Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü. Sıradan İnsanın Temsili

1. T.C.
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ
İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Sıradan İnsanın Yazılı Basında Temsili
Ömür Talay
ANTALYA

2. İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER.....................................................................................................1
GİRİŞ..................................................................................................................2
1. KAVRAMSAL ÇERÇEVE.......................................................................2
2. YÖNTEM..................................................................................................3
2.1. Nicel İçerik Analizi.........................................................................4
2.2. Söylem Çözümlemesi...................................................................5
3. BULGULAR.............................................................................................5
3.1. Nicel İçerik Analizi Bulguları..........................................................5
3.2. Söylem Analizi Bulguları...............................................................7
SONUÇ...............................................................................................................10
KAYNAKÇA.......................................................................................................11
2

3. GİRİŞ
John Langer "sıradan" insanlar üzerine yapılan "öteki haberleri" olumlu bir
açıdan değerlendirmektedir. Bu haberler "gerçek insani ihtiyaçlara" hitap
etmektedir. Ayrıca bu haberler dışlanan ya da azınlıkta kalanlarla ilgilidir…
Trajedileriyle ve kazalarıyla gariban ve yoksullar; varlıkları, gösterişli yaşam
tarzları ve dedikodularıyla zenginler… Milli İstihbarat Teşkilatı da 90 lı yılların‟
yarısından sonra yayınlanmaya başlayan televole programlarından yola çıkarak
medyanın kontrol edilmesini toplumsal patlamanın yaşanabileceği korkusuyla
istemişti… Tam tersine aslında toplumsal patlama olmamasının nedenlerinden
birisinin de bu haberler olduğu iddia edilebilir. Çünkü aslında özel televizyon
kanalları sadece starların lüks yaşamlarını göstermemekte, ama aynı zamanda,
"yapacak bir şey yok", "siyasetin çözebileceği bir şey yok" fikrinin altını
çizmektedirler. ( M. G. Bek, 2004, s.32)
Magazinelleşmeyle birlikte siyasetin proje üretmeye dayalı yapısı üzerinden
gerçekleştirilen sunumlar kişisel olana indirgenmeye başlanır. Siyasal aktörler bu
tarz siyaset yapma biçimleri içinde meşruiyetlerini de imajlara dayandırma yoluna
giderler. “Medya, politikacılara izleyici karşısında yeni bir görünürlük/güç
kazandırırken onları sıradan insanlara yaptığı gibi yeni bir kırılganlık/güçsüzlüğe
de maruz bırakabilmektedir.” (www.rtuk.org.tr)
Bu çalışmanın amacı “sıradan” diyebileceğimiz tanınmayan, popüler olmayan
insanların yazılı basında nasıl temsil edildiklerini ortaya koymaktır.
1.KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Yazılı Basın (Gazete)
Gazete, haber, bilgi,bulmaca ve reklam içeren, genellikle düşük
maliyetli kâğıt kullanılarak basılan ve dağıtımı yapılan bir yayım olup halka güncel
olaylara ilişkin bilgi verme amacı gütmektedir . Genel olarak yayınlandığı gibi, özel
bir konu üzerinde de yayınlanabilir ve genellikle günlük ya da haftalık olarak
yayınlanır.( http://tr.wikipedia.org/wiki/Gazete)
3

4. Haber, güncel ve ilginç bir olayın olduğunca nesnel ve gerçeğe uygun bir biçimde
sunulmasıdır. Haber metninde her türlü taraflı değerlendirmelerden ve söz
oyunlarından uzak durulur. ( http://tr.wikipedia.org/wiki/haber)
Haber değeri, Bir olayın haber değeri alması ve haber olarak algılanması için bazı
özelliklerin bulunması gerekmektedir: Bir olayın haber olarak ele alınmasında şu
unsurlar önem kazanmakta ve haberin değerini ortaya çıkarmaktadır:
Etkili ilgililik: Her haber olayı herkesi ilgilendirmez. Bir haber olayının çok sayıda
kişiyi ilgilendirmesi, bunun haber değeri taşıdığını ve haber etkisi yarattığını
gösterir. Zamanlılık: Bir olaydaki zaman öğesi “ne zaman” olarak ifade edilmekte
olup bunun; yenilik, anilik ve geçerlilik unsurlarını taşıdığı taktirde haber olarak
değerlendirmesi söz konusudur. Yakınlık: Haberin “nerede” meydana geldiğiyle
ilgili olup yakınlık unsuru, kitlenin haberi değerlendirmesinde belirleyici unsur
olarak göze çarpmaktadır. İlginçlik: Olayın belirli bir ilginçlik taşıması ve kitlenin
dikkatini çekebilmesi haber değerlendirmesinde önemli bir kriterdir.Nadirlik:
Haberin konusu sıradan olmamalıdır. Sıradan olayların haber olarak
değerlendirilme şansları yoktur. Önemlilik: Olayın önemli bir konuyla ilgili olması
haber değeri kazanmasını sağlar. Heyecanlılık: Haber, insanların heyecanlarını
yakalamalı, insanların sevinç, mutluluk, korku ve üzüntü gibi duygularına
seslenmelidir.(Aöf Halkla İlişkiler Yazarlığı Kitabı)
Kimler Haber Değeri Taşır?
Devlet Büyükleri, Ünlüler, Siyasetle uğraşan kimseler, İş Adamları ve İş kadınları,
Sanayiciler, Sanatçılar,Hekimler, Sporla uğraşan kişiler, sıradan insanlar…
Bu kavramsal çerçeveden hareketle sıradan insanların medyada nasıl temsil
edildiği üzerinde durulacaktır.
2.YÖNTEM
Çalışmada 06/05/2014 tarihinde farklı ideolojileri temsil eden anaakım medyadan
Sabah, Hürriyet, Milliyet, Vatan, Habertürk, Takvim, Akşam muhafazakar kanadı
4

