Ինտերնետային քվեարկությունը Հայաստանում

1. Ինտերնետային
քվեարկությունը
Հայաստանում.
Համազասպ Դա նիելյան
15 հոկտեմբեր, 2015 թ.

2. Ինչի՞ց ենք խոսելու և ի՞նչու հիմա
1. Ինտերնետային քվերակության սահմանումը,
2. Դրա նորամուծման նախապատմությունը և
ժամանակագրությունը,
3. Նորամուծության նպատակը(ի՞նչ խնդիր են լուծում),
4. Այդ խնդրի լուծման գոյություն ունեցող
այլընտրանքները,
5. Հայաստանյան պրակտիայի
առանձահատկությունները և թերությունները,
6. Ի՞նչ կարելի է անել՝ առանց աչք հանելու ունքերը
ուղիղ պահելու համար:

3. 1. Ինտերնետային քվերակություն
Քվեարկության իրականացման եղանակ է, որի
ժամանակ ընտրողը իրականացնում է իր
կամաարտահայտությունը ընտրական
մարմնին համացանցի միջոցով փոխանցվող
էլեկտրոնային քվեաթերթիկների միջոցով:
Չշփոթե՛լ շատ ավելի լայն տարածում ստացած
էլեկտրոնային քվեարկության հետ:

4. Էլեկտրո-
նային
քվեար-
կության
տեսակներ
ը
Անվանումը Համառոտ նկարագրություն
Ուղղակիորեն գրանցող
էլեկտրոնային
համակարգեր (DRE)
Քվեարկություն փակ և վերահսկվող
տարածքում և դրա արդյունքների
ուղղակի ամփոփում էլեկտնորային
մեքենաների միջոցով։
Փաստաթղթի վրա հիմնված
քվեարկության
էլեկտրոնային
համակարգեր
Էլեկտնորային քվեարկությանը
զուգահեռ առկա են նաև ֆիզիկական
քվեաթերթիկներ, որոնք նպատակ
ունեն ապահովել վերահաշվարկի
հնարավորություն։
Ինտերնետային
քվեարկություն
Քվեարկության առցանց
իրականացում:

5. 2. Ներմուծման նախապատմությունը և
ժամանակագրությունը
• 27.11.2005 թ. սահմանադրական փոփոխությունները՝
երկքաղաքացիության արգելքի վերացմամբ,
• 26.02.2007 թ. ՀՀ քաղաքացիության մասին օրենքի
փոփոխությունները՝ քաղաքացիություն ստանալու
պահանջների հեշտացում,
• 26.02.2007 թ. ՀՀ ընտրական օրենսգրքի փոփոխություններով
վերացվեց արտասահմանից քվեարկելու հնարավորությունը,
• 26.05.2011 թ. ՀՀ ընտրական նոր օրենսգիրքը քվեարկության
իրավունք է տալիս արտասահմանում,
• 31.01.2012 թ. ԿԸՀ որոշումը, որով սահմանվում է էլեկտրոնային
եղանակով քվեարկության կարգը,
• 6.05.2012 թ. ԱԺ ընտրություններին ընդառաջ առաջին անգամ
կիրառվում է ի-քվեարկություն:

6. 3. Նորամուծության նպատակը
ՀՀ ԸՕ, Հոդված 60. Դիվանագիտական եւ հյուպատոսական
ներկայացուցչություններում քվեարկության կազմակերպումը
«1....ՀՀ դիվանագիտական կամ հյուպատոսական ներկայացուց-
չություններում դիվանագիտական ծառայություն անցնող ընտրողները և
նրանց հետ արտերկրում բնակվող ընտանիքի ընտրելու իրավունք ունեցող
անդամները կարող են մասնակցել համապետական ընտրություններին`
քվեարկելով էլեկտրոնային եղանակով` կենտրոնական ընտրական
հանձնաժողովի սահմա-նած կարգով եւ ժամկետներում: ԿԸՀ պարտավոր է
սահմանել այնպիսի պայմաններ, որոնք կապահովեն էլեկտրոնային
եղանակով քվեարկողների կամքի ազատ արտահայտման
հնարավորությունը և քվեարկության գաղտնիությունը: »
«3...սույն հոդվածի դրույթները տարածվում են նաեւ ՀՀ գրանցված
իրավաբանական անձանց (անկախ սեփականության ձեւից) արտասահ-
մանում տեղակայված ներկայացուցչությունների` ընտրելու իրավունք
ունեցող աշխատակիցների եւ նրանց հետ արտերկրում բնակվող ընտանիքի`
ընտրելու իրավունք ունեցող անդամների վրա: »

