3. HIRIAREN EGITURA
1- INDUSTRIA AURREKO HIRIA: ALDE ZAHARRA
1.1 Industria aurreko aldiaren herentzia
1.2 Industria-aldiko aldaketak
1.3 Gaur egungo aldaketak
2 – INDUSTRIA ALDIKO HIRIA: HIRIKO ZABALGUNEA
2.1 Burgesen zabalgunea
2.2 Hiri-inguruko langileen auzoak eta industriaguneak
2.3 Auzoak lorategiekin
3- GAUR EGUNGO PERIFERIA ETA HIRIAN ORAINTSU IZANDAKO
ERALDAKETAK
3.1 Periferiako egoitzen auzoak
3.1.1 Auzo marjinalak eta txabolak
3.1.2 Sustapen ofizialeko etxebizitzen auzoak
3.1.3 Sustapen pribatuko etxebizitza-poligonoak
3.1.4 Etxadi itxiaren zabalera
3.1.5 Familia bakarreko etxebizitzen inguruak
3.2 Industriaren eta ekipamenduen inguruak periferian
4. ALDE ZAHARRA
1.1 Industria Aurreko Aldiaren Herentzia
a) Ezaugarri amankomun batzuk
• Harresiak
• Plano askotarikoak:
- Irregularra
– Erradiozentrikoa
– Lineala
– Koadrikula itxurakoa
• Bilbea itxia
• Lurzoruaren erabilerak askotarikoak
• Gizarte-maila ezberdinak elkarrekin bizi ziren. Erdialdea lekurik
onena. Batzuk harresietatik kanpo.
b) Hiri erromatarra
• Plano erregularra (cardus eta decumanus)
• Adibideak: Zaragoza, Leon, Mérida eta Tarragona
c) Erdi Aroan (Espainiako hiri gehienen alde zaharrak sortu)
• Euskal Herriko gehienak plano erregularra (XI-XIV. bitartean sortu ziren
populaketa berrietan)
- Donostia, Usurbil, Elgeta, Urretxu,...
5. ALDE ZAHARRA
d)Berpizkundean
Harresiz haratagoko plano erregularrak sortuko
dira; Plaza nagusiak ere.
e) Barrokoan eta Ilustrazioan
- Hiria edertu eta arrazional
moduan trazatu zen
- Perspektiban trazatutako kale zabal
eta zuzenak
- Lorategiak eta
arboladiak
- Eraikin monumentalak, erlijioso eta zibilak
- Hornikuntza- eta higiene-
azpiegiturak hobetu ziren.
6. ALDE ZAHARRA
1.2. Industria-aldiko aldaketak
a) Planoan
– XIX. mendearen lehen erdian
• Desamortizazioak hiriko aldaketei mesede:
» Kaleak eta plazak zabaldu ziren alde baloratuenetan
» Trazadura zuzenak nagusituko dira
– XIX. mendearen bigarren erdian eta XX. mendearen
lehen herenean
» Bide handiak eraiki ziren eraikin dotorez inguratuta
» Alde zaharraren bilbea apurtu zen hainbeste kasutan
» Zabalgune burgesarekin eta trenbide geltokiarekin lotzen dira.
» Eraikin berriek funtzio tertziarioa izango dute.
» Berrikuntzen helburua: Lurzoruaren balioa handitzea.
– 1960ko berrikuntza-politiken xedeak
» Lurzoruaren errentagarritasuna bilatzen zen
» Alde zaharreko planoaren zati batzuk suntsitu ziren
» Trazatuaren aldaketa.
7. ALDE ZAHARRA
1.2. Industria-aldiko aldaketak
b) Bilbean:
Dentsifikazio prozesua (1836-37an Mendizabal eta 1855 Madoz
garrantzitsuenak)
• Desamortizazioa dela eta eraikin erlijioso asko (konbentuak
adibidez) erabilera berriekin:
– Erakundeen egoitzak, ospitalak, koartelak, liburutegiak,
museoak,.. (Sevillako Arte Ederren Museoa)
• Material berrien eragina eraikinetan
• 1960ko hamarkadan eraikin berri eta altuagoak egin ziren (joera
bertikala)
Lurzoruaren erabilera
• Tertziarizazio prozesua
(1960ko hamarkadan
guztiz indartuta)
Ondorioak:
• Lurzoruaren prezioa garestitzea
• Hiriko merkataritza-negozio gune
• Eraikinak hondatzea
(joeraren aldaketa)
8. ALDE ZAHARRA
1.2. Industria-aldiko aldaketak
• Gizarte klaseei erreparatuz gero
- Gizarte-zatiketaren prozesua
bizkortu zen
- XIX. mendearen amaieratik
industria-burgesiak alde
zaharretako espazio baloratuenak
eskuratu zituen
- Gero, zabalgune berrietara joan zen
- Alde zaharren degradazioa
eta utzikeria
Bartzelonako alde industriala
(XIX. mendekoa)
9. ALDE ZAHARRA
1.3. Industria osteko aldia (1975etik aurrera)
• Zaharberritze integratutako politikak
abiatu ziren.
• Planoan
– Kaleak oinezkoentzat mugatu dira
(PEATONALIZAZIOA).
• Eraikuntzan
– Eraikin historikoak zaharberritu dira.
– Diru laguntzak eman dira
• Lurzoruaren erabileran
– Etxebizitza erabilera berreskuratu da eta beste jarduerekin
lotzen da.
– Turismoa, Kultura,…. Hiri-sustapenerako politiken
zutabeetako bat dira.
10. INDUSTRIA ALDIKO HIRIA:
ZABALGUNE BURGESA eta LANGILE AUZOAK
• Hirien hazkundeari erantzuna izan zen.
• Kasu batzutan harresiak bota ziren eta beraien
lekuan boulebarrak eraiki ziren.
• Espazio berri horietan burgesen ideiak islatu
ziren:
• Ordena (plano erregularra)
• Higienea (zoladurak, estolderiak, espazio
berdeak, uraren hornikuntza,..)
• Etekin handiak lortzea (etxebizitzak,
dendak eta garraioak eraikitzea)
• Hirietan gizarte segregazioa ematea edo
11. 2.1 Burgesen zabalgunea
a) Plano erregularra
– Espazio arrazionalak eta funtzionalak
– Koadrikula itxurako planoa
– Dentsitate txikikoa.
– Eraikinean artean: jauregiak,
lorategidun etxeak, edo estilo
historizista zuten eraikinak zeuden.
– Erabilera nagusia: burgesen
etxebizitzak.
– Zabalgune goiztiarrenak: Bartzelonan,
Ildefonso Cerda; Madrilen. Carlos
María de Castro, gerora Donostian
Antonio Cortazar.
14. 2.1 Burgesen zabalgunea
b) Denborarekin bilbearen
dentsifikazioa emango da
– Etxadi itxiak eta altuera handiko
eraikinak, batez ere 1960tik aurrera.
– Zabalguneek kokapen zentrala hartu
zuten.
– Garraioek hiriaren alde guztiak lotzen
dituzte .
– Lurzoruaren erabilera :
• Funtzio tertziarioa garrantzia hartuz joan
zen:
– dendak, bankuak, bulegoak,
enpresen egoitzak,…
15.
16. 2.2 Hiri-inguruko langileen auzoak eta
industria-guneak
XIX. mendean:
– Lehen aipatu bezala, hiriaren alde zaharraren
gune onenetan eta
zabalgune modernoetan: burgesia
– Hiriaren periferian.
• Industria-instalazioak
• Hirira sartzeko bide nagusien alboan
• Lurzoruaren balio ez da hain handia izango
• Industrian lan egitera emigratu zutenak
• Garesti zirelako: alde zaharrean eta zabalgune burgesean ezingo dira
kokatu
a) Sortzerakoan
– Langileen auzoek askotariko planoa zuten
– Periferiako landa-lurzoruan eta kontrolik gabe sortzen ziren
– Bilbea itxia eta dentsitate handikoa
– Kalitate urriko eta tamaina txikiko eraikuntzak
– Etxeak eta lantegiak elkarrekin sortu ziren
– Zerbitzuak eta ekipamenduak urriak
– Gune osasungaitz eta kaltegarriak ziren
17. 2.2 Hiri-inguruko langileen auzoak eta
industria-guneak
b) Gaur egun
– Hirien hazkundearekin, Industria-inguru zaharrek balio handia
lortu dute:
– Batzuetan industria kentzeko prozesua eman da
– Beste industria batzuk hirietatik urrundu dira
– Orube horietan zerbitzu instalakuntzak sortuz
– Lehenagoko langileen auzoak hiriaren barruan geratu dira
– Hoberen komunikatuta daudenak berritu dira:
populazioa ordeztu da
– Batzuek espazio marjinalak izaten jarraitzen dute
Etxe merkeak; Bizkaiko Labe
Garaiek sorturikoak (1916)
18. 2.3 Lorategi-auzoak (lorategi-hiriak)
• XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen lehen herenean
ematen den prozesua da
• Ideia higienisten eta naturalisten eraginez
• Ebezener Howard: lorategi-hiriak (ciudad jardín delakoa)
• Langileentzako eta klase ertainentzako eginda
• Etxebizitza osasungaitzak desegiteko asmoz
• Hiri lineala (Arturo Soria)
• Gizarte-zatiketa apurtu nahian
• Familia bakarreko etxebizitzak 40 metro zabalerako kale baten zehar
• Oinarrizko zerbitzuak
izango zituen: tranbia,
trenbidea, lorategia,
ura, elektrizitatea,
estolderia
• Madrileko periferia
osoa inguratu nahi
izan zuen
19. Gaur egun: hiri lineala Madril handian
txertatuta
Arturo Soria kalea
1960.ean
23. GAUR EGUNGO PERIFERIA ETA HIRIAN ORAINTSU
IZANDAKO ERALDAKETAK
-Gerra Zibilaren ostean eraikitze-jarduerak gutxi izan ziren
• Material faltagatik
• Nekazaritza sustapenagatik
-1950etik aurrera hirien hazkundea handia izan zen:
• Demografiagatik (hazkundea jasan zuen)
• Industria eta zerbitzuen garapenagatik
-Gaur egungo joera hiria desentralizatzearena da
• Hiri eta landaren arteko mugak bereizgaitzak (gogoratu urbanizazio
lausoa)
• Jarduera ekonomikoak nahiz biztanleenak periferietara eramaten ari dira
• Hiri aglomerazio berriak funtzio ezberdinekin sortzen ari dira
• Gaur egungo periferiaren zatiketa funtzionala eta soziala:
– Bizilekuen auzoak
– Industria inguruak
– Ekipamendu inguruak
24. 3.1. Periferiako egoitzen auzoak
3.1.1. Auzo marjinalak
• Legez kanpoko lurzoruan eraikitzen da: hirigintza-
antolaketarik gabe
• Norberak egindako etxebizitzak
• Oinarrizko zerbitzurik gabe (ura,
elektrizitatea, saneamendua)
• Txabolak
• 1950ko hamarkadan izan zuten gorakadarik
handiena (gogoratu nekazal exodoa!)
• Azken urteetan: Gizarte-laguntzako etxebizitza
auzoak eraikitzen ari dira txabolak suntsitzeko
Urumea inguruko
“txabolismoa” (gaur egun!)
Usera, Madril.
25. 3.1. Periferiako egoitzen auzoak
3.1.2. Sustapen ofizialeko etxebizitzak
• 1940 eta 1960 bitartean garatu ziren gehien.
• Laguntza ofizialekin sortutako auzoak ziren: prezio
mugatua
• Etxebizitza gabezia murrizteko
• Eraikuntza irekia izan zen
• Bloke isolatuak eraiki ziren
• Bloke monotonoak
• Kalitate gutxikoak
• Zerbitzu eta ekipamendu falta
• Gaur egun, zaharberritze planak abian jarri dira
28. 3.1.3. Sustapen pribatuko etxebizitza-poligonoak
1960tik aurrera sortu ziren
– Lurzoruaren espekulazio handia eta kontrol gutxi
– Bilbe irekia edo dorreen bidez antolatuta
– Altuera eta dentsitate gehiegikoak
– Kaleen trazatua ordenik gabekoa
– Hiri-paisaia monotonoa
– Dendak eta hornidurak
leku zehatz batzuetan
pilatu ziren bakarrik
29. Gaur egungo periferia
3.1.4. Etxadi itxiak
– 1980 eta 1990 bitartean
– Altueran eraikitako etxadiak berreskuratu
ziren
– Dentsitateak gero eta handiagoak ziren
– Erabilera kolektiboko gunea zuten:
» Lorategiak
» Haurren jolasak
» Igeritoki edo kirol instalakuntzak
– Klase ertainetarako
3.1.5. Familia bakarreko eta ekipamenduen inguruak
periferian
– 1980tik aurrera hedatu ziren periferian
– Ideologia ekologista edo berdea zuten erdiko
klaseentzako
– Automobilaren erabilera masiboa
– Bilbe irekiko eraikin indibidualak
» Bakartuak
» Elkarri-atxikiak
30. 3.2. Industriaren
ekipamenduen inguruak
periferian
Periferiako hiriko sarbide nagusien ondoan industria eta
ekipamenduak kokatzen dira
– Lurzorua merkea eta hiriaren hurbiltasuna
a) 1950 eta 1960ko hamarkadetan
• Industria inguruak eta industria-poligonoak kontrolik gabekoak
• Gaur egun industria-espazio berriak
» Enpresa-parkeak
» Parke teknologikoak
» Kalitate handiko ingurumenak
b) Ekipamenduen inguruak
• Merkataritza
• Aisia
• Eskolak, ospitaleak,….
• Administrazio-zentruak, e.a.
31. ARIKETAK
- Azaldu hiriaren kokalekua eta kokapenaren arteko aldea. Donostiako
adibidearekin osatu edo bururatzen zaizun beste edozeinekin.
- Zer da hiriaren planoa?. Zer motatako planoak bereizten dira?. Komentatu
ondorengo diapositiban ageri diren planoak zer motatakoak diren.
- Zer da hiri bilbea?.
- Zeintzuk dira hiri espazioaren erabilera ohikoenak?.
- Noiz sortzen dira hiri gehienen zabalgune burgesak?. Zer ezaugarri zituzten?.
- Zer dira lorategi auzoak?.
