3. Inleiding
Jodendom
• Joodse Gemeente, Amstelveen
Christendom
• Parochie van de heilige Johannes Evangelist, Den Bosch
• Russisch-orthodoxe kerk Heilige Nikolaas van Myra, Amsterdam
• Protestantse Gemeente, Houten
• The True Teachings of Christ’s Temple, Amsterdam-Zuidoost
Inhoud
Islam
• Al-Hikmah-moskee, Den Haag
• El Kabir-moskee, Amsterdam
• Alevitische Cultuur Vereniging, Rotterdam
Hindoeïsme
• Sewa Dhaam, Den Haag
• Sri Krishna Dhaam, Den Haag
Boeddhisme
• Buddharama-tempel, Waalwijk
• Fo Guang Shan He Hua-tempel, Amsterdam
Diensten en adressen
Verantwoording
4. Hangt alles wat we meemaken van toeval aan elkaar – of heeft het
leven zin en betekenis? Is alles tijdelijk en eindig – of bestaat er
een eeuwigheid? En waarom is er zo veel ellende in de wereld – of
is er een andere, betere wereld denkbaar?
Misschien laten al die grote vragen zich wel samenvatten in die
ene vraag: bestaat er een God?
Ook jongeren denken na over geloof en religie. Voor de meesten
blijft het antwoord op de vraag of God bestaat ergens hangen tus-
sen een ferm ‘God bestaat niet’ en een zweverig ‘Ik geloof wel dat
er iets meer is...’ – waarna het leven gewoon verder gaat.
Maar er zijn ook jongeren die de vraag of God bestaat volmondig
met ‘ja’ beantwoorden. Niet dat ze voor alle problemen een oplos-
sing hebben, of nooit meer twijfelen, maar ze geven religie wel
een bijzondere plaats in hun leven.
Dit boek gaat over jongens en meisjes die bewust voor een geloof
hebben gekozen en aansluiting hebben gevonden bij een religi-
euze traditie. In dit boek vertellen ze hun verhaal en laten ze ons
meekijken in hun wereld.
Met de vijf wereldreligies (jodendom, christendom, islam, hindoe-
isme en boeddhisme) als richtsnoer zijn in Nederland twaalf religi-
euze stromingen gekozen met een uitgesproken geloofsovertuiging
en veel actieve jonge leden. Bij elkaar laten ze zien hoe gevarieerd
en veelzijdig het religieuze landschap in Nederland is.
Binnen elke stroming is een portret gemaakt van een jeugdlid dat
in woord en beeld laat zien welke rol religie in zijn of haar leven
speelt. De jongens en meiden zijn gefotografeerd bij de beoefening
van hun geloof, tijdens een dienst, meditatie of ceremonie. Maar
ook hun omgeving is vastgelegd: het gezin, de clubjes en school.
En er is aandacht voor de persoonlijke voorwerpen die bij het
geloof horen, zoals een boek of beeldje, het huisaltaar of speciale
Inleiding
kleding.
Speciale dank gaat uit naar Jan de Jonge, Christopher Ayivor, Chama
In de teksten gaat het op de eerste plaats om het verhaal van de
jongeren: wat geloven ze, hoe dragen ze het uit en wat betekent
Bishesar, Hanah Menza en Ben Botchey, pastor Marc Timmermans,
hun geloof voor hen in het dagelijks leven.
Verder wordt iets verteld over de leer en ideeën van de religieuze
Wim Peeters en Annette Peeters-Wijkhuizen, lector Thomas Collord,
stroming waar ze bij horen. Meestal is het een verslag van de
dienst of ceremonie, met uitleg over de liturgie en aandacht voor
Willy Boersma, swami Janakinatha Dasa, Madhav Das en Radha
kunst en architectuur van de dienstruimte. Maar ook de klanken,
kleuren en geuren die bij de plechtigheid horen komen ter sprake.
Dasi, Kah-kin Yau, dominee Marieke Brouwer, Willem Toorop, Renny
Het is een sfeerimpressie, vermengd met achtergrondinformatie.
en Agnes van der Sleen, Albert Rietveld, Anchalee Pelzer, Vlad en
Met dit boek hebben we geen objectief overzicht of leerboek wil-
len maken. Het gaat om het in kaart brengen van een specifieke
Katja Dobrovinski, Deepak Bhagwanbali, Shifra Sjenitzer, rabbijn
groep jongeren die een fakkel overneemt die soms al duizenden
jaren wordt doorgegeven. In dit boek kiezen we partij voor de
Hans Groenewoudt, Moshe Godschalk, Adnan Yilmaz, Eliane en Rene
jongeren en hun werkelijkheid, die ligt in het schemergebied waar
de zichtbare en de onzichtbare wereld elkaar raken.
Driessen, Eric Jansen en May Suksathit-Jansen, Man Jung, Chueh
We laten daarbij vooral de lichte kant van religie zien: niet de
dogma’s, de regels en beperkingen, maar juist de vrijheid, de ver-
Hai, Sjanie van Maanen, Nik Berkouwer, Aaman Sulchan, Eddy en
innerlijking – desnoods de extase – en de waarde van traditie.
Wati Tjahjono, Mohamed Echarrouti, Moussa El Ksaihi en Khadija El
Peter Dellenbag, Anton Feddema, Klaas de Jong
Maimouni-El Ksaihi. En natuurlijk onze eigen achterban: Jancu, Jimi,
Hermien, Hilde, Mirjam, Esmee en Abel.
6. Joodse Gemeente
huis
Twee jongedames die de synagoge in Amstelveen regelmatig
bezoeken, zijn Sara Mushka (16 jaar) en Chaja Feige Jacobs (12).
