4. ध्यान म्हणजे नेमके काय ?
एका ववशिष्ठ ध्येय वस्तुवर चित्त
एकाग्र के ले असेल, त्याि ठठकाणी
त्यािी एकतानता होणे. म्हणजे लक्ष
दुसरीकडे न जाऊ देता सारखे सारखे
त्याि वस्तुिे चिन्तन करणे याला
ध्यान असे म्हणतात. यावेळी मन हे
इन्द्न्ियांपासुन अशलप्त असते.
5. यािे ४ प्रकार आहेत.
१. आचिभौततक : उदा. शिवशलंगवर ध्यान करणे.
10. १. सगुण ध्यान :
इष्ट देवतेिी मुततव ककं वा
प्रततमा यावर लक्ष कें ठित करणे.
यािे पुन: ५ प्रकार आहेत :
१. श्री ववष्णु ध्यान
२. अग्नीध्यान
३. सूयवध्यान
४. भ्रूमध्यध्यान
५. पुरुषध्यान
11. २. तनगुवण ध्यान:
सािकाने प्रथम सगुण
ध्यानािा सराव करुन नंतरि
तनगुवण ध्यानािा सराव करावा.
उपिवरठहत िांत जागी
राहुन करावे.
उदा : श्री ववष्णु नामस्मरण
12. घेरंड संठहतेनुसार ३ प्रकार :
१. स्थुल ध्यान : उदा: पुजा, जप, नामस्मरण
२. ज्योतीध्यान : एखाद्या प्रकाशित ब ंदुवर , मुलािार िक्,
भ्रूमध्य येथे ॐ कार स्वरुप ज्योतीवर ध्यान
३. सुक्ष्म ध्यान :षट् िक्ांिे भेदन करुन सहस्त्रार िक्ामध्ये
प्रववष्ठ झालेल्या कुं डशलनी िक्तीिे िांभवी मुिेच्या सहाय्याने
ध्यान करणे. यामूळे आत्मसाक्षात्कार घडतो.
13. ववपश्यना :
यम, तनयम, आसन, प्राणायाम न करता
ध्यान करणे. पद्मासनात श्वासोच््वासावर लक्ष्य कें ठित करणे,
मनातील वाईट संकल्पनांवर तनयंत्रण आणणे.
17. िांभवी मुिेिा फायदा :
- मनो ल वाढते.
- मानसदोष कमी होतात.
- मज्जातंतुंना ववश्रांती
- मेंदुिा समतोलपणा कायम राहतो.
- चिडचिडेपणा कमी होतो.
- आत्मववश्वास वाढतो.
- व्यन्द्क्तमत्व ववकास.
18. ध्यान कसे करावे :
- सकाळी
- शभंतीला टेकु न सावे.
- फार उजेड नाही.
- फार अंिार नाही.
- सुरवातीला मनात वविारांिी गदी,
नंतर वविार िमतात.
19. प्रकार :
१. श्वासावर लक्ष्य कें ठित. श्वास आत कसा जातो? ाहेर कसा येतो ? त्या
श्वासा रो र राहणे.
२. Thought block – thoughtless meditation
वविारिुन्य मनािी तन:स्पंद अवस्था
३. Thought gap
एक वविार येवुन गेलाय व दुसरा यायिा आहे , त्यामिील स्तब्ि अवस्था.
20. ४. Europian Method :
डोक्याच्या, टाळुच्या ठठकाणी ठदवा असुन त्यािा प्रकाि आपल्या सवव
अंगावर पडत आहे. त्या प्रकािात आपला सवव थकवा तनघुन जात आहे .
५. स्वत: वाळलेल्या पानासारखे व्हायिे व हलके होऊन कोणत्याही ठदिेला
तरंगत जायिे. अवकािात स्वत:ला सोडायिे.
६. Idol Meditation :
डोळयांच्या रो र समोर ॐकारािे चित्र, काष्ठ पाषाणािी मुती ठेवून
त्यावर लक्ष कें ठित करणे. मूतीच्या डोळयात पाहणे व त्यातून प्रकािािे
ककरण आपल्याकडे येवून ते ऊजाव देत आहेत अिी कल्पना करायिी.
21. ७. जुईिी नाजुक फु ले एकत्र करुन , श्वासा रो र त्यािा सुवास
आत घेवुन , ाळाच्या अंगावर हलके ि कफरवुन
उच््वासा रो र ाहेर सोडायिा.
८. डोळे शमटून प्रत्येक मन्त्र करीत एक एक ततथवक्षेत्राच्या यात्रेिी
कल्पना करायिे. आपली श्रद्िा व भक्ती असेल अिा इष्ट
देवतेिे मनोभावे दिवन करुन मनोभावे वंदन करणे.