1. Zagrożenia występujące w środowisku
pracy i nauki oraz metody
przeciwdziałania im w odniesieniu do
wybranej tematyki:
Obrona czynna i bierna
przed pożarami.

2. Jeżeli spojrzymy w biuletyny statystyczne łatwo dojrzymy, że codziennie
na obszarze kraju powstaje kilkadziesiąt pożarów, bezpowrotnie
pochłaniających nasz dorobek. W ciągu roku pastwą płomieni pada
kilkanaście tysięcy budynków, wiele hektarów lasów. Zniszczeniu ulegają
również zakłady przemysłowe.
Pożary zbierają też żniwo najbardziej tragiczne - życie ludzkie.
Do zwalczania pożarów powołane zostały wyspecjalizowane zespoły
ludzkie - zawodowe i ochotnicze straże pożarne. To od ich przygotowania
zależą efekty podjętych działań ratowniczych. Nie da się określić ile
wiedzy potrzeba do walki z pożarem. Jedno jest pewne, że im więcej
wiemy na temat pożarów, tym łatwiej możemy się przed nimi bronić.
Ludzkość od wieków toczy nierówną walkę z ogniem. Pożary są
najczęściej skutkiem czyjejś nieuwagi, bezmyślności, lekceważenia
przepisów przeciwpożarowych lub też spowodowane przez podpalaczy.

3. Pożar - jest to niekontrolowany proces spalania
przebiegający w miejscu do tego nie przeznaczonym,
stwarzający zagrożenie dla życia i zdrowia oraz
powodujący straty materialne.
Pożary odznaczają się:
- wysoką temperaturą, powodującą spalenie wszystkiego
co znajduje się w strefie pożaru,
- zadymieniem dużych obszarów, powodującym znaczne
ograniczenie widzialności,
- działają podrażniająco na ludzi i zwierzęta, a także
mogą powodować zatrucia tlenkiem węgla,
- silnym ujemnym oddziaływaniem psychologicznym.
W naszym kraju powszechne są pożary lasów, torfowisk
i pożary polne (traw i zbóż). Najczęściej wybuchają
pożary lasów ze względu na warunki szczególnie
sprzyjające ich powstawaniu i rozprzestrzenianiu się (np.
długotrwałe susze). Ilość pożarów i przestrzeń nimi
objęta bywają różne.

4. Najczęściej spotykanymi przyczynami pożarów jest ludzka nieostrożność,
nierzadko granicząca z bezmyślnością. Objawia się ona drastycznym
lekceważeniem podstawowych zasad bezpieczeństwa oraz świadomym
łamaniem przepisów przeciwpożarowych. Szczególnie powszechne jest
nieprzestrzeganie zakazu palenia tytoniu w miejscach niedozwolonych,
niewłaściwe zabezpieczenie prac określanych jako niebezpieczne
pożarowo oraz lekceważenie zagrożeń związanych z używaniem cieczy
palnych. Drugą pod względem częstotliwości przyczyną występowania
pożarów są wady i nieprawidłowa eksploatacja urządzeń elektrycznych,
objawiająca się nadmiernym obciążaniem obwodów zasilających,
eksploatowaniem urządzeń niesprawnych technicznie, zwłaszcza z
uszkodzonymi kablami i wtykami zasilającymi oraz używanie
elektrycznych, przenośnych urządzeń grzewczych w sposób niezgodny z
przeznaczeniem i określonymi przez producenta zasadami użytkowania.

5. Obrona przeciwpożarowa jest to ogół
przedsięwzięć, czynności i zabiegów
profilaktycznych mających na celu ochronę życia,
mienia i zdrowia przed pożarem.
Zapobieganie pożarom polega na przestrzeganiu
podstawowych nakazów i zakazów określonych w
obowiązujących przepisach przeciwpożarowych.
Ich konsekwencją na szczeblu zakładu pracy
powinno być opracowanie wewnętrznych aktów
prawnych i wdrożenie takich zachowań
pracowników, które w swoim efekcie pozwolą
wyeliminować lub znacznie zredukować wszelkie
sytuacje, w wyniku których może powstać pożar.

