SlideShare a Scribd company logo
1 of 5
122


                                                          nana lolaZe




                                      emociebis gamoxatvis
                                        enobrivi suraTi

                                  samyaros enobrivi suraTi warmoadgens
                             sinamdvilis asaxvis erTian sistemas, romel-
                             ic aucilebelia ama Tu im enobrivi koleq-
filologiis mecniereba-       tivisaTvis. sinamdvilis konceptualizaci-
Ta doqtori, arn. Ciqoba-     is enobrivi saSualebebi nawilobriv univer-
vas enaTmecnierebis insti-   saluria, nawilobriv ki erovnulad speci-
tutis mecnieri Tanam-
                             fikuria. es TvalsaCinod vlindeba emocieb-
Sromeli.
ZiriTadi naSromebi: erTi     is enobrivi gamoxatvis magaliTze.
ti pis meSvelzmnian for-          emociebi samyaros aRqmis, Semecnebisa da
maTa sakiTxisaTvis qar-      Sefasebis erT-erTi formaa. amasTan, emocia
Tvelur enebSi; zmniswin-     adamianis Sinagan, araxilvad samyaros
is polifunqciuroba di-       ganekuTvneba da erT-erT yvelaze rTulad
namikaSi da zmnis mode-      organizebul sistemas warmoadgens. igi mec-
lirebis problemebi, aris
zmna qarTvelur enebSi;
                             nierebis sxvadasxva dargis Seswavlis obieq-
arsebobisa da qona-yolis     tia. yvela mecnieri, romel dargsac ar unda
zmnaTa mimarTebisaTvis;      miekuTvnebodes da ra Tvalsazriszedac ar
grZnoba-aRqmis zmnebi        unda idges, Tanxmdeba imaze, rom emociebi
qarTulSi.                    umniSvnelovanesia motivaciis, socialuri
interesTa sfero: qarTve-     komunikaciis, samyaros Semecnebisa da saqmi-
lur enaTa SedarebiTi
analizi, funqciuri gra-
                             anobisaTvis.
matika, kognitiuri                gansakuTrebiT gaaqtiurda am sakiTxeb-
lingvistika, korpusis        is kvleva meoce saukunis meore naxevarSi.
lingvistika.                 ukanasknel xans fsiqologiaSi popularo-
                             biT sargeblobs emociebis diferenciuli
                             Seswavla. gansakuTrebiT unda aRiniSnos k.
                             izardis Sromebi. am Teoriis mixedviT, emocia
                             ganixileba, rogorc rTuli fenomeni, romel-
                             ic moicavs neirofoziologiur da samoZrao-
                             gamomxatvelobiT komponentebs da subieqtur
                             gancdas. am komponentebis gavlena intrain-
                             dividualur procesze qmnis emocias, romel-
emociebis gamoxatvis enobrivi suraTi                                   123

ic evoluciur-biogenetikur movlenas warmoadgens. adamianSi emociis
gancdisa da gamoxatvis unari Tandayolilia, zogadkulturulia
da universaluri (izardi 2002: 69).
     adamianuri emociis kvlevisas yvelaze myari aRmoCnda imis
rwmena, rom SesaZlebelia gamoiyos mcire jgufi Tandayolili _
bazisuri emociebisa. amdenad, emocia SeiZleba iyos pirveladi (ba-
zisuri), meoreuli, mesameulic ki. mag., _
            pirveladi          meoreuli       mesameuli emocia
              emocia             emocia

          siyvaruli         mijaWvuloba   simpaTia, sinaze, Tanag-
                                          rZnoba, Tayvaniscema...

          sixaruli          kmayofileba   siamovneba, tkboba...


          gakvirveba        gakvirveba    gaoceba, gancvifreba...


          gabrazeba         mrisxaneba    aRSfoTeba, gamZvivareba...


