1. Laguntza gela
7
Indarrak
eta energia
EGUZKIAREN ARGIAZ BIDAIATZEA
Australian, eguzki-energiaz ibiltzen
diren autoen lasterketa egiten dute
bi urtetik behin.
Oraindik horrelako autorik saltzen ez denez,
parte hartzen dutenek egin behar izaten
dituzte autoak.
Autoak 3 gurpilekoak izaten dira,
eta eguzki-energia jasotzeko xafla
batez estalita egoten dira.
Plater hegalariak dirudite!
1
2. Laguntza gela
Indarrak
1- Indarrak eta mugimendua
Indarraren eraginez objektuak mugitu eta gelditu egiten dira.
Futboleko baloia
mugitzeko indar bat
egiten diogu oinez,
eta baloia mugitzen
hasten da.
Baloiak aurrera
jarraituko du.
Ez dago indarrik.
Atezainak. eskuez,
indar bat egiten dio.
Baloia geratu egiten
da.
Inork geldiarazten ez badu, baloiak mugitzen jarraituko du, indarra
galdu eta geratu arte.
Lurrak indar bat egiten dio baloiari, geldiarazteko. Indar horri
marruskadura- indarra deitzen zaio.
MARRUSKADURA-INDARRAK objektuak geldiarazten ditu.
P
It
Frenoei esker,bizikletaren gurpila
geratu egiten da.
Frenoek marruskadura-indarra
egiten diote gurpilari.
2
3. Laguntza gela
2- Nola eragiten duten indarrek
IMANen indarrak
ERAKARPEN
indarrak
Aurkako poloek
elkar erakartzen dute.
ALDARATZE
indarrak
Polo berdinek
elkar aldaratzen dute.
Iman batek burdinezko objektuak
erakartzen ditu.
3- Grabitate - indarra
Gauzak erortzen direnean, beti "beherantz" joaten dira.
Gauzak lurrerantz erortzen dira, Lurraren zentroak erakartzen
dituelako. Grabitate-indarrari esker gertatzen da hori.
Lurrak objektuak erakartzen ditu
GRABITATE-INDARRAren ondorioz.
3
4. Laguntza gela
Energia
1- Zer da energia?
Zerbaitek energia du aldaketa bat eragiten duenean. Pilak,
haizeak eta gasak energia dute.
ENERGIAri esker aldaketak gertatzen dira .
P
Pilek ENERGIA dute.
jostailuzko autoak
mugiarazten dituzte.
It
Haizeak ENERGIA
du.
zuhaitzak botatzen
ditu.
Gasak ENERGIA du.
kometak
hegaldarazten ditu.
ura berotzen du..
4
5. Laguntza gela
2- Energia motak
energia MEKANIKOA
MUGITZEN diren
gauzek dute.
Adibidez,
HAIZEAK.
ERREGAIek
dute.
energia- KIMIKOA
Adibidez,
GASOLINA,
IKATZA,
ELIKAGAIAK.
BEROa ematen
du.
BERO-energia
Adibidez,
BEROGAILUA.
ENERGIA motak
TRESNA ELEKTRIKO
eta ELEKTRONIKOek
dute.
energiaELEKTRIKOA
energia
NUKLEARRA
Adibidez,
GARBIGAILUA,
HOZKAILUA,
TELEFONO
MUGIKORRA,
TXIMISTA...
SUBSTANTZIA
batzuek dute.
Adibidez,
URANIOa.
PLUTONIOa
ARGI-energia
5
6. Laguntza gela
3- Enegia-eraldaketak
Energia mota bat beste energia mota batzuetan
ERALDATZEN da.
P
haizegailuan
energia
MEKANIKOA
BERO
energia
ARGI
energia
berogailuan txigorgailuan
plantxan
bonbila batean
auto batean
espazio-ontzian
energia
MEKANIKOA
energia
KIMIKOA
It
energia
ELEKTRIKOA
zuloak egiteko
aparatuan
ARGI
energia
kandelaren argian
6
7. Laguntza gela
Energiaren erabilera
1- Energia-iturriak
Energia mota asko erabiltzen ditugu. Baina, nondik lortzen dugu
energia ? Ba energia-iturrietatik.
ENERGIA-ITURRIAK
motak
Energia-iturri
BERRIZTAGARRIAK
Energia-iturri
BERRIZTAEZINAK
Amaitzen ez direnak.
Amaitzen direnak.
Berriztatzen direnak
(berriro sortzen dira)
m
Energi-iturrietatik dator erabiltzen dugun energia.
7
8. Laguntza gela
2- Erregai fosilak
Erregai fosilak dira
IKATZA, PETROLIOA eta GAS NATURALA.
P
Hobietatik ateratzen dira.
P
It
petrolio-hobia
gas natural -hobia
It
8
9. Laguntza gela
3- Energia elektrikoa
Energia elektrikoa zentral elektrikoetan ekoizten da.
Zenbait energi-iturri erabiltzen dira , energia elektrikoa lortzeko.
Zentral TERMIKOA
erregaiak erabiltzen dira.
Zentral
HIDROELEKTRIKOA
ura erabiltzen da.
ENERGIA ELEKTRIKOA
EGUZKI zentrala
eguzkia erabiltzen da.
Zentral EOLIKOA
haizea erabiltzen da.
Zentral NUKLEARRA
uranioa erabiltzen da.
ZENTRAL
HIDROELEKTRIKOetan
urak erortzean duen
energia erabiltzen da.
9
10. Laguntza gela
3- Energiaren kontsumo arduratsua
Behar duzun energia
baino gehiago
ez erabili !
ez alferrik
galdu energiarik !
Energiaren GEHIEGIZKO ERABILERAK
arazo hauek dakartza:
KUTSADURA
ERREGAI FOSILAK amaitu
Erregaiak erretzean karbono dioxidoa Erregai fosilak ez dira berriztagarriak
sortzen da.
Karbono dioxidoa atmosferara doa .
Lurraren tenperatura igotzen da.
Horri BEROTZE GLOBALA esaten zaio.
Denborarekin amaitu egiten dira.
10
11. Laguntza gela
Ariketak
1- Osatu
laburpena hitz hauekin
mugitu
erakarri
geldiarazi
aldaratu
Indarren eraginak
Indarrek zenbait eragin sortzen dituzte objektuetan:
A- Geldirik dauden objektuak
egiten dituzte;
B- Mugitzen ari diren objektuak
;
C- Objektuak
2- Pentsatu
; D- Objektuak
.
eta koadroa bete.
INDARRA
ERAGINA
Zerekin egiten da indarra?
Zer gertatzen da?
Jokalariak ostiko bat
ematen dio baloiari.
Atezainak baloia
gelditu du.
Baloia zelaian zehar
doa, geratu arte.
3- Osatu
testua.
esker, bizikletaren gurpila geratu egiten da.
Frenoek
-indarra egiten diote gurpilari.
11
12. Laguntza gela
4- Nola
eragiten dute indarrek? Lotu.
UKITUZ
URRUTITIK
5-
Zein indar motak eragiten du? Idatzi.
grabitatea
6- Zein
magnetismoa
motatakoa da grabitate-indarra ? Markatu X batekin.
erakarpen-indarra
7- Zer
aldaratze indarra
energia mota daukate ? Lotu.
auto bat
martxan
tximista
argia
argi
energia
energia
kimikoa
energia
elektrikoa
energia
mekanikoa
energia
mekanikoa
bero
energia
haizea
sua
gasolina
12
13. Laguntza gela
8- Zer
energia motari buruz da esaldi bakoitza? Idatzi.
Gasolindegietan erregaia eros daiteke.
Hotz egiten duenean, berogailua pizten da.
Haizeak errotaren hegalak birarazten ditu.
Etxetresna elektrikoak entxufatu egin behar dira.
9- Osatu
.
taula.
ENERGIA ERALDAKETAK
Tresna
plantxa
Erabiltzen duen energia
Sortzen duen energia
energia elektrikoa
energia mekanikoa
xurgagailua
motozikleta
?
energia kimikoa
bero-energia
13
14. Laguntza gela
10- Orain
osatu eskema hau.
energia m
energia k
ENERGIA
MOTAK
b
energia
energia e
energia n
a
11- Sailkatu
energia
energia mota hauek.
ikatza
Eguzkia
haizea
Energia-iturri
BERRIZTAGARRIAK
12- Orain
petrolioa
gasa
egurra
Energia-iturri
BERRIZTAEZINAK
erantzun:
Zertan dira ezberdinak energi-iturri berriztagarriak eta berriztaezinak?
Energia-iturri berriztagarriak
eta energi-iturri berriztaezinak
14
15. Laguntza gela
13- Zein
energia-iturri erabiltzen dute? Lotu.
zentral termikoak
zentral hidroelektrikoak
uraren energia erortzean
zentral eolikoak
uranioa
zentral nuklearrak
14- Nola
haizea
ikatza, gasa , gasolina
sortzen da energia elektrikoa zentral hidroelektrikoetan?
Azaldu.
15- Testu
honetan 2 akats daude. Zeintzuk dira?
Azpimarratu eta zuzen idatzi.
Erregaiak erretzen direnean, oxigenoa sortzen da,
atmosferara igo eta Lurraren tenperatura jeisten da.
Horri BEROTZE GLOBALA esaten zaio.
15