6. Ochrona przeciwpożarowa budynków rozpoczyna się już w fazie projektu.
Niepalne lub trudno palne: stropy, substancje do impregnacji, farby i oleje, a
także montowanie instalacji i czujników reagujących na dym mają zapewnić
bezpieczeństwo przeciwpożarowe. Na dachach wydziela się pasy ochronne,
a tak zwane przerwy ogniowe zmuszają do budowy budynków w
bezpiecznej odległości od siebie.
Wszystkie urządzenia wodne muszą być utrzymane w dobrym stanie. Przy
hydrantach zewnętrznych istnieją zakazy parkowania, aby na wypadek
pożaru służby gaśnicze miały zapewniony łatwy dostęp do nich.
Kontrole przeciwpożarowe stale dbają o przestrzeganie przepisów tzn. o
utrzymanie drożności kominów i przewodów dymowych, prawidłowość
składowania materiałów łatwo palnych, bezpieczeństwo instalacji
elektrycznych, gazowych, grzewczych, przejść i dróg ewakuacyjnych.
W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione
wykonywanie czynności, które mogą spowodować pożar, jego
rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego lub
ewakuacji.

7. Znane są dwa sposoby walki z pożarami:
1) obrona czynna, stosowana wówczas,
gdy już walczymy z powstałym
ogniem;
2) obrona bierna, gdy czynimy
wszystko, aby nie dopuścić do
powstawania pożaru

8. W zakresie obrony czynnej należy brać pod uwagę:
1. Takie wymiary budynków, korytarzy, klatek
schodowych i wyjść, które umożliwią szybką i
bezpieczną ewakuację pracowników, studentów i
innych osób przebywających na terenie zagrożonych
pomieszczeń.
2. Wyposażenie obiektów w urządzenia gaśnicze oraz
odpowiednie rozmieszczenie ich, tj. gaśnic,
hydrantów,skrzynek z piaskiem w pobliżu miejsc, w
których pożar jest prawdopodobny oraz w pobliżu
wyjść, aby ewentualny pożar mógł być ugaszony w
zarodku.

9. 3.
Rozplanowanie budynków i ich
otoczenia, aby zapewnić dojazd i
dostęp jednostkom straży pożarnej
do urządzeń technologicznych,
zbiorników wodnych i hydrantów i
umożliwić im gaszenie ognia.
4.
Takie rozmieszczenie instalacji
alarmowych, aby zawiadomienie o
wybuchu pożaru było jak
najwcześniejsze.

10. Obrona bierna polega na tym, aby konstrukcja i
rozplanowanie budynków i pomieszczeń
pracy zmniejszały możliwość powstania pożaru.
Mogą to zapewnić takie działania jak:
1. Budowa dachów i ścian ognioodpornych.
Należy ustalić taką klasę odporności
ogniowej budynku i poszczególnych
elementów budowlanych oraz urządzeń, aby
działająca siła ognia i wysokie temperatury
nie spowodowały spalenia lub zawalenia
budynku.
2. Budowa i usytuowanie magazynów
materiałów palnych z dala od innych
budynków, aby wykluczyć możliwość
przenoszenia pożarów z jednych
pomieszczeń do drugich.

11. 3.
Umieszczenie działań mogących
spowodować pożar w specjalnych
wydzielonych i odpowiednio
zabezpieczonych pomieszczeniach.
4.
Przedzielić przegrodami ogniotrwałymi
budowle na strefy pożarowe tzn. na
takie powierzchnie, aby pożar powstały
w jakiejś części budynku nie zniszczył
całego obiektu lub urządzenia.

12. 5.
6.
Utrzymanie instalacji i urządzeń
elektrycznych w stanie wykluczającym
przypadkowe zwarcia i iskrzenie.
Przestrzeganie zakazu używania
otwartego płomienia w
pomieszczeniach zagrożonych możliwością
wybuchu lub zapalenia
się (magazyny
paliw stałych, akumulatornie, lakiernie).

13. Wyposażenie punktu
przeciwpożarowego
KILOF
TOPÓR
ŁOM
SZUFLA
BOSAKI
ŁOPATA

14. Typowy sprzęt gaśniczy
Hydrant -urządzenie, które umożliwia bezpośredni pobór wody z głównych
przewodów sieci wodociągowej. Hydrant posiada zawór i złącze do węża, ma
zastosowanie w celach gospodarczych oraz przeciwpożarowych. Rozróżnia
się hydranty:
* uliczne (na sieciach zewnętrznych):
* nadziemne
* podziemne
* wewnętrzne (szafkowe lub wnękowe - na wewnętrznych instalacjach
przeciwpożarowych budynku)

15. HYDRANT NADZIEMNY
HYDRANT WEWNĘTRZNY

16. Hydronetka - podręczny, przenośny sprzęt gaśniczy przystosowany do
podawania prądu wody poprzez pompowanie ręczną pompką dwustronnego
działania (wbudowaną w hydronetkę).
Ładunek gaśniczy mieści się w zbiornik na środek gaśniczy, który jest
wyrzucany na źródło ognia poprzez wężyk zakończony prądowniczką.
Zbiornik zawiera ok. 15 litrów środka. Podczas gaszenia hydronetką druga
osoba może uzupełniać w pojemniku wodę, co umożliwi ciągłą pracę
urządzenia. Hydronetka najskuteczniej gasi małe pożary ciał stałych (klasa
A). Zobacz też pożar"sposoby walki z ogniem".
Hydronetki odchodzą do historii, są wypierane przez nowocześniejszy i
skuteczniejszy sprzęt gaśniczy.

17. HYDRONETKA
TWORZYWOWA
HYDRONETKA
METALOWA

18. Gaśnica to urządzenie (najczęściej przenośne) służące do gaszenia pożarów.
Mniejsze gaśnice stosuje się w samochodach, większe w obiektach publicznych i
przemysłowych. Istnieją także tzw. agregaty gaśnicze złożone z jednej lub więcej
dużych gaśnic, umieszczonych na dwukołowym podwoziu i zaopatrzonych we
wspólną dyszę. Gaśnice mają kolor czerwony. Jedynym wyjątkiem jest gaśnica
śniegowa, która może mieć także kolor srebrny. Każda gaśnica posiada etykietę
opisującą jej przeznaczenie i sposób użycia. Prawidłowo zamontowana gaśnica,
musi być umieszczona na specjalnym zaczepie do haka na ścianie, bądź
umieszczona w objemce na podłodze.
Ze względu na zawartość środka gaśniczego dzieli się gaśnice na:
•Proszkowe
•Śniegowe
•Pianowe
•Halonowe
•Tetrowe (środkiem gaśniczym jest czterochlorek węgla. Właściwości podobne
jak gaśnicy halonowej).

19. Oznaczenia literowe środków gaśniczych stosowane
w Europie:
•A - Pożary ciał stałych, które paląc się nie tylko powodują płomień ale także
ulegają rozżarzeniu np. drewna, papieru, gumy,
•B - pożary cieczy i ciał stałych, które paląc się ulegają stopieniu np. benzyny,
polietylenu, smoły,
•C - pożary gazów palnych np. metanu, acetylenu, propanu,
•D - pożary metali palnych np. magnezu, sodu, uranu,
•E - pożary urządzeń elektrycznych, oznaczenie to bywa często pomijane,
zamiast niego umieszcza się odpowiednią informację tekstową,
•F - pożary łatwopalnych środków gotujących (oleje roślinne, tłuszcze
zwierzęce).

20. Gaśnica proszkowa
Środkiem gaśniczym jest proszek wyrzucany za pomocą sprężonego gazu (dwutlenek
węgla lub azot). Głównym składnikiem proszków gaśniczych są zwykle węglany lub
fosforany sodu. Działanie gaśnicze proszku polega przede wszystkim na przerwaniu
reakcji spalania w wyniku antykatalizy. Ponadto proszki typu ABC topią się i pienią w
wysokiej temperaturze odcinając dopływ tlenu. Dodatkowo jeszcze występuje efekt
tłumienia płomieni strumieniem niepalnego gazu, będącego nośnikiem proszku. Gaśnice
proszkowe przeznaczone są do gaszenia pożarów z grup A, B i C albo B, C w zależności
od rodzaju użytego proszku. Możliwe jest także gaszenie urządzeń elektrycznych pod
napięciem, zwykle do 1000V. Istnieją także gaśnice przeznaczone na wyższe napięcia.
Gaśnice proszkowe są szczególnie polecane do gaszenia pożarów w archiwach,
bibliotekach itp. - wynika to z faktu nie niszczenia (nie zamakania) gaszonych
przedmiotów.
Nie są zbyt wskazane do gaszenia urządzeń mechanicznych w ruchu, mogą spowodować
ich zatarcie. Użycie gaśnic proszkowych w roli gaśnic samochodowych wynika z faktu
wycofania gaśnic halonowych i jeszcze starszych gaśnic tetrowych z powodu toksycznego
wpływu na warstwę ozonową halonów i toksycznego wpływu par czterochlorku węgla na
drogi oddechowe człowieka.