     mravali fsiqologis mtkicebas, rom garkveuli emociebi ufro
bazisuria, vidre danarCeni, xSirad sruliad gansxvavebuli safuZve-
li aqvs. erTi mxriv, angariSgasawevia idea, rom zogierTi emocia
adamianSi genetikurad aris Cadebuli, meore mxriv, enebSi maTi gamox-
atvis suraTi araerTgvarovania. samarTlianad aris SeniSnuli, rom
grZnobaTa burusiT moculi samyaros interpretirebisas yoveli
ena sakuTar koordinatTa bades iyenebs. Tuki vinme Seecdeba Ti-
Toeul emocias, romelsac adamiani ganicdis, daarqvas saxeli, bune-
brivia, igi gamoiyenebs sakuTar leqsikons. imdenad, ramdenadac Ti-
Toeulma xalxma miagno grZnobis iseT elfers, rogoric sxva xalx-
ebis mier gamoyofili ar aris (jeimsi 1890).
     eTnocentrizmis gamovlinebad miiCnevs a. veJbicka Semdeg magal-
iTs: taitelebis leqsikonSi inglisuri sad (sevdiani, dardiani)
sityvis Sesatyvisi ar arsebobs, miuxedavad amisa, maT aucileblad
unda moepovebodeT Tandayolili cnebiTi kategoria sevdisa, dard-
isa. unda vivaraudoT, rom sevda maTi emociuri gamocdilebisaTvis
aranakleb mniSvnelovani da relevanturia, vidre, magaliTad grZnobebi
toiaha an peapea, romlebic saxeldebulia maT enaSi (sagulisxmoa,
rom inglisurSi am sityvebis Sesatyvisi ar arsebobs). marTlac,
araviTari safuZveli ar arsebobs miviCnioT, rom taitelebs ar
aqvT sevdis gancdis unari, xolo ingliselebs toiaha an peapea-si
mxolod imitom, rom maT enebSi am emociebs saxelebi ar aqvs. rac
124                                                       nana lolaZe

mTavaria, SeuZlebelia imis mtkiceba, rom sevda ufro mniSvnelovania
an ufro `universaluria~, vidre toiaha an peapea (veJbicka 1999: 505).
     enis mier asaxuli warmodgena adamianis Sinagan samyaroze moicavs
TaobaTa gamocdilebas aTaswleulebis ganmavlobaSi. amitomac eni-
Weba gansakuTrebuli mniSvneloba emociebis bunebis Seswavlisas
maTi enobrivi gamoxatvis saSualebebs ama Tu im enis semantikur
struqturaSi.
     emociebis gamoxatvis enobrivi meqanizmis kvlevisas saWiroa
gansxvavdes emociis leqsika da emociuri leqsika. emociis leqsika
orientirebulia emociis obieqtivaciaze da moicavs sityvebs, romelTa
sagnobriv-logikuri mniSvneloba emociaTa cnebebs Seadgens. emoci-
uri leqsika gamoxatavs mTqmelis emociebs da mas emociuri Sefer-
ilobis sityvebi miekuTvneba.
     ra aris is zogadi princi pi, romelic emociis enobriv
gamoxatvas udevs safuZvlad. is, rom enis mier araxilvadi
Sinagani samyaros modelireba xilvadi, materialuri sam-
yaros mixedviT xdeba. amdenad, araxilvadi samyaros kon-
ceptebis agebis ZiriTad meqanizms metafora warmoadgens.
     es metaforuloba gansakuTrebiT TvalnaTliv Cans fraze-
ologizmebSi. am frazeologizmebSi ZiriTadad monawile-
obs sxeulis nawilebi, Sinagani organoebi, rogorebicaa: guli,
naRveli, sisxli... agreTve, suli.
     is faqti, rom guls gansakuTrebuli adgili ukavia qarTul
msoflaRqmaSi, araerTgzis aris SeniSnuli. rogorc arn. Ciqobava
miuTiTebs: `guli warmodgenilia azrovnebiTi procesebis centrad,
grZnobebis wyarod, temperament-xasiaTis ganmsazRvrelad da organ-
uli SegrZnebebis (gulis reva, gulis Semoyra) amTviseblad, erTi
sityviT, mas ekisreba tvinis, gulis, kuWisa da, nawilobriv, perife-
riuli nervuli sistemis magivroba gaswios _ sicocxlis matare-
beli gulia (Ciqobava 1938: 66).
     xatovan sityva-Tqmebze dakvirvebis safuZvelze T. saxokia
aRniSnavs: “guli Cvens xalxs miaCnia Cveni nervebis Sesakrebel or-
ganod, romelzec uSualod moqmedebs yvela fsiqikuri gancda: siy-
varuli, sixaruli, simamace, siZulvili, mwuxareba, dard-naRveli”
(saxokia 1979: 119). qarTvelis warmodgeniT, dadebiTi Tu uaryofi-
Ti emociebi: dardi, mwuxareba, sixaruli, siZulvili, javri `adami-
anis gul-mkerdSi grovdeba, xolo TviT gul-mkerdi, xatovnad, da-
darebulia buxars, romelic, kvamlis msgavsad, maRla uSvebs gamo-
samzeveblad Sig dagrovil TiToeul am grZnobaTagans da ena-piris
saSualebiT sxvas uziarebs.” (saxokia 1979: 110)
     guli rom emociis (da ara mxolod emociis) gamoxatvis mniS-
vnelovani leqsemaa, sxva enaTa magaliTzedac aSkaraa, magram saintere-
emociebis gamoxatvis enobrivi suraTi                                 125

soa, ra qmnis sakuTriv qarTuli enobrivi suraTis specifikurobas?
      rogorc zemoT aRvniSneT, emocia moicavs neirofiziologiur
da samoZrao-gamomxatvelobiT (nervul-kunTovan) komponentebs.
sagulisxmoa, rom enebSi es komponentebi aseve garCeulia, saxeldo-
br, emociis leqsika asaxavs rogorc sakuTriv emocias, emociur
gamocdilebas, ise gviCvenebs organizmis reaqcias ama Tu im emociaze.
      imdenad, ramdenadac guli Sinagan, araxilvad organoebs miekuTvneba,
rogorc wesi, ganixileba rogorc emociis gancdis centri. Tumca
igi monawileobs gamoTqmebSi, romlebic emociebis Tanmxleb fiz-
iologiur cvlilebebze miuTiTeben. l. margvelanma sagangebod Seis-
wavla am ti pis frazeologizmebi da aCvena, rom qarTulSi guli-s
Semcveli frazeologizmebi meore funqciiT sakmaod farTod gamoy-
eneba, rac sxva enebisaTvis SedarebiT SezRudulia, kerZod, ingli-
surSi amgvar SezRudulobaze miuTiTebs a. veJbicka (veJbicka 1999:
540-41) garda amisa, warmodgenili masala iZleva kidev erTi daskv-
nis gakeTebis safuZvels. naSromi rusuladaa dabeWdili da fraze-
ologizmebi, romelTac met-naklebad zusti rusuli analogi ar
moepovebaT da amitom Targmani xelovnuria, varskvlaviT aris aRniS-
nuli. TvalSi sacemia, rom moniSnuli frazebis umetesoba swored
guls Seicavs. aseTebia, mag., guli ukankalebs, guli wauvida, gulze
cecxli SemoenTo da sxv. (margvelani, 1978). amdenad, rogorc Cans,
am ti pis frazebi qarTulisaTvis specifikuria.
      guli-s Semcveli frazeologizmebis originalurobas adas-
turebs Zveli qarTulis monacemebi. SeniSnulia, rom saxarebis te-
qstSi, xSir SemTxvevaSi, iq sadac garkveuli guneba-ganwyobileba Tu
grZnobaa gadmocemuli, qarTulSi gvxvdeba guli-s Semcveli fraze-
ologizmebi, berZnulSi _ ara (beriSvili 2002: 108).
      amdenad, guli emociebis qarTulenobrivi suraTis erT-erTi
mniSvnelovani komponentia. ra Tqma unda, emociebis gamoxatvis sru-
li suraTis warmosaCenad Semdgom kvlevas moiTxovs, Tu rogor, ra
saSualebebiT gamoixateba TiToeuli emocia, rogoria mimarTeba
pirvelad da meoreul, dadebiTi da uaryofiTi emociebis gamoxatvas
Soris da mravali sxva sakiTxi. dReisaTvis am mimarTulebiT
mimdinareobs araerTi enis semantikuri struqturis kvleva,
gamocemulia sxvadasxva ti pis leqsikonebi, romlebSic aRnusxulia
is enobrivi saSualebebi, romlebic emociaTa gamosaxatavad gamoiyeneba
(iordanskaia, paperno 1995). qarTul enaSi emociebis gamoxatvis
enobrivi meqanizmebis mravalmxrivi Seswavla, dReisaTvis ukve miRebuli
Sedegebis sistematizacia mniSvnelovania rogorc, zogadad, emociaTa
bunebis, maTi enobrivi realizaciis problemaTa kvlevebis
gasamdidreblad, ise samyaros qarTulenobrivi suraTis warmosaCenad.
126                                                                     nana lolaZe

                                   literatura

beriSvili 2002: beriSvili e., frazeologizmTa erTi nawili-
        saTvis qarTuli saxarebis ori Zveli redaqciis mixedviT,
        enaTmecnierebis sakiTxebi, 2 (14).
veJbicka 1999: Âåæáèöêàÿ À., Ñåìàíòè÷åñêèå óíèâåðñàëèè è
        îïèñàíèå ÿçûêîâ, Ìîñêâà.
izardi 1980: Izard C. E., The psychology of emotions, rusuli gamoc. Ïèòåð.
iordanskaia, paperno 1995: The Russian-English Collocational Dictio-
        nary of human Body, Iordanskaya, Paperno.
margvelani 1978: Ìàðãâåëàíè Ë. Ï., Ãðóçèíñêèå âûðàæåíèÿ,
        îáîçíà÷àþùèå ÷óâñòâà è èõ îïèñàíèå â òåðìèíàõ
        ëåêñè÷åñêèõ ôóíêöèé, ßçûêîâûå ïðîöåññîðû è
        ðàñïîçíàâàíèå ðå÷è, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis
        marTvis sistemebis institutis Sromebi, XVII: 2, 1978.
saxokia 1979: saxokia T., qarTuli xatovani sityva-Tqmani, 1979
Ciqobava 1938: Ciqobava arn., Wanur-megrul-qarTuli SedarebiTi
        leqsikoni.
Jeimsi 1890: James W., The principles of psychology, New York, Dover, 1950.



                                                                    Nana Loladze

               Linguistic picture of expressing emotions

      Linguistic picture of the world is a united system reflecting a reality that is
necessary for certain language groups. Linguistic tools expressing reality
conceptualization are partly of universal nature, and their other part has national
specifications. This is clearly shown when emotions are expressed linguistically.
      A language makes a modeling of internal invisible world in accordance with
the material world. Therefore the major mechanism of forming invisible world’s
concepts is a metaphor.
      The metaphoric nature is obviously shown in phrasal verbs that mainly include
parts of the body, internal organs. Analysis of phraseology expressing emotion
shows that the most significant component of Georgian language is a heart.
      Study of language mechanisms expressing emotions in the Georgian language,
systematization of current outcomes is important both for enriching emotion
generally, researching its language realization challenges as well as for presenting
Georgian language picture of the world.

More Related Content

More from Maik' Ckneteli

Interview with a dog Yorkshirterier of Svetlana Konegen
Interview with a dog Yorkshirterier of Svetlana KonegenInterview with a dog Yorkshirterier of Svetlana Konegen
Interview with a dog Yorkshirterier of Svetlana KonegenMaik' Ckneteli
 
Interview with a dog Yorkshirterier of Svetlana Konegen
Interview with a dog Yorkshirterier of Svetlana KonegenInterview with a dog Yorkshirterier of Svetlana Konegen
Interview with a dog Yorkshirterier of Svetlana KonegenMaik' Ckneteli
 
Anna magniani and tennese wiliams roman n ights teatr romana viktuka
Anna magniani and tennese wiliams roman n ights teatr romana viktukaAnna magniani and tennese wiliams roman n ights teatr romana viktuka
Anna magniani and tennese wiliams roman n ights teatr romana viktukaMaik' Ckneteli
 
Svetlana Konegen i Sobachka Dusya
Svetlana Konegen i Sobachka DusyaSvetlana Konegen i Sobachka Dusya
Svetlana Konegen i Sobachka DusyaMaik' Ckneteli
 
interview s sobachkoi svetlani konegen
interview s sobachkoi svetlani konegeninterview s sobachkoi svetlani konegen
interview s sobachkoi svetlani konegenMaik' Ckneteli
 
Shorena Gabunia. Virtual Society Of Tbilisi Lesbian Women
Shorena  Gabunia.  Virtual Society Of  Tbilisi Lesbian WomenShorena  Gabunia.  Virtual Society Of  Tbilisi Lesbian Women
Shorena Gabunia. Virtual Society Of Tbilisi Lesbian WomenMaik' Ckneteli
 
children_of _postcommunism
children_of _postcommunismchildren_of _postcommunism
children_of _postcommunismMaik' Ckneteli
 
socializm _ levi_avangard
socializm _ levi_avangardsocializm _ levi_avangard
socializm _ levi_avangardMaik' Ckneteli
 
Shakespeare Philosophy Of Death
Shakespeare  Philosophy Of DeathShakespeare  Philosophy Of Death
Shakespeare Philosophy Of DeathMaik' Ckneteli
 
_nikolay_elenev_kem_byla_cvetaeva
_nikolay_elenev_kem_byla_cvetaeva_nikolay_elenev_kem_byla_cvetaeva
_nikolay_elenev_kem_byla_cvetaevaMaik' Ckneteli
 
სარკის_ მიღმა: ქალი,_კინო __და__ენა
სარკის_ მიღმა: ქალი,_კინო __და__ენასარკის_ მიღმა: ქალი,_კინო __და__ენა
სარკის_ მიღმა: ქალი,_კინო __და__ენაMaik' Ckneteli
 
ჰომოფობია_როგორც_სექსიზმის_იარაღი _homophobia_sexism
ჰომოფობია_როგორც_სექსიზმის_იარაღი _homophobia_sexismჰომოფობია_როგორც_სექსიზმის_იარაღი _homophobia_sexism
ჰომოფობია_როგორც_სექსიზმის_იარაღი _homophobia_sexismMaik' Ckneteli
 
heteroseqsualobis_dekonstruqcia_
heteroseqsualobis_dekonstruqcia_heteroseqsualobis_dekonstruqcia_
heteroseqsualobis_dekonstruqcia_Maik' Ckneteli
 
პატრიარქატი_და_ნაციონალურისა_ზოგადოება
პატრიარქატი_და_ნაციონალურისა_ზოგადოებაპატრიარქატი_და_ნაციონალურისა_ზოგადოება
პატრიარქატი_და_ნაციონალურისა_ზოგადოებაMaik' Ckneteli
 
