1. Van zaadje tot kopietje
Goed papier kiezen, dat valt nog niet mee. De duurzame papierwereld is een bos, waarin je makkelijk verdwaalt. Nederland telt in totaal zo’n 325 duizend personeelsleden bij de Rijksoverheid en lagere overheden...
Het kostte de Rabobank twee jaar om weloverwogen te besluiten alle bankafschriften op FSC-papier af te P+ volgde de hele keten van papierproductie, van dennenzaadje tot oud papier. Op bezoek in de papierfabriek
drukken. Fortis en ABN Amro volgden. Maar waar baseerden zij hun keuze op? Dat is erg interessant voor de Husum van M-real in Midden-Zweden bleken veel ‘waarheden’ over papier niet meer dan een geloof te zijn.
overheid, die in 2010 duurzaam gaat inkopen, wetende dat elke ambtenaar 57 kilo papier per jaar gebruikt. Grauw of romig gekleurd papier milieuvriendelijker dan hagelwit papier? Nonsens!
38 39
P+ PEOPLE PLANET PROFIT + MEI + JUNI 2007 + DOSSIER DOEN
P+ PEOPLE PLANET PROFIT + MEI + JUNI 2007 + DOSSIER DOEN
Door Jan Bom
Fotografie door Mischa Keijser
Alles wat u dacht over papier te weten, maar wat niet klopt

2. Geloof: De aarde ontbost in rap tempo Geloof: Bossen zijn de longen van de wereld
Werkelijkheid: In Europa neemt het aantal bomen toe Werkelijkheid: Volgroeide bomen nemen geen CO2 meer op
40 41
P+ PEOPLE PLANET PROFIT + MEI + JUNI 2007 + DOSSIER DOEN
P+ PEOPLE PLANET PROFIT + MEI + JUNI 2007 + DOSSIER DOEN
et geluid van de zaagmachine is zijn bijzondere groepen bomen gezien. Ook
H gewelddadig. De arm grijpt een der-
tigjarige boom bovenaan de stam
vast. De kop knapt als een luciferhoutje af. De
zaagkop roetsjt zo’n drie meter naar beneden,
die blijven staan. Ook bij de eindkap blijft
zeker 5 procent van de bomen staan. Die gun-
nen we de eeuwigheid, lachen de Zweden.
Langs riviertjes geen kap. Nooit zal er geoogst
en passant alle zijtakken van de stam strip- worden in stukken bos waar vogels broeden,
pend. Houdt even halt. Een stuk stam valt of dieren een hol hebben. Voor een deel staan
omlaag. Nog eens. En daar ligt deze FSC-gecer- deze vereisten in de Zweedse boswet, maar de
tificeerde boom, in goed en wel een minuut Forest Stewardship Council (FSC) heeft daar
geheel geknipt en geschoren. Het hout voor nog eens extra voorwaarden aan gesteld. Geen
deze eerste dunningsoperatie is bestemd voor gebruik van genetisch gemodificeerd plant-
de papierfabriek Husum van M-real, een van materiaal. Nee, allicht niet. De Zweden kijken
twee grootste papierfabrikanten ter wereld. wel lekker uit. Met zo’n langzaam groeiend
Ondertussen heeft de computer in de cockpit gewas als bomen weet je misschien pas over
geregistreerd op welke plek de boom is geveld vijftig jaar of je een zeperd haalt. De volgroei-
en hoeveel kubieke meter hout de stam bevat. de bossen die nu worden geoogst, zijn met
Lijnen op het scherm geven de exacte coördina- hun honderd jaar zelfs veel en veel ouder dan
ten aan, waar de tractor smalle paden door het welk bosbouwcertificaat ook. Bomen in tropi-
Een deel van 330 miljoen naaldbomen, die dit jaar in Zweden de grond in gaan. bos trekt. Het totaal lijkt op de plattegrond van sche landen worden al na tien jaar geoogst,
Manhattan, met langgerekte blokken. rand van het meer is bij nauwkeurige inspec- zoals de eucalyptus. Daar kijken de Zweden
egin tegen Zweden eens over de drin- Maar in Europa kwam er in de afgelopen vijf- lucht te halen? Hahaha. “Per jaar leveren wij De plaatsen waar bosbouwer Holmen Skog tie vooraf een beverpopulatie ontdekt. Daar diep op neer. Dat is geen bosbouw meer, dat is
B gende noodzaak om bomen te planten
om de aarde te redden. De noorderlin-
gen zijn te beschaafd om naar je geestelijke
gezondheid te informeren. Een anekdote
tien jaar juist een miljoen hectare bij, oftewel
0,08 procent van het totaal. En wees maar niet
bang dat deze oppervlakte in Scandinavië ver-
mindert. De bosbouw is de grootste bron van
voor onze percelen in Midden-Zweden 36 mil-
joen potjes kweekgoed, goed voor veertigdui-
zend voetbalvelden bos”, zegt Andreas Rast-
bäck van Holmen Skog. Ter vergelijking: vijf-
niet zal komen, staan van tevoren vast. Aan de blijven de machines weg. Op enkele plaatsen
De computer van de zaagunit geeft exact aan welke bomen om ecologische redenen moeten blijven staan.