21. Gaśnica śniegowa
Środkiem gaśniczym w tej gaśnicy jest zawarty w wysokociśnieniowej butli,
skroplony CO2 (dwutlenek węgla), który rozprężając się adiabatycznie oziębia się do
ok. -78°C i zestala w formę tzw.suchego lodu. Działanie gaśnicze polega na
odcinaniu dostępu tlenu i znacznemu obniżeniu temperatury. Jednak ze względu na
niewielkie ciepło parowania dwutlenku węgla efekt chłodzący jest mniejszy niż
zwykłej wody. Gaśnice śniegowe służą do gaszenia pożarów z grup B, C, urządzeń
elektrycznych zwykle do 1000V a zwłaszcza elektroniki i maszyn precyzyjnych.
Zaletą gaśnic śniegowych jest brak jakiegokolwiek zanieczyszczenia gaszonych
przedmiotów i pomieszczeń. Wadą natomiast duża w porównaniu z innymi gaśnicami
o podobnej skuteczności masa. Gaśnicą śniegową nie należy gasić ludzi, gdyż
działanie tak niskiej temperatury powoduje dodatkowe obrażenia.
Wadą gaśnicy śniegowej jest również niezbyt wysoka temp. Krytyczna skroplonego
CO2 (31,4 °C), przez co gaśnica nie może być używana w pomieszczeniach o
podwyższonej temperaturze. Powinna też być chroniona przed bezpośrednim
działaniem promieni słonecznych.

22. Gaśnica pianowa
Środkiem gaśniczym w tej gaśnicy jest piana gaśnicza wyrzucana za pomocą
sprężonego gazu (azotu lub dwutlenku węgla). Gaz może być zawarty w specjalnym
zbiorniku (gaśnica na pianę mechaniczną) albo powstawać w wyniku reakcji
chemicznej (gaśnica na pianę chemiczną).
Nie produkowane obecnie ale spotykane jeszcze gaśnice na pianę chemiczną mają
zbiornik (na ciśnienie max. 20 atm) w którym mieści się roztwór dwuwęglanu
sodowego ze środkiem pianotwórczym (tzw. ładunek zasadowy) i w specjalnym koszu
szklany słój (o poj. 1 litra) z rozcieńczonym kwasem siarkowym lub roztworem
siarczanu glinu (tzw. ładunek kwaśny). Oba ładunki są przegrodzone membraną z
cienkiej płytki ołowianej.

23. Gaśnica halonowa
Środkiem gaśniczym w tej gaśnicy są halony - chlorowcopochodne
węglowodorów, wyrzucane za pomocą sprężonego azotu albo pod
ciśnieniem własnych par. Działanie gaśnicze polega głównie na
antykatalizie. Przeznaczone do gaszenia pożarów typu B i C a także
urządzeń elektrycznych.
Gaśnice halonowe wyparły z użycia gaśnice tetrowe jednakże nie na
długo.
Już w połowie lat 90. XX wieku udowodniono szkodliwy wpływ halonów
na górne warstwy atmosfery (dziura ozonowa) i gaśnice te, pomimo dużej
skuteczności zostały na przełomie wieków wycofane ze względu na
degradację środowiska naturalnego, a także powstawanie w trakcie
gaszenia szkodliwych dla człowieka gazów.