Het huis van de zussen staat op een steenworp afstand van het
gebedsgebouw.
Naast de synagoge is ook het woonhuis voor de joden een speci-
ale plek. Dat is meteen al zichtbaar door een houdertje met een
Hebreeuwse tekst dat op de deurpost is gespijkerd. Chaja Feige
Amstelveen
vertelt over de betekenis: ‘Op onze deur hebben we een mezoeza.
De mezoeza is een kokertje met daarin een rolletje perkament
waarop een tekst uit de Thora
staat. Het beschermt onze wo-
ning en de mensen die er wonen.
Voor ons is elk huis met een
gebedsboek een heilige plaats.’
Bijna alles in de woning van Sara
en Chaja Feige verwijst naar
Israël en het joodse geloof: de
boeken, de schilderijen, de foto’s
en tekeningen aan de muur. En
op de achtergrond klinken de
laatste Israëlische hits. Alleen
de voetbaltafel die midden in de
kamer staat, valt een beetje uit
de toon.
Mezoeza.
De synagoge van de Joodse Gemeente in Amstel- slagen en vervolgingen deel uit van de joodse ge-
veen is een troosteloos gebouw. De muren zijn be- schiedenis.
most en op sommige plekken is het pleisterwerk
flink afgebrokkeld. En hoewel ze mooi aan het wa- Elke zaterdagochtend komen hier de mannen,
ter ligt, maakt de synagoge een gesloten indruk: er vrouwen en kinderen van de Joodse Gemeente bij
zijn weinig ramen en om het hele gebouw staat elkaar. Ze vieren dan de sabbat, de rustdag die op
een hoog hek. vrijdagavond direct na zonsondergang begint en
Iedereen kan de gebedsdiensten in de synagoge tot de zonsondergang van de volgende dag duurt.
bijwonen, maar bij de ingang staan twee bewa- Tijdens de sabbat is het bezoek aan de sjoel, zoals
kers die alle bezoekers controleren. Dat lijkt mis- de synagoge ook wordt genoemd, een belangrijk
schien overdreven in deze buitenwijk waar vooral moment.
oudere mensen wonen, maar de synagoge en haar
bezoekers worden regelmatig bedreigd. Want hoe In tegenstelling tot de grimmige sfeer rond het
verschrikkelijk het ook is, al eeuwen maken aan- gebouw is het binnen alsof je in een warm bad Voor in de synagoge staat de ark met de Thorarollen. Sara zegt daarover:
stapt. Hier kennen de mensen elkaar. De leden ‘Voor de ark hangt een gordijn, want je mag de rollen niet altijd zien omdat ze
vormen een hechte groep en delen hun geloof en heilig zijn. Als de rollen op de grond zouden vallen, zoals een keer is gebeurd
geschiedenis met elkaar. Want dat is een van de in een andere synagoge, moet iedereen in de hele stad drie dagen vasten.’
opvallende kenmerken van het jodendom: de ge-
schiedenis van het joodse volk en hun religie val-
len samen – de geschiedenis is hun geloof, zou je
kunnen zeggen.
Chaja, Alexander en Sara Mushka bij de synagoge.
7. sabbat ‘De volgende dag gaan we ’s morgens natuurlijk naar de syna-
De sabbat wordt niet alleen in de synagoge gevierd, maar ook goge. De dienst begint om negen uur met het ochtendgebed en
thuis. Elkaar aanvullend vertellen de zussen wat er allemaal op daarna wordt er uit de Thora gelezen. De meeste sjoelbezoekers
deze dag gebeurt. komen wat later binnendruppelen. Wij zijn meestal ook niet echt
‘De sabbat is voor ons een heilige dag. Op vrijdagmiddag wordt het de eersten; we zitten vaak nog lekker thuis wat op de bank voor
hele huis schoongemaakt en zetten we de kaarsen klaar, daarna we gaan.
gaan we lekker douchen en na zonsondergang, als de kaarsen
worden aangestoken, is de sabbat echt begonnen. Als we dan Het voorlezen uit de Thora wordt gedaan door de mannen die
aan tafel zitten, gaan we eerst lezen en bidden, en daarna worden dat kunnen, want het is best moeilijk om Oudhebreeuws voor te
het eten en de wijn gezegend. Tijdens het eten hebben we allerlei dragen. Daarna wordt er weer gebeden en houdt de rabbijn een
discussies en gesprekken. Mijn moeder wil graag dat we aan tafel drosje, dat is een korte preek. Vaak gaat het over iets religieus,
over de Thoratekst praten die de volgende dag in de synagoge zal maar het kan ook over een onderwerp gaan dat in het nieuws is.
worden gelezen, maar meestal gaat het over van alles en nog wat Als de dienst is afgelopen, houden we kidoesj. Dan komt ieder-
–bijvoorbeeld over de nieuwe president van Frankrijk, het six pack een bij elkaar voor een hapje en een drankje. Dat is hét sociale
van Brad Pitt en de mooie ogen van Orlando Bloom.’ moment van de week, je komt dan je vrienden en familie tegen.
Eigenlijk kent iedereen iedereen in de synagoge, want de meeste
mensen komen hier al hun hele leven.
’s Avonds na zonsondergang, als er drie sterren aan de hemel
staan, is de sabbat afgelopen. Dan verandert alles van iets heiligs
weer in iets normaals.’
Israël
Het land Israël speelt een belangrijke rol in het jodendom. Bijna
alle joden voelen zich verbonden met dit stukje grond in het Mid-
den-Oosten. Het is binnen hun geloof het Heilige Land – het land
dat hun door God is beloofd. Sara vertelt: ‘Israël heeft een specia-
le plek in ons hart. We voelen ons thuis in dat land en we hebben
de taal ervan op school geleerd; het Ivriet dat nu gesproken wordt,
lijkt erg op het oude Hebreeuws dat we uit de synagoge kennen.
En we hebben daar natuurlijk veel familie en vrienden. Maar dat
we van Israël houden, wil nog niet zeggen dat we het altijd eens
zijn met de politiek van Israël. Dat is een onderwerp waar we op
sabbat, als we aan tafel zitten, vaak over discussiëren.’
Rabbijn in de synagoge.
De zeshoekige gebedsruimte waar de aanwezigen God en het volk van Israël. Dit verbond houdt in
zich verzamelen, baadt in het daglicht dat bin- dat de joden zich aan de geboden van God zul-
nentreedt door twee opvallende kokers in het dak. len houden en dat God op zijn beurt gedurende
Alle mannen die aan de dienst deelnemen dragen de hele geschiedenis voor het volk zal zorgen. De
een witte gebedsmantel, de talliet, en als hoofd- Thora is wat alle gelovige joden verbindt, waar ze
bedekking een keppeltje. Ook aan de bezoekers ook wonen en leven.
wordt gevraagd een keppeltje te dragen.
Zoals alles in de synagoge hebben deze kleding- Tijdens de dienst wordt de Thora plechtig uit de
stukken een symbolische betekenis. De talliet her- ark gedragen en met zorg op de verhoogde lees-
innert aan de bescherming die de joden van God mannen staan met de handen in de zakken tegen tafel, de bima, uitgerold. Op zangerige toon lezen
genieten en het keppeltje laat zien dat er iets ho- de muur geleund of zitten ontspannen, soms een enkele mannen een passage voor, waarbij ze de
ger bestaat dan de mens -namelijk God. beetje onderuitgezakt, op hun stoel – niet verveeld, tekst aanwijzen met een jad (een zilveren aan-
maar alsof ze thuis zijn. wijsstokje in de vorm van een hand) – de tekst is
Al meer dan duizend jaar is de synagoge de plaats heilig en mag dus niet worden aangeraakt!
van studie en gebed voor de joden. Elk woord en Voor in de ruimte staat de ark – een houten kast, Na het voorlezen klinken er gebeden voor Israël
elke handeling is vastgelegd en iedereen kent hier afgesloten met een zwaar, donkerrood gordijn en de soldaten van Israël, maar ook wordt de
zijn rol. Maar tegelijk is het lekker rommelig. Tij- waarop met goud- en zilverdraad een Hebreeuwse naam van koningin Beatrix genoemd. Tijdens het
dens de dienst rennen er kinderen rond en soms tekst is geborduurd. Dit is de heiligste plek van bidden trekken sommigen de talliet ver over hun
beginnen mannen een praatje met elkaar. Maar als de synagoge; er wordt een handgeschreven exem- hoofd en bewegen ritmisch mee op de geprevelde
het te onrustig wordt, roepen de leden elkaar net plaar van de Thora bewaard. In de oude Thora- woorden. Aan het einde van de dienst dragen de
zo makkelijk weer tot de orde. teksten staat de geschiedenis van het Joodse volk mannen de Thora met evenveel zorg weer naar de
Alles in de sjoel gaat heel vanzelfsprekend en beschreven, net als de wetten en leefregels van ark. En zo wordt elke sabbat het verbond tussen
iedereen voelt zich zichtbaar op zijn gemak. De het joodse geloof. Het zijn de afspraken tussen God en het volk van Israël levend gehouden.
De Thora-rol wordt na het gebed teruggezet in de ark.
8. Bijna alle joden vinden het belangrijk om regelmatig naar Israël te
gaan, soms ook om zich daar te vestigen. Ook Sara voelt dat zo:
‘Israël is voor ons het Heilige Land en daar horen we eigenlijk te
wonen. Dat is ook wat we de kinderen binnen de jeugdvereniging
meegeven. Ik denk er zelf ook over om naar Israël te gaan. Als ik
eindexamen heb gedaan wil ik daar in ieder geval een jaar gaan
leven en dan kijk ik wel verder.’
Messias
Die wens om in Israël te wonen heeft ook een religieuze beteke-
nis. De zussen leggen uit waarom: ‘We willen het liefst allemaal
terug naar Israël, omdat onze geschiedenis zich daar afspeelt en
de joodse geboden juist daar het best nagevolgd kunnen worden.
Maar we willen ook dichtbij zijn als de Messias, de Verlosser,
komt.’
Het doel van het geloof is om de komst van de Messias voor te
bereiden. De Messias is de door God gezonden profeet die uitein-
delijk vrede op aarde zal brengen.
Chaja Feige vertelt wat dat betekent: ‘Alle gelovige joden streven
ernaar om zich zo goed mogelijk aan de Wet te houden. Door een
goed mens te zijn, door te leven naar de geboden uit de Thora,
zorg je ervoor dat de komst van de Messias voortdurend nadert.
Als de Verlosser uiteindelijk verschijnt, zullen alle problemen
voorbij zijn. Alle oorlogen zullen dan eindigen en alle zieken zullen
beter worden. En als de Messias komt, gaat iedereen terug naar
Israël. Alle niet-joden trekken dan weg en de tempel zal weer in
Jeruzalem komen te staan. (Vroeger stond de tempel in Jeruzalem
als het belangrijkste heiligdom en het middelpunt van het geloof.)
In de hemel bouwt God al aan de nieuwe tempel. Elke keer dat we
iets goed doen legt God er een steen bij, en als we iets fout doen
haalt hij er een steen af. Dus hoe meer goede dingen we doen,
des te eerder komt de tempel.’ Een zelfgemaakte poster in de jeugdvereniging herinnert aan de stichting
van de staat Israel, in 1947.
De Joodse Gemeente heeft verschillende actieve jeugdverenigingen. Elke sabbat,
na de dienst, komen alle kinderen van 7 tot 16 jaar bij elkaar. Sara is een van de
leidsters van de jeugdvereniging Bne Akiwa: ‘We beginnen samen met zingen en
daarna wordt het middaggebed gezegd. We willen de kinderen vooral laten merken
dat het joodse geloof bij hen hoort. Maar we snoepen ook lekker of kijken na sabbat
een leuke film.’ Er worden ook andere activiteiten georganiseerd.
Chaja Feige: ‘We zijn met de jeugdvereniging naar een ramshoornfabriek geweest en
hebben daar zelf een ramshoorn gemaakt. Het was veel werk, maar hij doet het echt.
Je kunt erop blazen en er komt een toon uit. Hij wordt gebruikt bij Nieuwjaar en dat is
de aankondiging dat de Hoge Feestdagen eraan komen.
9. Een jongen wordt bar mitswa op zijn 13de verjaardag (en meisjes bat mitswa op hun
12de). Voor de synagoge ben je dan volwassen en hoor je helemaal bij de gemeen-
schap. Bij het vieren van bar mitswa wordt de jarige voor het eerst naar voren geroepen
om uit de Thora te lezen. Alexander Driessen komt in de dezelfde synagoge als Sara
en Chaja Feige. Hij zegt over zijn bar mitswa: ‘Bar betekent “zoon” en mitswa is “wet”.
Je wordt dus “zoon van de Wet” en dat betekent dat je verantwoording neemt voor je
daden. Als je voorleest, staat je vader naast je. Hij zegt dan dat je nu volwassen en ver-
antwoordelijk bent. Als je bar mitswa bent, mag je de talliet dragen. Je kunt ook worden
opgeroepen om bij het gebed aanwezig te zijn, want er moeten altijd tien mannen bij
zijn als de Thora wordt gelezen.’
10. Chanoeka is het feest van de lichtjes. Het feest duurt acht dagen en elke dag wordt een kaars
van de chanoekia (een negenarmige kandelaar) aangestoken. Ook met dit joodse feest wordt een
gebeurtenis uit de geschiedenis herdacht. Nadat in 165 voor Christus de tempel in Jeruzalem door
de Grieken was veroverd, besloot een groepje joden terug te slaan. Na een lange en bloedige strijd
lukte het hun om de tempel terug te winnen. Toen de tempel opnieuw werd ingewijd, bleef de hei-
lige kandelaar acht dagen branden op één klein vaasje olie.
Tijdens de chanoekaviering in de jeugdvereniging wordt een kaars van de kandelaar aangestoken
onder het uitspreken van een zegen. Na dit plechtige moment begint het feest. Een swingende
band speelt klezmermuziek en in het midden van de zaal dansen de jongeren in een kring. Tijdens
het feest worden heerlijke gevulde oliebollen rondgedeeld – een traditionele tractatie.
11. Volgens een voorschrift uit de Thora moeten
melk en vlees in de keuken volkomen geschei-
den zijn. Er zijn twee aanrechten nodig, twee
fornuizen, losse afwasbakken en twee sets pan-
nen, borden en bestek.
De joodse feestdagen herinneren aan de belangrijke gebeurtenissen uit de
Alexander zit op de Joodse Scholengemeen- Thora. Zo wordt op Soekot (het Loofhuttenfeest) herdacht dat het Joodse
schap Maimonides in Amsterdam. Elke ochtend volk 40 jaar lang door de woestijn moest zwerven, nadat ze door Mozes uit
wordt hier het gebed gehouden en uit de Thora de slavernij in Egypte waren bevrijd. Zij leefden toen in hutten gemaakt van
gelezen. En net als in de synagoge zitten de palmbladeren. Tijdens Soekot bouwen veel joodse gezinnen een hut in hun
jongens en meisjes apart. tuin of woning. Tijdens de feestweek wordt in de hut gegeten en geluisterd
naar de verhalen over de tocht van de joden door de woestijn.
Sara Mushka en Chaja samen met hun moeder.
12. In de synagoge zitten de mannen en de vrouwen niet bij elkaar. Er staat in de gebedsruimte
een half doorzichtige afscheiding waarachter de vrouwen zitten. Vrouwen zijn in het joden-
dom gelijkwaardig aan de man, maar ze hebben een andere rol.
‘De Joodse Gemeente is streng. We zijn niet de strengste joodse groep, maar wel behoor-
lijk. In de synagoge bijvoorbeeld zitten op sabbat de mannen en de vrouwen gescheiden. We
zitten apart in de synagoge omdat alle aandacht op God gericht moet zijn; we moeten niet
afgeleid worden door de jongens, en de jongens niet door ons,’ zegt Sara. En Chaja Feige
vult aan: ‘De mannen hebben de belangrijkste rol in de dienst. De hele dienst wordt door
mannen geregeld, maar zonder de vrouwen zou het een saaie bedoening zijn.’
14. Parochie van de heilige
Johannes Evangelist
gezin
Thérèse en Gabriëlle Peeters zijn een tweeling van 16 jaar. Ze ko-
men uit een katholiek gezin in Den Bosch en de kerk staat in het
middelpunt van hun leven. Op het plein voor de Sint-Jan vertellen
ze over hun geloof.
‘We zijn thuis met z’n achten – we hebben twee zussen en vier
broers. Onze ouders hebben ons altijd vrijgelaten wat betreft het
geloof, maar we hebben er toch allemaal voor gekozen om net als
zij, rooms-katholiek te worden.