landbouw.
krijg je wel, over die eindeloze reizen over inkomsten en het belangrijkste exportpro- tig jaar Boomfeestdagen waren goed voor tien
stille wegen met links en rechts alleen maar duct. Zweden is bedekt met 27 miljoen hectare miljoen nieuwe bomen in Nederland. Ook al
bomen, bomen, bomen. Slechts heel af en toe productiebos. Kom maar mee, stap maar in de kapt zijn bedrijf bos, de netto aanwas is 580
eens een boerderijtje. Wat een feest is dat, die stretched Volvo S80. kubieke kilometer hout per jaar. In totaal gaan
korte glimp van menselijke beschaving. En En de Zweden tonen je een zelfgebouwde er in heel Zweden 330 miljoen sparretjes en
dan de angst van alle Zweedse automobi- plantmachine van bosbouwer Holmen Skog dennetjes per jaar de grond in. En juist jonge
listen dat een volwassen eland uit het bos waar elke seconde tientallen zaadjes van een bomen nemen CO2 uit de lucht, in tegenstel-
komt zetten. De dieren staan zo hoog op de spar of een den in een potje teelaarde wordt ling tot volgroeide bomen – die overigens weer
poten dat hun hele duizend kilo lichaamsge- gestopt. Na verblijf in de nursery (oftewel: het andere natuurwaarden vertegenwoordigen,
wicht bij een frontale botsing linea recta door kinderdagverblijf) gaan die goed geworteld de zeker in de tropen.
de voorruit naar binnen schuift. grond in. Het systeem is zelfs zo verfijnd, dat Nee, de Zweden hebben bomen genoeg en
De volgende ochtend krijg je bij het ontbijt de Zweden voor vijf ‘lichtzones’ in hun land zelfs wolven te veel. Vorig jaar liep er nog een
een wetenschappelijk gefundeerd onderzoek zaaigoed hebben. Een sparretje dat voor het lynx door hartje centrum van Husum, waar de
aangereikt. Kijk maar. Het is inderdaad zo dat hoge noorden is bestemd, zal het in de omge- papierfabriek staat. En bruine beren. Niet zo
de ontbossing in Afrika de afgelopen vijftien ving van de hoofdstad Stockholm niet redden. lang geleden is er nog een jogger om het leven
jaar fors is geweest, met een daling van meer Met die ‘ontzettend lange dagen daar’ blijft hij gekomen. Hij rende over een pad waar links
dan vier miljoen hectare, oftewel jaarlijks 0,61 maar doorgroeien, totdat de strenge winter een moeder bruine beer lag te slapen en rechts
procent van het totale oppervlakte. In Zuid- hem overvalt en er meteen een einde aan haar jong. Door zijn luchtgeveerde schoenen
Amerika ook nog eens een kleine vier miljoen maakt. had bruintje de renner niet aan horen komen
hectare, oftewel jaarlijks 0,45 procent afname. Bomen tekort om het teveel aan CO2 uit de en viel aan.

