Հին հայկական ձեռագրեր

1. Հին հայկական
ձեռագրեր
Մարկ Միկաիլ

2. Հին ձեռագրերը հայ ժողովրդի հարստությունն են:
Աշխարհում կան մոտ 30 000 հայերեն հին ձեռագրեր, որոնց
մեծ մասը (մոտ 17 000) պահվում է Մատենադարանում:
Հայկական ձեռագրերի մյուս խոշոր պահեստները այլ
երկրներում են` Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքարանի
գրադարանում (մոտ 4000 ձեռագիր), Վենետիկի Սուրբ-
Ղազար կղզում` Մխիթարյան միաբանությունում (մոտ 4000
ձեռագիր) և Վիեննայում` Մխիթարյան միաբանության
Սուրբ Մարիամ Աստվածածնի հայկական կաթոլիկ
եկեղեցուն կից գրապահոցում (մոտ 2500 ձեռագիր):

3. Հայկական ձեռագիր գրքերի պատմությունը
սկսել է 405 թ., երբ Մեսրոպ Մաշտոցը ստեղծեց
հայերեն տառերն ու ձեռագիր առաջին
մատյանը: Հայատառ առաջին մատյանները
Աստվածաշնչի թարգմանություններն էին:
Մինչև 14-րդ դ. կեսը հայկական գրքերը գրվում
էին ձեռագիր: Հետո ստեղծվեցին առաջին
տպագիր գրքերը: 19-րդ դ. վերջապես ձեռագիր
գրքին փոխարինեց տպագիր գիրքը:

4. Հայկական ձեռագրերը հիմնականում գրքեր են: Դրանքց
անվանում են գիրք կամ մատյան: Գլանաձև փաթաթված
ձեռագրեր հայերը երբեք չեն ունեցել: Մինչև 10-րդ դարը
ձեռագրերը գրվել են մագաղաթի վրա, իսկ հետո` նաև
թղթի վրա: Մագաղաթը ստանում էին հիմնականում
տնային կենդանիների (հորթի և գառան) մորթուց:
Հայերը միշտ գրքին վերաբերվել են որպես սրբություն,
պաշտպանել ու փրկել են դրանք թշնամուց:

5. Կան շատ պատմություններ այն մասին, թե ինչպես
մարդիկ կյանքի գնով փրկել են ոչ թե իրենց ունեցվածքը,
այլ մատյաններն ու մագաղաթները:
Օրինակ՝ հայոց ամենամեծ ձեռագիր գրքի` ՄՇՈ
ՃԱՌԸՆՏԻՐԻ փրկության պատմությունը: Ձեռագիրը
գրվել է 3 տարվա ընթացքում, 1200-1202 թ: Գրվել է
մագաղաթի վրա, ունի 604 թերթ, 128 էջ: Յուրաքանչյուր
թերթը (չափերը` 55.5x70սմ) մշակվել է 1 ամսական հորթի
մորթուց:

6. Ձեռագրի քաշը 28կգ է: Այն պատվիրել է Աստվածատուր անունով մի
մարդ: 1203թ. մոնղոլ-թաթարական արշավանքների ժամանակ
Աստվածատուրին սպանվում է, իսկ նրա ունեցվածքը` վերցնում են:
Խլաթ քաղաքի թուրք դատավորը, պատճառաբանելով, թե իբր
Աստվածատուրն իրեն պարտք է մնացել` վերցնում է ձեռագիրը:
1206թ. Մուշ քաղաքի Սուրբ Առաքելոց վանքի քահանաները,
իմանալով, որ թուրք դատավորը վաճառում է ձեռագիրը, հետ են
գնում այն:

7. 1915թ. Հայոց ցեղասպանության ժամանակ երկու հայ կին
գաղթի ճանապարհին, քանդված մի վանքում գտնում են
ձեռագիրը ու, վտանգելով իրենց սեփական կյանքը, վերցնում
են ծանր ձեռագիրն իրենց հետ, որպեսզի փրկեն: Ձեռագիրը
բաժանում են երկու մասի, որ կարողանան շալակել ու փրկել
գոնե մեկ մասը, եթե իրենցից մեկը զոհվի: Երկուսն էլ
ուղևորվում են Արևելյան Հայաստան: Մեկը հասնում է Սուրբ
Էջմիածին և ձեռագիրը հանձնում Մայր եկեղեցուն: Երկրորդ
կինը ճանապարհին զոհվում է: Մահից առաջ նա ձեռագրի իր
մասը թաղում է Էրզրում քաղաքի վանքի բակում:

8. Տարիներ հետո ձեռագիրը գտնում է մի ռուս զինվոր, որը
այն տանում է Թիֆլիս և նվիրում հայկական համայնքին:
1920-ական թ. ձեռագիրը բերվում է Հայաստան: Հիմա
ՄՇՈ ՃԱՌԸՆՏԻՐԻ երկու մասերըպահվում և
ցուցադրվում են Մատենադարանում:
Մատենադարանը հայկական ձեռագիր մշակույթի
խոշորագույն կենտրոն է: Այնտ եղ պահվում ենց5-13-րդ
դարերում ստեղծված 17000 ձեռագիր մատյաններ,
որոնցից 14000-ը հայերեն ձեռագրեր են, իսկ 3000-ը` օտար
լեզուներով:

9. Նկարներ