Den Bosch
Het geloof speelt dan ook een grote rol in ons gezin – we zijn op
allerlei manieren met de kerk verbonden. Onze ouders zijn bijvoor-
beeld actief als vrijwilligers binnen onze kerk. Ze bereiden stellen
die gaan trouwen, voor op het kerkelijk huwelijk. En onze oudste
broer studeert voor priester in Rome; hij wil missionaris in Siberië
worden. Wij zelf gaan vaak naar de kerk om de mis te vieren, niet
Een kranten-
bericht over
de broer van
de tweeling,
voor zijn
vertrek als
missionaris
naar Siberië.
In Den Bosch staat de basiliek van Sint-Jan. Het ria en Johannes de Evangelist, naar wie de kerk
prachtige kerkgebouw met zijn hoge toren is het vernoemd is. Op de luchtbogen worden middel-
middelpunt van de stad. De kerk is gebouwd in eeuwse beroepen uitgebeeld en hoger op het ge-
de gotische stijl uit de middeleeuwen. Die kun bouw zijn waterspuwers te vinden in de vorm van
je herkennen aan de spitsvormige vensters en de duiveltjes. Maar monsters, mensen of heiligen,
luchtbogen die als een soort insectenpoten de bui- alle beelden verwijzen naar de functie van het ge-
tenmuren steunen. bouw als kerk, als het huis van God.
Het meest opvallend aan het gebouw zijn de hon-
derden beeldhouwwerken waarmee het versierd Wie over de uitgesleten drempel stapt, treedt in
is. Het is een bonte optocht van heiligen, mensen de voetsporen van de ontelbare kerkgangers die
en monsters. Zo zijn er beelden van Jezus, Ma- hem de afgelopen achthonderd jaar zijn voorge-
gaan. Achter het portaal ligt een schemerige ruim-
te, verlicht door honderden kaarsen en gekleurde
lichtvlekken die ontstaan door het licht dat door
de gebrandschilderde ramen naar binnen valt. Net ‘We zijn in 2005 op de Wereldjongerendag in Keulen geweest. De Wereldjongerendag was
als de buitenkant is ook het interieur één groot heel leuk, er waren echt heel veel mensen, ongeveer één miljoen. Als je met zoveel bent, is
kunstwerk, nu met schilderijen, beelden en ver- het op de een of andere manier makkelijk om in God te geloven. Iedereen om je heen is dan
sierde voorwerpen. gelovig en dat maakt het heel vanzelfsprekend.
Dit is het Tientje. Dat heeft iedereen die aanwezig was op de Wereldjongerendag, gekregen
Pastor Timmermans is als geestelijke verbonden als herinnering. Het Tientje bestaat uit kralen. Het zijn de kralen van de rozenkrans, die ka-
aan de Sint-Jan. Hij legt uit waarom er in de kerk tholieken bij het bidden gebruiken. Bij elk kraaltje doe je een gebed. De kralen van het Tientje
zo veel kunst te zien is: ‘Kunst en cultuur hebben hebben vijf verschillende kleuren. Het zijn de kleuren van de verschillende werelddelen. Als
altijd een belangrijke rol gespeeld in de katholieke we het Tientje gebruiken om te bidden, bidden we zo allemaal voor elkaar.’
15. alleen op zondag. Soms ook met broers of zussen. We vinden de
ochtendmissen ook wel makkelijk omdat ze niet zo lang duren.
We hebben er geen moeite mee om te vertellen dat we gelovig
zijn, als het zo ter sprake komt. Vaak is het juist leuk om over het
geloof te vertellen, omdat je zo anderen misschien iets kunt laten
zien van hoe mooi God het leven maakt. Het is sowieso niet moei-
lijk om in onze omgeving over het geloof te praten. We zitten op
een katholieke school en de meeste kinderen die we kennen zijn
ook gedoopt en gevormd. ’
geloof
‘Het is niet één bepaald moment dat we voor het geloof hebben
gekozen, dat is in de loop van de jaren zo gegroeid. Als kind ge-
loofden we natuurlijk in God omdat onze ouders ons dat leerden.
Daarna zijn we steeds meer zelf tot de ontdekking gekomen dat
God er is en dat Hij van ons vraagt iets te doen met het leven dat
Hij ons heeft gegeven. Het belangrijkste in ons geloof is het besef
dat God bestaat, dat Hij er voor ons is en dat Hij zijn enige Zoon Meestal zingen we geestelijke liederen, en heel soms iets we-
voor ons gegeven heeft, die voor onze zonden is gestorven. Dit ge- reldlijks. Het koor bestond al in de 13de eeuw en we zingen nog
tuigt van een grote liefde van God voor ons, waar je niet omheen steeds wel eens stukken uit die tijd, maar een groot deel van ons
kunt. Wij geloven ook dat je uiteindelijk in de hemel zult komen, bij repertoire is modern. Er zijn ook componisten die speciaal voor
God, en dat het leven dus niet eindig is. Natuurlijk zijn er momen- ons koor een werk hebben geschreven.
ten waarop je twijfelt, bijvoorbeeld wanneer je het moeilijk hebt, Naast het koor, waar we elke week een avond voor repeteren,
als je teleurgesteld bent of dingen niet begrijpt. Maar iedereen doen we ook mee aan andere activiteiten van de kerk. We zitten
twijfelt weleens. Ik denk dat als het verlangen naar God in je hart in de tienergroep die door pastor Timmermans wordt geleid. Elke
blijft, je weer terugkomt bij het geloof. We hebben bovendien ook twee weken komen we bij elkaar en dan praten we over teksten
veel mensen om ons heen die een voorbeeld zijn in het geloof.’ uit de Bijbel, over goed en kwaad of over de betekenis van kerke-
lijke feesten als Pasen en Pinksteren.’
koor
kathedraal
‘We zingen allebei in de Schola Cantorum, het koor van de Sint-
Jan. In de kerk begeleiden we één keer per week de mis. We ‘Het kerkgebouw van de Sint-Jan is heel mooi. Een heleboel
geven ook speciale concerten, zoals met Kerstmis, en soms zingen mensen hebben meegebouwd aan deze kerk en hebben hun best
we in andere kerken. gedaan om het huis van God zo mooi mogelijk te maken. Maar
Pastor Timmermans
Kerk. Het is makkelijk om je in een omgeving van worden, brak hij het brood en zei: ‘Dit is mijn
schoonheid te richten op het Hogere. De schoon- lichaam.’ Toen nam hij de kelk met wijn en zei:
heid van het gebouw, de beelden en alle andere ‘Dit is mijn bloed.’ En hij deelde het uit aan zijn
voorwerpen, maar ook de schoonheid van de volgelingen met de opdracht dit telkens te herha-
plechtigheden, zijn een opstapje naar God.’ len om zich Hem te herinneren. Voor de gelovigen
verandert het brood en de wijn tijdens de mis écht
Dagelijks komen honderden, soms duizenden, ge- in het lichaam en bloed van Jezus. Voor ons is de
lovigen naar de kerk om de heilige mis te vieren mis een wonder dat we elke dag vieren.’
– het belangrijkste ritueel van de katholieken.
De mis begint met een rondgang van de geeste- Als het brood en de wijn zijn gezegend, wordt het
lijken door het kerkgebouw, waarbij een zilveren brood gebroken; dan komen de kerkgangers naar
kruisbeeld van Jezus wordt meegedragen. Dan voren en krijgen ze een stukje ervan. Tegen elke
betreden ze het hoogaltaar, het heiligste gedeelte gelovige wordt daarbij gezegd: ‘Het lichaam van
van de kerk. Terwijl uit het wierookvat de rook Christus’, als herinnering aan de betekenis van
omhoogkringelt die de ruimte vult met een scherp- het ritueel. Pastor Timmermans: ‘Door het eten
zoete geur, begint de priester de dienst met een van het brood veranderen de gelovigen, omdat ze In de katholieke Kerk zijn verschillende momenten waarop jongeren in de vorm van een plechtig-
kruisteken en het voorlezen van enkele verzen uit één worden met Jezus.’ heid een speciale band aangaan met God en de Kerk. Dit zijn de zogenaamde initiatierituelen: het
de Bijbel. doopsel, het vormsel en de eucharistie. De tweeling legt uit wat ze betekenen.
Het gebouw met zijn beelden en schilderijen, de ‘Het doopsel is het eerste sacrament. Door het doopsel word je in de kerk opgenomen – dan word
Ook pastor Timmermans draagt regelmatig de mis Bijbel waaruit gelezen wordt, de priesters die de je kind van God.
op: ‘We vieren de mis al sinds de katholieke Kerk dienst leiden en de gelovigen die zingen en bid- Het vormsel is de zegening van Gods heilige Geest; dat is het moment waarop je bewust voor God
bestaat. Tijdens de laatste maaltijd die Jezus met den: allemaal hebben ze een rol in de plechtigheid, kiest. Je moet dan het geloof niet alleen voor jezelf houden, maar ook aan anderen doorgeven.
zijn volgelingen had, voordat hij gekruisigd zou die al tweeduizend jaar zo wordt uitgevoerd. In de eucharistie, of communie, komt God naar ons toe in de vorm van brood en wijn.
16. eigenlijk is het gebouw niet het belangrijkste. De wierook en de
beelden zijn niet de essentie, het draagt alleen maar bij.
De mensen zijn altijd belangrijker dan de kerk, ook al is het ge-
bouw nog zo mooi. Misschien hadden het gebouw, en de schilde-
rijen en beelden vroeger een andere rol omdat de mensen toen
niet konden lezen. Dan werd het verhaal verteld aan de hand van
de afbeeldingen in bijvoorbeeld de ramen.
Op de Wereldjongerendag bijvoorbeeld was er helemaal geen kerk.
We vierden toen de mis met een miljoen jongeren in de buiten-
lucht. Eigenlijk zijn de mensen dan de kerk en heb je geen gebouw
nodig. Ook de missen die we met jongeren houden als we op
Elke parochie heeft een gilde. Het gilde is de
kamp zijn, al zijn ze nog zo eenvoudig, vinden we eigenlijk bijzon-
symbolische verdediger van de kerk en de bis-
derder dan de diensten in ons kerkgebouw.’
schop. Tijdens de mis brengen ze met vaandels
en trommels hulde aan de kerk.
Voor het begin van de mis maken de geestelijken een rondgang door de kerk.
17. Het Schola Cantorum is het koor van de Sint-Jan. Ze begeleiden
elke zondag de mis, maar er wordt ook in andere kerken gezongen
en er worden speciale concerten gegeven.
18. In de Maria-week worden duizenden kaarsjes voor de moeder van Jezus opgestoken.
19. ‘Dit is een prentje van paus Benedictus XVI. We hebben het gekregen tij-
dens een uitwisseling van onze klas met een school in Italië. Er staat in het
Italiaans:
Lieve jongeren,
heb geen angst voor Christus: hij neemt niets maar geeft alles.
Wie zich aan hem geeft, ontvangt in honderdvoud terug
Open de poort voor Christus en je zult het ware leven vinden.
We zijn afgelopen zomer in Italië op kamp geweest met ongeveer 250 katho-
lieke jongeren uit Zuid-Italië. Daar waren deze regels van paus Benedictus
het thema. Voor ons betekenen ze dat het geloof je niets afneemt. Je wordt
in het geloof nergens toe gedwongen. Maar je moet bedenken dat je alles
van God hebt gekregen. Christus neemt niets, maar geeft alles. Hij heeft
Op de Katholieke Jongerendag komen duizenden jongeren bijelkaar voor muziek, zelfs zijn leven voor ons gegeven. Dus als je iets doet voor God en je mede-
workshops en theater. Aan het eind van de dag wordt een mis opgedragen. mens, krijg je het honderdvoudig terug.’
21. Russisch-Orthodoxe Kerk
Heilige Nikolaas van
Myra Amsterdam vrienden
Tijdens de dienst wordt de priester geholpen door twee jonge
altaardienaren die zijn gekleed in een prachtig goudgeel gewaad.
Het zijn Daniel (12 jaar) en Roeslan (11 jaar). Na de dienst
zwerven de jongens door het grote kloostergebouw dat bij de kerk
hoort. In een van de kamers ploffen ze neer op een bank. ‘Deze
kamer is onze lievelingsplek. Hier zitten we vaak met een zak chips
elkaar dingen te vertellen,’ zegt Daniel.
‘Wij zijn beste vrienden, maar we zien elkaar maar één keer per
week, in de kerk. Ik woon in Amsterdam en Daniel helemaal in
Teteringen, vlak bij Breda. Maar soms ga ik bij Daniel logeren,’
vertelt Roeslan.
De jongens vinden het geen probleem om over hun geloof te pra-
ten. Daniel zegt: ‘Ik zit op een katholieke school, maar ze hebben
er geen moeite mee dat ik orthodox
ben. Ik ben ook niet zo stil en ben er
gewoon trots op dat ik bij deze kerk
hoor. Er zijn soms wel kinderen die
niet geloven en die stomme dingen
zeggen. Maar dat interesseert mij
niet zoveel… Hoe kan het dat je níét
in God gelooft? Het is voor mij heel
vanzelfsprekend.’
Dit is Roeslan
Roeslan, de vriend van Daniel.
‘Een stukje hemel op aarde’, zo omschrijven de
gelovigen van de Russisch-orthodoxe kerk Heilige
Nikolaas van Myra in Amsterdam hun eredienst.
Als je hier op een zondagochtend binnenstapt,
kan het bijna niet anders dan dat je onder de in-
druk raakt van de schoonheid van de liturgie, de
kleurrijke kleding van de priesters, het meerstem-
mige koor en vooral de prachtige iconen die aan
de muren hangen.
De bezoekers van de kerk vormen een internatio- zegt lector Thomas Collord (lector betekent ‘lezer’;
naal gezelschap. Er komen onder anderen Russen, hij leest tijdens de dienst een gedeelte voor uit de
Nederlanders en een groep Eritreeërs, van wie de Bijbel).
vrouwen gehuld zijn in witte gewaden en enkelen
een kruisteken op hun voorhoofd hebben getatoe- In het ruime middenschip van de kerk volgen de
eerd. En er zijn opvallend veel jonge gezinnen, gelovigen staande de dienst. ‘Wij geloven dat God
die soms met een kinderwagen en alles wat daar- tijdens de dienst in ons midden is. Uit beleefdheid
bij hoort de kerkruimte binnenrijden. De kleine staan we al op voor een gast die binnenkomt, dan
kinderen spelen tijdens de dienst op de vloer of kun je voor God toch niet blijven zitten?’ zegt lec-
dromen weg bij het kaarslicht. tor Thomas. Dat de mensen staan maakt de dienst
‘De gemeenschap is de laatste jaren sterk gegroeid ook levendig. De meeste kerkgangers concentreren
en juist veel jonge families weten de weg naar zich op de liturgie, maar het is ook mogelijk om
onze kerk te vinden. Ondanks de verschillen in even naar elkaar toe te lopen en een paar woorden
leeftijd en afkomst zijn we een zeer hechte groep,’ te wisselen of handen te schudden.
22. altaardienaar
Alles wat zich rond het altaar afspeelt, is een symbolische afspie-
geling van de hemel – net als de iconen. ‘Als er uit de Bijbel wordt
gelezen, staan wij ernaast en dragen we de kaarsen. We zijn dan
eigenlijk engelen,’ legt Daniel uit.
Maar de altaardienaren hebben ook nog een paar andere taken.
‘We zijn de hulpjes, zou je kunnen zeggen. We helpen bijvoor-
beeld met het snijden van het brood en we moeten na de dienst
schoonmaken en afwassen – niet de allerleukste klusjes… We
kennen de dienst heel goed en we weten precies wanneer we wat
moeten doen; ik doe het al zes jaar,’ zegt Daniel.
‘En het is vooral heel belangrijk dat we stil zijn,’ zegt Roeslan met
een knipoog.
goddelijke liturgie
Traditie speelt een belangrijke rol in de orthodoxe kerk. De liturgie
bestaat al sinds het begin van het christendom en is bijna onver-
anderd gebleven. De kerk wil met opzet zo dicht mogelijk bij de
eredienst uit het verleden blijven. Het idee daarachter is dat de
Waarheid (met een hoofdletter) buiten tijd en ruimte ligt: wat toen
Waar was, is nu nog steeds Waar.