3. Geloof: Verantwoord papier ziet beetje romig of grauw
Werkelijkheid: Bleekmiddel Chlorine is al een tijd verboden
42 43
P+ PEOPLE PLANET PROFIT + MEI + JUNI 2007 + DOSSIER DOEN
P+ PEOPLE PLANET PROFIT + MEI + JUNI 2007 + DOSSIER DOEN
Geloof: FSC is een certificaat voor goed hout en goed papier
Werkelijkheid: FSC is alleen een bewijs van goed bosbeheer
Eenderde van de aangeleverde stammen voor de papierfabriek zijn afkomstig uit FSC-gecertificeerde bossen. Een nieuwe papiermachine, of een nieuwe energiecentrale, waardoor de papierfabriek eigenlijk als biomassacentrale groene stroom gaat leveren?
ier, waar het zo heerlijk naar hars ook weinig zin hebben in de administratieve dat het beter moet.” e papierfabriek Husum staat op een kiloton over. En onze eigen CO2 zetten we om De papierfabriek Husum zou dan nu energie-
H ruikt, houden de FSC-boomstam-
men op om FSC-hout te zijn. Ano-
niem gaan ze verder in machines die er eerst de
schors af schaven en daarna het hout in chips
rompslomp. De kleine eigenaren kennen vaker
wel het PEFC-certificaat, dat volgens de FSC-
organisatie in het noorden van Zweden proble-
men veroorzaakt. De Lappen zouden in deze
In deze situatie kan de FSC-organisatie ook
maar het beste een goedkope en eenvoudige
groepscertificatie aanbieden, denkt ze. En dan
nog zal het lastig zijn, want de verschillen met
D kruispunt van wegen. De Zweden
staan voor een lastige investerings-
keuze. Gaan we zo’n vier miljoen euro stoppen
in een nieuwe papiermachine? Dat levert
in vulmiddel voor papier. Alle energiebespa-
ringen waren goed voor 5,6 miljoen euro. Met
een nieuwe energiecentrale zouden we zelfs
van energiegebruiker kunnen veranderen in
leverancier worden, omdat elektriciteit opge-
wekt door biomassa meer geld oplevert dan de
jaarlijkse productie van 380 duizend ton aan
hoogwaardig kantoorpapier? Het zou zo maar
versnippert. Koele computers houden bij hoe bossen niet vrijelijk hun rendieren kunnen PEFC zijn in Scandinavië niet zo eenvoudig aan milieuwinst op, want als de laatste drie ton energieleverancier. De regering praat met ons kunnen. Het zou bijna zielig zijn voor papier-
groot het percentage aangevoerd gecertificeerd laten grazen. te geven, ook al is dat in tropische landen wel ‘restpulp’ ook in Zweden zelf verwerkt kan over leveranties aan het openbare net. Onze manager Ronnie Powell die van de productie
hout is. Voor de papierfabriek Husum is dat de Omdat de stukjes bosland die Finnen bezitten anders. De Finse reikt een diepgaand onderzoek worden, is er nog minder energie binnen het groene stroom kan een exportproduct voor van een simpel ogend A4-tje een hightech
maatstaf voor welk percentage van het gelever- zelfs nòg kleiner zijn, voor het grootste deel naar de verschillen aan: “In ecologisch opzicht concern nodig. De pulp moet nu eerst inge- Zweden worden.” kunstwerkje heeft gemaakt. Zo briljant wit en
de papier en pulp er een FSC-certificaat kan niet groter dan dertig hectare, is Finland bijna zie je geen verschil. Het formele toezicht is iets droogd worden, voor vervoer per schip naar toch zo milieuvriendelijk. Het gewraakte
worden afgegeven. Of een PEFC-certificaat. FSC-loos. Het PEFC-certificaat wordt er wel anders geregeld. FSC heeft een commissie die een papierfabriek in Engeland of Frankrijk. bleekmiddel Chlorine wordt in heel Zweden
Een wat? Nooit van gehoord? Het is inderdaad breed gedragen. Dat betekent dus dat deze ook toezicht houdt op sociale criteria. FSC Maar er kan ook een nieuwe energiecentrale niet meer gebruikt, sinds 1994. Om de bruine
het grootste onbekende papiercertificaat ter bossen ook goed beheerd worden, volgens de werkt met internationale standaarden, die gekocht worden. De huidige draait al dertig componenten in de houtpulp te witten
wereld. De keuze houdt de gemoederen wel Finse bosbouwmilieukundige Satu Holm- trouwens ook nationaal worden aangepast.” jaar. Het oudje leverde in 2006 desalniettemin gebruikt hij nu een mix van vier tot vijf andere
bezig. Niet zozeer in Zweden. Daar zijn vooral Jumppanen van de Metsäliito Group, een toe- Maar papierfabriek Husum telt de aanvoer van een grotere bijdrage aan de winst van de chemicaliën, waaronder ozon. De ‘ver-Zweed-
grote bosbouwbedrijven te vinden, die vaak leverancier van hout voor het papierconcern stammen zorgvuldig en weet, ondanks de papierfabriek dan de papierproductie zelf. ste’ Brit Powell: “Daar maken mensen grapjes
nog eens beide certificaten tegelijk voeren. De M-real en de Husum papierfabriek: “De men- dubbele certificaties: 34 procent is afkomstig Milieumanager Kristina Säftsen glundert. “We over. Zeggen: laat het gewoon ontsnappen, dan
vier grootste bosbouwers bezitten zelfs een- sen zijn trots op hun bezit. Het is een erfenis, uit FSC-bossen, 26 procent is uit PEFC-bossen hebben het gebruik van fossiele brandstoffen vullen jullie mooi het gat in de ozonlaag...
