2.  Хиагт
хотноо 1914 оны 9 сарын 8-нд Орос,
Монгол, Хятад гурван улсын хэлэлцээр
1914-1915 оныг дамжин бүтэн 9 сар
үргэлжилсэн.
 Орос элчин сайдын саналаар гурван
этгээдийн хэлэлцэх гэрээг орос, монгол,
хятад үсгээр тогтоон бичсэний хойно “Фа”
улсын үсгээр орчуулж эх болгох болов.

3. 1. 1911 онд тунхагласан улсынхаа тусгаар
тогтнолоо баталгаажуулах
2. Монгол Улсын засгийн газрыг дэмжиж
нэгдэхээ илэрхийлсэн Өвөр Монгол
болон бусад Монгол үндэстэнээ
өөрсөддөө хамааруулах зорилго байсан.

4. 
Ар, Өвөр Монголыг
өөртөө бүрэн хамааруулж
Манж Чин улсыг
залгамжлагч гэж үзэн
Монгол үндэстэний
талаарх бүх эрхийг авах,
Орос Хятадын тунхагыг
Монгол улсаар хүлээн
зөвшөөрүүлэх, МУ-ын
тусгаар тогтнол, оны цол,
хааны цолыг хэрэгсэхгүй
болгох зорилго тавьсан.

5. 1.
2.
1911 оны Монголын
үндэсний хувьсгалд
тусалснаараа олж
авсан улс төр, эдийн
засгийн байр сууриа
баталгаажуулах.
2. Ар Монголыг
өөрийн нөлөөний
эрхшээлд голлосон
улс болгохыг
зорьсон.

6. 1914 оны IX/8-аас XI/10хүртэл
 Гурван талын санал зөрж байсан тул хэлэлцээрт
оролцогч талууд өөр өөрсдийн байр суурийг
тусгасан баримт бичгийн төсөл боловсруулсан.
Оросын тал 21 зүйлтэй, Хятадын тал 23 зүйлтэй,
Монголын тал 13 зүйлтэй төслүүдийг тарааж
солилцсон.


7. 




Хэлэлцээрийн II зүйлд: Монголын төлөөлөгчид “Гадаад монгол” хэмээх
үгийг “Монгол” эсвэл “Монголия” гэсэн үгээр солихыг шаардаж байсан.
Оросын элчингээс “өөрөө эзэрхэх Монгол” хэмээн бичихийг санал
болгосонд Монголын тал зөвшөөрсөн ч Хятадын тал хэрхэвч “Гадаад”
гэдэг үгийг хасаж чадахгүй гэж байв.
Орос:Гадаад монголын өөртөө эзэрхсэн засгийн газар
Хятад: Гадаад монголын өөртөө эзэрхсэн засгийн газар
Монгол: Өөртөө эзэрхсэн монголын засгийн газар
Хаан эзний тухайд: Хятадын 2 элч болох Би Гуй Фан, Чэнь Лү нар
Бээжингээс гарахдаа ерөнхийлөгчдөө бараалхан заавар зөвөлгөөг авсан.
(монголын тусгаар тогтнолыг хүчингүй болгох, олноо өргөгдсөн оны
цолыг хүчингүй болгох, хааны цолыг хэрэгсэхгүй болгох г.м)
 Би Гуй Фан: ар монголын хэргэмийг хүчингүй болгож, Жавзандамба
хутагтын цолыг хэрэглэх хэрэгтэй, өөртөө засах оронд хаан байж
болохгүй хэмээн тайлбарлаж байв.


8. 

1911 оны 12 дугаар сарын 29 буюу өвлийн дунд сарын
шинийн есөнд “Богдыг Монгол Улсын наран гэрэлт, түмэн
наст Богд эзэн хаан, Цагаан дарь эхийг Улсын Эх дагина
хэмээн өргөмжлөн, эрдэнийн сууринд залж суулгаад оны
цолыг Олноо өргөгдсөн, Их хүрээг Нийслэл хүрээ хэмээн
нэрлэн” даяар олноо тунхаглан зарласан. Хятадын бүрэн
эрхт төлөөлөгчид “Гадаад монголын олноо өргөгдсөн хэмээх
оны цолыг дахин хэрэглэж болохгүй, албан бичигт Дундад
Иргэн улсын улирлыг хэрэглэхийг” зайлшгүй нөхцөл болгон
тавьсан.
Хятад лугаа албан бичигт “ДИУ-н оны тоог хэрэглэж,
Монголын 12 жил, сарны улирлыг хавсран бичих” ба Монгол
улс дотор болон Оростой харилцахад улсын цол, Олноо
өргөгдсөн хэмээх оныг хэвээр хэрэглэхээр тохиролцсон.

9. 1915 оны I/27-нд гурван улсын хэлэлцээрт Монголын хязгаарыг
хэлэлцэх талаар санал оруулсанд Хятадын тал “Гадаад Монгол
болвоос Хүрээний хятад амбан Улиастайн жанжин Ховдын хятад
амбаны захиргаан дор бүхий хязгаарууд болой ” хэмээн 1913 оны
Орос Хятадын тусгай солилцсон бичигт зааснаар хэвээрээ гэжээ.
 “Алтайг Ховдын хязгаарт оруулах” Богд хаант улсад дагаар
орохоо илэрхийлсэн газар нутгуудыг багтаах саналыг Монголын
тал тавьж байв.
 Хятад төлөөлөгчдийн саналаар хэлэлцээрийн дараа Хятад,
Монгол, Оросын төлөөлөгчдөөс бүрдсэн хилийн шугам
нарийвчлан тогтоох комисс 2 жилийн дотор байгуулан
ажиллахаар болсон.
 Удтал хэлэлцсэний эцэст гурван тал гэрээний 11 дүгээр зүйлд
“Өөртөө эзэрхсэн Гадаад монголын газар нь болвоос Хүрээний
хятад амбан, Улиастайн жанжин, Ховдын хятад амбаны
захиргаанд байсан газрууд бөгөөд Хятадтай нийлсэн хил нь зүүн
зүг Хөлөн буйрын хязгаар, баруун зүг Алтайн хязгаар лугаа зах
нийлсэн 4 аймаг ба Ховдын хязгаарын олон хошуудын хилээр


10. 


Монгол “Гадаад Монголд буй Хятадын харъяат нар
ба худалдаачид Гадаад Монголын хуулийн дагуу
татвар, гувчуур, газрын түрээс” төлөх, гадаадын
харъяат нар Хятадаас Автономит Монголд ирж,
худалдаа хийвэл татвар ба хураамж төлнө гэсэн
санал дэвшүүлэхэд Хятадын эрх барих төлөөлөгчид
үл зөвшөөрөн хураамжаас чөлөөлөхийг шаардан
Гадаад Монголын дотор Хятадын харъат нар
Оросууд лугаа адил эрхтэй болохыг хүсмой хэмээж
байв.
Орос элчин, Хятадын элчин нар уулзаж хятад
худалдаачдаас авах татварыг “дотоодын татвар”
хэмээн нэрийдэн 2% хагас гааль төлүүлэхээр тогтсон
байна.
Удтал маргалдсны сүүлд “ДИУ-н худалдаачид

11. 


Хятадууд ба монголчууд, хятадууд ба оросуудын
хооронд үүссэн маргааныг Гадаад Монголын засгийн
газрын байгууллагуудын дэргэдэх холимог шүүхээр
монголын хуулийг баримтлан шийдэх саналыг
Монголын төлөөлөгчдөөс дэвшүүлсэнд Хятадын
төлөөлөгчид хүлээн авахаас татгалзаж байжээ.
Гадаад монгол дахь эрүүгийн ба иргэний хэргийг
дараах байдлаар шийдсэн. Үүнд:
Монголд болсон эсэхийг үл харгалзан “хятадын
хэргийг хятад өөрөөн шийтгэмүй, хятад монгол
холбогдсон хэргийг хятад сайд ба монголын шүүхийн
байгууллагын төлөөлөгчид нийлэн шийтгэмүй”
хэмээн тогтоожээ. Харин орос, монгол иргэдийн
хоорондох хэргийг 1912 оны найрамдлын гэрээгээр
шийдвэрлэх болж орос, хятад иргэдийн хэргийг

13. Энэ зорилго хэрэгжсэн байдал нь:
1. Монгол Улс эзэн хаантай
2. Үндэсний засгийн газартай
3. Өөрийн асуудлаа дотооддоо шийдэх эрхтэй
4. Өөрийн цэрэгтэй
5. Нутаг дэвсгэртэй
6. Тусгайлан тогтоосон хил хязгаартай
7. Хятад иргэдийг олноор оруулахгүй байх
8. Бусад улсын цэргийг нутаг дэвсгэртээ байрлуулахгүй байх
9. Худалдааны талаар Олон Улсын Гэрээ байгуулах эрхтэй болсон
10. Дээрх эрхийг хэрэгжүүлэхэд Хаант Орос улс болон Хятад улс
оролцохгүй байхаар тохиролцсон
11. Уг гэрээгээр Монголын улс төр хязгаарлагдмал шинжтэй болсон ч
гэрээний эхэд "Улс" гэдэг үгийг оруулахаар болсон.

14. Хятадын тавьсан зорилго хэрэгжсэн байдал нь:
1. Өвөр Монголыг өөртөө авч чадсан
2. Ар Монголын хувьд Орос болон Монголын хүчтэй
ээсргүүцэл дээр тулгарч нэр төдий сюзернитет эрхтэй үлдсэн
3. Хэлэлцээрийн явцад Хятадын төлөөлөгчид Монголыг "Улс"
гэж томъёолохыг эсэргүүцэж хэрэв ингэж бичвэл Хятад улсаас
салсан болон хэмээн Монголыг тусгаар тогтнолоо устгаж
Хятадын бүрэлдэхүүнд орохыг шаардсан ч бүтээгүй.

15. Оросын талын тавьсан зорилго хэрэгжсэн байдал нь:
1. Хиагтын хэлэлцээрийн эхний үеэр Хаант Орос улс
Монгол улстай мөнгө зээлдүүлэх, буу зэвсгийн,
төмөр зам байгуулах, цахилгаан мэдээний тухай 4
зүйлийн гэрээ байгуулсан нь Монголд олж авсан улс
төр, эдийн засгийн байр сууриа бататгасан явдал
байсан.
2. Ар Монголд Хятадын Сюзернитет эрхийг ёс төдий
тогтоож өөрийн холбоотон болох Англи, Франц
улсуудын хилийн талаар байр суурьтай сөргөлдөхгүй
байхыг хичээж байсан.

16. дд
монгол
орос
хятад
1
Дашжав
Миллер А.Я.
Би Гун Фан
2
Г.Чагдаржав
Хитров А.Д.
Чэнь Лу
3
Ц. Ширнэндамдин
Болобан
Чэнь И
4
Б. Цэрэндорж
Бруннерт
Ван Цзинь Ци
5
Удай
Барон Ренне
Фан Ци Гуань
6
Жигжиджав
Абидуев
Фан Фынь и Фухай
7
Д. Манлайбаатар
8
Ж. Цэвээн
9
Б. Цогт
10
Санжмятав
11
Б. Цэнд гүн