7. 3. Ունքը ուղղելու փոխարեն աչք հանե՞լ
Ընտրվեց քվեարկության մի եղանակ, որի պարագայում
քվեարկությունը իրականացվում է չվերահսկվող
միջավայրում, հետևաբար որևէ պարագայում հնարավոր չէ
ապահովել ո՛չ կամքի ազատ արտահայտման
հնարավորությունը և ո՛չ էլ քվեարկության
գաղտնիությունը:
Ավելին՝ արտասահմանից հնարավոր քվեարկության
եղանակների այլընտրանքների քննարկում ցույց է տալիս,
որ կոնկրետ այս խմբի ընտրողների համար հնարավոր
ամենաանպատակահարմար տարբերակը (տե՛ս
բաժանված աղյուսակը):
Պատճառները՝ գիտելիքի, ժամանակի և այլ ռեսուրսների
պակաս թե՞ դիտավորություն:

8. Անվանում Առավելություններ Թերություններ Երկրներ
Քվեարկություն
միջնորդի
օգնությամբ
Խիստ սահմանափակ
լրացուցիչ ծախսեր:
Հավասար ընտրական
իրավունքի խախտման բարձր
հավանականություն։
Ընդամենը 4
պետություն՝
Մաուրիտիուս, Տոգո,
Վանուատու,
Նաուրու։
Քվեարկություն
դիվ.
ներկայացուց-
չություններում
Քվեարկության
թափանցիկության
ապահովում։
Զգալի ծախսեր։
Քվեարկողների սահմանափակ
թիվ։
Կիրառվում է ավելի
քան հիսուն
երկրներում, այդ
թվում նաև՝
Հայաստանի
հարևան երկրներում
Փոստային
քվեարկություն
Համեմատաբար ցածր
կազմակերպչական ծախսեր։
Արտասահմանի գրեթե բոլոր
ընտրողների քվեարկության
հնարավորություն։
Քվեարկության գաղտնիության
սկզբունքի հետ կապված խնդիրներ։
Վստահելի և արագ գործող
փոստային համակարգի
բացակայությունն որպես խոչընդոտ։
Մոտ 25 երկրներ՝
Գերմանիա,Դանիա,
Կանադա, Մեքսիկա,
Նորվեգիա,
Շվեյցարիա և այլն։
Էլեկտրոնային
քվեարկություն
Արդյունքների արագ և հեշտ
ամփոփում։
Ի-քվեարկության
ենթատեսակի դեպքում
հասանելի է աշխարհի բոլոր
անկյուններում
Արդյունքների անվտանգության և
վստահելիության հետ կապված
մտահոգություններ։
Քվեարկության ազատության և
գաղտնիության հետ կապված
ռիսկեր։
Ֆինանսական զգալի ներդրումների
անհրաժեշտություն։
Էլեկտրոնային
քվեարկությունն
իրականացվում է
մոտ 30 երկներում,
որից ի-
քվեարկություն մոտ
մեկ տասնյակում:

9. 4.1. Էլեկտրոնային քվեարկության
ռիսկերը և քննադատությունը
1. Արդյունքների անվտանգության և
վստահելիության հետ կապված
մտահոգություններ (ֆիզիկական
քվեաթերթիկների բացակայություն),
2. Քվեարկության ազատության և գաղտնիության
հետ կապված ռիսկեր (հատկապես չվերահսկվող
տարածքում),
3. Ֆինանսական զգալի ներդրումների
անհրաժեշտություն,
Ունի նաև առավելություններ՝ որոշ առումներով
հարմարավետ է և ծածկույթի առումով
համընդգրկուն

10. 4.2. Է-քվեարկության գաղափարից
հրաժարված երկրներ
Գերմանիայում, Բրիտանիայում, Նիդեռլանդներում,
Իռլանդիայում, ԱՄՆ-ի առանձին նահանգներում երբեմն
նաև դատական կարգով արգելվեց էլեկտրոնային
քվեարկությունը՝ ոչ անվտանգ լինելու հիմնավորմամբ։
Բազմաթիվ այլ դեպքեր, երբ երկար տարիներ փորձարկում
են տարբերակները և հնարավորություները: Ամենավեր-
ջինը Նորվեգիան, որտեղ հրաժարվեցին այս մտքից:
ՀՀ-ից բացի 11 երկներում է եղելնման փորձ, 4-ը հրաժարվել
են, 2-ը փորձարկման փուլում է, 4-ում կիրառվում է
բացառապես կոնկրետ դեպքերում, և միայն Էստոնիայում է
համընդհանուր եղանակ՝ քվեների մոտ մեկ քառորդը
ստացվում են առցանց:

11. 5.1. Հայաստանյան պրակտիայի
առանձահատկությունները և թերությունները
• Վերահսկվող միջավայրի փոխարեն չվերահսկվողի նախա-
պատվություն (նաև ԵԱՀԿ ԺՀՄԻԳ-ի մտահոգություն), որ
բացառում է կամքի ազատ արտահայտման հնարավորութ-
յունը և քվեարկության գաղտնիությունը՝ ի հեճուկս ԿԸՀ
կողմից որդեգրված լուծման՝ բազմակի քվեարկելուն,
• Քվեարկելու հնարավորություն տալը դրական է, սակայն
այդ հնարավորություն ստացած ընտրողների շրջանակը
տարօրինակ է (դիվանագետներ և իրավաբանական
անձանց արտասահմանյան ներկայացուցչությունների
աշխատակիցներ, բայց ոչ զինվորներ կամ ուսանողներ),
• Քվեարկության մասնակցության գաղտնիությունը՝ 40 օր
առաջ ընտրողների նախնական ցուցակում «էլ.
քվեարկություն» նշումով, իսկ 2 օր առաջ հրապարակվող
ցուցակներում՝ հավնում են, եթե քվեարկել են էլեկտրոնային
եղանակով:

12. 5.2. Հայաստանյան պրակտիայի
առանձահատկությունները և թերությունները
Անհատական ծածկագրերի խնդիրը
Պարզ չէ, թե ինչ կազմակերպություն է և ինչ սկզբունքով է ընտրվում,
Արդյունքների ամփոփում և վերահաշվարկ
Է-քվեարկության արդյունքները ավտոմատացված կերպով երկրորդ
անգամ հաշվարկելը համարվում է վերահաշվարկ:
Դիտորդների, վստահված անձանց և ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչների
սահմանափակ դերը
Հնարավորություն է տրվում հետևել միայն քվեարկության
արդյունքների ամփոփմանը, վերահաշվարկին և ստանալ
արձանագրության պատճենը, որը պարտադիր կարգով նաև
տեղադրվում է ԿԸՀ կայքում: Ոչ մի լրացուցիչ հնարավորությու
ստուգել, աուդիտի ենթարել սարքերը և կոդերը:

13. 5.3. Հայաստանյան պրակտիայի
առանձահատկությունները և թերությունները
ԿԸՀ կարգ «էլեկտրոնային քվեարկության ողջ գործընթացը բաց,
թափանցիկ և հրապարակային դարձնելու և հանրային վստահությունն
ապահովելու նպատակով էլեկտրոնային քվեարկության ծրագրային
կոդերը տեղադրվում են կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի
համացանցային կայքում»:
• Տրամադրված կոդերում ամբողջությամբ բացակայում է
ադմինիստրատորի բաժինը և հնարավոր չէ պարզել, թե
ադմինիստրատորի թույլտվություն (admin permission) ունեցող անձը
հնարավորությունների ինչ շրջանակը:
• Ամբողջական կոդի բացակայության պատճառով պարզ չէ, թե ինչպես է
ապահովված քվեի գաղտնիությունը:
Այս կոդերը որևէ դեպքում չեն կարող բավարար համարվել
ինտերնետային քվեարկության համակարգի տեխնիկական և
ծրագրային լուծումների մասին ամբողջական պատկերացում կազմելու
համար, հետևաբար չեն ծառայում ԿԸՀ կարգի 24-րդ կետում նշված
նպատակներին:

14. 5.4. Հայաստանյան պրակտիայի
առանձահատկությունները և թերությունները
Վստահության հիմնախնդիրը
8%
15%
39%
38%
«Որքանով ե՞ք երաշխավորված համարում Ձեր քվեի
գաղտնիությունն ինտերնետային քվեարկության
դեպքում»
վստահ է, որ անհնար է պարզել, թե
ինչպես է քվեարկել
վստահ է, որ հնարավոր է պարզել,
թե ինչպես է քվեարկել
հուսով է, որ անհնար է պարզել, թե
ինչպես է քվեարկել
Չի պատասխանել

15. 5.5. Քաղաքական ռիսկեր
Հաշվի առնելով առանձնահատուկ խումբ լինելը երկու ռիսկեր կան՝
ա/ քվեարկողների փոքրաթիվ և փոխկապված խումբ լինելը կարող է
արդյոք լրացուցիչ սահմանափակող գործոն լինել քվեարկողների
կամքի ազատ արտահայտման տեսակետից,
բ/ արդյոք խիստ ռիսկային չէ հնարավորություն ստեղծել ցանցային
հարձակման միջոցով պարզել դիվանագիտական անձնակազմի և
նրանց ընտանիքի անդամների քաղաքական նախապատվություննրը
Ինտերնետային
քվեարկություն
Համապետական
քվեարկություն
Սերժ Սարգսյան 89.71% 58.64%
Ռաֆֆի Հովհաննիսյան 0.83% 36.75%
2012 թ. խորհրդարանական ընտրություններ
Հայաստանի Հանրապետական Կուսակցություն 74.1% 44.2%
Բարգավաճ Հայաստան Կուսակցություն 0.8% 30.1 %

16. 6.1. Ի՞նչ կարելի է անել՝ առանց աչք
հանելու ունքերը ուղիղ պահելու համար:
Ազգային ժողովին՝
էլեկտրոնային քվեարկության իրավունք ունեցող արտերկրում
գտնվող քաղաքացիների շրջանակը փոխել,
օրենսդրական մակարդակում առավել մանրակրկիտ կարգավորում՝ ՝
բացառելով չվերահսկվող միջավայրում անցկացվող ինտերնետային
քվեարկության տարբերակը:
Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովին՝
հրաժարվել չվերահսկվող միջավայրում ինտերնետային
քվեարկության կազմակերպման մոտեցումից,
առավել թափանցիկ դարձնել էլեկտրոնային քվեարկության նոր
գործընթացը՝ ապահովելով մշակված միջազգային չափանիշներն և
սկզբունքները,
կատարելագործել էլեկտրոնային քվեարկության արդյունքների
ամփոփման և հատկապես վերահաշվարկի պայմանները

17. 6.2. Ի՞նչ կարելի է անել՝ առանց աչք
հանելու ունքերը ուղիղ պահելու համար:
Ինտերնետային քվեարկության մասնակիցներին, ԱԳՆ-ին
• վեր հանել գործող ինտերնետային քվեարկության համակարգի հետ
կապված ռիսկերը թե՛ դիվանագիտական անձնակազմի մոտ առկա
մտավախությունների և վստահության պակասի հետ կապված և՛ թե
հնարավոր հարձակումների, արդյունքների արտահոսքի հետ կապված,
• Ներկայացնել այդ մտավախությունները որոշում կայացնողներին՝ թեկուզ ոչ
հրակարակային եղանակով:
Դիտորդական կազմակերպություններին և շահագրգիռ այլ կողմերին
Մի կողմ թողնել խիստ սահմանափակ թվով մարդկանց վրա ազդող լինելու
հանգամանքը, ուշադրություն դարձնել բացահայտված և հնարավոր այլ
բացթողումներին,
Քանի դեռ գոյություն ունեցող կարգի չի վերանայվել ԿԸՀ կողմից, զարգացնել
բավարար կարողություններ՝ պատշաճ վերահսկողություն իրականացնելու
համար
Էլ ավելի մեծ ռիսկեր՝ այս համակարգը ընդլայնելու պարագայում: