2. Çalışma Süresinden Sayılan Haller
(İK md.66)
• Madenlerde, taş ocaklarında veya yeraltı ve su altında çalışılan işlerde
işçilerin, asıl çalışma alanlarına ulaşmak için ve buralardan çıkmak için
geçirdikleri süreler,
• İşçilerin işveren tarafından başka bir yerde çalıştırılmak üzere
gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler,
• İşverenin evinde veya bürosunda veyahut işverenle ilgili herhangi bir yerde
meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler,
• İşçinin, işverenin emrinde çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş
geçirdiği süreler,
• Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermek için ayrılan süreler,
• Demiryolları, karayolları ve köprü yapımı, onarım ve tadilatı gibi işçilerin
yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte
getirilip götürülmeleri esnasında geçen süreler…
Not: Sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre çalışma
süresinden sayılmaz.
3. ÇALIŞMA SÜRELERİ
• Haftalık Çalışma Süresi,
• Günlük Çalışma Süresi
• Denkleştirme Esasına Göre Çalışma Süresi
• Telafi Çalışması
• Gece Çalışması
• Kısa Çalışma
• Fazla Çalışma
• Fazla Sürelerle Çalışma
4. Haftalık Çalışma Süresi
• İK m.63: Haftalık çalışma süresi en çok 45 saattir.
Not: Çalışma süresi sınırlamaları işyeri için değil, her bir işçi içindir.
Not: Yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok yedi
buçuk, haftada en çok otuz yedi buçuk saattir.
5. Günlük Çalışma Süresi
Haftalık çalışma süresi, aksi kararlaştırılmadıkça haftanın çalışılan
günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. (Tarafların anlaşması ile
haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan
günlerine, farklı şekilde dağıtılabilir.)
Not: Günlük çalışma süresinin üst limiti 11 saattir.
• Haftanın işgünlerinden birinde kısmen çalışılıyorsa bu süre haftalık
çalışma süresinden düşüldükten sonra kalan sürenin çalışılan gün
sayısına bölünmesi suretiyle günlük çalışma süresi bulunur.
Not: İşin niteliğine göre işin başlama ve bitiş saatleri işçiler için farklı
şekilde düzenlenebilir.
6. Denkleştirme Esasına Göre Çalışma
İki aylık (8 haftalık) denkleştirme süresi içinde işçinin haftalık ortalama
çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme
süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir.
- Yoğunlaştırılmış iş haftası uygulanabilecektir. (Bu düzenlemeyle işletmeye
siparişlere bağlı üretim esnekliği kazandırılırken maliyetin artmaması
hedeflenmektedir.
Not: Bu şekilde çalışmada, taraflar arasında yazılı anlaşma yapılması
gereklidir. Denkleştirme, işyerinin tamamında veya bazı bölümlerinde
ya da bir grup işçiye uygulanabileceği gibi tek bir işçi için de
uygulanabilir.
7. Telafi Çalışması
Zorunlu nedenlerle işin durması, Ulusal bayram ve genel tatillerden önce
veya sonra işyerinin tatil edilmesi, veya benzer sebeplerle işyerinde normal
çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil
edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde,
İşveren iki ay içinde çalışılmayan süreler için “telafi çalışması” yaptırabilir.
Not: Telafi çalışmaları, günlük en çok çalışma süresini aşmamak koşulu ile
günde üç saatten fazla olamaz.
(Bu çalışmalar fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz.)
(Tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz.)
(Olay tarihinden 2 ay içinde…)
(Telafi çalışması sonra da önce de yapılabilir.)
(İşçinin rızası aranmaz.)
8. Kısa Çalışma
• Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz
• Zorlayıcı sebeplerle…vb
Haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak azaltılması veya faaliyetin
tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması hallerinde,
işyerinde üç ayı aşmamak üzere kısa çalışma yapılabilir.
İşveren, durumu derhal gerekçeleri ile birlikte Türkiye İş Kurumu’na,
varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya bir yazı ile bildirir. Talebin
uygunluğunun tespiti Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler
Bakanlığınca yapılır.
9. Gece Çalışması
20.00- 06.00 arası çalışmalar gece
çalışmasıdır.
Gece çalışması yedi buçuk saati
geçemez(İşK.69).
“Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık
hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı
onayının alınması şartıyla yedi buçuk
saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.”
10. Fazla Çalışma
• Haftalık çalışma süresi olan 45 saatin üzerinde
yapılan çalışmalar fazla çalışmadır.
(Ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesi
suretiyle ödenir.)
ya da
Fazla çalışılan her saat karşılığında bir saat 30 dakika serbest zaman olarak (altı
ay zarfında) kullanılabilir.
11. Fazla Sürelerle Çalışma
• Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin
altında belirlendiği durumlarda haftalık çalışma süresini
aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalardır.
(Ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının
%25 yükseltilmesi suretiyle ödenir.)
ya da
Fazla sürelerle çalışılan her saat karşılığında bir saat 15 dakika serbest
zaman olarak (altı ay zarfında) kullanılabilir.
12. ÖRNEK
• İşyerinde haftalık çalışma süresi 41 saat olarak
belirlenmiştir. İşçi bir haftada 50 saat çalışmıştır.
İşçinin normal çalışma süresini aşan 9 saat nasıl
ücretlendirilecektir?
13. Çözüm
• 9 saatlik çalışmanın 4 saati fazla süreli çalışma
olup %25 zamlı, 5 saati fazla çalışma olup %50
zamlı ödenecektir.
İşçi bu 9 saat için toplamda;
[(5x1,5)+(4x1,25)]= 12,5 saatlik ücret alacaktır.
14. Fazla Çalışma Türleri
a) Olağan (Normal) Sebeplerle Fazla Çalışma
b) Zorunlu Nedenlerle Fazla Çalışma
c) Olağanüstü Nedenlerle Fazla Çalışma
15. a) Olağan (Normal) Sebeplerle Fazla Çalışma
- İşin niteliği,
- Üretimin arttırılması
*İşveren karar verir, izin alınmasına gerek yoktur.
*İşçinin yazılı onayı gereklidir.
*İş Kanununa göre olağan sebeplerle yapılan fazla çalışmaların toplamı, yılda 270
saatten fazla olamaz.
16. b) Zorunlu Nedenlerle Fazla Çalışma:
- Bir arıza sırasında,
- Bir arızanın mümkün görülmesi halinde,
- Makine, araç ve gereçlerle hemen yapılması gerekli acele işlerde,
- Zorlayıcı nedenlerin çıkması durumlarında…
• Normal fazla çalışmada olduğu gibi azami süre belirlenmemiştir.
• İşçinin onayı aranmaz.
• Zorunlu nedenlerle çalışma, işyerinin normal çalışmasını sağlayıncaya
kadar yapılacaktır. İşyeri normal çalışmasına döndükten sonra fazla
çalışma yaptırılamaz.
17. c) Olağanüstü Nedenlerle Fazla Çalışma:
Seferberlik sırasında yurt savunmasının ihtiyaçlarını karşılayan
işyerlerinde fazla çalışma yapılabilir.
(Ayrıca, Olağanüstü Hal Kanunu, doğal afet ve tehlikeli salgın hastalıklar yüzünden
ilan edilen olağanüstü hallerde, ağır ekonomik bunalımlara bağlı olağanüstü
durumlarda fazla çalışma yapılabilmesini mümkün kılmaktadır.)
• İşçinin onayı aranmaz.
* Günlük çalışma süresi en fazla 13 saate kadar uzatılabilecektir.
18. Fazla Çalışma Yaptırılamayacak İşler
(Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği. 7.md)
• Sağlık kuralları bakımından günde ancak 7,5 saat ve
daha az çalışılması gereken işlerde,
• Gece çalışmalarında olağan fazla çalışma yapılamaz.
• Maden ocakları,
• Kablo döşemesi,
• Kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altı ve su altında
yapılan işlerde…
19. Fazla Çalışma Yaptırılamayacak Kişiler
(Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği. 8.md)
• 18 yaşını doldurmamış işçilere,
• Kadın işçilere hiçbir durumda gece döneminde fazla çalışma
yaptırılamaz.
