2. O reinado de Fernando VII pode definirse como unha etapa de conflito permanente entre o Antigo
Réxime, que se resiste a desaparecer, e o novo modelo liberal que quere imporse. Dita pugna,
manifestada no recurso continuo á forza (pronunciamentos), vese claramente na alternancia das
etapas.
Fernando VII, aclamado polo pobo español tras a victoria na guerra de Independencia (“o desexado”),
decide anular en 1814 a obra lexislativa que os representantes da Nación aprobaran en Cádiz durante
o seu exilio francés (exilio consecuencia das renuncias de Bayona de 1808). Unha vez pactada con
Napoleón a súa restauración no trono, dacordo co estipulado no tratado de ValenÇay, ¿que leva a
Fernando a actuar “coma se non tivesen pasado xamais tales actos”?.
Non nos debería estranar esta aposta de retorno aos principios do Antigo Réxime pois:
– O monarca é consciente da debilidade dos proliberais (as clases medias ilustradas eran en
realidade un grupo relativamente minoritario que non representaba os intereses e principios
ideolóxicos da maioría dos españois – campesiñado fiel ás clases exclusivas -), aos que acusa de
revestir de “vontade xeral” (os deputados das Cortes de Cádiz representan ao pobo) unha serie
de decisións que considera encamiñadas a favorecer os seus propios intereses (“as leis que
quixeron”) e que teñen moito que ver cos códigos aprobados polo invasor francés.
– Por outra banda, esta decisión está condicionada polo contexto internacional: superioridade da
coalición fronte a Napoleón, isto é, predominio das nacións con réximes absolutistas (patente
no cercano Congreso de Viena de 1815, claro exemplo de resistencia ao cambio).
– Ademáis, e non menos importante, debemos ter en conta a posición de Fernando en
acontecementos anteriores (motín de Aranxuez co apoio da nobreza antirreformista).
Deste modo entenderemos mellor o posicionamento do rei ao carón das antigas clases sociais
privilexiadas (nobreza e clero), apoios tradicionais da coroa e monopolizadoras con ésta do poder
político e económico, duns estamentos que se resisten a perder dita exclusividade para convertérense
en cidadáns (tal e como piden ao rei no chamado “Manifesto dos persas”).
Polo tanto, o Sexenio absolutista (1814-1820) inaugúrase cunha anulación (Decreto de Valencia) da
obra lexislativa das Cortes de Cádiz encamiñada a preservar os fundamentos do Antigo Réxime: fronte
á Constitución que limita os poderes do rei e outorga a soberanía á Nación (mediante o dereito a voto),
soberanía Real e carencia de participación política (retorno ó absolutismo, á concentración de
poderes); fronte a igualdade de todos os cidadáns ante a lei (e polo tanto ante a xustiza), tamén
garantida pola “Pepa”, retorno á desigualdade legal e xudicial propia da sociedade estamental
(privilexiados e non privilexiados); restauración do tribunal da Inquisición (que fóra abolido por un
decreto de 1813), isto é, da censura e os procesos arbitrarios; fronte á centralización, privatización e
racionalización promovida polos liberais, reposición do réxime señorial; fronte a liberdade de
comercio, volven a estar vixentes os privilexios da Mesta e a regulación gremial.
O novo réxime completa a súa obra coa persecución (destitución, exclusión política, detención) dos
afrancesados que colaboraron con Xosé Bonaparte e dos liberais. A única vía posible para estes grupos
será o exilio, desde onde en numerosas ocasións organizarán pronunciamentos co fin de restituir o
modelo de estado liberal. O documento 2 remítenos a unha das moitas tentativas. Os pronunciamentos
de Espoz y Mina en Pamplona, Lacy en Barcelona, e este de Porlier en A Coruña, fracasan. Aínda así
os liberais, buscando o apoio de sociedades secretas como a masonería, tentarán unha e outra vez
retornar á “senda constitucional”. Finalmente un destes golpes de forza triunfa: trátase do
pronunciamento de Rafael Riego en Cabezas de San Juan, que aproveita o mando das tropas que tiñan
como misión sofocar os movementos independentistas das colonias americanas para reclamar a
reposición da Constitución gaditana.
A vía de “reclamar coas armas na man” o que se nega, de defender os intereses de clase pola forza,
será unha constante durante todo o século XIX español (incluso o XX), tanto durante o reinado de
Fernando VII (e por parte das dúas tendencias enfrontadas neste momento: absolutismo/liberalismo)
como en etapas posteriores (liberais moderados e progresistas durante as Rexencias e reinado de
Isabel II; demócratas na revolución Gloriosa; monárquicos para acadar a restauración borbónica... E

3. poderiamos seguir). O protagonismo dos militares na vida política española pode considerarse como
unha situación endémica.
O éxito de Riego en 1820 (que responde máis aos erros e ao mal goberno da etapa absolutista, á recesión
económica que á forza e apoios dos liberais que seguen a ser unha minoría) da pé ao inicio dunha nova
etapa na que o monarca terá que dobregarse aos principios do liberalismo aceptando o que negara en
1814: a limitación do seu poder restablecendo “aquela Constitución”. O triunfo electoral liberal (“Oín
os vosos votos”) permite recuperar a lexislación de Cádiz e ampliala con medidas como a creación da
Milicia Nacional, a continuación da desamortización (ordes monacais) ou a elaboración dunha nova
planta de municipios e provincias.
Sen embargo os gobernos do Trienio Liberal terán que facer fronte a graves obstáculos que rematarán
por debilitar o réxime e favorecer a súa caída en 1823: a crise económica-déficit da Facenda
(arrastrada desde antes da guerra e agravada pola independencia das colonias), a súa propia división
(moderados/exaltados), o descontento do campesiñado (molesto pola privatización dos antigos señoríos
e o pago de impostos en metálico), a aberta oposición de nobreza e clero (que queren volver á situación
anterior e así recuperar os seus privilexios) e a extraoficial oposición do monarca (que trata de
paralizar o proceso co seu dereito de veto e inspira revoltas como a que culmina coa proclamación da
rexencia de Urxell) que, lonxe de ser o “tenro pai” que acepta o novo réxime, conspira continuamente
para recuperar o seu poder absoluto.
Así que, “pola man sabia e xusta do Omnipotente”, Fernando consegue a intervención da Santa
Alianza, brazo armado creado polas potencias europeas reunidas no Congreso de Viena de 1815 co fin
de protexer o absolutismo ante ameaza do liberalismo. Deste modo o monarca recupera os seus plenos
poderes, anula os “actos do goberno chamado constitucional” e restablece a maior parte das
institucións e códigos do Antigo Réxime. A restauración non será total (Inquisición) e, aínda que a
década ominosa caracterizouse pola dura represión dos liberais (execución de Riego, Mariana
Pineda...), Fernando VII terá que emprender certas reformas co fin de frear a ruina da Facenda. Esta
débil adaptación aos tempos non será comprendida polos grupos máis intransixentes dentro do sector
absolutista: o monarca terá que facer fronte aos “voluntarios realistas” (malcontents en Cataluña...),
xermen do futuro movemento carlista. Dito grupo cobrará protagonismo a partires do problema
sucesorio aberto tras a sinatura da Pragmática Sanción.
A década, e o reinado de Fernando VII, remata coa reedición da loita absolutismo (agora defendido
polos carlistas) – liberalismo (esta vez co apoio da coroa); co enfrontamento entre un mundo que se
resiste a desaparecer e un novo modelo que, aínda que presentará dificultades para asentarse de modo
estable, rematará por impoñerse e dará paso a novas problemáticas.