SlideShare a Scribd company logo

ترجمه در دورة قاجار.pdf

•
•
Forouzan Dehbashi
Forouzan Dehbashi

helpful article for being acquainted with the history of translation in the Ghajar dynasty in Iran

Education
1 of 22
Download to read offline
‫ادب‬ ‫فارسي‬ ، ‫دورة‬ 2 ، ‫شمارة‬ 2 ، ‫زمستان‬ ‫و‬ ‫پاييز‬ 9319 ، ‫شمار‬ ‫ة‬ ‫پياپي‬ 91 ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ‫ق‬ . ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ّری‬‫ف‬‫مظ‬ ‫دورة‬ ) ‫خسروبيگي‬ ‫هوشنگ‬ ‫پيام‬ ‫دانشگاه‬ ‫تاريخ‬ ‫گروه‬ ‫استاديار‬ ‫نور‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫فيضي‬ ‫خالد‬ ‫دانش‬ ‫کارشناس‬ ‫آموختة‬ ‫ي‬ ‫دور‬ ‫ايران‬ ‫تاريخ‬ ‫ارشد‬ ‫ة‬ ‫اسالمي‬ ‫پيام‬ ‫دانشگاه‬ ‫نور‬ ( ‫ص‬ ‫از‬ 921 ‫تا‬ 941 ) ‫دريافت‬ ‫تاريخ‬ : 21 / 11 / 19 ‫پذيرش‬ ‫تاريخ‬ : 92 / 92 / 19 ‫چکيده‬ ‫پیشین‬ ‫از‬ ‫بخشی‬ ‫ة‬ ‫و‬ ‫ادبی‬ ‫تاریخی‬ ‫ایران‬ ، ‫آثار‬ ‫در‬ ‫ی‬ ‫یاا‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫حاصل‬ ‫که‬ ‫مانده‬ ‫جای‬ ‫به‬ ‫از‬ ‫اقتباس‬ ‫متون‬ ‫مکتوب‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ‫است‬ ‫دیگر‬ ‫های‬ . ‫ترجمه‬ ‫این‬ ‫را‬ ‫ها‬ « ‫میرزا‬ » ‫ملا‬ ‫هاای‬ ‫ط‬ ‫ز‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫بان‬ ‫ّات‬‫ی‬‫ادب‬ ‫می‬ ‫انجام‬ ‫فارسی‬ ‫دادند‬ . ‫نگ‬ ‫سبک‬ ‫نگاارش‬ ‫سابک‬ ‫هماان‬ ‫آثار‬ ‫این‬ ‫ارش‬ ‫دورة‬ ‫ترجمه‬ ‫زمانی‬ ‫است‬ . ‫دورة‬ ‫قاجاریه‬ ‫از‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫ترین‬ ‫دوره‬ ‫ترجمه‬ ‫های‬ ‫ایاران‬ ‫تاریخ‬ ‫در‬ ‫از‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫و‬ ‫فرانلوی‬ ‫زبان‬ ‫است‬ . ‫مقاله‬ ‫این‬ ‫هدف‬ ، ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫جایگاه‬ ‫و‬ ‫نقش‬ ‫ارزیابی‬ ‫و‬ ‫بررسی‬ ‫زباان‬ ‫باه‬ ‫فارسی‬ ، ‫در‬ ‫فرانلوی‬ ‫زبان‬ ‫با‬ ‫مقایله‬ ، ‫از‬ ‫بخشی‬ ‫در‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫است‬ . ‫در‬ ‫این‬ ‫پژوهش‬ ، ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫تاریخ‬ ‫بررسی‬ ‫ضمن‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ، ‫با‬ ‫باه‬ ‫کاا‬‫ات‬ ‫ترجمه‬ ‫آثار‬ ‫تعداد‬ ‫مترجمان‬ ‫تعداد‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫ناصری‬ ‫رجمة‬‫دارالت‬ ، ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫گرفتن‬ ‫پیشی‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫داده‬ ‫نشان‬ ، ‫و‬ ‫زمینه‬ ‫این‬ ‫عوامل‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫بررسی‬ ‫و‬ ‫شناسایی‬ ‫امر‬ ‫شده‬ ‫است‬ . ‫واژه‬ ‫کليدی‬ ‫های‬ : ‫ترجماه‬ ‫تااریخ‬ ، ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫زباان‬ ، ‫فارسای‬ ‫زباان‬ ، ‫فرانلاوی‬ ‫زباان‬ ، ‫قاجاریه‬ ، ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شاه‬ . ‫نویلند‬ ‫الکترونیکی‬ ‫پلت‬ ‫نشانی‬ ‫ة‬ ‫ملئول‬ : kh_beagi@pnu.ac.ir
921 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ّ‫د‬‫مق‬ ‫مه‬ ‫متون‬ ‫ترجمة‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫فارسای‬ ‫زباان‬ ‫باه‬ ( ‫از‬ ‫آغااز‬ ‫قاجاریاه‬ ‫ه‬ ‫مشارو‬ ‫از‬ ‫قبال‬ ‫تاا‬ ) ، ‫از‬ ‫یکای‬ ‫موضوع‬ ‫هایی‬ ‫ارزش‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫و‬ ‫تأثیر‬ ‫بر‬ ‫آن‬ ‫فرهنگی‬ ‫هیچ‬ ‫کس‬ ‫پوشی‬ ‫نیلات‬ ‫ده‬ . ‫در‬ ‫حقیقات‬ ‫فرهنگ‬ ‫راه‬ ‫آغاز‬ ‫ایران‬ ‫ی‬ ‫ترجمه‬ ‫موضوع‬ ‫در‬ ، ‫همان‬ ‫در‬ ‫دورة‬ ‫قاجاریاه‬ ‫گرفتاه‬ ‫شاکل‬ ‫اسات‬ ‫و‬ ،‫امروز‬ ‫مترجمان‬ ‫ادامه‬ ‫دهندة‬ ‫هلتند‬ ‫فرهنگی‬ ‫حرکت‬ ‫همان‬ ‫؛‬ ،‫بنابراین‬ ‫ملایر‬ ‫بازشاناتتن‬ ‫پیموده‬ ‫در‬ ‫شده‬ ‫متون‬ ‫ترجمة‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ، ‫ادام‬ ‫در‬ ‫روشنی‬ ‫چراغ‬ ‫ة‬ ‫تواهد‬ ‫ملیر‬ ‫این‬ ‫بود‬ . ‫پژوهش‬ ‫در‬ ‫حاضر‬ ، ‫بنا‬ ‫نیلت‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫ترجمه‬ ‫تمام‬ ‫که‬ ‫فارسای‬ ‫باه‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫های‬ ، ‫و‬ ‫نقاد‬ ‫بررسی‬ ،‫شود‬ ‫ترجم‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫اشاره‬ ‫کنار‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫ب‬ ‫ه‬ ‫ها‬ ، ‫ترجمه‬ ‫تاریخی‬ ‫سیر‬ ‫زباان‬ ‫از‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫عوامل‬ ‫شناسایی‬ ‫و‬ ‫ر‬‫مؤث‬ ‫بر‬ ‫ترجمه‬ ‫توسعة‬ ‫ا‬ ‫به‬ ‫تصوص‬ ‫ترجمه‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫مقایل‬ ‫و‬ ‫ة‬ ‫ترجمه‬ ‫و‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫های‬ ‫ک‬ ‫نظار‬ ‫از‬ ‫فرانلوی‬ ‫ّا‬‫م‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫از‬ ّ‫م‬‫مها‬ ‫تارین‬ ‫ایان‬ ‫موضاوعات‬ ‫پژوهش‬ ‫است‬ . ‫ازآنجاکه‬ ‫زبان‬ ‫فرانله‬ ‫و‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫های‬ ، ‫ترجم‬ ‫در‬ ‫ة‬ ‫متون‬ ‫ق‬ ‫متع‬ ‫به‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ( ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫زبان‬ ‫مبدأ‬ ) ‫ا‬ ‫نقش‬ ‫ی‬ ‫ص‬ ‫را‬ ‫کرد‬ ‫ایفا‬ ‫ه‬ ‫اند‬ ‫بیشاتری‬ ‫توفیاق‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫بین‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫داشاته‬ ‫است‬ ، ‫زبان‬ ‫دو‬ ‫این‬ ‫جایگاه‬ ‫جلتجوی‬ ‫ا‬ ‫به‬ ‫ا‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫ویژه‬ ‫ه‬ ‫مشرو‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫تا‬ ، ‫اق‬‫محق‬ ‫اهداف‬ ‫به‬ ‫رسیدن‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫مورد‬ ‫نظر‬ ‫یاری‬ ‫تواه‬ ‫د‬ ‫داد‬ . ‫همین‬ ‫در‬ ‫زمینه‬ ، ‫ّه‬‫ی‬‫فرضا‬ ‫هاایی‬ ، ‫تاط‬ ‫پژوهش‬ ‫این‬ ‫سیر‬ ‫بود‬ ‫تواهند‬ ‫؛‬ ‫اینکه‬ ‫تأسیس‬ ‫و‬ ‫دارالفنون‬ ‫ناصاری‬ ‫رجمة‬‫دارالت‬ ، ّ‫م‬‫مها‬ ‫تارین‬ ‫ة‬ ‫مرح‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫رونق‬ ‫عوامل‬ ‫و‬ ‫نخلت‬ ‫ة‬ ‫مرح‬ ‫در‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫شدن‬ ‫منزوی‬ ‫باوده‬ ‫بعد‬ ، ‫نه‬ ‫نگاه‬ ‫یا‬ ‫جامعة‬ ‫ملاعد‬ ‫چندان‬ ‫ایرانی‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫به‬ ‫بر‬ ‫مزید‬ ‫ها‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ‫باه‬ ‫را‬ ‫زباان‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫است‬ ‫رانده‬ ‫حاشیه‬ . ‫از‬ ‫قبل‬ ‫این‬ ‫آغاز‬ ‫پژوهش‬ ، ‫تحقیقاتی‬ ‫درمورد‬ ‫پیشین‬ ‫ة‬ ‫و‬ ‫موضوع‬ ‫ی‬‫حت‬ ‫عنوان‬ ‫مشاابه‬ ‫های‬ ‫آن‬ ‫با‬ ‫شد‬ ‫انجام‬ ‫نتیج‬ ‫که‬ ‫ة‬ ‫ق‬ ‫از‬ ‫آن‬ ‫ت‬ ‫بررسی‬ ‫ها‬ ‫داشت‬ ‫حکایت‬ . ‫از‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫ترین‬ ‫پاژوهش‬ ‫هاای‬ ‫موجود‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫زمینه‬ ، ‫از‬ ‫مقاله‬ ‫دو‬ ‫کیانفر‬ ‫جمشید‬ ( 1 ) ‫و‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫فشااهی‬ ‫رضا‬ ( 2 ) ‫باه‬ ‫کاه‬ ‫اسات‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫موضوع‬ ‫دورة‬ ‫قاجار‬ ‫پرداتته‬ ‫اند‬ . ‫داوود‬ ‫ّابی‬‫و‬‫ن‬ ‫کتااب‬ ‫در‬ ‫نیز‬ ‫ی‬ ‫باا‬ ‫عناوان‬ ‫تاریخچا‬ ‫ة‬ ‫فرانله‬ ‫ترجمة‬ ‫تاکنون‬ ‫آغاز‬ ‫از‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫ترجمه‬ ‫تاریخچة‬ ، ‫فارسای‬ ‫به‬ ‫فرانله‬ ‫های‬ ‫بررسی‬ ‫را‬ ‫کرده‬ ‫است‬ . ‫در‬ ‫پایان‬ ‫میان‬ ‫نامه‬ ‫ها‬ ‫نیز‬ ، ‫می‬ ‫باه‬ ‫توان‬ ‫ترجما‬ ‫ة‬ ‫فرانلا‬ ‫ه‬ ‫فهیماه‬ ‫از‬ ‫ای‬
‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 921 ‫ی‬ ‫ع‬ ‫موضوع‬ ‫با‬ ‫بیگی‬ « ‫ترجمه‬ ‫نهضت‬ ‫در‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ » ‫در‬ ‫تهران‬ ‫آزاد‬ ‫دانشگاه‬ ، ‫مرکاز‬ ‫واحاد‬ ، ‫کرد‬ ‫اشاره‬ . ‫ساال‬ ‫اردیبهشت‬ ‫در‬ 1831 ‫هام‬ ‫تااریخ‬ ‫ایرانای‬ ‫انجمان‬ ، ‫سامیناری‬ ‫باا‬ ‫عناوان‬ « ‫ترجمه‬ ‫و‬ ‫تاریخ‬ ‫سمینار‬ ‫نخلتین‬ » ‫در‬ ‫و‬ ‫کارد‬ ‫برگازار‬ ‫تهران‬ ‫در‬ ‫پژوهشاگران‬ ‫برتای‬ ‫آن‬ ، ‫تود‬ ‫دستاوردهای‬ ‫کردند‬ ‫مطرح‬ ‫را‬ . ‫عمدة‬ ‫مقاله‬ ‫این‬ ‫ها‬ ‫مع‬ ‫ایاران‬ ‫در‬ ‫ترجماه‬ ‫تاریخ‬ ‫به‬ ‫طوف‬ ‫حیطة‬ ‫در‬ ‫و‬ ،‫است‬ ‫موضوع‬ ‫گزارش‬ ‫این‬ ‫اثر‬ ، ‫ملتق‬ ‫ی‬ ‫نشد‬ ‫ارائه‬ . ‫لحاا‬ ‫هماین‬ ‫به‬ ، ‫ضارورت‬ ‫تاریخ‬ ‫اتتصاصی‬ ‫بررسی‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫ترجمه‬ ‫ها‬ ‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫ی‬ . ‫اسات‬ ‫امیاد‬ ‫این‬ ‫تحقیق‬ ‫ادامه‬ ‫بتواند‬ ‫کارهای‬ ‫بر‬ ‫ای‬ ‫اندک‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫قب‬ ‫آغازی‬ ‫درمورد‬ ‫ترجماه‬ ‫تاریخ‬ ‫زباان‬ ‫از‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫باشد‬ . ‫شکل‬ ‫گيری‬ ‫ح‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫نهضت‬ ‫کت‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫دور‬ ‫ة‬ ‫شکل‬ ‫آغازین‬ ‫لا‬ ‫س‬ ‫گیاری‬ ‫ة‬ ‫جنا‬ ‫باا‬ ‫قاجاار‬ ‫ای‬ ‫دات‬ ‫هاای‬ ‫جهات‬ ‫قادرت‬ ‫تثبیات‬ ‫آقا‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫شد‬ ‫سپری‬ ‫تان‬ . ‫در‬ ‫دورة‬ ‫حک‬ ‫مرانی‬ ‫ی‬ ‫فتحع‬ ‫شاه‬ ، ‫اوضاع‬ ‫جدید‬ ‫باعث‬ ‫آغاز‬ ‫تعامال‬ ‫ت‬ ‫ایران‬ ‫کشورها‬ ‫دیگر‬ ‫با‬ ‫شکل‬ ‫و‬ ‫گیری‬ ‫و‬ ‫فرهنگی‬ ‫حرکتی‬ ‫آغاز‬ ‫نهضت‬ ‫ترجمه‬ ‫شد‬ . ‫عامال‬ ‫سه‬ ‫را‬ ‫زیر‬ ‫می‬ ‫توان‬ ‫از‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫ترین‬ ‫برشمرد‬ ‫ایرانیان‬ ‫بیداری‬ ‫موجبات‬ : 9 . ‫انقالب‬ ‫های‬ ‫دمکراسی‬ ‫غرب‬ ‫در‬ ‫تواهانه‬ ‫فرانله‬ ‫انقالب‬ ‫مانند‬ ‫؛‬ 2 . ‫روسایه‬ ‫از‬ ‫ایران‬ ‫شکلت‬ ‫بر‬ ‫برتای‬ ‫اساتعماری‬ ‫مطااما‬ ‫اثار‬ ‫دولات‬ ‫هاا‬ ‫و‬ ‫اروپاایی‬ ‫ی‬ ‫بی‬ ‫دربار‬ ‫کفایتی‬ ‫قاجار‬ ‫؛‬ 3 . ‫ا‬ ‫ا‬‫تفک‬ ‫ا‬ ‫ا‬‫ترق‬ ‫رات‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫ا‬‫تواهان‬ ‫ة‬ ‫ارزا‬ ‫ا‬‫می‬ ‫ااس‬ ‫ا‬ّ‫ب‬‫ع‬ ، ‫ا‬ ‫ا‬‫نای‬ ،‫طنه‬ ‫ا‬ ‫ا‬‫الل‬ ‫ار‬ ‫ا‬‫دیگ‬ ‫و‬ ‫ان‬ ‫ا‬‫روش‬ ‫ار‬ ‫ا‬‫فک‬ ‫و‬ ‫ان‬ ‫اندیشه‬ ‫ورزان‬ . ‫اروپا‬ ‫جامعة‬ ‫نوزدهم‬ ‫قرن‬ ‫در‬ ‫مایالدی‬ ‫از‬ ‫گااار‬ ‫در‬ ‫ت‬‫سان‬ ‫مدرنیتاه‬ ‫باه‬ ، ‫ت‬ ‫باا‬ ‫و‬ ‫غییارات‬ ‫انقالب‬ ‫هایی‬ ‫بود‬ ‫همراه‬ . ‫در‬ ‫تمام‬ ‫میان‬ ‫این‬ ‫انقالب‬ ‫ها‬ ، ‫سال‬ ‫انقالب‬ 1383 ‫م‬ . ‫پاریس‬ ‫اهمیت‬ ‫ویژه‬ ‫دارد‬ ‫ای‬ ‫چرا‬ ، ‫که‬ ‫موج‬ ‫اروپاییان‬ ‫بیداری‬ ‫برتای‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫تأثیر‬ ‫بار‬ ‫را‬ ‫هاا‬ ‫مشار‬ ‫و‬ ‫زماین‬ ‫ایران‬ ‫دورة‬ ‫قاجاریه‬ ‫نهاد‬ ( ،‫فشااهی‬ 1832 : 1 ) . ‫ّا‬‫م‬‫ا‬ ‫سوغات‬ ‫این‬ ‫هزیناه‬ ‫بادون‬ ‫ایران‬ ‫برای‬ ‫غرب‬ ‫روس‬ ‫نظامی‬ ‫ة‬ ‫حم‬ ‫با‬ ‫و‬ ‫نبود‬ ‫شد‬ ‫همراه‬ ‫ها‬ . ‫ج‬ ‫دوره‬ ‫ایان‬ ‫فرهنگای‬ ‫فقر‬ ‫و‬ ‫فکری‬ ‫مود‬ ، ‫گااه‬ ‫ی‬ ّ‫ی‬‫ذهن‬ ‫این‬ ‫ب‬ ‫را‬ ‫ت‬ ‫ه‬ ‫می‬ ‫وجود‬ ‫آورد‬ ‫که‬ ‫جن‬ ‫این‬ ‫فقط‬ ‫می‬ ‫ها‬ ‫بلات‬ ‫فضاای‬ ‫توانلات‬ ‫ة‬ ‫را‬ ‫ایاران‬ ‫ملیر‬ ‫و‬ ‫بشکند‬ ‫جدید‬ ‫ی‬ ‫دهد‬ ‫قرار‬ ‫ایرانیان‬ ‫فراروی‬ . ‫تاوش‬ ‫از‬ ‫اقباالی‬ ‫در‬ ‫کاه‬ ‫باود‬ ‫ایرانیاان‬
921 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ‫دوره‬ ‫چنین‬ ‫ای‬ ، ‫میارزا‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫ولیعهاد‬ ‫ی‬ ‫مای‬ ‫زیلات‬ ‫؛‬ ‫کاه‬ ‫کلای‬ ‫و‬ ‫نااییقی‬ ‫از‬ ‫چقادر‬ ‫هار‬ ‫ی‬ ‫فتحع‬ ‫ناکارآمدی‬ ‫شاه‬ ‫شود‬ ‫گفته‬ ، ‫شایلتگی‬ ‫و‬ ‫کارآمدی‬ ‫از‬ ‫نلبت‬ ‫همان‬ ‫به‬ ‫او‬ ‫باید‬ ‫گفت‬ . ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫روس‬ ‫مقابل‬ ‫در‬ ‫شکلت‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫میرزا‬ ، ‫جهت‬ ‫در‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫ایران‬ ‫سپاه‬ ‫ی‬‫ترق‬ ‫کردن‬ ‫روز‬ ‫آن‬ ، ‫ادارة‬ ‫ترجمه‬ ‫نظام‬ ‫تا‬ ‫کرد‬ ‫دایر‬ ‫تبریز‬ ‫در‬ ‫ای‬ ‫و‬ ‫نامه‬ ‫ّات‬‫ر‬‫مقر‬ ‫ترجماه‬ ‫را‬ ‫نظامی‬ ‫و‬ ‫مهندسی‬ ‫کند‬ ‫تدوین‬ ‫و‬ ( ‫آبراهمیاان‬ ، 1831 : 83 .) ‫نتیجه‬ ‫در‬ ، ‫دربار‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫می‬ ‫ر‬ ‫از‬ ‫زا‬ ‫مترجماان‬ ‫زباان‬ ‫هاای‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ، ‫فرانله‬ ، ‫هندی‬ ، ‫یتی‬ ‫ن‬ ، ،‫روسی‬ ‫آلمانی‬ ‫بوده‬ ‫برتوردار‬ ‫است‬ ( ‫مفتاون‬ ،‫ای‬ ‫دنب‬ 1831 : 181 .) ‫دیگر‬ ‫رف‬ ‫از‬ ، ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫میرزا‬ ‫می‬ ‫توبی‬ ‫به‬ ‫دانلت‬ ‫تازمانی‬ ‫مردم‬ ‫که‬ ‫عقا‬ ‫به‬ ‫پی‬ ‫مانادگی‬ ‫ت‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫فرهنگی‬ ‫نگری‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫نبرند‬ ‫ویش‬ ‫وارد‬ ‫ها‬ ‫نیاید‬ ، ‫ب‬ ‫کارهایش‬ ‫ی‬ ‫ماناد؛‬ ‫تواهاد‬ ‫نتیجه‬ ‫باه‬ ‫همین‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ، ‫اقدام‬ ‫سه‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫داد‬ ‫انجام‬ : 9 . ‫اروپا‬ ‫به‬ ‫دانشجو‬ ‫اعزام‬ ‫؛‬ 2 . ‫آغاز‬ ‫چاپ‬ ‫در‬ ‫کتاب‬ ‫ایرا‬ ‫ن؛‬ 3 . ‫گزاردن‬ ‫ارزش‬ ‫به‬ ‫ترجمه‬ ‫و‬ ‫تألیف‬ . ‫سیر‬ ‫آغاز‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫ّت‬‫ی‬‫ّال‬‫ع‬‫ف‬ ‫را‬ ‫فرهنگی‬ ‫های‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫اروپاا‬ ‫باه‬ ‫دانشاجو‬ ‫اعازام‬ ‫باا‬ ‫میرزا‬ ‫و‬ ‫لتان‬ ‫انگ‬ ‫کشور‬ ‫کرد‬ ‫شروع‬ ( 8 ) . ‫وی‬ ‫اعزام‬ ‫از‬ ‫نخلتین‬ ‫دانشجویان‬ ‫کاروان‬ ، ‫باه‬ ‫اهاداف‬ ‫تاود‬ ‫نرسید‬ ، ‫ّا‬‫م‬‫ا‬ ‫این‬ ‫اق‬ ‫دامش‬ ‫آغازی‬ ‫اعازام‬ ‫بارای‬ ‫شاد‬ ‫بعادی‬ ‫هاای‬ . ‫در‬ ‫ساال‬ 1313 ‫م‬ / 1281 . ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫جوا‬ ‫از‬ ‫دیگر‬ ‫نفر‬ ‫پنج‬ ‫میرزا‬ ‫روان‬ ‫آذربایجان‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫ایرانی‬ ‫نان‬ ‫ة‬ ‫لتان‬ ‫انگ‬ ‫کرد‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫که‬ ‫آنها‬ ، ‫می‬ ‫ر‬ ‫زا‬ ‫صالح‬ ، ‫فقط‬ ‫را‬ ‫برای‬ ‫یادگیری‬ ‫دی‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫فرساتاد‬ ‫ار‬ ( ،‫میناوی‬ 1882 : 133 ) . ‫از‬ ‫دیگر‬ ‫یکی‬ ‫دانشجویان‬ ‫این‬ ، ‫صاوبه‬ ‫رضاا‬ ‫میرزا‬ ‫مهنادس‬ ‫یاا‬ ‫دار‬ ‫باشای‬ ‫داشات‬ ‫ناام‬ ( ‫اردکاانی‬ ‫محبوبی‬ ، 1813 : 138 - 133 ) . ‫وی‬ ‫توانااترین‬ ‫و‬ ‫پرکاارترین‬ ‫از‬ ‫ایران‬ ‫به‬ ‫بازگشت‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫مترجمان‬ ‫است‬ ‫مانده‬ ‫جای‬ ‫به‬ ‫او‬ ‫از‬ ‫درتور‬ ‫آثاری‬ ‫که‬ ‫بود‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ( 8 ) . ‫میرزا‬ ‫صالح‬ ‫رشتة‬ ‫یادگیری‬ ‫بر‬ ‫عالوه‬ ‫تود‬ ، ‫ف‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫گرفات‬ ‫فرا‬ ‫لندن‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫چاپ‬ ‫نخلاتین‬ ‫مطبع‬ ‫ه‬ ‫را‬ ‫ک‬ ‫چاپ‬ ‫برای‬ ‫ایاران‬ ‫سارزمین‬ ‫در‬ ‫فارسی‬ ‫ت‬ ‫کارد‬ ‫دایار‬ ( ،‫میناوی‬ 1882 : 818 ) ‫تاا‬ ‫شود‬ ‫برداشته‬ ‫کتاب‬ ‫نشر‬ ‫و‬ ‫چاپ‬ ‫در‬ ‫اساسی‬ ‫قدمی‬ . ‫بدانیم‬ ‫آنکه‬ ‫برای‬ ‫نخلتین‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ً‫ا‬‫دقیق‬ ‫کدام‬ ‫اثر‬ ‫وقت‬ ‫چه‬ ‫و‬ ‫بوده‬ ‫فا‬‫ات‬ ‫است‬ ‫افتاده‬ ، ‫قبل‬ ‫به‬ ‫کمی‬ ‫باید‬ ‫از‬ ‫تر‬ ‫زمان‬ ‫ترج‬ ‫مة‬ ‫کتاب‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫برگردی‬ ‫م؛‬ ‫کاه‬ ‫زمانی‬ ‫یعنی‬
‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 921 ‫دیگر‬ ‫کشورهای‬ ‫با‬ ‫ارتباط‬ ‫برقراری‬ ‫برای‬ ‫ایران‬ ، ‫هم‬ ‫برای‬ ‫نامه‬ ‫هم‬ ‫و‬ ‫نگاری‬ ‫برای‬ ‫مالقات‬ ‫های‬ ‫حضوری‬ ، ‫دو‬ ‫اشخاص‬ ‫و‬ ‫مترجم‬ ‫کمبود‬ ‫با‬ ‫در‬ ‫زبانه‬ ‫دربار‬ ‫باود‬ ‫گریباان‬ ‫به‬ ‫دست‬ . ‫هماین‬ ‫باه‬ ، ‫سب‬ ‫آغاز‬ ‫در‬ ، ‫کتااب‬ ‫برگرداندن‬ ‫برای‬ ‫مترجمانی‬ ‫به‬ ‫نه‬ ، ‫باه‬ ‫کاه‬ ‫مترجماان‬ ‫یاا‬ ‫شافاهی‬ ‫ی‬ ‫مترجمان‬ ‫ترجم‬ ‫برای‬ ‫ی‬ ‫ة‬ ‫نامه‬ ‫بود‬ ‫نیاز‬ ‫ها‬ ‫دور‬ ‫باه‬ ‫کاه‬ ‫ة‬ ‫ای‬ ‫فتحع‬ ‫ناماه‬ ‫و‬ ‫شااه‬ ‫نگااری‬ ‫اش‬ ‫باا‬ ‫بر‬ ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫می‬ ‫گردد‬ ( ‫ّابی‬‫و‬‫ن‬ ، 1888 : 21 ) . ‫درمورد‬ ‫ترجم‬ ‫ة‬ ‫کتاب‬ ، ‫زماانی‬ ‫نظار‬ ‫از‬ ‫ترجماه‬ ‫کتااب‬ ‫نخلاتین‬ ، ‫در‬ ‫شاده‬ ‫قاجاار‬ ‫دورة‬ « ‫حوادث‬ ‫نامه‬ ( 3 ) » ‫که‬ ‫داشت‬ ‫نام‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫تبریزی‬ ‫رضی‬ 1222 . ‫به‬ ‫عثمانی‬ ‫ترکی‬ ‫از‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫فارسی‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫میرزا‬ ‫اهدا‬ ‫کرد‬ ( ‫کیان‬ ،‫فر‬ 1883 : 28 ) . ‫م‬ ‫حضور‬ ‫همچنین‬ ‫أ‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫تارجی‬ ‫موران‬ ، ‫زمینة‬ ‫ترجمه‬ ‫توسعة‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫اروپاایی‬ ‫هاای‬ ّ‫ی‬‫مه‬ ‫را‬ ‫کرد‬ ‫ا‬ . ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ّ‫د‬‫ع‬ ‫تود‬ ‫سپاه‬ ‫آموزش‬ ‫برای‬ ‫قبل‬ ‫از‬ ‫میرزا‬ ‫ه‬ ‫کارده‬ ‫اساتخدام‬ ‫تارجی‬ ‫ای‬ ‫بود‬ ‫؛‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫اقامت‬ ‫دلیل‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫تارجیانی‬ ، ‫فرصات‬ ‫بهترین‬ ‫و‬ ‫فراگرفته‬ ‫را‬ ‫فارسی‬ ‫را‬ ‫بارای‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫اروپایی‬ ‫های‬ ، ‫فراهم‬ ‫کرده‬ ‫بود‬ ‫ند‬ . ‫عالقة‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫اساکندر‬ ‫باه‬ ‫میارزا‬ ‫مقدونی‬ ‫تا‬ ‫شد‬ ‫باعث‬ ‫آنان‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫به‬ ، ‫کمل‬ ‫جیمز‬ ( 8 ) ، ‫دستور‬ ‫دهد‬ ‫کتاب‬ ‫اسکندر‬ ‫تاریخ‬ ‫را‬ ‫از‬ ‫کند‬ ‫ترجمه‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ( ‫کیاان‬ ‫فار‬ ، 1883 : 1 ) . ‫کاه‬ ‫کمال‬ ‫جیماز‬ ‫ّت‬‫د‬‫ما‬ ‫عثماانی‬ ‫در‬ ‫ی‬ ‫همان‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫کرده‬ ‫زندگی‬ ‫بود‬ ‫شده‬ ‫آشنا‬ ‫فارسی‬ ‫زبان‬ ‫با‬ ‫جا‬ ، ‫ایران‬ ‫به‬ ‫آمدن‬ ‫با‬ ، ‫تاریخ‬ ‫اساکندر‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫را‬ 1223 . ‫کرد‬ ‫ترجمه‬ ‫و‬ ‫نخلتین‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫فارسای‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫از‬ ‫کرد‬ ‫ثبت‬ ‫تود‬ ‫اسم‬ ‫به‬ ‫را‬ ( ‫کیان‬ ‫فار‬ ، 1883 : 1 ) . ‫در‬ ‫ّمة‬‫د‬‫مق‬ ‫آن‬ ‫هم‬ ‫ایان‬ ‫ایان‬ ‫کاه‬ ‫نوشات‬ ‫گوناه‬ ‫دستور‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫کتاب‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫کرده‬ ‫گردآوری‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫کت‬ ‫از‬ ‫میرزا‬ ‫است‬ ( 1 ) . ‫در‬ ‫ادامه‬ ، ‫اعزام‬ ‫با‬ ‫ساال‬ ‫در‬ ‫ایاران‬ ‫باه‬ ‫آنهاا‬ ‫بازگشات‬ ‫و‬ ‫ایس‬ ‫انگ‬ ‫به‬ ‫دانشجو‬ 1283 . ( ،‫مینوی‬ 1882 : 132 ) ، ‫نخلتین‬ ‫مترجمان‬ ‫و‬ ‫کرده‬ ‫ظهور‬ ‫ایرانی‬ ‫تعداد‬ ‫کتاب‬ ‫از‬ ‫بیشتری‬ ‫هاای‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫شد‬ ‫ترجمه‬ ‫؛‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫یی‬ ‫مانند‬ ‫تنز‬ ‫تاریخ‬ ‫روم‬ ‫دولت‬ ‫ترابی‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ساال‬ ‫در‬ 1281 . ‫شاد‬ ‫ترجماه‬ ‫یاا‬ ‫و‬ ‫کتااب‬ ‫هاای‬ ‫پتار‬ ‫کبیار‬ ‫و‬ ‫دوازدهام‬ ‫شاارل‬ ‫رضاای‬ ‫میارزا‬ ‫را‬ ‫مهندس‬ ‫باشی‬ ‫ترجمه‬ ‫کرد‬ ‫و‬ ‫بعد‬ ‫سال‬ ‫چند‬ ‫کتاب‬ ‫با‬ ‫اسکندر‬ ( 3 ) ، ‫اد‬ ‫ج‬ ‫یاک‬ ‫در‬ ‫ساه‬ ‫هر‬ ‫باه‬ ‫سال‬ 1288 . ‫رسید‬ ‫سنگی‬ ‫چاپ‬ ‫به‬ . ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫میرزا‬ ، ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ایاران‬ ‫شکلت‬ ‫را‬ ‫و‬ ‫جنا‬ ‫میادان‬ ‫از‬ ‫تاارا‬ ‫در‬ ‫روسایه‬ ‫از‬ ‫ذهان‬ ‫در‬ ‫جنگجویان‬ ‫جلتجو‬ ‫می‬ ‫کرد‬ . ‫ج‬ ‫و‬ ‫سربازان‬ ‫هل‬ ‫تی‬‫سان‬ ‫تجهیازات‬ ‫باودن‬ ّ‫م‬‫مها‬ ، ‫تارین‬ ‫ال‬ ‫ع‬
931 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ‫شکلت‬ ، ‫آن‬ ‫کردن‬ ‫رف‬ ‫بر‬ ‫برای‬ ‫و‬ ، ‫ّه‬‫ج‬‫تو‬ ‫روز‬ ‫وم‬ ‫ع‬ ‫به‬ ّ‫م‬‫مه‬ ، ‫ترین‬ ‫بود‬ ‫شرط‬ . ‫نتیجه‬ ‫در‬ ، ‫نیاز‬ ‫به‬ ‫آذربایجان‬ ‫سپاه‬ ‫کتاب‬ ‫های‬ ‫فن‬ ‫بهترین‬ ‫نظامی‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫برای‬ ‫تألیف‬ ‫کتاب‬ ‫هایی‬ ‫بود‬ ‫دست‬ ‫این‬ ‫از‬ . ‫دستور‬ ‫به‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ،‫میرزا‬ ‫نخلتین‬ ‫کتا‬ ‫ب‬ ‫دوره‬ ‫این‬ ‫نظامی‬ ‫های‬ ‫ا‬ ‫یعنی‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ی‬ ‫نظامی‬ ‫گیبرت‬ ( 1 ) ‫و‬ ‫آیین‬ ‫مان‬ ‫های‬ ‫و‬ ‫پیاده‬ ‫ر‬ ‫نظام‬ ( ‫دروویل‬ ، 1831 : 111 ) ‫ا‬ ‫ترجماه‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫از‬ ‫شد‬ . ‫همچنین‬ ‫برای‬ ‫ی‬‫ترق‬ ‫ذهن‬ ‫اندیشة‬ ‫و‬ ‫ماردم‬ ، ‫کتااب‬ ‫مانناد‬ ‫هاایی‬ ‫از‬ ‫مختصاری‬ ‫قواعاد‬ ‫کاپرنیکس‬ ‫و‬ ‫نیوتان‬ ‫شرح‬ ( ،‫کم‬ ‫م‬ 1831 : 313 ) ‫ا‬ ‫که‬ ‫نخلتین‬ ‫کتااب‬ ‫هاا‬ ‫دوره‬ ‫ایان‬ ‫مای‬ ‫ع‬ ‫ی‬ ‫بودند‬ ‫ا‬ ‫شد‬ ‫ترجمه‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫از‬ . ‫مارور‬ ‫به‬ ، ‫کتااب‬ ‫و‬ ‫جغرافیاایی‬ ‫و‬ ‫تااریخی‬ ‫هاای‬ ‫سفرنامه‬ ‫شد‬ ‫اضافه‬ ‫نیز‬ ‫ها‬ ‫یابناد‬ ‫آگااهی‬ ‫دنیا‬ ‫اوضاع‬ ‫از‬ ‫وقت‬ ‫زمامداران‬ ‫تا‬ ( ‫اردکاانی‬ ‫محباوبی‬ ، 1813 : 223 ) . ‫ترجمه‬ ‫کنار‬ ‫در‬ ‫از‬ ‫که‬ ‫هایی‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ار‬ ‫ی‬ ‫می‬ ‫وپایی‬ ‫شد‬ ، ‫تألیف‬ ‫اتی‬ ‫هم‬ ‫ایرانیان‬ ‫از‬ ‫سر‬ ‫دل‬ ‫شروع‬ ‫تا‬ ‫زد‬ ‫گرم‬ ‫کننده‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫بخش‬ ‫در‬ ‫ای‬ ‫تألیف‬ ‫کتاب‬ ‫فا‬‫ات‬ ‫بیفتد‬ . ‫ادامة‬ ‫با‬ ‫ترجمه‬ ‫روند‬ ، ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫دیگ‬ ‫ی‬ ‫مانند‬ ‫ری‬ ّ‫و‬‫ا‬ ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫تاریخ‬ ‫ل‬ ، ‫چاین‬ ‫تااریخ‬ ، ‫تااریخ‬ ‫روم‬ ‫قیصر‬ ، ‫صواعق‬ ‫الن‬ ‫ظام‬ ( ‫تألیف‬ ‫ترجمه‬ ‫و‬ ) ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫از‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫شدند‬ ‫ترجمه‬ . ‫حرکت‬ ‫این‬ ‫تشویق‬ ‫با‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫قائم‬ ‫او‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫و‬ ‫میرزا‬ ،‫یافات‬ ‫اساتمرار‬ ‫فراهاانی‬ ‫مقام‬ ‫ولای‬ ‫مار‬ ‫از‬ ‫بعاد‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫طنت‬ ‫س‬ ‫آغاز‬ ‫و‬ ‫میرزا‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫قائم‬ ‫قتل‬ ‫و‬ ‫شاه‬ ‫مقام‬ ، ‫امر‬ ‫این‬ ‫ساپرده‬ ‫فراموشی‬ ‫به‬ ‫شاد‬ ‫اینک‬ ‫تا‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫ه‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شاه‬ ‫شد‬ ‫احیا‬ ‫دوباره‬ ‫اسات‬ ‫داشاته‬ ‫ادامه‬ ‫امروز‬ ‫به‬ ‫تا‬ ‫و‬ ( ،‫فشااهی‬ 1832 : 22 ) . ‫کارهای‬ ‫اوا‬ ‫کتاب‬ ‫انتشار‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ، ‫به‬ ‫مربوط‬ ‫ناصر‬ ‫دورة‬ ‫ّین‬‫د‬‫ال‬ ‫شااه‬ ‫کاه‬ ‫اسات‬ ‫حجم‬ ‫کتاب‬ ‫از‬ ‫زیادی‬ ‫ها‬ ، ‫ترجمه‬ ‫و‬ ‫تألیف‬ ‫و‬ ‫ه‬‫البت‬ ‫شدند‬ ‫چاپ‬ . ‫عوامل‬ ‫زیا‬ ‫زایاش‬ ‫ایان‬ ‫در‬ ‫دی‬ ‫بود‬ ‫دتیل‬ ‫فرهنگی‬ ‫را‬ ‫زیر‬ ‫موارد‬ ‫که‬ ‫می‬ ‫توان‬ ‫از‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫ترین‬ ‫برشمرد‬ ‫آنها‬ : 9 . ‫عالقة‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫اروپایی‬ ‫کشورهای‬ ‫اتبار‬ ‫کل‬ ‫به‬ ‫شاه‬ ‫؛‬ 2 . ‫دارالفنون‬ ‫ایجاد‬ ‫و‬ ‫امیرکبیر‬ ‫فرهنگی‬ ‫اقدامات‬ ‫؛‬ 3 . ‫ملافرت‬ ‫غرب‬ ‫با‬ ‫تعامل‬ ‫و‬ ‫شاه‬ ‫های‬ ‫؛‬ 4 . ‫و‬ ‫انطباعات‬ ‫وزارت‬ ‫ایجاد‬ ‫ناصری‬ ‫رجمة‬‫دارالت‬ ‫؛‬ 1 . ‫توسعة‬ ‫نی‬ ‫و‬ ‫اداری‬ ‫تشکیالت‬ ‫ا‬ ‫از‬ ‫برتی‬ ‫ز‬ ‫وزارت‬ ‫تانه‬ ‫اداره‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫مترجم‬ ‫به‬ ‫دولتی‬ ‫های‬ . ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شاه‬ ‫روزنامه‬ ‫مقایت‬ ‫و‬ ‫مطال‬ ‫شنیدن‬ ‫به‬ ‫ه‬ ‫ا‬ ‫عالقه‬ ‫فرانلوی‬ ‫ی‬ ‫داشت‬ ‫و‬ ‫ایان‬
‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 939 ‫کار‬ ‫برنامة‬ ‫از‬ ‫بخشی‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫روزانه‬ ‫یاازده‬ ‫سااعت‬ ‫در‬ ‫اش‬ ‫و‬ ‫باود‬ ‫شاده‬ ‫نهادیناه‬ ‫ظهار‬ ‫نایم‬ ( ‫فووریه‬ ، 1823 : 118 .) ‫همین‬ ‫امر‬ ‫باعث‬ ‫دانش‬ ‫او‬ ‫افزایی‬ ‫بود‬ ‫شده‬ ، ‫به‬ ‫وری‬ ‫که‬ ‫مالقاات‬ ‫هنگاام‬ ‫هملر‬ ‫با‬ ‫دیو‬ ‫یفوا‬ ، ‫فرانلوی‬ ‫جهانگرد‬ ، ّ‫و‬‫ا‬ ً‫ی‬ ‫و‬ ‫نداشت‬ ‫نیاز‬ ‫مترجم‬ ‫به‬ ً‫ا‬‫ثانیا‬ ‫از‬ ‫ّاات‬‫ی‬‫جزئ‬ ‫نبارد‬ 1311 ‫م‬ . ‫و‬ ‫فرانله‬ ‫ی‬‫حت‬ ‫نبرد‬ ‫آن‬ ‫فرانلوی‬ ‫فرمانده‬ ‫نام‬ ‫الع‬ ‫ا‬ ‫داشت‬ ، ‫باعث‬ ‫که‬ ّ‫ج‬‫تع‬ ‫این‬ ‫شد‬ ‫جهانگردان‬ ( ،‫دیویفوا‬ 1831 : 188 ) . ‫د‬ ‫از‬ ‫یگر‬ ‫عوامل‬ ‫تأثیر‬ ‫گاار‬ ‫روند‬ ‫در‬ ‫دورة‬ ‫ترجمة‬ ‫ناصری‬ ، ‫اقادامات‬ ‫و‬ ‫امیرکبیار‬ ‫تأسایس‬ ‫دارالفنون‬ ‫بود‬ . ‫امیر‬ ‫داشت‬ ‫تصمیم‬ ‫کبیر‬ ‫هر‬ ‫آنچه‬ ‫باعث‬ ‫ی‬‫ترق‬ ‫م‬ ‫می‬ ‫دولت‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫شود‬ ، ‫فاراهم‬ ‫کند‬ ( ‫طنه‬ ّ‫ل‬‫اعتمادال‬ ، 1831 : 218 .) ‫دلیل‬ ‫همین‬ ‫به‬ ‫عرصة‬ ‫در‬ ‫ی‬ ‫دات‬ ، ‫سارلوحة‬ ‫را‬ ‫زیر‬ ‫اقدامات‬ ‫داد‬ ‫قرار‬ ‫کارهایش‬ : 9 . ‫تأسیس‬ ‫دارالفنون‬ ‫؛‬ 2 . ‫روزنامه‬ ‫انتشار‬ ‫؛‬ 3 . ‫اهتمام‬ ‫کتاب‬ ‫نشر‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫به‬ . ‫افتتاح‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫دارالفنون‬ ، ‫در‬ ‫فهرسات‬ ‫ما‬ ‫مع‬ ‫ان‬ ‫ش‬ ، ‫از‬ « ‫ار‬ ‫ی‬ ‫ملاتر‬ » ‫عناوان‬ ‫باه‬ ‫ام‬ ‫مع‬ ‫می‬ ‫یاد‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫شود‬ ( ‫طنه‬ ‫ّا‬‫ل‬‫اعتمادال‬ ، 1888 : 2 / 811 ) ، ‫ّاا‬‫م‬‫ا‬ ‫در‬ 1813 . ‫دکتار‬ « ‫بازیال‬ » ‫باه‬ ‫عنوان‬ ‫م‬ ‫مع‬ ّ ‫زب‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫او‬ ‫جایگزین‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫ان‬ . ‫در‬ ‫سالنامة‬ ‫سال‬ 1811 . ‫نیز‬ ‫از‬ ‫دکتر‬ ‫به‬ ‫اشاره‬ ‫بدون‬ ‫بازیل‬ ‫حرفة‬ ‫بابتش‬ ، ‫با‬ ‫فقط‬ ‫عنوان‬ ‫م‬ ‫مع‬ ‫برده‬ ‫نام‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫اسات‬ ‫شده‬ . ‫در‬ ‫سالنامة‬ ‫سال‬ 1812 . ‫نا‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫حاف‬ ‫نیز‬ ‫او‬ ‫ظاهر‬ ً‫ا‬ ‫دیگر‬ ‫از‬ ‫م‬ ‫مع‬ ‫دارالفنون‬ ‫در‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫نیلت‬ ‫تبری‬ ( 11 ) . ‫در‬ ‫دوره‬ ‫دارال‬ ‫که‬ ‫ای‬ ‫باود‬ ‫کارده‬ ‫آغاز‬ ‫را‬ ‫تود‬ ‫کار‬ ‫فنون‬ ، ‫زباان‬ ‫عناوان‬ ‫باه‬ ‫فرانلاه‬ ‫زباان‬ ‫رسمی‬ ، ‫دارالفنون‬ ‫زبان‬ ‫بود‬ ‫شده‬ ‫شناتته‬ . ‫با‬ ‫وجود‬ ‫ایان‬ ، ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫زباان‬ ً‫ال‬‫کاام‬ ‫برناماة‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫نشده‬ ‫حاف‬ ‫دارالفنون‬ ‫آموزشی‬ ‫کالس‬ ‫یل‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫های‬ ‫ی‬ ‫بود‬ ‫دایر‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫همواره‬ ( ‫کارزن‬ ، 1881 : 881 ) . ‫بر‬ ‫عالوه‬ ‫زبان‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ، ‫زبان‬ ‫فرانله‬ ‫های‬ ‫و‬ ‫روسی‬ ‫و‬ ‫عربی‬ ‫هم‬ ‫می‬ ‫تدریس‬ ‫شد‬ ( ‫فووریه‬ ، 1823 : 121 .) ‫کرزن‬ ‫مدرسة‬ ‫از‬ ‫بازدیدش‬ ‫هنگام‬ ‫دارالفنون‬ ، ‫به‬ ‫هشت‬ ‫م‬ ‫مع‬ ‫تاارجی‬ ‫در‬ ‫آنجا‬ ‫می‬ ‫اشاره‬ ‫که‬ ‫کند‬ ‫یکی‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫ها‬ ‫م‬ ‫مع‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫اسات‬ ‫باوده‬ ( ‫کارزن‬ ، 1881 : 883 .) ‫باه‬ ‫سالنامه‬ ‫استناد‬ ‫دولت‬ ‫های‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شاه‬ ، ‫دارالفنون‬ ‫در‬ ، ‫سال‬ ‫بین‬ ‫های‬ 1211 ‫تا‬ 1812 .
932 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ( ‫به‬ ‫سال‬ ‫جز‬ 1812 ). ، ‫ام‬ ‫مع‬ ‫اسات‬ ‫داشاته‬ ‫حضاور‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ( ،‫قاسامی‬ 1833 : ‫ساالنامه‬ ‫هاای‬ ،‫طنه‬ ّ‫ل‬‫اعتمادال‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫صفحات‬ ( 11 ) ) . ‫از‬ ‫دیگر‬ ‫اقدامات‬ ‫امیرکبیر‬ ‫فرهنگی‬ ، ‫انتشار‬ ‫روزنام‬ ‫ة‬ ‫وقایا‬ ‫فاق‬‫ات‬ ‫یه‬ ‫با‬ ‫ه‬ ‫ادوارد‬ ‫سرپرساتی‬ ‫برجیس‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫بود‬ ( ‫طنه‬ ّ‫ل‬‫اعتمادال‬ ، 1888 : 311 ) ، ‫ّا‬‫م‬‫ا‬ ‫از‬ ‫بیشتری‬ ‫منابا‬ ‫آنکه‬ ‫برای‬ ‫امیرکبیر‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫شود‬ ‫ترجمه‬ ‫غربی‬ ‫ی‬ ، ‫دولت‬ ‫دستگاه‬ ‫در‬ ، ‫هیئتا‬ ‫از‬ ‫ی‬ ‫مترجماان‬ ‫گار‬ ‫اف‬ ‫مخت‬ ‫هام‬ ‫د‬ ‫آورد‬ ‫و‬ ‫این‬ ‫گرفتن‬ ‫کار‬ ‫به‬ ‫برای‬ ‫مترجمان‬ ، ‫دنبال‬ ‫به‬ ‫انتقال‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫ی‬ ‫به‬ ‫ا‬ ‫تصاوص‬ ‫فرانله‬ ‫از‬ ‫ایران‬ ‫به‬ ‫ا‬ ‫بود‬ ‫؛‬ ‫ی‬‫حت‬ ‫داوود‬ ‫جان‬ ‫به‬ ‫دستور‬ ‫داد‬ ‫که‬ ‫کتاب‬ ‫هاا‬ ‫تاوب‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫زمینا‬ ‫در‬ ‫ة‬ ‫بیاورد‬ ‫دست‬ ‫به‬ ‫فرانله‬ ‫از‬ ‫تاریخ‬ ‫و‬ ‫مهندسی‬ . ‫در‬ ‫سال‬ 1283 . ‫تعداد‬ 218 ‫و‬ ‫کتااب‬ ‫اد‬ ‫ج‬ 828 ‫نقش‬ ‫قطعه‬ ‫ة‬ ‫جغرافیایی‬ ‫جهان‬ ‫فرانله‬ ‫از‬ ‫یکجا‬ ‫شاد‬ ‫منتقال‬ ‫ایاران‬ ‫به‬ ( ‫ّات‬‫ی‬‫آدم‬ ، 1833 : 811 .) ‫بدین‬ ‫ترتی‬ ‫امیرکبیر‬ ‫س‬ ‫ول‬ ‫در‬ ‫سال‬ ‫ه‬ ، ‫تاازه‬ ‫دوران‬ ‫تاویش‬ ‫نباوغ‬ ‫با‬ ‫تااریخ‬ ‫در‬ ‫ای‬ ‫آورد‬ ‫بار‬ ‫به‬ ‫ایران‬ ( ،‫واتلن‬ 1881 : 818 .) ‫دیگر‬ ‫رف‬ ‫از‬ ، ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫تارجی‬ ‫سفرهای‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫شاه‬ ، ‫وزارت‬ ‫تانه‬ ‫هایی‬ ‫وجود‬ ‫به‬ ‫آورد‬ ‫که‬ « ‫معدن‬ ‫و‬ ‫گراف‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫وم‬ ‫ع‬ ‫وزارت‬ » ‫بود‬ ‫آنها‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫و‬ ‫نخلتین‬ ‫بار‬ ‫طنه‬ ّ‫ل‬‫اعتضادال‬ ‫بعد‬ ‫و‬ ‫مخبر‬ ‫او‬ ‫مر‬ ‫از‬ ‫طنه‬ ّ‫ل‬‫ال‬ ‫ای‬ ‫جعفرق‬ ‫نیز‬ ‫او‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫و‬ ّ‫ی‬‫ن‬ ‫تاان‬ ‫آن‬ ‫وزارت‬ ‫منصا‬ ‫باه‬ ‫اک‬ ‫رالم‬ ‫شدند‬ ‫گمارده‬ ( ‫اعتماد‬ ‫طنه‬ ّ‫ل‬‫ال‬ ، 1888 : 112 ) . ‫زیر‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫مجموعه‬ ‫های‬ ‫ایان‬ ‫وزارت‬ ‫تاناه‬ « ‫ادارة‬ ‫انطباعات‬ » ‫که‬ ‫بود‬ ‫ّتش‬‫ی‬‫ملؤول‬ ‫را‬ ‫در‬ ‫سال‬ 1811 . ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫حلن‬ ‫تاان‬ ‫طنه‬ ‫ّا‬‫ل‬‫اعتمادال‬ ‫بار‬ ‫داشت‬ ‫عهده‬ . ‫او‬ ‫دایر‬ ‫ة‬ ‫داد‬ ‫وسعت‬ ‫را‬ ‫انطباعات‬ ‫و‬ ‫رجمه‬‫دارالت‬ ‫دارال‬ ‫و‬ ‫ا‬‫ت‬ ‫ألیف‬ ‫دولتای‬ ‫تأسایس‬ ‫و‬ ‫کرد‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ‫آشنایان‬ ‫و‬ ‫دانشمندان‬ ‫از‬ ‫جمعی‬ ‫و‬ ‫ترجماه‬ ‫کاار‬ ‫باه‬ ‫را‬ ‫تاارجی‬ ‫های‬ ‫تاألیف‬ ‫گماشت‬ ‫؛‬ ‫در‬ ‫نتیجه‬ ، ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ی‬ ‫نشار‬ ‫و‬ ‫با‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫فنون‬ ‫در‬ ‫ی‬ ‫گردیاد‬ ( ‫دولات‬ ‫آباادی‬ ، 1831 : 218 ) . ‫ّت‬‫ی‬‫مدیر‬ ‫واحد‬ ‫ناصری‬ ‫رجمة‬‫دارالت‬ ، ‫ّت‬‫د‬‫م‬ ‫ی‬ ‫عهد‬ ‫بر‬ ‫ة‬ ‫میرزا‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫ادیا‬ ‫حلین‬ ‫ا‬‫ق‬ ‫م‬ ‫فروغى‬ ‫به‬ ‫بود‬ . ‫بر‬ ‫عالوه‬ ‫او‬ ‫ّت‬‫ی‬‫مدیر‬ ، ‫عرباى‬ ‫و‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫مترجم‬ ‫نیاز‬ ‫باود‬ ( ‫طنه‬ ‫ّا‬‫ل‬‫اعتمادال‬ ، 1888 : 1 / 811 .) ‫در‬ ‫رجمه‬‫دارالت‬ ، ‫مترجمان‬ ‫داشاتند‬ ‫اشتغال‬ ‫ترجمه‬ ‫کار‬ ‫به‬ ‫فی‬ ‫مخت‬ . ‫گاشاته‬ ‫داشتند‬ ‫را‬ ‫زبان‬ ‫یک‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫توانایی‬ ‫که‬ ‫مترجمانی‬ ‫از‬ ، ‫ی‬ ‫تی‬ ‫از‬ ‫مترجمان‬ ‫می‬ ‫از‬ ‫توانلتند‬ ‫به‬ ‫زبان‬ ‫چند‬ ‫یا‬ ‫دو‬ ‫فارسی‬ ‫ترجمه‬ ‫کنناد‬ . ‫زباان‬ ‫عربای‬ ‫هاای‬ ، ‫فرانلاوی‬ ، ‫یلای‬ ‫انگ‬ ، ‫ترکای‬ ‫عثمانی‬ ، ‫روسی‬ ، ،‫آلمانی‬ ‫زبا‬ ‫از‬ ‫هندی‬ ‫ن‬ ‫که‬ ‫بود‬ ‫هایی‬ ‫ترجمه‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫می‬ ‫شد‬ . ‫رجماه‬‫دارالت‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫آثار‬ ‫ترجمة‬ ‫گلترش‬ ‫در‬ ‫زیادی‬ ‫نقش‬ ‫فارسای‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ‫اروپایی‬ ‫های‬ ‫داشات‬ . ‫در‬ ‫دورة‬
‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 933 ‫ناصر‬ ‫ّین‬‫د‬‫ال‬ ‫شاه‬ ‫ترجمه‬ ‫آثار‬ ‫بیشترین‬ ، ‫تواهاد‬ ‫پرداتته‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫بود‬ ‫فرانلوی‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫شد‬ . ‫توسعة‬ ‫در‬ ‫تاارجی‬ ‫رواباط‬ ‫گلاترش‬ ‫و‬ ‫اداری‬ ‫سازمان‬ ‫ناصار‬ ‫دورة‬ ‫ّین‬‫د‬‫ال‬ ‫شااه‬ ، ‫دیگار‬ ‫از‬ ‫باود‬ ‫مترجمای‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫رونق‬ ‫عوامل‬ . ‫جادای‬ ‫از‬ ‫مترجماان‬ ‫رجماه‬‫دارالت‬ ‫وزارت‬ ‫و‬ ‫اوم‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫معدن‬ ‫و‬ ‫گراف‬ ‫ت‬ ، ّ‫ی‬‫عدل‬ ‫وزارت‬ ‫در‬ ‫ه‬ ، ‫و‬ ‫جن‬ ‫وزارت‬ ‫قلمت‬ ‫ها‬ ‫ی‬ ‫نظامی‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ، ‫پلت‬ ‫تاناه‬ ، ‫دربار‬ ، ‫ادار‬ ‫ة‬ ،‫یس‬ ‫پ‬ ‫گمارک‬ ‫تاناه‬ ‫هاا‬ ، ‫ضار‬ ‫اب‬ ‫تاناه‬ ‫هاا‬ ، ‫و‬ ‫باه‬ ‫تصاوص‬ ‫وزارت‬ ‫در‬ ‫تارجاه‬ ‫و‬ ‫سفارتخانه‬ ‫کنلولگری‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫بازر‬ ‫شاهرهای‬ ‫برتای‬ ‫و‬ ‫تهاران‬ ‫در‬ ‫اروپایی‬ ‫کشورهای‬ ‫های‬ ‫و‬ ‫سفارتخانه‬ ‫کنلولگری‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫کشورها‬ ‫دیگر‬ ‫در‬ ‫ایران‬ ‫های‬ ، ‫ترجما‬ ‫کاار‬ ‫باه‬ ‫متارجم‬ ‫تعدادی‬ ‫ة‬ ‫ترجم‬ ‫و‬ ‫مکاتبات‬ ‫ة‬ ‫داشتند‬ ‫اشتغال‬ ‫شفاهی‬ ( ‫قاسمی‬ ، 833 : ‫سالنامه‬ ‫های‬ ‫طنه‬ ‫ّا‬‫ل‬‫اعتمادال‬ ، ‫صافحات‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ .) ‫ترجمه‬ ‫متون‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫انگليسي‬ ‫زبان‬ ‫فارسي‬ ‫به‬ ‫در‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫زمینه‬ ‫یاد‬ ‫عوامل‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫در‬ ‫ترجماه‬ ‫گلاترش‬ ‫موجا‬ ‫شاده‬ ‫قاجاار‬ ‫دورة‬ ‫و‬ ‫باه‬ ‫ویاژه‬ ‫دور‬ ‫در‬ ‫ة‬ ‫حکومت‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شد‬ ‫قاجار‬ ‫شاه‬ . ‫میان‬ ‫این‬ ‫در‬ ، ‫مقایلاه‬ ‫بررسی‬ ‫ترجماه‬ ‫آثاار‬ ‫ای‬ ‫از‬ ‫شاده‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ، ‫ترجمه‬ ‫آثار‬ ‫از‬ ‫بیشتر‬ ‫ی‬ ‫تی‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫اسات‬ ‫فارسای‬ ‫به‬ ( ‫شمارة‬ ‫جدول‬ ‫پیوست‬ ‫یک‬ .) ‫زمینه‬ ‫ارزیابی‬ ‫از‬ ‫پیش‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫امر‬ ‫این‬ ، ‫دارد‬ ‫ضارورت‬ ّ‫د‬‫حا‬ ‫در‬ ‫منابا‬ ‫وسا‬ ّ‫م‬‫مه‬ ، ‫ترین‬ ‫ترجمه‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫های‬ ‫آن‬ ‫مترجمان‬ ‫و‬ ‫ا‬ ّ‫م‬‫اعا‬ ‫نلاخ‬ ‫و‬ ‫شاده‬ ‫چااپ‬ ‫از‬ ‫تط‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫پایان‬ ‫تا‬ ‫ری‬‫مظف‬ ‫دورة‬ ‫معرفی‬ ‫شاود‬ . ‫فهرسات‬ ‫ایان‬ ‫در‬ ‫کاه‬ ‫شاده‬ ‫معرفای‬ ‫آثااری‬ ، ‫ملتقیم‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫است‬ ‫شده‬ ‫ترجمه‬ ( 12 ) . 9 . ‫اسکندر‬ ‫تاریخ‬ ( ،‫مشار‬ 1831 : 1121 - 1123 ) ‫که‬ ‫کمال‬ ‫جیمز‬ ‫ساال‬ ‫در‬ 1223 . ‫را‬ ‫آن‬ ‫ترجمه‬ ‫کرد‬ ( ‫کیان‬ ‫فر‬ ، 1883 : 1 .) 2 . ‫کاپرنیکس‬ ‫قواعد‬ ‫از‬ ‫مختصری‬ ( ‫کوپرنیک‬ ) ‫نیوتان‬ ‫شرح‬ ‫با‬ ( ‫نیاوتن‬ ) : ‫زماان‬ ‫و‬ ‫متارجم‬ ‫ترجمة‬ ‫و‬ ‫اثر‬ ‫این‬ ‫دو‬ ‫زیر‬ ‫اثر‬ ‫ص‬‫مشخ‬ ،‫نیلت‬ ً‫ی‬‫احتما‬ ‫ولی‬ ‫سال‬ ‫بین‬ ‫هاای‬ 1283 - 1281 . ‫است‬ ‫شده‬ ‫ترجمه‬ . 3 . ‫کتاب‬ ‫گیبرت‬ ‫نظامی‬ ‫های‬ ( ،‫دروویل‬ 1831 : 111 ) . 4 . ‫آیین‬ ‫پیاده‬ ‫مانور‬ ‫های‬ ‫نظام‬ ( ‫همان‬ ) .
934 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 1 . ‫یم‬ ‫تع‬ ‫در‬ ‫نامه‬ ‫زدن‬ ‫ه‬ ‫آب‬ ‫اعمال‬ ‫نوشتة‬ ‫کرمیک‬ ، ‫پزشک‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫میرزا‬ . 1 . ‫تنز‬ ‫تاریخ‬ ‫روم‬ ‫ترابی‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫تألیف‬ ‫گیبون‬ ‫که‬ ‫رضای‬ ‫میرزا‬ ‫مهندس‬ ‫باشی‬ ‫در‬ 1281 . ‫ترجمه‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫دو‬ ‫در‬ ‫کرده‬ ‫ه‬‫البت‬ ‫و‬ ‫فقط‬ ‫ترجم‬ ‫ة‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫نخلت‬ ‫اسات‬ ‫موجاود‬ ‫آن‬ ( ‫ای‬‫تط‬ ‫نلاخة‬ ‫شمارة‬ 1888 / ‫ف‬ ، ‫کتابخانة‬ ‫م‬ ‫ی‬ ) . 1 . ‫کبیر‬ ‫پطر‬ ‫تاریخ‬ ( 18 ) ( ،‫مشار‬ 1831 : 1121 - 1123 ) . 1 . ‫دوازدهم‬ ‫شارل‬ ( ‫همان‬ ) . 1 . ‫روم‬ ‫تاریخ‬ ( ّ‫و‬‫ا‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫ل‬ ) ( ‫شمارة‬ ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ 1888 / ‫ف‬ ، ‫کتابخانة‬ ‫ی‬ ‫م‬ ) ‫کاه‬ ً‫ی‬‫احتماا‬ ‫ترجما‬ ‫ة‬ ‫رم‬ ‫تاریخ‬ ‫گیبون‬ ‫زمان‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫باشد‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫شد‬ ‫ترجمه‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫از‬ ‫میرزا‬ . 91 . ‫چین‬ ‫تاریخ‬ ( ‫شمارة‬ ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ 1838 / ،‫ف‬ ‫ای‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫که‬ ‫زمان‬ ‫در‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫میرزا‬ ‫باا‬ ‫و‬ ‫چین‬ ‫تاریخ‬ ‫موضوع‬ ‫شد‬ ‫ترجمه‬ . 99 . ّ‫و‬‫ا‬ ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫تاریخ‬ ‫ل‬ ( ‫شمارة‬ ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ 1813 / ،‫ف‬ 1118 / ،‫ف‬ ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫که‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫رضاا‬ ‫تبریزی‬ ( ‫میرزا‬ ‫مهندس‬ ‫رضا‬ ‫باشی‬ ) ‫در‬ ‫سال‬ 1232 . ‫کرد‬ ‫ترجمه‬ ‫را‬ ‫آن‬ ( 18 ) . ‫در‬ ‫کتاب‬ ‫چهاار‬ ‫اوست‬ ‫تبعید‬ ‫تا‬ ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫زندگانی‬ ‫به‬ ‫مربوط‬ ‫د‬ ‫ج‬ . ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ‫کتاب‬ ‫اصل‬ ‫است‬ ‫که‬ ‫ابتادا‬ ‫و‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫به‬ ‫سپس‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫شده‬ ‫ترجمه‬ ‫است‬ ( 13 ) . 92 . ‫الن‬ ‫صواعق‬ ‫ظام‬ ، ‫مهندس‬ ‫رضا‬ ‫میرزا‬ ‫تألیف‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫ساال‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫کاه‬ ‫است‬ ‫باشی‬ 1238 . ‫به‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫کرد‬ ‫تقدیم‬ ‫شاه‬ . ‫عار‬ ‫و‬ ‫ولاه‬ ‫گ‬ ‫ترتیا‬ ‫و‬ ‫ترکیا‬ ‫م‬ ‫ع‬ ‫آن‬ ‫موضوع‬ ‫و‬ ‫اده‬ ‫است‬ ‫جن‬ ‫ادوات‬ ‫و‬ ‫آیت‬ ‫سایر‬ . 93 . ‫چین‬ ‫کتاب‬ ، ‫درمورد‬ ‫یک‬ ‫سفر‬ ‫هیئت‬ ‫در‬ ‫کاه‬ ‫است‬ ‫چین‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫ناصار‬ ‫دورة‬ ‫ی‬ ( ‫سال‬ 1282 ). ‫ادوارد‬ ‫برجیس‬ ‫میارزا‬ ‫بهمن‬ ‫دستور‬ ‫به‬ ، ‫تبریاز‬ ‫در‬ ‫ترجماه‬ ‫اش‬ ‫کارد‬ ( ‫اقباال‬ ،‫آشتیانی‬ 1828 : 3 - 13 ) . 94 . ّ‫ص‬‫ال‬ ‫توضیح‬ ‫و‬ ‫البشر‬ ‫تشریح‬ ‫ور‬ ‫کتاب‬ ‫همراه‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫یم‬ ‫تع‬ ‫زدن‬ ‫اه‬ ‫آب‬ ‫اعماال‬ ‫در‬ ‫ناماه‬ ، ‫موضوع‬ ‫در‬ ‫پزشکی‬ ‫هلتند‬ ‫که‬ ‫میرزا‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫ّا‬‫ص‬‫عبدال‬ ‫بان‬ ‫بور‬ ‫باه‬ ‫ساال‬ 1218 . ‫در‬ ‫دور‬ ‫ة‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شاه‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫ترجمه‬ ‫کرد‬ . 91 . ‫تاریخ‬ ‫ایران‬ ( ‫ماالکم‬ ، 1831 : 18 ) ‫ا‬ ‫م‬ ‫جان‬ ‫از‬ ‫است‬ ‫ثری‬ ‫ا‬ ‫لکم‬ ‫که‬ ‫حیرت‬ ‫اسماعیل‬ ‫میرزا‬ ‫به‬ ‫سال‬ 1231 . ‫ترجمه‬ ‫بمبئی‬ ‫در‬ ‫اش‬ ‫کرد‬ .
‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 931 91 . ‫سفرنام‬ ‫ة‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫س‬ ‫اوای‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1388 / ‫ف‬ ، ‫شمارة‬ 1111 / ،‫ف‬ ‫ای‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫است‬ ‫اثری‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫دو‬ ‫در‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫س‬ ‫اوای‬ ‫از‬ ‫که‬ ّ‫ی‬‫س‬ ‫عبداهلل‬ ‫د‬ ‫اسات‬ ‫کرده‬ ‫ترجمه‬ ‫را‬ ‫آن‬ . ‫ایان‬ ‫کتاب‬ ‫است‬ ‫ایرانی‬ ‫رسوم‬ ‫و‬ ‫آداب‬ ‫به‬ ‫راجا‬ ‫مطالبی‬ ‫حاوی‬ ( 18 ) . 91 . ‫گرافیک‬ ‫کتاب‬ ‫که‬ ‫ون‬ ‫هار‬ ‫میرزا‬ ‫به‬ ‫سال‬ 1233 . ‫ترجمه‬ ‫کرده‬ ‫و‬ ‫وقاایا‬ ‫شاامل‬ ‫سال‬ 1311 ‫م‬ . ‫کشورهای‬ ‫در‬ ‫روس‬ ‫و‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫و‬ ‫آلمان‬ ‫و‬ ‫ای‬ ‫و‬ ‫عثمانی‬ ‫ت‬ ‫الیا‬ ‫ست‬ . 91 . ‫گرافیک‬ ‫کتاب‬ ‫که‬ ‫ون‬ ‫هار‬ ‫میرزا‬ ‫که‬ ‫در‬ ‫ساال‬ 1231 . ‫ترجماه‬ ‫و‬ ‫کارده‬ ‫شاا‬ ‫مل‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫جهان‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫وقایا‬ 1312 ‫م‬ . ‫است‬ . 91 . ‫گرافیک‬ ‫کتاب‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 8 / 1388 / ‫ف‬ ، ‫ای‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫کاه‬ ‫میارزا‬ ‫ون‬ ‫هاار‬ ‫در‬ ‫سال‬ 1231 . ‫را‬ ‫آن‬ ‫ترجمه‬ ‫ک‬ ‫و‬ ‫رده‬ ‫اتبار‬ ‫شامل‬ ‫ساال‬ 1231 . ‫فرانلاه‬ ‫کشاورهای‬ ‫در‬ ، ‫یس‬ ‫انگ‬ ، ‫آلمان‬ ، ‫روسیه‬ ، ‫است‬ ‫دیگر‬ ‫کشورهای‬ ‫برتی‬ ‫و‬ ‫عثمانی‬ . 21 . ‫ترجم‬ ‫ة‬ ‫کتاب‬ ‫فرانله‬ ‫و‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫گرافیک‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1333 / ‫ف‬ ، ‫ای‬ ‫م‬ ‫کتابخاناة‬ ) ‫میرزا‬ ‫که‬ ‫ها‬ ‫ون‬ ‫ر‬ ‫در‬ ‫سال‬ 1231 . ‫کرده‬ ‫ترجمه‬ ‫و‬ ‫تالص‬ ‫حاوی‬ ‫ة‬ ‫روزنامه‬ ّ‫و‬‫مصا‬ ‫هاای‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫غیر‬ ّ‫و‬‫مص‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫یاف‬ ‫انتشاار‬ ‫لنادن‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫تا‬ ‫عاالم‬ ‫اتباار‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫در‬ ‫ساال‬ 1318 ‫م‬ . ‫را‬ ‫شاامل‬ ‫می‬ ‫شود‬ . 29 . ‫عالم‬ ‫اتبار‬ ‫ترجمه‬ ‫از‬ ‫ای‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫میرزا‬ ، ‫تاان‬ ‫ماادروس‬ ، ‫زیان‬ ‫میارزا‬ ‫العابادین‬ ، ‫میارزا‬ ‫ی‬ ‫یق‬ ‫ع‬ ‫است‬ ‫اتبار‬ ‫شامل‬ ‫ی‬ ‫روزنامه‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫ایتالیا‬ ‫و‬ ‫فرانله‬ ‫و‬ ‫عثمانی‬ ‫و‬ ‫روسیه‬ ‫و‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫های‬ ‫سوئیس‬ . 22 . ‫روزنام‬ ‫اتبار‬ ‫ة‬ ‫روزنامه‬ ‫و‬ ‫وبا‬ ‫دیگر‬ ‫های‬ » ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1328 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫به‬ ‫ترج‬ ‫مة‬ ‫ی‬ ‫یق‬ ‫ع‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫سال‬ 1318 ‫م‬ . ‫موضوعش‬ ‫و‬ ‫کرده‬ ‫ترجمه‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫حوادث‬ ‫باه‬ ‫مرباوط‬ ‫سال‬ 1318 ‫م‬ . ‫اروپاست‬ ‫روزنامه‬ ‫از‬ ‫اروپا‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫های‬ . 23 . ‫ا‬ ‫روزنامه‬ ‫تبار‬ ‫اروپا‬ ‫های‬ ( ‫ای‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شامارة‬ 1183 / ‫ف‬ ، ‫ای‬ ‫م‬ ‫کتابخاناة‬ ) ‫شاامل‬ ‫اتباار‬ ‫روزنامه‬ ‫گرافیک‬ ‫و‬ ‫ژنو‬ ‫های‬ ‫که‬ ‫ی‬ ‫یق‬ ‫ع‬ ‫تان‬ ‫رضا‬ ‫بن‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫کرده‬ ‫اند‬ . 24 . ‫یزمتی‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1311 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫با‬ ‫ترج‬ ‫مة‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫حلن‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫سال‬ 1218 . ‫را‬ ‫آن‬ ‫ترجمه‬ ‫کرده‬ ‫است‬ . ‫کتاب‬ ‫درمورد‬ ‫ناحی‬ ‫ة‬ ‫یزمتی‬ ‫کالیفرنیا‬ ‫در‬ ‫ست‬ . 21 . ‫ترجم‬ ‫ة‬ ‫روزنام‬ ‫ة‬ ‫ینگی‬ ‫دنیا‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1831 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫ترجمة‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫که‬
931 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ‫حاوی‬ ‫الع‬ ‫ا‬ ‫اتی‬ ‫درمورد‬ ‫روزها‬ ‫آن‬ ‫اتتراعات‬ ‫ست‬ . 21 . ‫جهان‬ ‫اتبار‬ ( ‫ای‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شامارة‬ 8 / 1388 / ‫ف‬ ، ‫ای‬ ‫م‬ ‫کتابخاناة‬ ) ‫کاه‬ ‫از‬ ‫اتبااری‬ ‫شاامل‬ ‫روزنامه‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫های‬ ‫است‬ ‫جهان‬ . 21 . ‫کشتی‬ ‫فهرست‬ ‫ایس‬ ‫انگ‬ ‫دولت‬ ‫جنگی‬ ‫های‬ ( ‫ای‬‫تط‬ ‫نلاخة‬ ‫شامارة‬ 1331 / ‫ف‬ ، ‫کتابخاناة‬ ‫ی‬ ‫م‬ ) ‫میچل‬ ‫ملیو‬ ‫از‬ ‫که‬ ّ‫ح‬‫ص‬ ‫ولد‬ ‫اسماعیل‬ ‫اف‬ ‫باشی‬ ‫در‬ ‫سال‬ 1211 . ‫ترجمه‬ ‫کرده‬ ‫است‬ . 21 . ‫سفرنام‬ ‫ة‬ ‫به‬ ‫ی‬ ‫استان‬ ‫ا‬ ‫فریقا‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1111 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫که‬ ‫یاک‬ ‫شرح‬ ‫قیام‬ ‫ترجمة‬ ‫با‬ ‫سودان‬ ‫در‬ ‫مردمی‬ ‫است‬ ‫تان‬ ‫آوانس‬ . 21 . ‫هند‬ ‫در‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫حکومت‬ ( ّ‫و‬‫ا‬ ‫اد‬ ‫ج‬ ‫ل‬ ) ( ‫ای‬‫تط‬ ‫نلاخة‬ ‫شامارة‬ 1818 / ‫ف‬ ، ‫ای‬ ‫م‬ ‫کتابخاناة‬ ) ، ‫است‬ ‫کتابی‬ ‫از‬ ‫دوپان‬ ‫یارشو‬ ‫بارون‬ ‫که‬ ‫ناماه‬ ‫رضاای‬ ‫بن‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫نگاار‬ ‫ساال‬ ‫در‬ 1218 . ‫را‬ ‫آن‬ ‫است‬ ‫کرده‬ ‫ترجمه‬ . 31 . ‫روزنامه‬ ‫اتبار‬ ‫تارجی‬ ‫های‬ ‫که‬ ‫ملاتوفی‬ ‫رضاای‬ ‫میرزا‬ ‫بن‬ ‫باقر‬ ‫در‬ ‫ساال‬ 1811 . ‫است‬ ‫کرده‬ ‫ترجمه‬ ‫را‬ ‫آن‬ . 39 . ‫گراپل‬ ‫سرگاشت‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1183 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫کاه‬ ‫نویلان‬ ‫د‬ ‫ه‬ ‫اش‬ ‫یاک‬ ‫زن‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫پولدار‬ ‫بوده‬ ‫تو‬ ‫رات‬ ‫تا‬ ‫از‬ ‫که‬ ‫د‬ ‫مای‬ ‫کشاور‬ ‫بزرگاان‬ ‫با‬ ‫نویلاد‬ . ‫بان‬ ‫مناوچهر‬ ّ‫د‬‫عمادال‬ ‫و‬ ‫له‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫آن‬ 1811 . ‫کرد‬ ‫ترجمه‬ . 32 . ‫ایشرار‬ ‫تلف‬ ‫و‬ ‫ایسرار‬ ‫کشف‬ ( ّ‫و‬‫ا‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫ل‬ ) ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1883 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫از‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫دز‬ ‫رن‬ ‫است‬ ‫که‬ ّ‫ی‬‫س‬ ‫شیرازی‬ ‫حلین‬ ‫د‬ ‫در‬ ‫سال‬ 1811 . ‫را‬ ‫آن‬ ‫ترجمه‬ ‫کرد‬ . 33 . ‫ترجم‬ ‫ة‬ ‫روزنا‬ ‫شماره‬ ‫چند‬ ‫مة‬ ‫نامه‬ ‫چند‬ ‫و‬ ‫تیمز‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1311 / ‫ف‬ ، ‫کتابخاناة‬ ‫ی‬ ‫م‬ ) ‫که‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫اکبرحلینی‬ ‫در‬ ‫سال‬ 1822 . ‫کرده‬ ‫ترجمه‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫است‬ . 34 . ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫حال‬ ‫شرح‬ ( ّ‫و‬‫ا‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫ل‬ ) ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1881 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫که‬ ‫دلیل‬ ‫به‬ ‫صفحات‬ ‫افتادگی‬ ، ‫نام‬ ‫مؤ‬ ‫ل‬ ‫مترجم‬ ‫و‬ ‫ف‬ ‫کتاب‬ ‫نیلت‬ ‫وم‬ ‫مع‬ . 31 . ‫ترجم‬ ‫ة‬ ‫ادوارد‬ ‫ملافرت‬ ، ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫ولیعهد‬ ، ‫هناد‬ ‫به‬ ( ‫ای‬‫تط‬ ‫نلاخة‬ ‫شامارة‬ 1331 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) : ‫نلاخه‬ ‫ایان‬ ‫شاامل‬ ‫کشاور‬ ‫و‬ ‫هندوساتان‬ ‫دریاای‬ ‫باه‬ ‫ادوارد‬ ‫شااهزاده‬ ‫سافر‬ ‫هندوست‬ ‫است‬ ‫ان‬ .
‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 931 ‫زبان‬ ‫ارزيابي‬ ‫های‬ ‫زبان‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫فرانسه‬ ‫و‬ ‫انگليسي‬ ‫های‬ ‫مبدأ‬ ‫ترجمه‬ ‫در‬ ‫در‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫فرایند‬ ‫دورة‬ ‫قاجار‬ ، ‫عربی‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫گاشته‬ ، ‫زباان‬ ‫میان‬ ‫در‬ ‫هاای‬ ‫مبادأ‬ ( ‫ترکای‬ ‫عثمانی‬ ، ‫آلمانی‬ ، ،‫روسی‬ ‫هندی‬ ) ‫و‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫دو‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ، ‫از‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫ترین‬ ‫زبان‬ ‫ها‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫که‬ ‫بودند‬ ‫به‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫پیش‬ ،‫گفته‬ ‫زبان‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫مبدأ‬ ‫ترجمه‬ ‫برای‬ ، ‫مورد‬ ‫ّه‬‫ج‬‫تو‬ ‫گرفتند‬ ‫قرار‬ . ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫می‬ ‫ذکر‬ ‫که‬ ‫شود‬ ، ‫از‬ ‫بعد‬ ‫شاه‬ ‫ی‬ ‫فتحع‬ ، ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫سبقت‬ ‫گوی‬ ‫ربود‬ ‫و‬ ‫برتری‬ ‫را‬ ً‫ا‬‫تقریب‬ ‫جن‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫تا‬ ‫جهانی‬ ‫دوم‬ ‫حفظ‬ ‫کرد‬ . ‫بر‬ ‫ارزیابی‬ ‫این‬ ‫دو‬ ‫اساس‬ ِ‫ص‬‫شات‬ ‫تعاداد‬ ‫کتااب‬ ‫هاا‬ ‫ترجماه‬ ‫ی‬ ‫تعاداد‬ ‫و‬ ‫شاده‬ ‫مترجماان‬ ‫ناصری‬ ‫رجمة‬‫دارالت‬ ‫ا‬ ‫به‬ ‫مثابه‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫ترین‬ ‫ایاران‬ ‫در‬ ‫ترجماه‬ ‫اداری‬ ‫تشاکیالت‬ ‫دورة‬ ‫ا‬ ‫قاجاار‬ ‫است‬ ‫گرفته‬ ‫صورت‬ . ‫دورة‬ ‫دوره‬ ‫دو‬ ‫به‬ ‫ارزیابی‬ ‫ا‬ ‫آغاز‬ ‫از‬ ‫قاجاریه‬ ‫حکومت‬ ‫آغاز‬ ‫تا‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصارال‬ ‫شاه‬ ( ‫از‬ 1212 ‫تا‬ 1288 . ) ‫دورة‬ ‫یعنی‬ ‫آ‬ ‫ق‬ ‫ا‬ ‫ّاد‬‫م‬‫مح‬ ‫تان‬ ، ‫ای‬ ‫فتحع‬ ‫فرزنادش‬ ‫و‬ ‫شااه‬ ‫ّااس‬‫ب‬‫ع‬ ‫و‬ ‫میرزا‬ ‫سپس‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫قاجار‬ ‫شاه‬ ، ‫حکومات‬ ‫آغااز‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصارال‬ ‫حکومات‬ ‫پایاان‬ ‫تاا‬ ‫شااه‬ ‫ر‬‫مظف‬ ‫شاه‬ ‫الدین‬ ( ‫از‬ 1288 ‫تا‬ 1888 . ) ‫اا‬ ‫اسات‬ ‫شاده‬ ‫تقلایم‬ . ‫جامعاة‬ ‫ایان‬ ‫در‬ ‫آمااری‬ ‫بررسی‬ ‫مجموعة‬ ، ‫ترجمه‬ ‫چاپ‬ ‫های‬ ‫چاپ‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫زباان‬ ‫از‬ ‫نشاده‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫و‬ ‫فرانلاوی‬ ‫هاای‬ ‫است‬ ‫زیر‬ ‫منابا‬ ‫در‬ ‫مندرا‬ : 9 . ‫فهرست‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫تط‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ‫ایران‬ ّ‫ی‬‫س‬ ‫از‬ ‫انوا‬ ‫عبداهلل‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫؛‬ 2 . ‫فهرست‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫فارسی‬ ‫چاپی‬ ‫ی‬ ‫مشار‬ ‫تانبابا‬ ‫از‬ . ‫استناد‬ ‫به‬ ‫ترجمه‬ ‫شناسایی‬ ‫های‬ ‫شده‬ ( ‫پیوسات‬ ‫یاک‬ ‫شامارة‬ ‫جدول‬ ) ، ‫تعاداد‬ ‫کتااب‬ ‫هاا‬ ‫ی‬ ‫ترجمه‬ ‫فرانلاه‬ ‫زباان‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫فارسای‬ ‫باه‬ ، ّ‫و‬‫ا‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ل‬ ، ‫باوده‬ ‫عناوان‬ ‫ساه‬ ‫و‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫دوم‬ ‫دست‬ ‫کم‬ ‫به‬ ‫سی‬ ‫عنوان‬ ( ‫نهصد‬ ‫رشاد‬ ‫درصد‬ ) ‫است‬ ‫یافته‬ ‫افزایش‬ ‫؛‬ ‫درحالی‬ ‫ترجمه‬ ‫تعداد‬ ‫که‬ ‫هاا‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ، ّ‫و‬‫ا‬ ‫ل‬ ، ‫دست‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫باوده‬ ‫عنوان‬ ‫سیزده‬ ‫کم‬ ‫دوم‬ ‫باه‬ ‫حدود‬ ‫شانزده‬ ‫عنوان‬ ( 28 ‫درصد‬ ‫رشد‬ ) ‫است‬ ‫یافته‬ ‫افزایش‬ ( ‫شمارة‬ ‫نمودار‬ ‫یک‬ ‫پیوست‬ ) .
931 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ‫شمارة‬ ‫نمودار‬ 9 : ‫مقايس‬ ‫کتاب‬ ‫ة‬ ‫ترجمه‬ ‫های‬ ‫ف‬ ‫به‬ ‫فرانسه‬ ‫و‬ ‫انگليسي‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫ارسي‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫های‬ 9292 ‫تا‬ 9324 ‫قمری‬ ‫مترجمان‬ ‫تعداد‬ ‫ناصری‬ ‫رجمة‬‫دارالت‬ ‫دوم‬ ‫ارزیابی‬ ‫مبنای‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫نیز‬ ‫می‬ ‫نشان‬ ‫که‬ ‫دهد‬ ‫ّه‬‫ج‬‫تو‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫به‬ ‫حکومت‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫یافتاه‬ ‫کااهش‬ ‫بلایار‬ ‫شااه‬ ‫است‬ ، ‫که‬ ‫گزارش‬ ‫سالنامه‬ ‫در‬ ‫مندرا‬ ‫های‬ ‫از‬ ‫ناصری‬ ‫دولت‬ ‫های‬ 1211 ‫تاا‬ 1812 . ‫م‬ ‫ؤ‬ ‫ّا‬‫ی‬ ‫د‬ ‫است‬ ‫موضوع‬ ‫این‬ ( ،‫قاسمی‬ 1833 : ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫صفحات‬ ) . ‫ساال‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫هاا‬ ‫متارجم‬ ‫زیاادی‬ ‫تعاداد‬ ، ‫یک‬ ‫چند‬ ‫یا‬ ‫و‬ ‫زبانه‬ ‫زبانه‬ ، ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫منظور‬ ‫به‬ ‫عربای‬ ‫های‬ ، ‫فرانلاوی‬ ، ‫یلای‬ ‫انگ‬ ، ‫ترکای‬ ‫عثمانی‬ ، ‫آلمانی‬ ، ‫هندی‬ ،‫روسی‬ ‫با‬ ‫تناوب‬ ‫به‬ ‫رجمه‬‫دارالت‬ ‫داشته‬ ‫همکاری‬ ‫اند‬ . ‫حال‬ ‫این‬ ‫با‬ ، ‫در‬ ‫این‬ ‫سال‬ ‫ها‬ ‫دو‬ ‫فقط‬ ‫یک‬ ‫مترجم‬ ‫زبانه‬ ( ‫می‬ ‫ترجمه‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫فقط‬ ‫که‬ ‫کارده‬ ‫اناد‬ ) ‫ّات‬‫ی‬‫ّال‬‫ع‬‫ف‬ ‫داشته‬ ‫اناد‬ . ‫دورة‬ ‫ّات‬‫ی‬‫ّال‬‫ع‬‫ف‬ ّ‫د‬‫حا‬ ‫هام‬ ‫تان‬ ‫دو‬ ‫ایان‬ ‫اسات‬ ‫باوده‬ ‫ساال‬ ‫شاش‬ ‫اکثر‬ . ‫مترجماان‬ ‫چندزبانه‬ ‫توانایی‬ ‫که‬ ‫هم‬ ‫ای‬ ‫داشاته‬ ‫را‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫زباان‬ ‫از‬ ‫ترجماه‬ ‫اناد‬ ، ‫باوده‬ ‫تان‬ ‫پانج‬ ،‫اناد‬ ‫درحالی‬ ‫زباان‬ ‫بارای‬ ‫تعداد‬ ‫این‬ ‫که‬ ‫فرانلاه‬ ، ‫یاازده‬ ‫و‬ ‫هفات‬ ‫ترتیا‬ ‫باه‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫ّات‬‫ی‬‫ّال‬‫ع‬‫ف‬ ‫وینی‬ ‫تر‬ ‫ی‬ ‫است‬ ‫بوده‬ . 0 5 10 15 20 25 30 1212-1264 1264-1324 ‫‌های‬ ‫ب‬‫کتا‬ ‫فرانسوی‬ ‫‌شده‬ ‫ه‬‫ترجم‬ ‫‌های‬ ‫ب‬‫کتا‬ ‫انگلیسی‬ ‫‌شده‬ ‫ه‬‫ترجم‬
‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 931 ‫فرود‬ ‫و‬ ‫فراز‬ ‫تعداد‬ ‫های‬ ‫مترجمان‬ ‫د‬ ‫در‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫ا‬ ‫رالت‬ ‫ساال‬ ‫باین‬ ‫رجماه‬ ‫هاای‬ 1211 ‫تاا‬ 1812 . ، ‫شمارة‬ ‫نمودار‬ ‫در‬ ‫دو‬ ‫است‬ ‫شده‬ ‫داده‬ ‫نشان‬ . ‫دو‬ ‫نمودار‬ : ‫زبان‬ ‫با‬ ‫مقايسه‬ ‫در‬ ‫انگليسي‬ ‫زبان‬ ‫مترجمان‬ ‫تعداد‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫فرانسوی‬ 9212 - 9392 ‫در‬ ‫ناصری‬ ‫ّرجمة‬‫ت‬‫دارال‬ ‫ا‬ ‫ز‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫از‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫گرفتن‬ ‫پیشی‬ ‫می‬ ، ‫کرد‬ ‫اشاره‬ ‫زیر‬ ‫موارد‬ ‫به‬ ‫توان‬ : 9 . ‫و‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫جایگاه‬ ‫باین‬ ‫سطح‬ ‫در‬ ‫ای‬ ‫الم‬ ، ‫باا‬ ‫معاصار‬ ‫دورة‬ ‫قاجاریاه‬ . ‫در‬ ‫کتاب‬ ‫و‬ ‫المآثر‬ ‫اآلثار‬ ، ‫عم‬ ّ‫ی‬‫وم‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫یافتن‬ ‫ت‬ ‫مصادف‬ ‫دارالفناون‬ ‫تأسایس‬ ‫باا‬ ‫است؛‬ ‫شده‬ ‫ذکر‬ ‫چرا‬ ‫که‬ ‫م‬ ‫مع‬ ‫ایتالیایی‬ ‫و‬ ‫اتریشی‬ ‫ان‬ ، ‫مای‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫یاا‬ ‫هفات‬ ‫و‬ ‫دانلاتند‬ ‫می‬ ‫و‬ ‫بودند‬ ‫آشنا‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫با‬ ‫ایرانیان‬ ‫از‬ ‫نفر‬ ‫هشت‬ ‫مت‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫توانلتند‬ ‫رجم‬ ، ‫نیازهاای‬ ‫باار‬ ‫را‬ ‫اون‬ ‫ا‬‫دارالفن‬ ‫اد‬ ‫ا‬‫کنن‬ ‫آورده‬ ( ‫اعتماد‬ ‫طنه‬ ‫ا‬ ‫ا‬ّ‫ل‬‫ال‬ ، 1888 : 1 / 811 ) . ‫ای‬ ‫رفا‬ ‫از‬ ، ‫فرانلااه‬ ‫اان‬ ‫ا‬‫زب‬ ‫در‬ 0 1 2 3 4 5 6 7 1290 1292 1295 1297 1299 1301 1304 1306 1308 1310 1312 ‫مترجمین‬ ‫منحصر‬ ‫به‬ ‫ترجمه‬ ‫از‬ ‫زبان‬ ‫فرانسه‬ ‫مترجمین‬ ‫منحصر‬ ‫به‬ ‫ترجمه‬ ‫از‬ ‫زبان‬ ‫انگلیسی‬ ‫مترجمین‬ ‫چند‬ ‫زبانه‬ ‫که‬ ‫مترجم‬ ‫زبان‬ ‫فرانسه‬ ‫نیز‬ ‫بوده‬ ‫اند‬ . ‫مترجمین‬ ‫چند‬ ‫زبانه‬ ‫که‬ ‫مترجم‬ ‫زبان‬ ‫انگلیسی‬ ‫نیز‬ ‫بوده‬ ‫اند‬ .