vierde van alle productiebossen. Maar er zijn die altijd in de familie blijft. Natuurlijk zorg je en 66 procent valt onder ISO 14000-controle. als olie bijna tot 4 procent gereduceerd. Boom- Maar zo is het niet. We vangen alles af. Met
ook nog eens 350 duizend particulieren, die daar goed voor, want een geplante boom is een Dus net zoals dat met groene stroom werkt, schors verbranden we nu ook, om energie op te de nieuwe waterzuivering is onze lozing in zee
ieder een lapje van hooguit vijftig hectare spaarpot voor je kleinkind. Finnen gaan er in mag de verkoop nooit meer dan 34 procent van wekken. We zijn onze eigen stortplaats weer zo schoon, dat de inwoners van Husum
bezitten. Het zijn vooral deze eigenaren, voor het weekend ook heen. Bessen plukken, pad- alle papier en pulp als FSC-gecertificeerd aan- aan het opgraven. We krijgen daardoor van de ’s zomers op het strandje voor de fabriek
eenderde deel vrouwen, die de kosten niet wil- destoelen rapen, vissen, zwemmen. En dan merken. belasting onze betaalde afvalbijdrage weer komen zwemmen. Hun enige klacht is soms
len dragen om hun bos te laten certificeren, en komen er mensen van buiten die je vertellen terug. We kunnen CO2-rechten verkopen, de waarschuwing van achteruit rijdende
want we hadden in 2006 maar liefst 46 duizend trucks. Dat piepje verstoort de stilte.”

4. Geloof: FSC-papier is niet goed verkrijgbaar
Werkelijkheid: Professionele inkopers hebben het voor het uitkiezen
44 45
P+ PEOPLE PLANET PROFIT + MEI + JUNI 2007 + DOSSIER DOEN
P+ PEOPLE PLANET PROFIT + MEI + JUNI 2007 + DOSSIER DOEN
ls er zo weinig op de verpakking staat, baat hebben bij goed bosbeheer.” Het papier dan ziet hoeveel hoger de lozingen in het water
A waar baseren professionele inkopers
zich dan op? Grote banken als Fortis en
de ABN Amro kozen bewust voor het FSC-
papier van M-real. De Rabobank ging ze eerder
uit Husum is een van de opties, want ook hij
kent de faciliteit. “Ik heb daar de nodige stap-
pen gezet. Mooie fabriek.”
Lange haalt er zijn dossier maar weer bij, dat hij
en de lucht zijn, de hoeveelheid energie die
nodig is... Nee, dank je. Dan hebben ze hun
zaken in Zweden toch beter voor elkaar.”
Professionele inkopers maken ook wel gebruik
voor, ook al koos deze voor het papier dat uit de in de twee jaar voorbereiding opbouwde. Hij van de zogenaamde Paper Profile, een gestan-
Nederlandse Berghuizer Papierfabriek komt. heeft keuze genoeg. “We vergelijken papier- daardiseerde productverklaring waarin de
Nu deze faciliteit door moederconcern Stora soorten onderling op hun prestaties waarbij milieuparameters per papiersoort in staan.