Transcultur GlocaLism 2010culturedialogue.Ge
Transcultur  GlocaLism  2010culturedialogue.GeTranscultur  GlocaLism  2010culturedialogue.Ge
Transcultur GlocaLism 2010culturedialogue.GeMaik' Ckneteli
 

More from Maik' Ckneteli (19)

Analizebi0001
Analizebi0001Analizebi0001
Analizebi0001
 
Interview with a dog Yorkshirterier of Svetlana Konegen
Interview with a dog Yorkshirterier of Svetlana KonegenInterview with a dog Yorkshirterier of Svetlana Konegen
Interview with a dog Yorkshirterier of Svetlana Konegen
 
Interview with a dog Yorkshirterier of Svetlana Konegen
Interview with a dog Yorkshirterier of Svetlana KonegenInterview with a dog Yorkshirterier of Svetlana Konegen
Interview with a dog Yorkshirterier of Svetlana Konegen
 
Konegeninter
KonegeninterKonegeninter
Konegeninter
 
Anna magniani and tennese wiliams roman n ights teatr romana viktuka
Anna magniani and tennese wiliams roman n ights teatr romana viktukaAnna magniani and tennese wiliams roman n ights teatr romana viktuka
Anna magniani and tennese wiliams roman n ights teatr romana viktuka
 
Svetlana Konegen i Sobachka Dusya
Svetlana Konegen i Sobachka DusyaSvetlana Konegen i Sobachka Dusya
Svetlana Konegen i Sobachka Dusya
 
Konegeninter
KonegeninterKonegeninter
Konegeninter
 
interview s sobachkoi svetlani konegen
interview s sobachkoi svetlani konegeninterview s sobachkoi svetlani konegen
interview s sobachkoi svetlani konegen
 
Shorena Gabunia. Virtual Society Of Tbilisi Lesbian Women
Shorena  Gabunia.  Virtual Society Of  Tbilisi Lesbian WomenShorena  Gabunia.  Virtual Society Of  Tbilisi Lesbian Women
Shorena Gabunia. Virtual Society Of Tbilisi Lesbian Women
 
children_of _postcommunism
children_of _postcommunismchildren_of _postcommunism
children_of _postcommunism
 
socializm _ levi_avangard
socializm _ levi_avangardsocializm _ levi_avangard
socializm _ levi_avangard
 
Shakespeare Philosophy Of Death
Shakespeare  Philosophy Of DeathShakespeare  Philosophy Of Death
Shakespeare Philosophy Of Death
 
lesbosuri_feminizmi_
lesbosuri_feminizmi_lesbosuri_feminizmi_
lesbosuri_feminizmi_
 
_nikolay_elenev_kem_byla_cvetaeva
_nikolay_elenev_kem_byla_cvetaeva_nikolay_elenev_kem_byla_cvetaeva
_nikolay_elenev_kem_byla_cvetaeva
 
სარკის_ მიღმა: ქალი,_კინო __და__ენა
სარკის_ მიღმა: ქალი,_კინო __და__ენასარკის_ მიღმა: ქალი,_კინო __და__ენა
სარკის_ მიღმა: ქალი,_კინო __და__ენა
 
ჰომოფობია_როგორც_სექსიზმის_იარაღი _homophobia_sexism
ჰომოფობია_როგორც_სექსიზმის_იარაღი _homophobia_sexismჰომოფობია_როგორც_სექსიზმის_იარაღი _homophobia_sexism
ჰომოფობია_როგორც_სექსიზმის_იარაღი _homophobia_sexism
 
heteroseqsualobis_dekonstruqcia_
heteroseqsualobis_dekonstruqcia_heteroseqsualobis_dekonstruqcia_
heteroseqsualobis_dekonstruqcia_
 
პატრიარქატი_და_ნაციონალურისა_ზოგადოება
პატრიარქატი_და_ნაციონალურისა_ზოგადოებაპატრიარქატი_და_ნაციონალურისა_ზოგადოება
პატრიარქატი_და_ნაციონალურისა_ზოგადოება
 
Transcultur GlocaLism 2010culturedialogue.Ge
Transcultur  GlocaLism  2010culturedialogue.GeTranscultur  GlocaLism  2010culturedialogue.Ge
Transcultur GlocaLism 2010culturedialogue.Ge
 

emociebis gamoxatva

  • 1. 122 nana lolaZe emociebis gamoxatvis enobrivi suraTi samyaros enobrivi suraTi warmoadgens sinamdvilis asaxvis erTian sistemas, romel- ic aucilebelia ama Tu im enobrivi koleq- filologiis mecniereba- tivisaTvis. sinamdvilis konceptualizaci- Ta doqtori, arn. Ciqoba- is enobrivi saSualebebi nawilobriv univer- vas enaTmecnierebis insti- saluria, nawilobriv ki erovnulad speci- tutis mecnieri Tanam- fikuria. es TvalsaCinod vlindeba emocieb- Sromeli. ZiriTadi naSromebi: erTi is enobrivi gamoxatvis magaliTze. ti pis meSvelzmnian for- emociebi samyaros aRqmis, Semecnebisa da maTa sakiTxisaTvis qar- Sefasebis erT-erTi formaa. amasTan, emocia Tvelur enebSi; zmniswin- adamianis Sinagan, araxilvad samyaros is polifunqciuroba di- ganekuTvneba da erT-erT yvelaze rTulad namikaSi da zmnis mode- organizebul sistemas warmoadgens. igi mec- lirebis problemebi, aris zmna qarTvelur enebSi; nierebis sxvadasxva dargis Seswavlis obieq- arsebobisa da qona-yolis tia. yvela mecnieri, romel dargsac ar unda zmnaTa mimarTebisaTvis; miekuTvnebodes da ra Tvalsazriszedac ar grZnoba-aRqmis zmnebi unda idges, Tanxmdeba imaze, rom emociebi qarTulSi. umniSvnelovanesia motivaciis, socialuri interesTa sfero: qarTve- komunikaciis, samyaros Semecnebisa da saqmi- lur enaTa SedarebiTi analizi, funqciuri gra- anobisaTvis. matika, kognitiuri gansakuTrebiT gaaqtiurda am sakiTxeb- lingvistika, korpusis is kvleva meoce saukunis meore naxevarSi. lingvistika. ukanasknel xans fsiqologiaSi popularo- biT sargeblobs emociebis diferenciuli Seswavla. gansakuTrebiT unda aRiniSnos k. izardis Sromebi. am Teoriis mixedviT, emocia ganixileba, rogorc rTuli fenomeni, romel- ic moicavs neirofoziologiur da samoZrao- gamomxatvelobiT komponentebs da subieqtur gancdas. am komponentebis gavlena intrain- dividualur procesze qmnis emocias, romel-
  • 2. emociebis gamoxatvis enobrivi suraTi 123 ic evoluciur-biogenetikur movlenas warmoadgens. adamianSi emociis gancdisa da gamoxatvis unari Tandayolilia, zogadkulturulia da universaluri (izardi 2002: 69). adamianuri emociis kvlevisas yvelaze myari aRmoCnda imis rwmena, rom SesaZlebelia gamoiyos mcire jgufi Tandayolili _ bazisuri emociebisa. amdenad, emocia SeiZleba iyos pirveladi (ba- zisuri), meoreuli, mesameulic ki. mag., _ pirveladi meoreuli mesameuli emocia emocia emocia siyvaruli mijaWvuloba simpaTia, sinaze, Tanag- rZnoba, Tayvaniscema... sixaruli kmayofileba siamovneba, tkboba... gakvirveba gakvirveba gaoceba, gancvifreba... gabrazeba mrisxaneba aRSfoTeba, gamZvivareba... mravali fsiqologis mtkicebas, rom garkveuli emociebi ufro bazisuria, vidre danarCeni, xSirad sruliad gansxvavebuli safuZve- li aqvs. erTi mxriv, angariSgasawevia idea, rom zogierTi emocia adamianSi genetikurad aris Cadebuli, meore mxriv, enebSi maTi gamox- atvis suraTi araerTgvarovania. samarTlianad aris SeniSnuli, rom grZnobaTa burusiT moculi samyaros interpretirebisas yoveli ena sakuTar koordinatTa bades iyenebs. Tuki vinme Seecdeba Ti- Toeul emocias, romelsac adamiani ganicdis, daarqvas saxeli, bune- brivia, igi gamoiyenebs sakuTar leqsikons. imdenad, ramdenadac Ti- Toeulma xalxma miagno grZnobis iseT elfers, rogoric sxva xalx- ebis mier gamoyofili ar aris (jeimsi 1890). eTnocentrizmis gamovlinebad miiCnevs a. veJbicka Semdeg magal- iTs: taitelebis leqsikonSi inglisuri sad (sevdiani, dardiani) sityvis Sesatyvisi ar arsebobs, miuxedavad amisa, maT aucileblad unda moepovebodeT Tandayolili cnebiTi kategoria sevdisa, dard- isa. unda vivaraudoT, rom sevda maTi emociuri gamocdilebisaTvis aranakleb mniSvnelovani da relevanturia, vidre, magaliTad grZnobebi toiaha an peapea, romlebic saxeldebulia maT enaSi (sagulisxmoa, rom inglisurSi am sityvebis Sesatyvisi ar arsebobs). marTlac, araviTari safuZveli ar arsebobs miviCnioT, rom taitelebs ar aqvT sevdis gancdis unari, xolo ingliselebs toiaha an peapea-si mxolod imitom, rom maT enebSi am emociebs saxelebi ar aqvs. rac
