1. Эхийн
задлал

2. Хэрээ
Хонь байгаа газрыг
Хомхой чононд зааж
Хов зөөсний хариуд
Хоёр нүдээр шагнуулна.
/
Д.Пүрэвдорж /
Эхийг анхааралтай унш.
Юун тухай өгүүлж байгаа талаар
бодол санаагаа солилцоорой

3. ховч
гэмгүйхаргис

4. Мөр бүрт өгүүлэгдэж буй юмсыг эхээс ялга.
Сэдэв
Хэрээ хонь
чоно
хов
хоёр нүд
Хүн / ховч /

5. Өгүүлэгдэж буй юмсаас үүдэн төрсөн санааг
тодорхойлж болно.
Хэрээ байгаль дээр ямар амьтан болох талаар ярилцах.
Хэрээ бусад шувуудыг бодвол юухан хээхнээр боловч хоол хийдэг ба амьтны сэг зэм, жижиг сээр
нуруутан, шавж, ургамлын үрээр хооллодог бөгөөд бусад шувуунаас эрт 3 - 9 хөхвөр ногоон өнгийн хүрэн толботой
өндөг гаргадаг байна. Ангаахай нь дөч орчим хоноод л нисч чаддаг аж. Хэрээ мөн гялгар цалгар юм цуглуулж
үүрийнхээ ойролцоо нуудаг гэнэ. Үүнийг одоо хүртэл эрдэмтэд учрыг нь тайлаагүй байна.
Судлаачдын үзэж байгаагаар хэрээ тийм ч урт насалдаггүй бөгөөд онцлох бас нэг юм бол хэрээний
нүд юм байна. Хэрээ үнэхээр сайн хардаг гэдэг нь үнэн бололтой. “Богд уулын модонд байсан хэрээ Туулын
хөндийд үхсэн жижгэвтэр амьтныг хараад нисэж ирээд иддэг байна” гэж бичжээ.
Хээрийн хар хэрээ бол чоно даган нисч хоол зааж өгөх бөгөөд тэндээсээ амархаан хооллочихдог юм
байна. Тиймээс зарим нь хэрээг нисдэг чоно гэж нэрлэдэг аж. Хэрээ дуугарвал чоно ирнэ гэдэгчлэн анчинд чоныг
зааж өгч чононд гай болох нь ч энүүхэнд аж. Харин хэрээг сайн ажиглаж, түүний тусыг авч чадвал эсрэгээр чоно
нохойноос болгоомжилж болох боломжтой юм байна. Яагаад гэвэл хэрээ бол чоныг дээрээс нь ерөнхийд нь
ажиглаж түрүүлж нисэж явдаг байна.

6. Хэрээний тухай хэлц
хэлэлцэх.
Ухаан сэтгэлгээнд жаахан муухан утгатай хэрээ маань монголчуудын хэлдэг зүйр үгэнд мөн дандаа л муу муухай утгаар хэлэгдсэн байх бөгөөд хэрээний найз чоно болон галуу, ноёд баядтай холбон утгалсан нь их юм.
Галуу дуугарвал ган болдог
Хэрээ дуугарвал чоно ирдэг.
Галуу дуурайж
Хэрээ хөлөө хөлдөөх .
Хар хэрээ цагаан болохгүйХамаг амьтан бурхан болохгүй.
Хар хэрээ улай дээр
Хаад ноёд хахууль дээр.
Xар хэрээ маханд дуртай
Харгис ноён жинсэнд дуртай .
Хон хэрээ дуугарвал
Ховдог чоно ирдэг.
Хон хэрээ хоосон хашхирдаггүйХонь мал хоосон үргэдэггүй.
Борооны өмнө шорооБоохойн өмнө хэрээ .

7. Өгүүлэгдэж буй юмс өөр хоорондоо ямар харьцаатайг
олж гол санааг тодорхойлно.
Хэрээ, чононд хонийг ховлож, хоёр нүдээр
шагнуулсан тухай хэрэг явдал гарч байна.
Эндээс:
Хэрээ
өөдгүй хүн /ховч хүн/
хоёр нүд
өчүүхэн олзны төлөө
хонь
өрөөлийгчоно
зольдог.

8. Хэл бол танин мэдэхүй, сэтгэхүйн зэвсэг түүний илэрхийлэл
болдог. Ийм учраас хэл бол мөн чанартаа зүйрлэл.
Г.Аветян
Хэрээ – ховч хүн
Àдилтгал - хүншүүлэл
нүд – амтат олз
Àдилтгал
чоно – өөдгүй харгис хүн
Àдилтгал - хүншүүлэлхонь –гэмгүй,номхон хүн
Àдилтгал - хүншүүлэл
Шинэ санаа

9. Болж буй үйл явдалд зохиогч хэрхэн хандаж
буйгаар зорьсон санааг тодорхойлно.
Зохиогч болж буй хэрэг явдалд хандах
хандлагаа монголчуудын хэрээг үзэх
уламжлалт ойлголттой холбон гаргажээ.
Хэрээ шиг амьдрах
/ Хов зөөж / муухай.

