Մերի Կարապետյան

1. ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԵՐևՈՒՅԹՆԵՐ
ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆԱՑՈՒՄԸ և ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԼԻՑՔ
ՄԵՐԻ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ և
ԴՈՆԱ ԹՈՎՄԱՍՅԱՆ

2. • <<էլեկտրական հոսանք>> և <<էլեկտրականություն>> բառերը ներկայումս ծանոթ են յուրաքանչյուր
մարդու: Էլեկրական հոսանքն օգտագործվում է մեր բնակարաններում,
տևանսպորտում,գործարաններում,ֆաբրիկաներում,գյուղատնտեսության մեջ: Սակայն որպեսզի
հականանք, թէ ինչ է էլեկտրականությունը, նախապես պետքա է ծանոթանանք էլեկտրական
կոչվոր մի մեծ խւմբ երևույթների հետ: Այդ երևույթներից մի քանիսը մարդիկ հայտնաբերել են
դեռևս խոր հնադարում: Հին հույն գիտնական Թալեսը նկատեց, որ բրդյա գործվածով շփելուց հետո
սաթը սկսում է դեպի իրեն ձգել այլ նյութերի թեթև կտորներ:

3. • Թալեսից երկու հազար տարի անց, անգլիացի ֆիզիկոս Ու. Գիլբերտը հայտնաբերեց, որ
սաթից բացի նույնատեսակ հատկություններ են դրսևորում նաև ադամնադը, ապակին և մի
քանի այլ նյութեր: Այդ բոլոր նյութերը նա անվանեց էլեկտրական, այսինքն սաթից նմանվող ,
քանի որ հունարեն <<էլեկտրոն >> նշանակում է սաթ: Հետագայում, եթե որևէ մարմին
շփելուց հետո ձեռք էր բերում այլ մարմինների դեպի իրեն ձգելու հատկություն, ապա
այդպիսի մարմնի մասին ասում էին, թէ էլեկտրականացած է կամ էլ էլեկտրական լիցք է
հաղորդված: Իսկ մարմնին էլեկտրական լիցք հաղորդելու պրոցեսը սկսեցին անվանել
էլեկտրականացում:

4. Այսպիսի փորձ կատարենք: Վերցնենք ապակե ձողը և մոտեցնենք նախօրոք մանր կտրատած թղթի
կտորներին: Կտեսնենք, որ ոչինչ տեղի չի ունենում: Այս փորձը ցույց է տալիս, որ սովորական պայմաններում
ապակին (ինչպես և շատ այլ մարմիններ) էլեկտրականապես չեզոք է: Այժմ նույն ապակե ձողը շփենք թղթով
և նորից մոտեցնենք թղթի կտորներին: Մենք կտեսնենք, թե դրանք ինչպես են անմիջապես ձգվում դեպի
ապակե ձողը: Նշանակում է՝ թղթի հետ շփման ընթացքում ապակե ձողը էլեկտրականացավ, նրա
էլեկտրական լիցքը դարձավ զրոսից տարբեր: Նման օրինակ երևույթ կարելի է տեսնել և չոր մազերը
սանրելու դեպքում: Մազերի ձգվելը դեպի սանրը նույնպես էլեկտրականացման արդյունք է:
Էլեկտրականացած ապակե ձողը ծորակից հոսող ջրի բարակ շիթին մոտեցնելով կարելի է համոզվել, որ
ձգվում են ոչ միայն պինդ, այլևն հեղուկ նյութերը:

5. • Եթե ձեր ձեռքի ափին էլեկտրականացած առարկա մոտեցնենք կամ ձեռքի ափը մոտեցնենք աշխատող
հեռուստացույցի էկրանին, որի մակերևույթին նույնպես էլեկտրական լիցքեր կան, ապա անսովոր ճտճտոցներ
կլսեք և ձեռքը բնազդաբար ետ կքաշեք: Իսկ եթե նույն բանն անեք մթության մեջ, ապա հնարավոր է, որ փոքրիկ
կայծեր էլ տեսնեք: Սա նույնպես էլեկտրականության դրսևորում է:
• Շփման միջոցով է էկտրականացնելու դեպքում առաջացած էլեկտրական լիցքերը երբեմն անվանում են
ստատիկ էլեկտրականություն (հունարեն <<ստատիկ>> նշանակում է <<անշարժություն>>, <<կայուն վիճակ>>):
Շատ դեպքերում այն լիովին անվնաս է: Սակայն ստատիկ էլեկտրականությունը երբեմն վտանգավոր է
դառնում: Էլեկտրական լիցքը չեզոքացնելուն ուղղված որոշակի միջոցներ չկիրառելու դեպքում, հնարավոր է
բենզինի բռնկում և պայթյուն: Անհրաժեշտ է հիշել, որ շփման միջոցով էլեկտրականացնելու արդյունքում երկու
մակերևույթներն էլ էլեկտրականանում են: Օրինակ՝ ապակե ձողով ռետինե առարկան շփելու դեպքում
էլեկտրականանում են և ապակին և ռետինը: Ապակե ձողի նման ռետինը նույնպես սկսում է դեպի իրեն ձգել
թեթև մարմինները: Մարմինն էլեկտրականացնելու համար, որպես կանոն, մեկ անգամ շփելը բավական չէ:
Անհրաժեշտ է մարմինները պինդ սեղմել միմյանց և մի քանի անգամ շփել: Այդպես է արվում մարմինների միջև
տարածությունը փոքրացնելու և միաժամանակ շփման մակերեսները մեծացնելու նպատակով:

6. • Մետաքսի կտորով շփված ապակե ձողը դեպի իրեն է ձգում թեթև առարկաները
(օրինակ`թղթի կտորները): Թղթի այդ կտորները ձգվում են նաև մորթիով ծփված էբոնիտե
ձողիկի կողմից: Արդյոք դա նշանակում է, որ այդ մարմինների ձեռք բերած լիցքերը ոչնչով
չեն տարբերվում մեկը մյուսից: Այսպիսի փորձ կատարեք: Մորթիով շփվելով
էլեկտրականացնենք թելից կախված էբոնիտե ձողիկը: Եթե նրան մոտեցնենք նույն ձևով
էլեկևրոնացված նմանատիպ ձողիկի, ապա կտեսնենք, որ ձողիկները վանում են միմյանց:
Քանի որ ձողիկները նույն նյութից են, էլեկրտանացված են միևնույն մարմնի հետ շփվելու
միջոցով, կարելի է պնդել, որ նրանք նույնատեսակ լիցքվ են լիցքավորված: Փորձը ցույց է
տվեց, որ նույնատեսակ լիցքով լիցքավորված մարմինները վանում են միմյանց: