Lesbrief voor docenten. Hoe om te gaan met de Turkije Coup en mogelijke spanningen in de klas

1. 1 Stichting School & Veiligheid, Zwarte Woud 2, 3524 SJ Utrecht -Telefoon: 030 285 66 16 (schooldagen van 9.00 – 16.00)
E-mail: helpdesk@schoolenveiligheid.nl - website: www.schoolenveiligheid.nl
Inhoudsopgave
A. Inleiding ......................................................................................................................................... …1
B. Aandachtpunten voor het team bij de voorbereiding...................................................................... 2
C. Aandachtspunten voor in de klas .................................................................................................... 3
D. Grenzen bewaken............................................................................................................................. 4
E. Gouden dialoog regels voor leerlingen ............................................................................................ 5
A. Inleiding
Aanslagen en couppoging Turkije: Hoe om te gaan met mogelijke spanningen in de klas
Tijdens de zomervakantie vonden er aanslagen plaats in Duitsland en Frankrijk en werd in Turkije een
couppoging gedaan. Deze gebeurtenissen kunnen impact hebben op de leerlingen/studenten en
komen mogelijk ter sprake in de klas.
Misschien hebben sommige leerlingen/studenten op vakantie in Turkije de couppoging van dichtbij
meegemaakt. Anderen zijn bekend met de nieuwsberichten over de coup. Weer anderen hebben
wellicht familie in Turkije of hoorden van hun ouders wat er gebeurde. In de Turkse gemeenschap
hebben de gebeurtenissen grote impact, er is angst en wantrouwen. Wat kan dit betekenen in de
klas?
Voor uw school is het goed om stil te staan bij de vraag in hoeverre deze gebeurtenissen uw
leerlingen raken. Hoeveel leerlingen met Turkse achtergronden zitten er in uw klas(sen) en wat zou
een goed moment kunnen zijn om mogelijke spanningen even de ruimte te geven, voordat ze
escaleren. Wat zouden ze er van kunnen hebben gemerkt? Wat zouden ze kunnen vinden? Zijn
leerlingen emotioneel, bang of juist kwaad? En hoe verhoud je je hier als team toe? Vanuit welke
waarden van de school wil je naar leerlingen reageren?
Mogelijk gevolgen van spanningen:
• Turkse leerlingen, docenten en ouders kunnen het gevoel krijgen dat ze moeten kiezen
tussen Gülen en Erdogan
• Docenten worden gezien als behorend tot een ‘kamp’, ook al willen ze dat zelf niet
• Onrust onder ouders, leerlingen en docenten
• Spanningen tussen leerlingen onderling
• Risico op escalatie. ( Nu reeds wordt gesproken in termen als terrorist/ landverrader)
• Risico dat ouders leerlingen van school halen
• Spanningen in het team
• ………………………..
Als docent heeft men een belangrijke rol om mogelijke lastige gesprekken hierover tijdens de les op
een goede manier te begeleiden en te voorkomen dat schoolveiligheid voor leerlingen én docenten
onder druk komt te staan.
Aanslagen en couppoging Turkije:
Hoe om te gaan met mogelijke spanningen in de klas

2. 2 Stichting School & Veiligheid, Zwarte Woud 2, 3524 SJ Utrecht -Telefoon: 030 285 66 16 (schooldagen van 9.00 – 16.00)
E-mail: helpdesk@schoolenveiligheid.nl - website: www.schoolenveiligheid.nl
Een goede dialoog verbindt leerlingen, maakt ruimte en kweekt begrip. Begeleiding vergt wel
aandacht en voorbereiding en bedenk het volgende: ‘Elke waarheid heeft drie kanten: de mijne, de
jouwe en de juiste’. In deze discussies gaat het vooral niet over waarheidsvinding maar over
uitwisseling van meningen!
B. Aandachtspunten voor het team bij de voorbereiding
Deze maatschappelijke ontwikkeling komt mogelijk in uw school en klassen. Het is goed voorbereid
te zijn en actief ruimte te geven om emoties te delen en tot een goede uitwisselingen van
opvattingen en meningen te komen, zonder ruzies of conflicten.
Wij adviseren een alerte maar vooralsnog terughoudende opstelling. In sommige gezinnen van Turks-
Nederlandse leerlingen is de couppoging wellicht geen groot onderwerp. Maar het kan ook zijn dat er
onzekerheid is, iemand een familielid verloren heeft, of dat een leerling (of iemand in de familie)
wordt bedreigd. Peil daarom eerst het sentiment in de klas en de gevoeligheden hierbij. Indien er
zorgwekkende signalen komen, bepaal dan in welke lessen docenten ‘voorbereid’ in gesprek gaan.
Pols de sfeer in de klas door een open vraag te stellen over de kwestie. “Hoe heb jij de coup in Turkije
beleefd?”Komt er geen reactie; laat het dan rusten. De school moet het niet groter/problematischer
maken dan het is.
Indien duidelijk meer spanning in school ontstaat, dan kan de docent ook plotseling en onvoorbereid
ermee geconfronteerd worden in de les. Idealiter zou iedere docent instaat moeten zijn een korte
dialoog hierover te voeren. Informeer de mentor wel over hetgeen zich in jouw les heeft afgespeeld.
Enkele tips:
1. Bepaal als team welke afspraken gelden bij het voeren van deze kwetsbare dialooggesprekken.
Uw school waarden & normen/protocollen zijn richtlijn voor hoe we met elkaar omgaan. Hoe
willen we als docenten gezamenlijk reageren en omgaan met- en reageren op polarisatie, angst
en dreiging. Welke grenzen bewaken we?
2. Besef dat het voeren van kwetsbare gesprekken ‘business is as usual’ voor u als docent. De
vaardigheden zult u waarschijnlijk prima beheersen. Alleen het onderwerp is nu ‘unusual’
Enkele docenten in school kunnen een informatie pakket samenstellen dat dient als basisinfo
voor alle docenten. Het hele team gaat zo uit van dezelfde informatie. En u hoeft als docent geen
expert te zijn in deze kwestie. Sterker nog, het is onwenselijk dat u er een publiek standpunt over
inneemt. Het gaat er vooral om dat u het gesprek goed kunt leiden.
3. In teamverband zullen docenten eigen meningen en overtuigingen hebben
Als school moet men echter objectief zijn. De school staat niet voor een keuze tussen partijen.
Het werkt het best om de midden positie in te nemen. Leerlingen en ouders mogen eigen
meningen hebben; docenten ook. Echter in de rol als docent wordt er verwacht dat u publiekelijk
geen partij kiest rond deze kwestie. Wijs leerlingen vooral op: de mogelijke dilemma’s en
spanningen of gevolgen; de overeenkomstige grotere thema’s die onder de discussie hangen.
Wees u bewust van uw eigen persoonlijke vooronderstellingen en oordelen. Leerlingen willen
vast weten waar u staat: “bent u voor of tegen Gúlen?” Hoe gaat u antwoorden zonder een
standpunt in te nemen?
4. Maak afspraken over eigen interne ondersteuning
Start een expertise groepje van docenten die anderen kunnen ondersteunen bij hulpvragen. Zorg
voor momenten waarop collega’s ‘stoom kunnen af blazen’ en ervaringen kunnen uitwisselen.
Informeer conciërges en OOP collega’s goed.
5. Besef dat er in de klas veel emotie kan ontstaan
Groepen worden wellicht neergezet als terrorist of als landverrader. Inhoudelijk zullen leerlingen
dit niet kunnen onderbouwen, maar de emoties zijn er wel. U zult dus aandacht moeten geven
aan gevoelens die leven. Niet meteen in de inhoud duiken maar bevraag waarom men boos is.

3. 3 Stichting School & Veiligheid, Zwarte Woud 2, 3524 SJ Utrecht -Telefoon: 030 285 66 16 (schooldagen van 9.00 – 16.00)
E-mail: helpdesk@schoolenveiligheid.nl - website: www.schoolenveiligheid.nl
Laat de boosheid er zijn en veroordeel deze niet. Dit betekent niet dat u de leerling gelijk geeft.
Bevraag vervolgens hoe anderen dit voelen.
6. In het gesprek tussen leerlingen kunnen opvattingen en meningen naar voren komen, die
uitmonden in vervelende tegenstellingen. In dat geval kan het helpen om het gesprek in eerste
instantie te beperken tot een uitwisseling. Op een later tijdstip of in een andere les kan een goed
voorbereid debat gehouden worden, bijvoorbeeld aan de hand van stellingen. (Zie de
lessuggesties bij maatschappelijke onrust: http://www.schoolenveiligheid.nl/po-
vo/kennisbank/lessuggesties-bij-maatschappelijke-onrust/ )
7. De gebeurtenissen in Turkije vragen niet om een les in hedendaagse geschiedenis van de Turkse
staatsinrichting. Het is goed om iets over de achtergronden te weten, maar niet om de meningen
en opvattingen van leerlingen te kunnen pareren, maar om emoties te snappen. De docent is
vooral de regisseur van het gesprek, ook al wordt dat spannend als leerlingen de docent uitdagen
om zelf een mening te geven. Geef duidelijk aan dat het gaat om een uitwisseling en niet om ‘de
waarheid’ te vinden.
8. Grenzen aangeven
Besef dat u de pro Erdogan groep niet meteen gematigd kunt laten denken over de zogenaamde
andere ‘kampen’. Daarvoor zijn oordelen te heftig. Elkaars standpunten willen veranderen is dus
niet reëel en hoeft ook niet want in Nederland hebben we het recht op vrije meningsuiting: je
mag hier zijn wie je wil zijn, geloven wat je wil geloven. Je mag een eigen mening hebben maar
niet oproepen tot haat of tot geweld. Hier ligt echt de grens!
C. Aandachtspunten voor in de klas
1. Het is belangrijk als docent te kiezen voor de middenweg in de discussie
Er is een groep vóór Erdogan, vóór Gülen, vóór de Koerden, vóór…... Besef dat in de klas
waarschijnlijk 5 verschillende rollen onder leerlingen ingenomen worden:
i. De ’duwers’ die een uitgesproken standpunt innemen. Pro Erdogan of pro Gülen. Ze
halen energie uit hun zogenaamde morele gelijk ‘zonder twijfel’ en met maar één doel:
de ander partij moet het opgeven.
ii. De ‘volgers’ maken een keuze voor of het Erdogan kamp of voor het Gülen kamp. Hun
positie is helder en zij hebben dus medestanders of tegenstanders.
iii. ‘Het stille midden’ kan weerstand bieden aan de aanwezige polarisatie. De ‘duwer’ heeft
zijn aandacht op deze groep want men wil deze groep ook bij de volgers trekken.
Docenten doen er goed aan deze groep nadrukkelijk in het gesprek te bevragen. Zij
kunnen voor een gezondere balans zorgen.
iv. Een enkele keer zal men in de klas ‘bruggenbouwers’ ontmoeten. Zij willen ‘duwers’
overtuigen van het feit dan hun waarheid te beperkt is. In de groep kan dit leiden tot
wantrouwen en men wordt mogelijk tot aangeschoten wild. Dit vraagt bescherming.
v. ‘De zondebok’. Als de spanning in de klas te zeer toeneemt dan loopt men de kans dat er
in de klas zondebokken worden gezocht. Vaak zijn dit de bruggenbouwers. Let er dus op
dat deze discussies geen uitsluiting van individuen, pestgedrag of nog erger veroorzaken.
2. Als docent staat u voor de opdracht om uw persoonlijke standpunt ‘tussen haakjes te zetten’
U heeft recht op vrije meningsuiting maar in uw rol als docent dient u in het midden te gaan
staan. Dat is de professionele keuze. Deze midden positie heeft u nodig omdat u zo in staat bent
empathie te tonen voor alle uitgesproken standpunten. Zo blijft u met alle partijen in verbinding.
3. Profileer u niet als de autoriteit die het ‘weet’ binnen deze kwestie
Daarvoor is het te complex en ontbreekt het mogelijk ook bij u aan kennis.
4. Docenten hebben een belangrijke rol want zij bepalen in grote mate de sfeer, de richting, de
grenzen en de effecten van deze kwetsbare gesprekken; zowel positief als negatief. Enkele tips:
• Stel meningen van het vóór Erdogan of vóór Gülen ‘kamp’ niet voor als feiten maar als
meningen.
• Bevraag de standpunten uit de groep en benoem dat we dus ‘gewoon’ verschillend denken.

4. 4 Stichting School & Veiligheid, Zwarte Woud 2, 3524 SJ Utrecht -Telefoon: 030 285 66 16 (schooldagen van 9.00 – 16.00)
E-mail: helpdesk@schoolenveiligheid.nl - website: www.schoolenveiligheid.nl
• Luister goed, ook naar wat er niet wordt gezegd. Kijk dus naar gedrag. Bereid u van te voren
voor, u kent uw klassen. Hoe zit het krachtenveld in elkaar in deze discussie? Waar gaat u op
letten? Wie in deze groep kan wellicht voor verbinding zorgen?
• Stel veel vragen ter verduidelijking. Wat bedoel je precies, hoe weet je dat zo zeker? Welke
argumenten heb je hiervoor? Waar heb je dit dan gelezen? Kijkt iedereen op deze manier
hiernaar? Besef je wat de consequenties kunnen zijn?
• Wanneer er aperte onwaarheden worden verkondigd kunt u corrigeren. Realiseert u zich
echter dat de waarheid in deze kwestie vele gezichten kent.
• Probeer respect te verkrijgen voor elkaars standpunten. Het belangrijkst is dat leerlingen
door deze mogelijke heftige discussies leren om te gaan met verschillen.
• Bepaal en bewaak de grenzen. Racistische uitingen, opzettelijk beledigen, aanzetten tot haat,
geweld of discriminatie niet tolereren; intimidatie van anderen ook niet; geef zelf duidelijk de
grenzen aan. Gebruik hierbij artikel 1: ‘discriminatie op grond van godsdienst,
levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet
toegestaan in Nederland’. Daarnaast gelden de eigen school waarden en normen! Hang ze
eventueel op in het lokaal!
• Voorkom vechtgesprekken direct bij het begin. Richt u bij overdadig geschreeuw van
leerlingen op de inhoud. Stel meteen vragen die echt over inhoud gaan. ‘Je roept dit nu wel
maar ik wil graag weten wat je daarmee bedoelt? Wat betekent dit? Hoe weet je dit zo
zeker?’ Geef aan dat we geen schreeuwgesprek gaan voeren, want dat werkt intimiderend
en tast de basis van wederzijds respect aan.
• Als docent bewaakt u dat alle standpunten aan de orde komen. Dus stelt u zich als
gespreksleider op.
• Probeer het gesprek samen te vatten waarbij u ook de verbindende overeenkomsten
benoemt.
• Let er op dat men na het gesprek als klas goed uit elkaar gaat, controleer dat middels een
paar vragen. ‘Jongens hoe was dit gesprek? Heb je nog vragen hierover?’
• Deel de opbrengst van dit gesprek met andere teamleden en vooral met de mentor.
D. Grenzen bewaken
Reageer altijd
De norm ‘discriminatie mag en kan niet’ moet gehandhaafd blijven, zelfs als er weinig tijd is.
Stel veiligheid van iedereen voorop
Niemand voelt zich veilig op een school waar gescholden mag worden of waar gezegd mag worden
dat bepaalde klasgenoten niet meer welkom zijn vanwege hun mening.
Veroordeel het gedrag, niet de leerling
Het maken van veroordelende of zelfs racistische opmerkingen maakt een leerling niet meteen tot
een racist of extremist. Spreek de leerling aan op concreet gedrag. Veroordeel de opmerking of de
grap, maar druk de leerling niet meteen een stempel op.
Verwijs naar algemene regels en normen
Het is geen kwestie van smaak dat discriminerende of racistische opmerkingen niet kunnen. Daar
moet de hele school duidelijk in zijn. Niet alleen nu, maar altijd en overal in school.

5. 5 Stichting School & Veiligheid, Zwarte Woud 2, 3524 SJ Utrecht -Telefoon: 030 285 66 16 (schooldagen van 9.00 – 16.00)
E-mail: helpdesk@schoolenveiligheid.nl - website: www.schoolenveiligheid.nl
E. Gouden dialoog regels voor leerlingen
1. Je neemt deel aan het gesprek. ( Ook door niets te zeggen)
2. De docent bepaalt wat er wel en niet gezegd mag worden; hij/zij bewaakt de grenzen
3. Antwoorden zijn niet gek. Ze gaan niet over goed of over fout; het zijn jullie meningen.
4. Wat je hier bespreekt blijft hier, dus dit hoeven we niet door te vertellen.
5. Je luistert naar de ander en laat hem uitspreken.
6. Lachen is leuk. Uitlachen niet.
7. Iedereen hier heeft recht op een mening. (Je moet deze wel kunnen toelichten.)
Vragen en advies?
Heeft u vragen over verschillende manieren om op school met uw leerlingen in gesprek te gaan? Dan
kunt u (vanaf 22 augustus) iedere werkdag contact opnemen met onze helpdesk.
Voor achtergronden over de coup verwijzen wij u naar ons overzicht: Informatie :
http://www.schoolenveiligheid.nl/wp-content/uploads/2016/08/informatie-Turkije.pdf