2. HERENTZIA GENETIKOA ETA
JOKABIDEA
Informazio genetikoa gorputzeko zelula
bakoitzean dago. Nukleo horietan 23
bikotetan banatutako 46 kromosoma
daude. Obuluak eta espermak
kromosoma pare bakoitzetik dagokien
erdia hartzen dute. Horregatik,
batzerakoan, obulu ernalduak 23
kromosoma pare ditu; pare bakoitzean,
kromosoma bat aitarena da eta bestea
amarena. Kromosoma bakoitza ADN
(azido desoxirribonukleikoa) molekulez
osatuta dago. ADN molekulen zatiak
geneak dira, herentziaren oinarrizko
unitateak hain zuzen ere.
4. Bost alor edo aztergai nagusi ditu,
gaur egun, genetikak:
• Genetika zitologikoa, herentziazko ezaugarriak belaunaldiz belaunaldi
nola igarotzen diren aztertzen duena (mikrosomen eta geneen egitura,
mutazioak, etab.).
• Genetika fisiologikoa, geneak herentziazko ezaugarriak nola dituen aztertu
eta inguruneak haietan zer nolako eragina duen aztertzen duena.
• Eboluzioaren genetika, izaki bizien mutazioak eta inguruneak, aldi
geologikoetan zehar, zer hautespen-mota egin dituen aztertzen duena.
• Genetika aplikatua, ezaguera teorikoak erabiltzen dituena landare- eta
animalia-arrazak hobetzeko.
• Giza genetika, gizonaren herentzia aztergai duena.
5. Herentzia ala ingurunea?
Esan genezake herentziak aurrez
prestatzen eta baldintzatzen
gaituela jokabide batzuetarako,
baina giroak jokabide horiek
moldatu egiten ditu hoberako zein
txarrerako. “Entre lobos”
6. Nola funtzionatzen du garunak?
• Orain bide luzea egin beharra dago garunak
nola funtzionatzen duen ulertzeko… baina
gaur egun daukagun berari buruzko ezagutza
(bere egitura, funtziak, e.a) inoiz baino
handiagoa da
7. Nerbio-sistema
• Nerbio-sistemaren betebeharra funtsezkoa da
bizitzeko, izaki bizidunari ezaugarriak ematen
dizkion funtzio guztiak bertan bultzatzen eta
koordinatzen baitira:
• Bi betebehar:
1. Gorputzaren erabateko funtzionamenduaz jabetzea.
2. Inguruarekin harremanetan jartzea.
• Zelulaz osatuta dago:
1. Neuronak
2. Zelula glialak
8. NERBIO SISTEMA
Nerbio sistema
Periferikoa Zentrala
Somatikoa Autonomoa
Sinpatikoa Parasinpatikoa
9. Nerbio-sistema zentrala
Buruko eta bizkarrezurreko organoek
osatzen dute. Gorputzaren zentro
erregulatzaile gisa aritzen da eta
funtziointegratzailea du.
Organismotik kanpo zein barnean
geratzen diren aldaketak jasotzen
ditu eta erantzuna sortarazten du
Nerbio-sistema
zentrala
Nerbio-sistema
periferikoa
10. NERBIO-SISTEMA PERIFERIKOA
: gorputz osoan zehar dauden gongoilek
eta nerbioek osatzen dute. Gongoilen eta nerbioen
betebehar nagusia kanpoaldearekin harremanetan izatea da.
: Erraien jarduera erregulatzen duena da.
Nerbio-sistema oinarrizko hiru funtzioz baliatzen da
gorputzaren jarduerak kontrolatzeko, hots: gorputzeko
muskuluen uzkurdura/erlaxazioa, barne-organoen
estimulazioa/inhibizioa, eta sistema endokrinoaren
hormona-jarioaren kontrola.
Gongoil= ganglio; errai= víscera
11. NEURONA
• Neurona nerbio-sistemaren oinarrizko unitate funtzionala da.
• Neuronen funtzioa nerbio-bulkadak garraiatzea da.
• * Neurona sentsorialak (aferenteak)
• * Neurona eragileak (eferenteak)
nukleoa
Gorputz zelularra
dendritak
axoia
Nerbio
adarrak
12. Sinapsia
Neurona biren arteko pitzadura
mikroskopikoa da.
Sinapsia gainditzeko, mekanismo berezi
batez baliatzen da nerbio-bulkada. Bulkada
axoiaren bukaerara iristen denean,
neurotransmisoreak askatzen dira eta,
horrela, sinapsi-kopnexioak lortzen dira.
Bi neurotransmisore mota daude:
kitzikatzaileak eta inhibitzaileak.
13. Nerbio-sistema zentrala
• Nerbio-sistema zentrala nerbio funtzio guztiak
koordinatzen dituen nerbio-sistemarenvzatia
da. Anatomikoki, bi zatitan bnatzen da:
entzefaloa eta bizkarrezur-muina
Zerebroa
Dientzefaloa
Garun-enborra
Zerebeloa
Bizkarrezur-muina
15. Nerbio sistema periferikoa
• Nerbio-sistema periferikoa nerbio-sistema
zentralaren eta gorputzeko organo eta
egituren artean kokatzen da.
• Gorputz osoan zehar banatzen diren
zuntzez eta kordoiz dago osatuta.
• Nerbio-sistema periferikoak nerbio-
sistema zentrala zentzumen
errezeptoreekin, muskuluekin eta
guruinekin lotzen du.
• Bi azpi-sistema: somatikoa eta autonomoa
16. Sistema somatikoa
• Sistema somatikoaren lana
estimuluen mezuak igortzea da,
bai kanpotik nerbio-sistema
zentralera doazenak, bai nerbio-
sistema zentraletik
muskuluetara doazenak.
