1. GIZA-EBOLUZIOA
Irakurri diapositibetan dagoen informazioa
eta gero erantzun ariketetan agertzen diren
galderak.
Irakurtzen zoazen bitartean saiatu
eboluzio-zuhaitz bat egiten (bukaeran
konparatu zuk egindakoa eta azken
diapositiban agertzen dena)
2. GIZA_EBOLUZIOA: SARRERA
Gaur egun dauzkagun datuekin jakin daiteke gizakiak izan duen eboluzioa lerroa.
Zuhaitzetan bizi zen ugaztun txiki batetik abiatuta (PURGATORIUS.izenekoa) sortuko dira Primateak, Europa
eta Amerikan zehar hedatuz.
Duela 35 milioi urte aldaketa klimatiko handia gertatu zen Afrikan; horren ondorioz oihanak murriztu
ziren, paisai zabalagoak sortuz : sabanak ( belardi zabalak zuhaitz txikiak).
Zuhaitzak desagertzean, lurrera jaistera behartuta egon ziren janaria bilatzeko; horren ondorioz, gero eta
lurrean hobeto mugitzen ziren indibiduoak sortu ziren.
Lurrera jaistean, aldaketak gertatu ziren elikaduran: sustraiak eta haziak ( fruituak baino gogorragoak) jaten
zituzten indibiduoek hortzeria indartsua garatu zuten: PARANTROPO eta AUSTRALOPITHECUSen eboluzio
lerroa sortu zen.
Bestalde, haragia jaten hasten ziren beste hominido batzuk sortu ziren (hasieran sarraskijaleak, gero
ehiztariak): Australopithecus africanus, eta ondoren Homo generokoak.
Lurrean ibiltzeak oso arriskutsua zen (harraparien eskura gelditzen ziren); harrapariak hobeki ikusteko zutitzen
hasi ziren, BIPEDISMOA sortuz (bi hanken gainean ibiltzen): Australopithecus afarensis (duela 3,5 milioi
urte). Bipedoa baina landare jalea zen oraindik. Bere ondorengo hominido guztiak bipedoak izango dira.
Bipedismoak gainera, eskuak libre izatea dakar: gorputzak manipulatzeko ahalmena du (harriak, makilak,..)
eta tresnerien erabilera abantaila izango da.
Gorputzak manipulatzeak adimen handiagoa eskatzen du; GARUNA handitzen hasten da eta ondorioz gaitasun
gehiago lortuko dira: EMOZIOAK ADIERAZI, HITZ EGIN ETA KOMUNIKATZEKO gaitasuna
Homo habilis-en hasiko dira eraldaketak eta Homo sapiens-en (gure espezie) bilakatuko da.
1.ARIKETA: Homo generoaren sorrera
3. GIZA_EBOLUZIOA: PRIMATEAK
Eboluzioaren frogak aurkitutako fosiletan oinarritzen dira.
- Lurretik ibiltzeko gai zen ezagutu den lehenengo primatea Aegyptopithecus da:
4 hanketan ibil zitekeen tximino espezie bat zen; duela 30 milioi urte bizi izan zen orain Egipto den
lurraldean, Afrika estaltzen zituen oihanak desagertzen ari zirenean.
- Duela 25 milioi eta 5 milioi urte bitarte beste eboluzioa lerro bat sortu zen: HOMINIDOAK: Proconsul
izeneko arbaso komun batetik. Hemendik sortu ziren primateak, giboiak, orangutanak, gorilak eta
txinpantzeen arbasoak. Datu gutxi daude garai hauetatik, fosil gutxi aurkitu direlako, baina garai honetan
hasi zen hominidoetan bukatuko zen eboluzio-lerroa..
4. GIZA_EBOLUZIOA: HOMINIDOAK
- Lehenengo hominidoak Etiopian aurkitutako fosilak dira: Ardipithecus ramidus:
- duela 4,4 milioi urte zuhaitzetan bizi zen eta hostoak eta fruituak jaten zituen
- txinpantze mota bat zen. Zuhaitzetatik jaistera behartu zenean, hominido talde bat
- sortu zen:
- - Australopithecus anamensis: lurreko sustraiak eta haziak jaten zituzten (hostoak eta fruituak baino
gogorragoak), Ardipithecusak baino hortzeria indartsuagoa zuen A.anamensisek eboluzionatu zuen erabat
bipedoa zen hominido txiki batean:
- - Australopithecus afarensis (sabanan zehar haragi hondarrak jaten mugitzen zena).
- Australopithecusak Afrika ekialdean zehar zabaldu ziren, bereziki RIFT haranean eta inguruan bi eboluzio-
lerro emanez:
- 1. Paranthropus boisei (Australopithecus) eta Paranthropus robustus (Australopithecus):
- Tamaina handiko hominidoak ziren, landare jaleak, garezurra oso handia masaileko giharrak
- oso sendoak haziak eta sustrai gogorrak murtxikatzeko.
- 2. Australopithecus africanus lerroa: arinago, ehiztaria eta haragijalea zen.
- Homo generoan eboluzionatuko duena da.
5. HOMINIDOAK: HOMO GENEROKOAK
Lehenengoa Homo habilis da: ezaugarri nagusia da tresnak egiteko gai zela materialak manipulatzeko.
Garunak izugarrizko garapena jasan zuen eta gure espeziea sortu arte eboluzionatu zuen.
Homo habilis sabanako ehiztaria izan zen eta ez zen Afrikatik inoiz irten.
Eboluzioz, Homo ergaster sortu zen eta honen eboluzioz, Homo erectus.
Homo erectus ordura arte izandako ehiztaririk onena izan zen eta eboluzio arrakasta
dela eta, Afrikatik irten zen lehena izan zen Europara Gibraltarretik eta Kaukasotik iritsiz.
Asian izugarri zabalduko da, baita Europa eta Afrikatik desagertzen denean ere.
Homo erectusak tresna landuagoak sortuko ditu eta sua ezagutuko du, bizitzarako lagungarria izango dena.
6. GIZA_EBOLUZIOA: GIZA_ESPEZIEA
Homo erectusak Afrikan eboluzionatuko du Burgosko Atapuercan aurkitu den espezie berri batean:
Homo antecessor: Afrikan sortu zen eta handik Europara mugitu zen, bi kontinenteetan bi eboluzio
lerro ezberdin jarraituz:
1. Europan, Homo antecessorretik, Homo Heidelbergensis sortu zen, eta honen eboluzioz, Homo
neanderthalensis espeziea. Homo neanderthalensis glaziazio garaian sortu zen.
Lehenengo gizakia izan zen: ehiztari bikaina, seme-alabak eta agureak zaintzen
zituen eta tresna onak ekoiztu zituen.
2. Afrikan, klima arraz ezberdina izanik, Homo antecessorretik Homo sapiens (gure espeziea) sortu zen.
Milaka urte gutxi batzuetan kontinente guztietan sakabanatuko da, ekosistema guztietara egokituz, elkarrekin bizi
ziren gainontzeko espezien gainetik nagusituz (Homo erectus, Asian eta Homo neanderthalensis, Europan). Iberiar
penintsularen hego aldean aurkitzen dira Neanderthalen azken aztarnak.
2. ARIKETA :GIZA EBOLUZIOA2
3.ARIKETA. GIZA EBOLUZIOA3