5. temsil eden Bugün, merkez solu temsil eden Cumhuriyet ve Sözcü gazeteleri baz
alınmıştır.
Çalışmada ilk olarak örnekleme dahil edilen gazetelerdeki 3. sayfa haberlerindeki
67 haber içerik çözümlemesiyle kategorilendirilmiştir. Çalışmanın amacı
doğrultusunda 67 haber içinden seçilen 6 haber için söylem çözümlemesi
yapılmıştır. Böylece sıradan insanların medyada nasıl temsil edildiği ortaya
konulmaya çalışılmıştır.
2.1.Nicel İçerik Analizi
İçerik çözümlemesi; iletişimin belirgin içeriğinin nesnel, sistematik ve nicel
tanımlarını yapan bir araştırma tekniğidir (Berelson, 1952: 19’dan aktaran Gökçe,
2001: 7) ve içerik çözümlemesinde kullanılan çeşitli analiz teknikleri vardır.
Kategorisel analiz de bunlardan biridir. Kategorisel analiz, genel olarak, belirli bir
mesajın birimlere bölünmesini ve bu birimlerin, belirli kriterlere göre kategoriler
halinde gruplandırılmasını ifade eder. Bu çalışma kapsamında da 67 gazete haberi
ile sıradan insanların medyada nasıl temsil edildiğine bakılarak, habere ilişkin
kategoriler ve içeriğe ilişkin kategoriler olmak üzere iki başlık altında toplanmıştır.
Habere ilişkin kategoriler; ‘haberin hangi gazetede yer aldığı’ ve ‘haberin yer aldığı
sayfa’ bazında tanımlanmıştır. Sıradan İnsanların medyada nasıl temsil edildiğini
haberin içeriğine bakılarak oluşturulan kategoriler ise şunlardır: ‘haberin konusu’,
‘haber sayısı. İçerik çözümlemesine ilişkin kodlama yönergesi şöyledir:
Habere İlişkin Kategoriler
- Haberin Yer Aldığı Gazete: Haberin hangi gazetede yer aldığı kodlanarak,
örnekleme dahil edilen gazetelerde Sıradan İnsanların medyada nasıl temsil
edildiğini kaç haberin bulunduğu niceliksel olarak ortaya konulacaktır. Böylelikle
gazeteler arasında Sıradan İnsanların medyada nasıl temsil edildiği konusunda bir
fark olup olmadığı tespit edilecektir.
- Haberin Hangi Sayfada Yer Aldığı: Haberin hangi sayfada yer aldığının
bilinmesi, Sıradan İnsanların medyada nasıl temsil edildiği ile ilgili haberlerin
5

