. Ornodunak (FILUM)- Ugaztunak (KLASEA)-Ornodunak (FILUM)- Ugaztunak (KLASEA)- Primateak (ORDENA)- Hominidoak (FAMILIA)- HomoPrimateak (ORDENA)- Hominidoak (FAMILIA)- Homo (GENEROA)- Homo sapiens (ESPEZIEA)(GENEROA)- Homo sapiens (ESPEZIEA)
- 21. LH eta FSH ACTH LTH Oxzitozina TSH ADH PTH Insulina eta Glukagoia Kaltzitonina ZUEN TXANDA!!!ZUEN TXANDA!!!
- 24. Zein hormonak erantzuten diete honako egoerei? – Hazkuntza. – Kalean doan bati doberman batek erasotzen badio. – Eguerdiko bazkariaren ondoren. – Nerabezarora iritsi den neska baten kasuan. – Erditzeko momentuan umetokiko uzkurdurak hasi zaizkion emakumeari. – Haurrari titia emateko behar duguna. – Diabetes gaixotasunarekin erlazionatuak. – Giltzurrunek ura birxurgatzeko behar dutena. Sistema endokrinoa
Editor's Notes
- 1. Funtzio sentsoriala: NS-ak gure ingurugiroko (kanpokoa) eta gure gorputzeko (barne-ingurunea) informazioa hartzen du. Informazioaren egitura-biltzaile horiek “zelula espezializatuak” izan ohi dira, zelula sentsitibo edo hartzaile izenekoak, eta osatzen dituzten egitura sentikorrak pertzepzio-organoak. 2. Integrazio eta oroimen funtzioak: Integrazio-funtzioa: behin informazioa hartuta, garrantzi gabeko sentimenezko informazioa baztertu egiten du eta hautatutako informazioa garuneko alde motoreetara garraiatzen da erantzun egokiak sortzeko asmoz. Oroimena: Informazio sentsorialaren portzentai txiki batek baino ez du bat-bateko erantzuna sortzen. Gehiena, batez ere garun azalean, ekintza motoreen geroko kontrolerako eta prozesu intelektualetarako gordetzen da. Gero, oroimena erabiliz informazio berria sailkatzen da, seinale batzuk biltzeko aldeetara bideratzen dira eta beste batzuei bat-bateko erantzuna ematen zaie. 3. Funtzio-motorea: behin informazioa integratua (prozesatua), egokiena den erantzuna NS-ak dituen eferentzien bidez gorputz-atal eta organo ezberdinetara garraia daiteke, non kontrol-prozesu egokiak martxan jarriko diren.
- Marmoset (titi)flyng fox (murcielago volador, saguzar hegalaria) Opossum (zarigüeya)hedgehog (erizo edo trikua) Tenrec (erizo antzekoa, ugaztuna)opossum (marsupiala) Galago (primate mota batzuk)Echidna (erizoen antzekoak, ornitorrinkoek bezala arrautzak jarri)platypus (ornitorrinkoa)
- Sesame seed: semilla de sésamo Squirming: retorciéndose Hatch: salir del cascarón Shell: caparazón It widens: ensancha it's small enough to fit on the head of a pin: es lo suficientemente pequeño como para caber en la cabeza de un alfiler They shed their skin: cambian de piel Underside of a twig: debajo de una rama Wondrous transformation: maravillosa transformación Accomplished: realizado
- Sesame seed: semilla de sésamo Squirming: retorciéndose Hatch: salir del cascarón Shell: caparazón It widens: ensancha it's small enough to fit on the head of a pin: es lo suficientemente pequeño como para caber en la cabeza de un alfiler They shed their skin: cambian de piel Underside of a twig: debajo de una rama Wondrous transformation: maravillosa transformación Accomplished: realizado
- HIPOTALAMOA: Dientzefaloan (buruan) aurkitzen den guruin hormonala da. Gutxienez bederatzi hormona desberdin jariatzen ditu, Hipofisian eragina dutenak. Gainera, erritmo zirkadianoa kontrolatzearen arduraduna izango da. Honetaz gain, gosea, egarria eta tenperatua erregulatuko ditu. Nerbio sistemarekin erlazio estua izango du. HIPOFISIA: Glandula pituitarioa ere deitua. Hipotalamoarekin batera egiten du lan, honen azpitik egongo delarik. Era berean, Hipofisi honek bere azpitik dauden guruinak “kontrolatuko” ditu. Bi zati bereizten dira: - Adenohipofisia: Zati endokrinoa dela esten da. Hormona gehienak hemen jariatzen dira. - Neurohipofisia: Hipofisiaren atzeko zatia da. Zati nerbiosoa dela esaten da.