Enso gesloten zal worden, staat MVO-pro- we ook het hele proces van pulp- en papierpro- En de kleur van het gekozen papier dan, dat bij
grammamanager Wim Lange opnieuw voor ductie doorlichten. Een hulpmiddel hierbij is de Rabobank offwhite is? Lange: “Uit milieu-
een keuze. Op alle bankafschriften van de
Rabobank staat inmiddels het FSC-logo. “Mijn
onze eigen ‘Ecomeetlat’ voor papier, waarmee
ik de papierfabrieken onderling kan vergelij-
kundig oogpunt is er nauwelijks verschil
tussen gelig papier en stralend wit. Ik check
Geloof: Elk verpest kopietje kost weer een boom
collega’s zijn daar trots op. Ik wil niet terug,
want FSC is het enige certificaat dat mij
ken: hoe schoon is het proces? Het FSC-keur is
één ding, maar dat zegt nog niets over het
bij de keuze welke optische witmakers worden
gebruikt, want die kunnen onder andere de
Werkelijkheid: Een volwassen boom levert dertienduizend A4-tjes op
wereldwijd de bron van het hout garandeert. maken van het papier zelf. Ik heb ook gekeken eigenschap hebben zich in het milieu op te
En zeker in tropische landen is het sociale naar papier uit Zuid-Afrika, dat eveneens uit hopen.”
aspect heel belangrijk: dat bosbewoners ook FSC-gecertificeerde bossen komt. Maar als je Vanuit Husum vertrekt alleen papier van maagdelijk hout naar West-Europa, waar andere fabrieken van M-real gespecialiseerd zijn in het recyclen van oud papier.
De Rabobank verwerkt per jaar vijfduizend ton aan FSC-papier, onder meer voor het bedrukken van de bankafschriften op het datacentrum.
en eigen haven aan de Oostzee, die altijd hem bij. “Dat komt door de Nederlandse lote- in Europa te verplichten een bepaald percenta-
E open is, ook al moet er in strenge win-
ters een ijsbreker aan te pas komen.
Hier staan de gigantische rollen papier op de
kade, waarop glossy magazines gedrukt wor-
rijen, die voor de promotie van FSC-papier
geld beschikbaar hebben gesteld. In België of
Frankrijk gebeurt dat niet en is FSC-papier
veel minder bekend, ook al komt het kopieer-
ge oud papier in alle papierproducten te ver-
werken, wordt in Husum als complete waan-
zin beschouwd. Inga Kinell, vrouw van de
directeur van de fabriek: “We zitten hier tussen
den. Maar ook enorme stapels met dozen A4- papier wel uit FSC-gecertificeerde bossen.” de maagdelijke houtvezels en schaarste is er
tjes gaan het vrachtschip in, richting West- Het is een onbedoeld compliment aan de zeker niet. Oud papier moeten wij per schip
Europese markt. Het eigen merk Data Copy Stichting DOEN, die al jaren de keuze voor gaan opkopen en aanvoeren en daarna weer
natuurlijk, maar ook kopieerpapier voor Xerox FSC-papier ondersteunt, met institutionele terugbrengen naar de centra van West-Europa.
en Viking, het Nederlandse verzendhuis voor bijdragen aan de organisatie FSC Nederland. Wat een verspilling!” Haar verkoopmanager
kantoorartikelen. Alleen een professionele De vrachtschepen zoeken altijd wel een lading Benelux Sven Hjelmstedt: “Er is geen groter
papierinkoper kan de kwaliteiten van het om nooit leeg te hoeven varen. Maar het plan ‘stadsbos’ dan de kantoorstad Londen. Uit het
papier beoordelen, want de certificaten op de van de Europese Unie om alle papierfabrieken oogpunt van efficiency verwerken we die
dozen ontbreken. Ze hebben hooguit het grondstof oud papier liever direct in onze
ISO14001 en 9706-certificaat. Klanten die dat papierfabriek daar. We maken daar 100 procent
willen, kunnen tegen vergoeding op het papier gerecycled kantoorpapier van en het is erg wit.
het label Nordic Swan of de EU-flower afdruk- Oud papier uit het zakencentrum van de stad
ken, maar de belangstelling daarvoor is nauwe- is nauwelijks vervuild met drukinkt.”
lijks aanwezig.
Verkoopdirecteur Benelux Sven Hjelmstedt www.m-real.com
heeft voor het huismerk Data Copy wel stickers www.modovangelder.nl
gemaakt met het FSC-logootje. “De belang- www.datacopy.com
stelling daarvoor beperkt zich tot Nederland. www.holmenskog.com
Een beetje Duitsland.” Milieuconsulent Gert www.rabobank.nl
Rieder van papiergroothandel ModoVanGel- www.fscnl.org
der, ook onderdeel van het M-realconcern, valt www.doen.nl