6. gazetede en çok hangi haber (3. sayfa haberi, ekonomi, dış haber, gündem vb)
kategorisinde yayımlandığının bilinmesi açısından önemlidir.
Haberin İçeriğine İlişkin Kategoriler
- Haberin Konusu: Örnekleme dahil edilen Sıradan İnsanların medyada nasıl
temsil edildiği ile ilgili haberler sırayla Tecavüz, Cinayet, Yangın, Fuhuş, Hırsızlık,
Kadına Şiddet, Yaralama, Gasp, Kaza, Magazin, Dram, Doğa Haberleri, Cinsel
İstismar, Mali Suçlar, Yaşam şeklinde kategorilendirilmiştir.
- Haber Sayısı: Örnekleme dahil edilen Sıradan İnsanların medyada nasıl temsil
edildiği ile ilgili haberlerin hangi gazete kaç defa yeraldığı incelenmiştir.
2.2. Söylem Çözümlemesi
Medya çalışmalarında çoğunlukla içerik çözümlemesine ek ya da onun alternatifi
olarak kullanılan söylem çözümlemesinin uygulamaları çok çeşitlidir (Krappendorrf,
1980’den aktaran Van Dijk, 2007: 165). Bu çalışmada Van Dijk’ın yaklaşımı
doğrultusunda haberin başlık, giriş, bağlam ve ideoloji gibi makro yapıları
incelenecektir.
Teun A. Van dijk, söylem analizini; başat olarak toplumsal güç kullanımından
kaynaklı suistimal ve tahakküm süreçleri ile toplumda cereyan eden ve her yeni
gün yeniden üretilen toplumsal eşitsizliklere dair - bir yandan toplumsal diğer
yandan da siyasal bağlam içerisinde-direnç göstermekte olan metin ve diyalojilerin
incelenmesine yönelik bir çözümleme biçimi olarak tanımlamaktadır.
(Van Dijk,böl.18).
3.BULGULAR
3.1.Nicel İçerik Analizi Bulguları
Çalışmada 06/05/2014 tarihinde yayımlanan ve farklı bakış açılarına sahip Sabah,
Hürriyet, Milliyet, Vatan, Habertürk, Takvim, Akşam, Bugün, Cumhuriyet ve Sözcü
gazetelerinde yayımlanan sıradan insanın medyada temsili ile ilgili 67 haber içerik
çözümlemesine tabi tutulmuştur.
6

7. Tablo1.
Gazetenin Adı Haber Sayısı Yer aldığı Sayfa
Sabah 4 4-5
Hürriyet 7 4-5
Milliyet 4 3
Vatan 6 3
Habertürk 9 4-5
Takvim 6 3
Akşam 10 3-4
Bugün 3 3
Cumhuriyet 10 3
Sözcü 8 3
Toplam 67
Türkiye’de medya homojen bir yapıda değildir, ideolojik yönelimleri farklı olan
medya kuruluşları vardır. Bu nedenle kuşkusuz farklı ideolojik yönelimi olan medya
kuruluşlarının haber içerikleri, neyin haber olup olmayacağı ve nasıl haber olacağı
yönündeki eğilimleri de birbirinden farklı olacaktır. Anaakım medya gazetelerinden
Akşam gazetesinde 10, Habertürk gazetesinde 9, Hürriyet gazetesinde 7, Vatan
ve Takvim gazetelerinde 6, Milliyet ve Sabah gazetelerinde 4, muhafazakar
kanadında bulunan Bugün gazetesinde 3, Merkez solu temsil eden Cumhuriyet
gazetesinde 10, Sözcü gazetesinde 8 haber çıkmıştır. Sabah, Hürriyet, Habertürk
gazetelerinde 3. sayfalarında tam sayfa ilan olduğu için haberler 4. ve 5.
sayfalarda, Akşam gazetesinde ise haberler hem 3 hem 4. sayfalarda
yayımlanmıştır.
Tablo2.
Haberin Konusu Haber Sayısı
7

8. Tecavüz 1
Cinayet 7
Yangın 3
Fuhuş 1
Hırsızlık 4
Kadına Şiddet 2
Yaralama 2
Gasp 1
Kaza 12
Magazin 3
Dram 9
Doğa Haberleri 10
Cinsel İstismar 2
Mali Suçlar 4
Yaşam 6
Toplam 67
3.2.Söylem Analizi Bulguları
Çalışmada, sıradan insanın medyada nasıl temsil edildiğini ortaya koyabilmek için,
daha detaylı çözümleme yapabilme olanağı sunan söylem çözümlemesi
yapılmıştır. Bu doğrultuda çalışmanın örneklemini oluşturan 67 haber içinden
çalışmanın amaçları doğrultusunda seçilen, ilk üç kategoriden ikişer haber olmak
üzere, toplam altı haber söylem çözümlemesine tabi tutulmuştur.
Haber Başlıkları
Haberin özeti niteliğinde olan başlıklar, okuyucunun dikkatini habere çekecek
nitelikte oluşturulur. Olayın nasıl sunulacağına dair ipuçları başlıkta verilir.
Böylelikle okuyucu başlığa bakarak haberde ne okuyacağını bilir. Kuşkusuz
okuyucu, olayın ya da haberin içine gazetenin istediği yönde çekilmeye
çalışılacaktır.
1-Kaza Haberleri
2-Doğa Haberleri
3-Dram Haberleri
8