24. Gaśnica tetrowa
Gaśnica, w której środkiem gaśniczym jest czterochlorek węgla wyrzucany za pomocą
sprężonego gazu (najczęściej powietrza, rzadziej azotu lub dwutlenku węgla). Gaz jest
zawarty w zbiorniku gaśnicy nad lustrem środka gaśniczego.
Gaśnice tetrowe były masowo stosowane jako gaśnice samochodowe z uwagi na
skuteczność i małe rozmiary. Gaśnice te służyły do gaszenia pożarów z grup B (płyny
łatwopalne, także lżejsze od wody np. benzyna), C (gazy) a także urządzeń
elektrycznych pod napięciem i niektórych pożarów urządzeń precyzyjnych.
Gaśnice tetrowe zostały całkowicie wycofane z użycia w latach 80. XX wieku.
Powodem były istotne wady tetry jako środka gaśniczego. Szczególnie:
•pary są drażniące i trujące na drogi oddechowe tetra rozpuszcza tłuszcze i
niszczy gumę
•na silnym wietrze działanie gaśnicze tetry jest mało skuteczne
•jest podejrzenie odnośnie działania rakotwórczego tetry
Na miejsce czterochlorku węgla zastosowano w gaśnicachhalony, związki
charakteryzujące się lepszymi własnościami użytkowymi i mniejszą szkodliwością.
Obecnie są one również wycofane z powodu niekorzystnego wpływu na dziurę
ozonową.

25. GAŚNICA PIANOWA
GAŚNICA
PROSZKOWA
GAŚNICA ŚNIEGOWA
GAŚNICA
HALONOWA
GAŚNICA TETROWA

26. Warunki bezpiecznej pracy
•*Dobrze zorganizowana i właściwie prowadzona akcja ochrony przeciwpożarowej zależy
od uświadomienia pracowników, osób przebywających w pomieszczeniach;
•* w większych zakładach organizowane są zawodowe zakładowe straże pożarne, w
mniejszych – ochotnicze straże pożarne, w małych zakładach ochrona spoczywa na
samych pracownikach;
•*podstawą bezpieczeństwa pożarowego zakładu jest przeszkolenia załogi z zakresu
obrony przeciwpożarowej;
•* pracownik, który pierwszy zauważy pożar jest obowiązany natychmiast zaalarmować
innych pracowników, straż pożarną i kierownictwo, a następnie niezwłocznie przystąpić
do gaszenia pożaru wszelkimi dostępnymi środkami;
•*na terenie zakładu pracy, w miejscach widocznych i łatwo dostępnych powinny się
znajdować instrukcje przeciwpożarowe;

27. •*przy wszystkich telefonach służbowych powinny być umieszczone tabliczki z
napisem: „W razie pożaru alarmować straż pożarną”
•998
•112
•*większych zakładach pracy powinny być zainstalowane czujniki reagujące na
podwyższenie temperatury ponad ustaloną normę lub na pojawienie się dymu;
•*zgodnie z ustawą o ochronie przeciwpożarowej zapewnienie ochrony
przeciwpożarowej w zakładach pracy należy do właścicieli, zarządców lub
użytkowników obiektu bądź terenu (Dz.U. Nr 81 z dnia 24 sierpnia 1991., poz.351)

28. •
•
•
•
•
•
•
Prewencja pożarowa utożsamiana w pożarnictwie z profilaktyką lub inaczej
zapobieganiem pożarom jest zespołem działań zmierzających do zmniejszenia
zagrożenia pożarowego. Mając na celu zmniejszanie liczby powstających pożarów
oraz ograniczenie ich rozmiarów i skutków prewencja zmierza do ustalenia
określonych norm prawnych, zmiany niepożądanych zachowań ludzi, zaleca
stosowanie środków zabezpieczenia przeciwpożarowego i właściwych
przedsięwzięć organizacyjnych. Jej celem jest także oświatowo-wychowawcze
oddziaływanie na społeczeństwo.
Wśród głównych działań prewencyjnych można wymienić:
- usuwanie przyczyn powstawania pożarów,
- ograniczenie możliwości rozprzestrzeniania się pożarów,
- zapewnienie warunków ewakuacji ludzi, zwierząt i mienia,
- zapoznawanie ludzi z zasadami ochrony przeciwpożarowej,
- zabezpieczenie zagrożonych pożarem obiektów w sprzęt gaśniczy,
- zabezpieczenie obiektów za pomocą odpowiednich urządzeń technicznych.