- 1) Hipofisiaren funtzioa erregulatzen duten hormona hipotalamikoen artean honako hauek dira inportanteenak: GHRH (Growth Hormone Releasing Hormone). GHaren (hazkunde-hormonaren) jariapena estimulatzen du. 2) GH (Growth Hormone) edo hazkunde-hormona. Adenohipofisiaren zelulen % 50 somatotropoak dira eta hormona hori jariatzen dute. Hormona horren jariapena aldizkakoa da, eta gehiena gauean jariatzen da loaldi sakonean. Gainerako hormona hipofisarioak ez bezala, hormona horren ekintza ez da gauzatzen guruin periferiko batean soilik, periferiako ehunetan baizik, gibelean sintetizatzen den bitartekari bat dela medio: IGF-1 edo C somatomedina. Hazkunde-hormonaren ekintza fisiologikorik inportanteenak honako hauek dira: - hezur luzeen hazkundea eragiten du, kartilago epifisarioan duen eraginaren ondorioz. - proteinen anabolismoa areagotzen du (eta horrekin batera, muskuluen masa ere); hots, balantze nitrogenatu positiboa eragiten du. - lipolitikoa da, hau da, gorputzaren gantza gutxitzen du. - intsulinarekiko erresistentzia eragiten du intsulinaren errezeptorearen osteko mekanismoa dela medio, hau da, diabetogenikoa da (hipergluzemia sortzen du, nahiz eta erresistentziaren ondorioz intsulinaren maila plasmatikoak altu egon). *GHaren jariapenerako estimuluak honako hauek dira: · loaldi sakona · ariketa fisikoa · hipogluzemia · GHRH · aminoazido batzuk · klonidina · estresa... *Jariapenaren faktore inhibitzaileak, aldiz, honako hauek ditugu: Somatostatina: C somatomedinaren maila plasmatiko altuek somatostatinaren jariapena estimulatzen dute, feedback negatiboa dela medio. Zain-barnetik glukosa injektatzea... a) GHaren jariapenaren eskasia Sasoi batean uste zen GHaren eskasiak ez zuela pertsona helduetan sintoma askorik eragiten, baina gaur egun badakigu, aldiz, GHaren eskasiak haurtzaroaren ostean gertatuz gero honako adierazpen hauek eragin ditzakeela: nolabaiteko astenia, zahartze azkarra, gorputz-konposaketaren alterazioa (gorputz-gantza handitzea, osteoporosia eta muskulu-masaren edo gihar-masaren murrizketa), hipogluzemia eta hipotentsio arteriala izateko joera. Haurtzaroan gertatuz gero nanismo hipofisarioa delako sindromea agertuko da: ·Hazkundea geldotu egiten da; geldotze hori gehiago nabaritzen da bizitzaren bigarren urtetik aurrera, umetoki barneko hazkunderako eta bizitzaren lehenengo hilabeteetan GH ez delako oso beharrezkoa izaten. Tratamendurik gabe pertsona horien garaiera oso baxua izango da, hau da, ipotxak izango dira, ipotx harmonikoak hain zuzen ere, gorputzaren atalen arteko proportzioak mantentzen baitira. Sortzetiko hipotiroidismoak sortutako nanismoa, aldiz, ez da harmonikoa. ·Aurrekoaren ondorioz, hezur-adina atzeratuta dago. Oso tipikoa da pertsona horien panpin-aurpegia. · Loditasuna izateko joera dute: gantzaren proportzioa handiegia da masa proteikoaren aldean. · Hipogluzemia jasateko joera dago GHaren ekintza hipergluzemiantea faltan dagoelako. GHaren eskasiaren barruan sindrome fisiopatologiko desberdin batzuk bereiztu dira: · Nanismo hipotalamikoa (ohikoena) GHRHaren eskasiagatik izaten da. Gehienetan sortzetikoa da eta hipotalamoaren alterazio funtzional batean datza, nahiz eta praktika klinikoan nanismo hipofisario idiopatikoa deitu. · Nanismo hipofisarioa Hemen gertatzen dena da zelula somatotropoak suntsitu egin direla (kausa askorengatik izan daiteke: adenomak, lesio baskularrak....). · Laron motako nanismoa Akatsa GHaren errezeptoreetan dago, hormona horren jariapena normala izanik. Beraz, GHaren maila plasmatikoak altu egon ohi dira, baina ehun periferikoetan bere ekintza gauzatzen ez duenez, C somatomedina oso baxu egongo da odolean. · Nanismo psikosoziala Afektibitate falta jasaten duten umeetan gerta daitekeen GHaren jariapenaren eskasiaren ondorioa da. Alterazioa hipotalamoan datza. GHaren eskasia diagnostikatzeko, historia klinikoa eta azterketa fisikoaz gain (lehen aipatutako GHaren eskasiaren sindromearen ezaugarriak), proba hauek erabiltzen dira: - IGF-1en (C somatomedinaren) eta GHaren maila plasmatikoak baxu daude (Laron motan izan ezik). - Suspertze-probak negatiboak dira, hau da, GHaren maila plasmatikoak ez dira handitzen ariketa fisikoa egin eta gero, propanolola hartu eta kirola egin eta gero, edo intsulinarekin eragindako hipogluzemia baten ostean (intsulina azkarreko 0,1 U/kg). GHaren eskasia dagoela baieztatzeko suspertze-probak erabili behar dira. Proba horiek zelula somatotropoen erantzuteko ahalmena neurtzen dute, baina GHaren jariapen fisiologikoa ezagutzeko egun osoan zeharreko edo gaueko GHaren jariaketa baloratzea gomendatzen da, lagin plasmatiko asko hartuta. Suspertze-proba moduan GHRH erabiliz gero, nanismo hipotalamikoan GH igo egingo da (hipofisian arazorik ez dagoelako), baina nanismo hipofisarioan proba hori negatiboa izango da (GHaren maila plasmatikoak ez dira igoko). GHaren gehiegikeriak ehun bigunen eta hezurren hazkundea eragingo du; horren ondorioak desberdinak dira adinaren arabera: · Ume eta gazteetan: hipofisiko erraldoitasuna (nahiko arraroa da) Hezur luzeen epifisiak oraindik itxi gabe daudenez, GHak etengabeko hazkunde longitudinala eragingo du; ondorioz, pertsona horien garaiera oso altua izango da. Jigantismo (erraldoitasun) hori harmonikoa da, gorputz-atalen proportzio normalak mantentzen direlako. Horretaz gain, geroago aipatuko diren GHaren gainerako eraginak ere agertuko dira. · Helduetan: akromegalia