9. Üç çocuk daha kaza kurbanı (Milliyet, 6 Mayıs 2014)
Minibüs öğrencileri biçti 1 çocuk yaşamını yitirdi. (Sözcü 6 Mayıs 2014)
Anıt ağaca dokunan yanar. (Vatan, 6 Mayıs 2014)
Mesire Yeri Gibi (Cumhuriyet, 6 Mayıs 2014)
Hemşirenin acı müdahalesi (Bugün, 6 Mayıs 2014)
İki Nine İki Dram (Milliyet, 6 Mayıs 2014)
Görüldüğü gibi sıradan insanın medyada konu edildiği haber başlıkları haberin
içeriğine ilişkin ipuçları verir niteliktedir.
Giriş
Haberin girişinde olayın özeti verilmektedir. Haberlerin girişi, haber başlıkları ile
paralellik göstermektedir.
“Düzce, Şanlıurfa ve Sivas’ta meydana gelen üç ayrı trafik kazasında dört, beş ve
dokuz yaşlarındaki 3 küçük çocuk hayatını kaybetti” (Milliyet, 6 Mayıs 2014)
“Şanlıurfa’nın Siverek ilçesinde ilköğretim öğrencisi Serdar Aksoy ile 2. Sınıf
öğrencisi Samet Kolkıran’a sürücüsünün kimliği bilinemeyen minibüs çarptı”
(Sözcü, 6 Mayıs 2014)
“Hatay’ın Payas ilçesinde tarihi sarı Selim Cami bahçesindeki Bin350 yıllık zeytin
ağacını korumak için konulan uyarı levhasında, ağaca zarar verenlere 2 yıldan 5
yıla kadar hapis, 5bin gün para cezası uygulanacağı yazıyor.” (Vatan, 6 Mayıs
2014)
“Kuraklık nedeniyle Sapanca Gölündeki su çekilmesi sürüyor. Sahilden yer yer 100
metreye varan çekilme nedeniyle göl kenarındaki iskeleler açıkta kaldı. Hafta sonu
göl kenarına giden vatandaşlar iskele ayaklarının altına kurdukları masalarda
piknik yaptılar.” (Cumhuriyet, 6 Mayıs 2014)
9

10. “Tarihi hamamda karbonmonoksit gazından zehirlenen iki kişi hayatını kaybetti.
112 acil serviste görevli hemşire ölen kişilerden birinin ağabeyi olduğunu görünce
göz yaşlarına boğuldu.” (Bugün, 6 Mayıs 2014)
“Sivas’ta buzları eritmek için buzdolabının içinde ateş yaktılar. Evleri yanan iki
nineden biri yeni evini göremeden öldü. Diğeri de sözlerinin tutulmamasına isyan
etti.” (Milliyet, 6 Mayıs 2014)
Haberin Bağlamı
Haberlerde bağlamdan ve arka plandan kopuk olarak yalnızca bireyler ve olaylar
üzerinde durulmakta (Van Dijk 1988’den aktaran Yaylagül, 2006: 76) ve temelde
yatan sebepler göz ardı edilmektedir.
Gazete İdeolojileri
Gazetelerin ideolojilerine göre haber değeri taşıyan olaylar arasında ilişki
kurulamamıştır.
SONUÇ
Bu çalışma, sıradan insanın medyada nasıl temsil edildiğine ve bu temsil ile nasıl
bir anlam inşa edildiğine yöneliktir. Böylelikle Türkiye yazılı basınında sıradan
insanın medyada nasıl sunulduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. İçerik
çözümlemesi sonucu elde edilen veriler ışığında sıradan insanın medyada nasıl
temsil edildiği ortaya konmuştur.
10

11. Çalışmada içerik çözümlemesine ek olarak, sıradan insanın medyada nasıl temsil
edildiğine ilişkin daha detaylı çözümleme olanağı sunduğu için eleştirel söylem
çözümlemesi yapılmıştır. Bunun sonucunda sıradan insanın medyada nasıl temsil
edildiği ile ilgili haberlerdeki söylemler incelenmiştir.
Sıradan insanın da haberlerde temsiline olanak tanındığı, bu sayede
demokratikleşmenin yaşandığı savlarına karşı, medyanın bu insanları rating
uğruna sömürü aracı olarak kullandığı gerçeği göz ardı edilemez.
Sonuç olarak sıradan insanın medyada temsili çoğunlukla kaza, dram, cinayet,
hırsızlık gibi haberlerde yer almakta, cinsel istismar, kadına şiddet, tecavüz gibi
suçlar daha arka planda yer almaktadır. Merkez sol, muhafazakar kanat ve
anaakım medyada çıkan haberlerle ideolojik bir ilişki bulunmamaktadır.
Kaynakça:
(Van Dijk,böl.18).
(Aöf Halkla İlişkiler Yazarlığı Kitabı)
11

12. ( http://tr.wikipedia.org/wiki/Gazete)
( http://tr.wikipedia.org/wiki/haber)
(Krappendorrf, 1980’den aktaran Van Dijk, 2007: 165)
(Van Dijk 1988’den aktaran Yaylagül, 2006: 76)
(M. G. Bek, 2004, s.13)
( M. G. Bek, 2004, s.32)
12