  • 3. 124 nana lolaZe mTavaria, SeuZlebelia imis mtkiceba, rom sevda ufro mniSvnelovania an ufro `universaluria~, vidre toiaha an peapea (veJbicka 1999: 505). enis mier asaxuli warmodgena adamianis Sinagan samyaroze moicavs TaobaTa gamocdilebas aTaswleulebis ganmavlobaSi. amitomac eni- Weba gansakuTrebuli mniSvneloba emociebis bunebis Seswavlisas maTi enobrivi gamoxatvis saSualebebs ama Tu im enis semantikur struqturaSi. emociebis gamoxatvis enobrivi meqanizmis kvlevisas saWiroa gansxvavdes emociis leqsika da emociuri leqsika. emociis leqsika orientirebulia emociis obieqtivaciaze da moicavs sityvebs, romelTa sagnobriv-logikuri mniSvneloba emociaTa cnebebs Seadgens. emoci- uri leqsika gamoxatavs mTqmelis emociebs da mas emociuri Sefer- ilobis sityvebi miekuTvneba. ra aris is zogadi princi pi, romelic emociis enobriv gamoxatvas udevs safuZvlad. is, rom enis mier araxilvadi Sinagani samyaros modelireba xilvadi, materialuri sam- yaros mixedviT xdeba. amdenad, araxilvadi samyaros kon- ceptebis agebis ZiriTad meqanizms metafora warmoadgens. es metaforuloba gansakuTrebiT TvalnaTliv Cans fraze- ologizmebSi. am frazeologizmebSi ZiriTadad monawile- obs sxeulis nawilebi, Sinagani organoebi, rogorebicaa: guli, naRveli, sisxli... agreTve, suli. is faqti, rom guls gansakuTrebuli adgili ukavia qarTul msoflaRqmaSi, araerTgzis aris SeniSnuli. rogorc arn. Ciqobava miuTiTebs: `guli warmodgenilia azrovnebiTi procesebis centrad, grZnobebis wyarod, temperament-xasiaTis ganmsazRvrelad da organ- uli SegrZnebebis (gulis reva, gulis Semoyra) amTviseblad, erTi sityviT, mas ekisreba tvinis, gulis, kuWisa da, nawilobriv, perife- riuli nervuli sistemis magivroba gaswios _ sicocxlis matare- beli gulia (Ciqobava 1938: 66). xatovan sityva-Tqmebze dakvirvebis safuZvelze T. saxokia aRniSnavs: “guli Cvens xalxs miaCnia Cveni nervebis Sesakrebel or- ganod, romelzec uSualod moqmedebs yvela fsiqikuri gancda: siy- varuli, sixaruli, simamace, siZulvili, mwuxareba, dard-naRveli” (saxokia 1979: 119). qarTvelis warmodgeniT, dadebiTi Tu uaryofi- Ti emociebi: dardi, mwuxareba, sixaruli, siZulvili, javri `adami- anis gul-mkerdSi grovdeba, xolo TviT gul-mkerdi, xatovnad, da- darebulia buxars, romelic, kvamlis msgavsad, maRla uSvebs gamo- samzeveblad Sig dagrovil TiToeul am grZnobaTagans da ena-piris saSualebiT sxvas uziarebs.” (saxokia 1979: 110) guli rom emociis (da ara mxolod emociis) gamoxatvis mniS- vnelovani leqsemaa, sxva enaTa magaliTzedac aSkaraa, magram saintere-
  • 4. emociebis gamoxatvis enobrivi suraTi 125 soa, ra qmnis sakuTriv qarTuli enobrivi suraTis specifikurobas? rogorc zemoT aRvniSneT, emocia moicavs neirofiziologiur da samoZrao-gamomxatvelobiT (nervul-kunTovan) komponentebs. sagulisxmoa, rom enebSi es komponentebi aseve garCeulia, saxeldo- br, emociis leqsika asaxavs rogorc sakuTriv emocias, emociur gamocdilebas, ise gviCvenebs organizmis reaqcias ama Tu im emociaze. imdenad, ramdenadac guli Sinagan, araxilvad organoebs miekuTvneba, rogorc wesi, ganixileba rogorc emociis gancdis centri. Tumca igi monawileobs gamoTqmebSi, romlebic emociebis Tanmxleb fiz- iologiur cvlilebebze miuTiTeben. l. margvelanma sagangebod Seis- wavla am ti pis frazeologizmebi da aCvena, rom qarTulSi guli-s Semcveli frazeologizmebi meore funqciiT sakmaod farTod gamoy- eneba, rac sxva enebisaTvis SedarebiT SezRudulia, kerZod, ingli- surSi amgvar