Lector Thomas Collord
Lector Thomas.
de iconen weerspiegelt het licht van de honder- ‘Maar eigenlijk zijn de wonderen het minst be-
Voor in de kerk, op een iets verhoogd podium, den kaarsen die door de gelovigen in de kerk zijn langrijk,’ zegt de lector. ‘Het gaat om het gesprek
bevindt zich het altaar. Hier wordt langzaam en aangestoken. De schilderijen hebben voor de ge- dat door bemiddeling van de iconen tussen God
plechtig de mis opgedragen. Geassisteerd door lovigen een speciale betekenis. Het zijn een soort en de mensen ontstaat. Het begint met de blijheid
twee altaardienaren bereidt de priester de eucha- vensters waardoor je een glimp van de hemel kunt die de schoonheid van de icoon opwekt, maar het
ristie – het brood en de wijn die voor de gelovigen opvangen. Je kunt de heiligen die zijn afgebeeld gaat uiteindelijk om het gebed – om dichter bij
tijdens het ritueel in het vlees en bloed van Jezus leren kennen door voor de icoon te bidden. Voor God te komen. Dit is een zeer oude traditie, die
veranderen. Tijdens de hele dienst klinkt het ge- de gelovigen vormen de schilderijen zo een ver- nog steeds leeft.’
zang van een klein a-capellakoor dat bij het altaar binding tussen hemel en aarde.
staat. Ook in de kerk Heilige Nikolaas van Myra wor-
Als je goed kijkt, zie je hoe geraffineerd de iconen den de iconen intens aanbeden. De kerkgangers
Maar het meest opvallend in de kerk zijn toch zijn geschilderd. De heiligen zijn opzettelijk plat op het onderwerp dat hij schildert. De iconen- kussen de afbeeldingen of blijven met hun hoofd
wel de vele iconen: schilderijen van Jezus, Ma- en zonder diepte afgebeeld: de plooien van hun schilder bedenkt ook zelf bijna geen voorstellin- tegen de iconen gebogen staan bidden, terwijl het
ria en heel veel heiligen, die in een lange rij aan kleding hebben geen schaduw en bestaan enkel gen, maar hij houdt zich aan de traditie, die voor- koor zingt: ‘Heilig, heilig, heilig.’
de muren hangen. Het overdadige bladgoud van uit lijnen. Maar tegelijk wekt de gouden achter- schrijft hoe de heiligen moeten worden afgebeeld.
grond de indruk van een onpeilbare diepte. Die
tegenstelling tussen de platte figuren en de onein- Dat iconen een speciale plaats hebben in de Rus-
dige ruimte maakt de iconen tot een voorstelling sisch-orthodoxe Kerk blijkt wel uit de wonderver-
die niet van deze wereld lijkt. halen die over de schilderijen verteld worden. Zo
Het vervaardigen van de panelen is een langdurig zijn er gelovigen die afbeeldingen van Maria heb-
proces. Ze worden laag voor laag geschilderd, van ben gezien, waarop ze op onverklaarbare wijze
donker naar licht. De schilder zal tijdens het werk begon te huilen en waarbij haar tranen als geu-
gebeden opzeggen en moet zijn gedachten richten rende mirre langs de icoon stroomden.
23. Samen met lector Thomas vertellen de jongens wat er op zondag
gebeurt: ‘De Goddelijke Liturgie, zoals we de dienst noemen,
bestaat uit drie delen. Het eerste deel heet de Liturgie van het
Offer. Dan wordt het brood en de wijn klaargezet en wordt ge-
beden voor de levenden en overledenen van wie de namen door
de gelovigen op briefjes zijn gezet. Dan volgt de Liturgie van het
Woord waarin de priester vertelt over het leven van Jezus. Met
een mooi, langzaam lied begint daarna het laatste gedeelte: de
Liturgie van de Gelovigen. Dit is het heiligste deel van de dienst
– op het altaar veranderen het brood en de wijn in het lichaam en
bloed van Christus. Het gordijn voor het altaar is dan gesloten; de
kerkgangers kunnen niet zien wat er gebeurt omdat het heilig is.
Daarna komt iedereen naar voren en worden de wijn en het brood
uitgedeeld.’
iconen
Ook voor de jongens spelen de iconen een belangrijke rol. Daniel
vertelt over de iconen bij hem thuis: ‘We hebben thuis heel veel
iconen. In de woonkamer, in de slaapkamers, eigenlijk in alle ka-
mers van het huis. Bij elkaar hebben we er wel een stuk of veertig,
schat ik. Ik heb zelf zeven iconen op mijn slaapkamer. De grootste
icoon in huis is die van Maria, de moeder van Jezus, en die staat
in de woonkamer.
Bidden is een soort gesprek met God, of met de heiligen op de
iconen. Mijn vader bidt elke ochtend voor de iconen. Ik bid dan
meestal niet mee. Samen bidden doet me niet zoveel. Ik doe het
meestal voor mezelf, bijvoorbeeld op mijn kamer.
Ik geloof echt in de iconen. Je kunt die persoon bereiken door de Het is een traditie in de kerk dat bij de naamgeving van kinderen wordt ge-
icoon. De heiligen staan dichter bij God en kunnen aan Hem vra- keken naar de kerkkalender en dat ze worden vernoemd naar de heilige die
gen of Hij je gebed wil verhoren – dat het uitkomt. Je weet nooit op dezelfde dag herdacht wordt. Ook krijgen alle pasgeborenen een icoon
zeker of je krijgt wat je vraagt. Misschien wel, misschien niet. Het van hun naamheilige. Daniel is vernoemd naar de heilige Daniel van Mos-
ligt ook aan mezelf; als ik veel heb gescholden of ruziegemaakt, kou, de stichter van de Russische hoofdstad. Trots laat hij de icoon zien:
zou het niet logisch zijn als God me zou belonen.’ ‘Dit is mijn mooiste icoon. Ik heb deze icoon van mijn ouders gekregen en ik
heb hem al mijn hele leven.’
Aan het begin van de dienst is het gordijn nog dicht.