10. Борооны өмнө шороо
Боохойн өмнө хэрээ
Өөдгүй хүн өчүүхэн
олзын төлөө өрөөлийг
зольдог
Ховч хүнийг хэрээтэй
адилтгасан
Ингэж амьдрах
муухай
Ховч, өөдгүй
хүн
!!
!

11. Хэрээ
Хонь байгаа газрыг
Хомхой чононд зааж
Хов зөөсний хариуд
Хоёр нүдээр шагнуулна.
Эхээс цөм өгүүлбэрийг олж тэмдэглэ.
3
___
1
_____
2
___
_________________ 2
1
2
________
1
2
_____
1
___

12. Хэрээ
Хонь байгаа газрыг
Хомхой чононд зааж
Хов зөөсний хариуд
Хоёр нүдээр шагнуулна.
Эхээс тэмдэг нэрийг олж, өөр тэмдэг нэрээр
солин найруулж, тухайн үг нь эхэд оносон болохыг
эхийн үйл явдал, санаатай холбон тайлбарла.
ӨлөнХовдогСувдагХөхСааралАюулт

13. Хов зөөдөггүй,
ховыг хүлээж
авдаггүй
хүмүүсийг
алдаршуулан
дуулнам.
Хорт могойг
гартаа ороож
холдуулагч
аргатныг
магтан
дуулнам.
/О.Дашбалбар /

14. Хэрээг хэрхэн оньсоголсныг тайлбарлан
бичээрэй.
Үлгэрлэвэл:
Айлын хооронд
Алцан балцан
Тэрэгний хойно
Тээхэн таахан
Хэрээ урьд ноён хүн
байсан учир таахагнан
тээхэгнэн алхдаг гэх домгоос
сэдэвлэн хэрээний явах алхах
, мөн хүн амьтанд ойр
амьдардаг онцлог зэргээр
адилтган оньсголжээ.
Цасанд
цайрдаггүй
Тас хар
бие.
Унгасан /
унгас ноос / лонх

15. Хэрээ
Хэрээний хэлийг би эс мэднэ. Эс
мэдэхийн учир хэрээ гуаглахаар муу
хэллээ хэмээн битүүхэн сэжиглэнэ. “
Сайн хэлээ нааш нь, муу хэлээ цааш
нь” гээд нулимна.
Хөөрхий тэгтэл ижил ханиа асууж
сурагласан байвал яана. “ Ирээч, бүү
орхиоч хэмээн гуйсан байвал яана.
Олон зуу насалдаг амьтанд зовлон хаа
мундах вэ. Үхэл хагацал үзээд, үгээ хэлж ядан,
уйлж унжиж яваа ч юм билүү.
Үнэндээ гэхэд хараахаар юм хэрээнд би
юу хийлээ. Хэрээ ч гэсэн надад жигшүүлэхээр
бас юу хийлээ дээ. Хөөрхий. / Д. Батбаяр /
Эхэд
ямар
онцл
ог
сана
а

16. Муугаас сал.
“Бусдад гүжир үг шивнэсэн тэр хүнийг гэрээсээ хөөж
гарга” гэж эртний грекийн долоон ухаантны нэг Фалес сургасан.
“Хов жив, гүжир гүтгэлгийг сарнай цэцэг дээр ассан хорт өт адил
хяргах хэрэгтэй Ийм өт бол сайхан цэцгийн нимгэн булбарай
талд нь нуугддаг юм” гэж өөр нэг гүн ухаантан айлджээ. Хов жив,
гүжир гүтгэлэг, атгаг санаа залуу хүний дөлж тойрч, хол явбал
зохих муу араншин.
Тэдгээртэй нэр төрөө бодон шийдвэртэй тулалд,
муугаас салахад нь бусдад тусал, өөрийнхөө бүтэлгүй муутай
байнга тэмц, тэгээд гай түйтгэрийн шалтгааныг өөрөөсөө эхлээд
хайж сурах хэрэгтэй. Тэгж чадаж байвал зүрх сэтгэлд тань сайны
үр үржин төлжсөөр байх болно. Нэгэн нэрт жүжигчнээс тайзны
аз жаргалын нууц юунд байдаг вэ? гэж сэтгүүлч асуухад “Атгаг
санадаггүйд” гэж хоёрхон үгээр хариулсан байна.
Атгаг санаагүй хүн аз жаргалдаа умбаж суудаг ажээ.
Н Багабанди

17. Эхийг өмнөх задлалын дагуу дуурайн задлаарай.
Илжиг
Адуу харсан илжиг
Агсчиж нэг үзсэнээ
Арга нь төдхөн мухардаж
Арлын хооронд үүрэглэнэ.
Д.Пүрэвдорж

18. Сайнд хүрэхийн
тулд муугаа хал.