SezRudulobaze miuTiTebs a. veJbicka (veJbicka 1999: 540-41) garda amisa, warmodgenili masala iZleva kidev erTi daskv- nis gakeTebis safuZvels. naSromi rusuladaa dabeWdili da fraze- ologizmebi, romelTac met-naklebad zusti rusuli analogi ar moepovebaT da amitom Targmani xelovnuria, varskvlaviT aris aRniS- nuli. TvalSi sacemia, rom moniSnuli frazebis umetesoba swored guls Seicavs. aseTebia, mag., guli ukankalebs, guli wauvida, gulze cecxli SemoenTo da sxv. (margvelani, 1978). amdenad, rogorc Cans, am ti pis frazebi qarTulisaTvis specifikuria. guli-s Semcveli frazeologizmebis originalurobas adas- turebs Zveli qarTulis monacemebi. SeniSnulia, rom saxarebis te- qstSi, xSir SemTxvevaSi, iq sadac garkveuli guneba-ganwyobileba Tu grZnobaa gadmocemuli, qarTulSi gvxvdeba guli-s Semcveli fraze- ologizmebi, berZnulSi _ ara (beriSvili 2002: 108). amdenad, guli emociebis qarTulenobrivi suraTis erT-erTi mniSvnelovani komponentia. ra Tqma unda, emociebis gamoxatvis sru- li suraTis warmosaCenad Semdgom kvlevas moiTxovs, Tu rogor, ra saSualebebiT gamoixateba TiToeuli emocia, rogoria mimarTeba pirvelad da meoreul, dadebiTi da uaryofiTi emociebis gamoxatvas Soris da mravali sxva sakiTxi. dReisaTvis am mimarTulebiT mimdinareobs araerTi enis semantikuri struqturis kvleva, gamocemulia sxvadasxva ti pis leqsikonebi, romlebSic aRnusxulia is enobrivi saSualebebi, romlebic emociaTa gamosaxatavad gamoiyeneba (iordanskaia, paperno 1995). qarTul enaSi emociebis gamoxatvis enobrivi meqanizmebis mravalmxrivi Seswavla, dReisaTvis ukve miRebuli Sedegebis sistematizacia mniSvnelovania rogorc, zogadad, emociaTa bunebis, maTi enobrivi realizaciis problemaTa kvlevebis gasamdidreblad, ise samyaros qarTulenobrivi suraTis warmosaCenad.
  • 5. 126 nana lolaZe literatura beriSvili 2002: beriSvili e., frazeologizmTa erTi nawili- saTvis qarTuli saxarebis ori Zveli redaqciis mixedviT, enaTmecnierebis sakiTxebi, 2 (14). veJbicka 1999: Âåæáèöêàÿ À., Ñåìàíòè÷åñêèå óíèâåðñàëèè è îïèñàíèå ÿçûêîâ, Ìîñêâà. izardi 1980: Izard C. E., The psychology of emotions, rusuli gamoc. Ïèòåð. iordanskaia, paperno 1995: The Russian-English Collocational Dictio- nary of human Body, Iordanskaya, Paperno. margvelani 1978: Ìàðãâåëàíè Ë. Ï., Ãðóçèíñêèå âûðàæåíèÿ, îáîçíà÷àþùèå ÷óâñòâà è èõ îïèñàíèå â òåðìèíàõ ëåêñè÷åñêèõ ôóíêöèé, ßçûêîâûå ïðîöåññîðû è ðàñïîçíàâàíèå ðå÷è, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis marTvis sistemebis institutis Sromebi, XVII: 2, 1978. saxokia 1979: saxokia T., qarTuli xatovani sityva-Tqmani, 1979 Ciqobava 1938: Ciqobava arn., Wanur-megrul-qarTuli SedarebiTi leqsikoni. Jeimsi 1890: James W., The principles of psychology, New York, Dover, 1950. Nana Loladze Linguistic picture of expressing emotions Linguistic picture of the world is a united system reflecting a reality that is necessary for certain language groups. Linguistic tools expressing reality conceptualization are partly of universal nature, and their other part has national specifications. This is clearly shown when emotions are expressed linguistically. A language makes a modeling of internal invisible world in accordance with the material world. Therefore the major mechanism of forming invisible world’s concepts is a metaphor. The metaphoric nature is obviously shown in phrasal verbs that mainly include parts of the body, internal organs. Analysis of phraseology expressing emotion shows that the most significant component of Georgian language is a heart. Study of language mechanisms expressing emotions in the Georgian language, systematization of current outcomes is important both for enriching emotion generally, researching its language realization challenges as well as for presenting Georgian language picture of the world.