• Sözleşme ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş
olsalar bile sağlıklarının elvermediği hekim raporu ile belgelenen
işçilere,
• Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçilere,
• Kısmi süreli iş sözleşmeleri ile çalıştırılan işçilere…
Not: Kısmi süreli iş sözleşmeleri ile çalıştırılan işçilere fazla sürelerle çalışma
da yaptırılamaz.
20. Ara Dinlenmesi
İş Kanunu’nda, günlük çalışma süresi içerisinde işçiye, dinlenme ve
yemek gibi ihtiyaçlarını giderebilmesi için ara dinlenmesi verilmesi
öngörülmüştür.
• 4 saat veya daha kısa süreli işlerde en az15 dakika,
• 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar (7,5 saat dahil) süreli işlerde en az
30 dakika,
• 7,5 saatten fazla süreli işlerde en az 60 dakika ara dinlenmesi verilir.
Not: Bu süreler sözleşmeyle arttırılabilir, fakat azaltılamaz
Not: Ara dinlenmeler günlük çalışma süresinden sayılmaz
(Eğer bu süre içinde çalıştırılırsa, bu şekilde günlük çalışma süresinin
aşılması halinde fazla çalışma söz konusu olur.)
21. Hafta Tatili ve Hafta Tatili Ücreti
- Hafta tatili günü Pazar günüdür. İşçinin Pazar günü
çalışması gerekiyorsa, haftanın bir başka günü işçiye
kesintisiz 24 saat hafta tatili verilmelidir.
- Haftanın altı günü çalışan işçi, hafta tatili günü için de bir iş
karşılığı olmaksızın ücret alacaktır.
- Hafta tatili ücretinden yararlanabilmek için tatilden önceki
işgünlerinde çalışılarak haftalık normal çalışma süresinin
tamamlanması gereklidir.
22. Ulusal Bayram ve Genel Tatiller
Ulusal Bayram:
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı (1.5 gün)
Genel Tatil Günleri:
1) Resmi Bayram Günleri:
23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı,
19 Mayıs Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı,
30 Ağustos Zafer Bayramı
2) Dini Bayram Günleri:
3,5 gün Ramazan Bayramı,
4,5 gün Kurban Bayramı
3) 1 Ocak yılbaşı tatili,
4) 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü
5) 15 Temmuz Demokrasi ve Milli Birlik Günü tatilidir
23. - Genel tatil günlerinde, işçilerin çalıştırılabilmeleri, bu konuda iş
sözleşmelerine veya toplu iş sözleşmelerine hüküm konması halinde,
mümkündür (İşK. md. 44). Hüküm yoksa işçiye sorularak rızası aranır.
- Ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde işçilere,
bir iş karşılığı olmaksızın, o günlere ilişkin çıplak ücret ödenir. İşçiler bu
günlerde çalıştırılırsa, çalışılan her gün için ayrıca bir günlük ücret
ödenir (İşK. md. 47/I).
24. Yıllık Ücretli İzin
Vazgeçilemeyen, hem işçi hem de işvereni bağlayıcı nitelikte bir haktır.
•Bir yıldan beş yıla kadar (5 yıl dahil) olanlara 14 günden,
•Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara 20 günden,
•On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden az olmamak koşuluyla
ücretli izin kullandırılır.
Not: Yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri dörder gün
arttırılarak uygulanır.
.
25. 18 ve daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere
verilecek yıllık izin süresi 20 günden az olamaz.
İşçinin, izin süresi içinde ücret karşılığı herhangi bir işte çalışması
yasaklanmıştır.
İşyerinin el değiştirmesi veya başkasına geçmesi bu işyerinde çalışan
işçilerin yıllık ücretli izin haklarının ortadan kalkmasına sebep olmaz.
Yıllık ücretli izin için en az 1 yıl çalışmak gerekmektedir. Çalışılan 1 yıldan
kazanılan yıllık ücretli izin, ertesi yıl kullanılacaktır.