• Borondatezko eginkizunak eta
mugimendua sistema
somatikoari dagozkio.
17. Sistema autonomoa edo begetatiboa
Erraietako funtzioak
kontrolatzen dituen nerbio-
sistemaren azpiatala da.
Bihotzaren, digestio-
aparatuaren eta giltzurrunenen
mugimendua eta
funtzionamendua kontrolatzen
ditu.
Autonomoa deitzen zaio
fenomenook inkontzienteki
gertatzen direlako nahiz eta
borondatez kontrolatzeko
aukera izan.
18. Sistema sinpatikoa
• Anatomikoki, bizkarrezurraren
bi aldeetan zehar doazen bi
nerbio kateek osatzen dute.
Sinpatikoaren ibilbidean
lodiuneak agertzen dira,
gongoil sinpatikoak alegia.
Gongoil horietatik ateratzen
dira erraietara doazen nerbio
adarrak.
19. Sistema parasinpatikoa
• Entzefaloaren azpitik ateratzen
diren nerbio-adarrek osatzen
dute.
• Bi sistemok, sinpatikoak eta
parasinpatikoak, zenbait
organo erregulatzen dituzte.
Sinpatikoak organoak
kitzikatzen ditu eta
parasinpatikoak lasaitu.
20. Sistema endokrinoa
• Nerbio-sistema ez da bakarrik aritzen jokabideak
zuzentzerakoan. Bai NS zentralak eta bai NS periferikoak
sistema endokrinoarekin batera lan egiten dute. Sistema
endokrinoa hormonak deritzen sustantzia batzuk jariatzen
dituen guruin-multzoa da.
21.
22. SISTEMA LINBIKOA
• Sistema linbikoa osatzen duten egiturek
zerikusi handia dute motibazioarekin,
emozioekin eta oroimenarekin. Sistema
linbikoak, guruin endokrinoen hormona jarioa
kontrolatuz, emozioetan eta motibazioetan
eragina du.
23. KORTEXA ETA INFORMAZIOAREN
PROZESAKETA
• Kortexa zerebroaren azalera osoan zehar zabaltzen
da. Zerebroak duzkan neuronen hiru laurdenak
kortexean daude.
• Itxura aldetik, kortexa zimurrez eta tolesturaz beteta
dago.
• Kortexa, tolesdura handi baten bidez,
ia neurri berdina duten bi hemisferiotan
banatzen da.
• Hemisferio bakoitza lau zatitan Garun lobuluak:
Urdina: Lobulu frontala
banatzen da. Berdea: Lobulu tenporala
Arrosa: Lobulu okzipitala
Horia: Lobulu parietala
24. Garun lobuluak
• Garun kortexeko zatiak dira, garuna bere
funtzioaren arabera azpibanatzen dutenak.
Jarraian garuneko lobulurik garrantzitsuenak
aipatzen dira:
Lobulu frontala, Lobulu parietala,
Lobulu tenporala etaLobulu okzipitala.
25. LOBULU FRONTALA
• Lobulu frontala: aurrealdeko zatian dago, Rolandoren
artekaren aurrean. Honek mugitzeko ahalmena ematen du
(kortex motorea), arrazoitzekoa eta arazoen konponketarena,
baita lengoaiaren zati bat eta emozioak ere.
Rolandoren arteka
26. LOBULU OKZIPITALA
• Lobulu okzipitalak gizakiaren pertzepzioaren sistema
bisualaren gunea dira. Ez dira bereziki
Kalteberak, garunaren atzealdeko zatian duten
kokapenagatik, garuneko edozein trauma esanguratsuk
sistema bisual-pertzeptiboan aldaketa arinak eragin ditzakeen
arren, ikusmen eremuaren akats eta eskotomak eragiten
dituena. Kalte batek lobulu okzipitalaren albo batean izen
bereko ikusmen galera eragin dezake, hain zuzen ere bi begien
barnean eremu bera moztuta. Lobulu okzipitaleko
gaitzek aluzinazioak eta irudikeria bisualak
eragin ditzakete.
27. LOBULU PARIETALA
• Lobulu parietala: Rolandoren artekaren atzetik eta Silvioren
artekaren aurretik dago; atzetik irudizko kanpoko arteka
elkarzutarekin muga egiten du. Kanpoko pertzepzio
sentsorialez arduratzen da (eskuak, oinak, etab...):
sentsibilitatea, ukimena, pertzepzioa, presioa,tenperatura eta
mina.
Silvioren arteka
28. LOBULU TENPORALA
• Lobulu tenporala: garunaren zati bat da. Lobulu okzipitalaren
aurrean dago, Silvioren artekaren atzealdean eta behealdean.
Paper garrantzitsu bat du ekintza bisual konplexuetan,
aurpegiak ezagutzea adibidez. Entzumena, oreka eta
koordinaketaz arduratzen da. Garuneko "usaimenaren gune
primarioa" da. Entzumenetik datorren informazioa jaso eta
prozesatu ere egiten du, eta oreka mantentzen laguntzen du
eta antsietatea, plazerra eta haserrea bezalako emozio eta
motibazioak erregulatzen ditu
29. Zentzumen-eremua eta
zentzumenen funtzioak
• Eremu sentsitiboa Rolando-ren arteka
inguratzen duen tolesdura luze baten zehar
doa.
• Eremu horien zabalera, proportzioan, ez dator
bat dagokion gorputz atalaren neurriarekin,
gorputz atal horrek
duen garrantzi
funtzionalarekin baizik.