Yıllık ücretli izne hak kazanmak için doldurulması gereken çalışma
süresinin, aynı işverene ait değişik işyerlerinde sürekli veya aralıklı
çalışmayla tamamlanması mümkündür
26. Örnek
Bir işyerinde yedi ay çalıştıktan sonra askere giden ve
askerlikten sonra aynı işyerine giren işçi…?
27. Çözüm
Bir işyerinde yedi ay çalıştıktan sonra askere giden ve
askerlikten sonra aynı işyerine veya aynı işverenin başka
bir işyerine giren işçi beş ay çalıştıktan sonra, yıllık ücretli
izin için gerekli bir yılını doldurmuş sayılacaktır.
28. BİR YILLIK ÇALIŞMA SÜRESİNİN HESABINDA, ÇALIŞILMIŞ
SAYILAN SÜRELER
• İşçinin kaza veya hastalık yüzünden işe gidemediği günler,
• Kadın işçilerin çalıştırılmadıkları doğum öncesi ve sonrası sekizer
haftalık süreler,
• Askerlik hizmeti dışında kanuni yükümlülük sebebiyle işe gidemediği
sürenin doksan günü,
• Zorlayıcı sebepler yüzünden işin aralıksız bir haftadan fazla tatil
edilmesi durumunda, işçinin çalışmadığı sürenin onbeş günü,
• İK md. 66 gereğince çalışma süresinden sayılan haller,
• Hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri;
• Röntgen işlerinde çalışanlara Pazar günü dışında verilmesi gereken
yarım günlük izinler,
• Evlenme veya evlat edinmelerde ya da ölümlerde (ana-baba-eş-kardeş-
çocuk) verilecek üç günlük, eşin doğum yapması durumunda verilecek
beş günlük izin süreleri,
• Yıllık ücretli izin hakkının uygulanması sonucu işçinin kullandığı yıllık izin
süresi…
29. Kıdemden Sayılmayan Süreler
*Grevde geçen süreler,
*İzinsiz ve mazeretsiz devamsızlık süreleri,
*Kadın işçinin doğumdan sonraki sekiz haftadan sonra altı
aya kadar alabileceği ücretsiz izin süreleri hesaba katılmaz.
30. Örnek
1 Nisan 2021 tarihinde çalışmaya başlayan bir kadın işçi,
1 ağustos 2021’de doğum yapmış, doğum sonrası sekiz
haftalık dinlenmeden sonra, altı ay da ücretsiz izin
almışsa, yıllık ücretli izne hak kazanacağı tarih?
31. Çözüm
1 Nisan 2021 tarihinde çalışmaya başlayan bir kadın işçi,
1 ağustos 2021’de doğum yapmış, doğum sonrası sekiz
haftalık dinlenmeden sonra, altı ay da ücretsiz izin
almışsa, yıllık ücretli izne hak kazanacağı tarih 1 Ekim 2022’dur.
İzne hak kazanacağı tarih, doğum öncesi ve sonrası kadının çalıştırılmayacağı
toplam 16 haftalık süre yıllık izne hak kazanma tarihini etkilemediğinden 1 Nisan
2022 olacaktı. Altı aylık ücretsiz izin, hesaba katılmayacağından, yıllık izne hak
kazanma tarihini altı ay erteleyecek ve izne hak kazanma tarihi 1 Ekim 2022
olacaktır
32. Yıllık Ücretli İznin Kullanılması
• Her yıla ait yıllık ücretli izin süresi, kural olarak, bölünmeden bir
defada kullanılır.
• Ancak, izin süreleri tarafların anlaşması ile bir bölümü on
günden aşağı olmamak üzere bölümler hâlinde kullanılabilir .
• İşçi ücretli izin hakkını, çalıştığı yerin dışında kullanacaksa
isteğiyle 4 güne kadar “ücretsiz yol izni” verilecektir. Bu süre bir
yıla ait tüm izin süresi içindir.
• Yıllık izinler biriktirilmez