941 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ‫دارالف‬ ‫می‬ ‫تدریس‬ ‫ریشار‬ ‫ملیو‬ ‫نظر‬ ‫زیر‬ ‫نون‬ ‫شد‬ ( ،‫فووریه‬ 1823 : 121 .) ‫سال‬ ‫به‬ 1231 . ‫حلاین‬ ‫میرزا‬ ‫حاا‬ ‫زمان‬ ‫در‬ ‫سپهلاایر‬ ‫تاان‬ ، ‫مادارس‬ ‫تأسایس‬ ‫باا‬ ّ‫ی‬‫مشیر‬ ‫ه‬ ، ‫هم‬ ‫پیش‬ ‫از‬ ‫بیش‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫ه‬ ‫گیر‬ ‫اعزامای‬ ‫دانشاجویان‬ ‫بازگشات‬ ‫باا‬ ‫و‬ ‫شاد‬ ‫باه‬ ‫فرانله‬ ، ‫زبان‬ ‫این‬ ‫تانواده‬ ‫در‬ ‫اعیان‬ ‫های‬ ، ّ‫ص‬‫تا‬ ‫رواا‬ ‫یافت‬ ‫ی‬ ( ‫اعتماد‬ ‫طنه‬ ّ‫ل‬‫ال‬ ، 1888 : 1 / 811 .) ‫همچنین‬ ‫دوره‬ ‫این‬ ‫در‬ ، ‫زبان‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫و‬ ‫ام‬ ‫ع‬ ‫ّاات‬‫ی‬‫ادب‬ ‫زباان‬ ‫باین‬ ‫در‬ ‫هاای‬ ‫تارجی‬ ، ‫بین‬ ‫شکل‬ ‫گ‬ ‫تود‬ ‫به‬ ‫ی‬ ‫الم‬ ‫رفت‬ ‫بود‬ ‫ه‬ . ‫ایرانی‬ ‫ها‬ ، ‫و‬ ‫چاون‬ ‫بای‬ ‫وارثاان‬ ‫را‬ ‫فرانلاویان‬ ‫چ‬ ‫رای‬ ‫اندیش‬ ‫ة‬ ‫ع‬ ‫می‬ ‫کبیر‬ ‫انقالب‬ ‫و‬ ‫روشنگری‬ ‫صر‬ ‫دانلاتند‬ ( ،‫ق‬ ‫ناا‬ 1831 : 11 .) ‫باودن‬ ‫جادا‬ ‫جریان‬ ‫از‬ ‫فرانله‬ ‫ات‬ ‫سیاسی‬ ، ‫و‬ ‫فرهن‬ ‫سمت‬ ‫به‬ ‫گرایش‬ ‫ّات‬‫ی‬‫ادب‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫فرانله‬ ‫از‬ ‫بیش‬ ‫پیش‬ ، ‫س‬ ‫و‬ ‫رونق‬ ‫ر‬ ‫بخشید‬ ‫عت‬ ً‫ا‬‫تقریب‬ ‫و‬ ‫باه‬ ‫فرانلاه‬ ‫زباان‬ ‫ّت‬‫د‬‫ما‬ ‫رسامی‬ ‫زباان‬ ‫ساال‬ ‫صاد‬ ‫مدارس‬ ‫در‬ ‫تارجی‬ ‫مطالعات‬ ‫و‬ ‫تحصیالت‬ ‫بود‬ ‫ایران‬ ( ‫همان‬ .) 2 . ‫و‬ ‫لتان‬ ‫انگ‬ ‫استعماری‬ ‫اقدامات‬ ‫روسایه‬ ‫و‬ ‫ایاران‬ ‫در‬ ‫نارضاایتی‬ ‫برتای‬ ‫وجاود‬ ‫هاا‬ ‫از‬ ‫لتان‬ ‫انگ‬ ‫و‬ ‫دربار‬ ‫در‬ ‫اصاالح‬ ‫دولتماردان‬ ‫برتای‬ ‫پرهیاز‬ ‫حلاین‬ ‫میارزا‬ ‫مانناد‬ ‫ا‬ ‫گار‬ ‫تاان‬ ‫و‬ ‫سپهلایر‬ ‫امیرکبیر‬ ‫اا‬ ‫لاتان‬ ‫انگ‬ ‫اساتعماری‬ ‫دولات‬ ‫باا‬ ‫ارتبااط‬ ‫از‬ . ‫اساتعماری‬ ‫اقادامات‬ ‫و‬ ‫لتان‬ ‫انگ‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫روسیه‬ ، ‫عامل‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫گرایش‬ ‫در‬ ‫ی‬ ‫زبان‬ ‫فراگیری‬ ‫سوی‬ ‫به‬ ‫نداشتن‬ ‫هاای‬ ‫بود‬ ‫دوره‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫روسی‬ ‫و‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ . ‫ایران‬ ‫دربار‬ ‫در‬ ‫نیز‬ ‫شخصی‬ ‫منافا‬ ‫دلیل‬ ‫به‬ ، ‫دو‬ ‫دساتگی‬ ‫لاتان‬ ‫انگ‬ ‫و‬ ‫روسایه‬ ‫رفاداران‬ ‫بین‬ ‫آشکاری‬ ‫باا‬ ‫اکثریات‬ ‫گااهی‬ ‫کاه‬ ‫باود‬ ‫گرفتاه‬ ‫شاکل‬ ‫بود‬ ‫برعکس‬ ‫گاهی‬ ‫و‬ ‫روسیه‬ ‫دوستداران‬ . ‫همین‬ ‫به‬ ،‫نت‬ ‫ع‬ ‫هر‬ ‫ب‬ ‫قرار‬ ‫گاه‬ ‫یاا‬ ‫قارارداد‬ ‫عقاد‬ ‫ر‬ ‫ارتباط‬ ‫برقراری‬ ‫نزدیک‬ ‫تر‬ ‫ی‬ ‫مای‬ ‫کشاورها‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫هرکدام‬ ‫با‬ ‫شاد‬ ، ‫دیگار‬ ‫گاروه‬ ، ‫کارشاکنی‬ ‫می‬ ‫کرد‬ ، ‫در‬ ‫حالی‬ ‫که‬ ‫درمورد‬ ‫واکنشی‬ ‫چنین‬ ‫فرانله‬ ‫دسات‬ ‫ا‬ ‫کام‬ ‫درباار‬ ‫ارف‬ ‫از‬ ‫ا‬ ‫اعماال‬ ‫نمی‬ ‫ساده‬ ‫کارها‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫می‬ ‫پیش‬ ‫تر‬ ‫رفت‬ . ‫ایرانای‬ ‫درسات‬ ‫یاا‬ ‫اط‬ ‫غ‬ ‫باه‬ ‫هاا‬ ، ‫در‬ ‫را‬ ‫فرانلاویان‬ ‫نمی‬ ‫سهیم‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫و‬ ‫روس‬ ‫استعماری‬ ‫سیاست‬ ‫دانلتند‬ ( ‫همان‬ : 11 ) . ‫مردم‬ ‫میان‬ ‫در‬ ‫بیزاری‬ ‫این‬ ‫هم‬ ‫داشت‬ ‫وجود‬ . ‫ماهبی‬ ‫ساتتار‬ ‫جامعا‬ ‫ة‬ ‫ایاران‬ ، ّ‫د‬‫سا‬ ‫در‬ ‫ی‬ ّ‫ی‬‫محبوب‬ ‫و‬ ‫نفوذ‬ ‫مقابل‬ ‫بود‬ ‫تارجیان‬ ‫ت‬ ‫ا‬‫البت‬ ‫که‬ ‫فرانلاوی‬ ‫ه‬ ‫ان‬ ‫ملاتثنی‬ ‫قاعاده‬ ‫ایان‬ ‫از‬ ‫هام‬ ‫نبود‬ ،‫ند‬ ‫ّا‬‫م‬‫ا‬ ‫کرد‬ ‫عم‬ ‫فرانلوی‬ ‫بی‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫آناان‬ ‫سیاسی‬ ‫رفی‬ ، ‫ایان‬ ‫ّا‬‫ی‬‫ذهن‬ ‫ت‬ ‫را‬ ‫باا‬ ‫مقایلاه‬ ‫در‬ ‫کشورها‬ ‫دیگر‬ ‫کم‬ ‫رن‬ ‫تر‬ ‫بود‬ ‫کرده‬ ، ‫به‬ ‫گون‬ ‫ه‬ ‫ای‬ ‫که‬ ‫فرهنگی‬ ‫اقدامات‬ ‫شان‬ ‫ایاران‬ ‫در‬ ‫از‬ ‫بیشاتر‬ ‫کشور‬ ‫دیگر‬ ‫های‬ ‫می‬ ‫پیش‬ ‫ر‬ ‫فت‬ .
‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 949 3 . ‫اعزام‬ ‫فرانله‬ ‫به‬ ‫ایرانی‬ ‫دانشجویان‬ . ‫باه‬ ‫ایرانای‬ ‫دانشاجویان‬ ‫از‬ ‫گروه‬ ‫دو‬ ‫اعزام‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫لندن‬ ، ‫دوره‬ ‫در‬ ‫بعد‬ ‫های‬ ، ‫اعزام‬ ‫فرانله‬ ‫به‬ ‫دانشجویان‬ ‫شدند‬ . ‫کار‬ ‫این‬ ‫زماان‬ ‫از‬ ‫ّاد‬‫م‬‫مح‬ ‫شااه‬ ‫پایان‬ ‫تا‬ ‫و‬ ‫آغاز‬ ‫قاجاریه‬ ‫پیدا‬ ‫ادامه‬ ‫کرد‬ . ‫کم‬ ‫فرانله‬ ‫کم‬ ، ‫زبان‬ ‫شاد‬ ‫ایاران‬ ‫در‬ ‫تارجی‬ ‫رسمی‬ ، ‫ب‬ ‫ه‬ ‫وری‬ ‫که‬ ‫دولتی‬ ‫مشاغل‬ ‫در‬ ‫استخدام‬ ‫شرایط‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ، ‫باود‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫با‬ ‫آشنایی‬ ( ،‫ق‬ ‫ناا‬ 1831 : 38 .) ‫همین‬ ‫به‬ ‫سب‬ ‫تعداد‬ ‫مترجمان‬ ‫فزونی‬ ‫به‬ ‫رو‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫فرانله‬ ‫نهاد‬ ‫و‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ی‬ ‫ترجمه‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫زیادی‬ ‫شد‬ . 4 . ‫دولتماردان‬ ‫برتای‬ ‫تمایل‬ ‫مانناد‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫حلان‬ ‫تاان‬ ‫اعتماد‬ ‫طنه‬ ‫ّا‬‫ل‬‫ال‬ ‫ر‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫آن‬ ‫س‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ‫شاه‬ . 1 . ‫دارالت‬ ‫ایجاااد‬ ‫رجماا‬ ‫ة‬ ‫اا‬ ‫ا‬‫ب‬ ‫ناصااری‬ ‫ّت‬‫ی‬‫ملااؤول‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫حلاان‬ ‫اان‬ ‫ا‬‫ت‬ ‫اعتماد‬ ‫طنه‬ ‫ا‬ ‫ا‬ّ‫ل‬‫ال‬ ‫و‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫فروغی‬ ‫حلین‬ . ‫نتيجه‬ ‫ترجمه‬ ‫نلخه‬ ‫صورت‬ ‫به‬ ‫اکنون‬ ‫که‬ ‫هایی‬ ‫تط‬ ‫های‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫چاپ‬ ‫آثار‬ ‫یا‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫اروپایی‬ ‫های‬ ‫از‬ ‫دورة‬ ‫قاجاریه‬ ‫اسات‬ ‫مانده‬ ‫جای‬ ‫به‬ ، ‫پیشاین‬ ‫از‬ ‫ارزشامندی‬ ‫بخاش‬ ‫ة‬ ‫محلاوب‬ ‫ماا‬ ‫ادبای‬ ‫می‬ ‫شود‬ . ‫ت‬ ‫ع‬ ‫ّه‬‫ج‬‫تو‬ ‫به‬ ‫متون‬ ‫ترجمة‬ ‫فارسی‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ، ‫برتی‬ ‫نیاز‬ ‫دانشامندان‬ ‫بارای‬ ‫ایرانای‬ ‫بود‬ ‫جامعه‬ ‫پیشرفت‬ ‫و‬ ‫توسعه‬ . ‫دور‬ ‫در‬ ‫ة‬ ‫ی‬ ‫فتحع‬ ‫شاه‬ ، ‫هنگام‬ ‫ی‬ ‫فرانلوی‬ ‫که‬ ‫باز‬ ‫را‬ ‫ایران‬ ‫با‬ ‫مااکره‬ ‫باب‬ ‫ها‬ ‫کردند‬ ‫یکی‬ ‫و‬ ‫فرانله‬ ‫به‬ ‫دانشجو‬ ‫اعزام‬ ‫ارتباط‬ ‫این‬ ‫مصادیق‬ ‫از‬ ‫شد‬ ، ّ‫س‬‫ح‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫رقابت‬ ‫تحریاک‬ ‫ها‬ ‫شاد‬ ‫ایرانای‬ ‫دانشاجویان‬ ‫پایرش‬ ‫برای‬ ‫ایران‬ ‫دولت‬ ‫به‬ ‫مشابهی‬ ‫پیشنهاد‬ ‫و‬ ‫دادناد‬ ، ‫تاا‬ ‫ای‬‫حت‬ ‫باا‬ ‫کنند‬ ‫تحصیل‬ ‫کشور‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫لتان‬ ‫انگ‬ ‫مخارا‬ . ‫از‬ ‫دیگر‬ ‫رف‬ ، ‫دستگاه‬ ‫در‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫چند‬ ‫میرزا‬ ‫شده‬ ‫استخدام‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫تن‬ ‫بودند‬ ‫عرصاه‬ ‫در‬ ‫تا‬ ‫نظاامی‬ ‫هاای‬ ، ‫دهناد‬ ‫آماوزش‬ ‫را‬ ‫ایرانیاان‬ . ‫دو‬ ‫همین‬ ‫اقدام‬ ً‫ا‬‫ظاهر‬ ‫ساده‬ ‫کافی‬ ‫بود‬ ‫ترجم‬ ‫تا‬ ‫ة‬ ‫در‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫بگیارد‬ ‫شاکل‬ . ‫دو‬ ‫دست‬ ‫ة‬ ‫نخلت‬ ‫اروپا‬ ‫به‬ ‫اعزامی‬ ‫دانشجویان‬ ‫از‬ ، ‫به‬ ‫لتان‬ ‫انگ‬ ‫رفتند‬ ‫دور‬ ‫در‬ ‫تا‬ ‫ة‬ ‫ی‬ ‫فتحع‬ ‫و‬ ‫شااه‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫شاه‬ ، ‫یل‬ ‫انگ‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫غال‬ ‫شکل‬ ‫رتبا‬ ‫در‬ ‫فرانلاه‬ ‫و‬ ‫باشاد‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫ی‬ ‫ة‬ ‫قارار‬ ‫دوم‬ ‫گیرد‬ . ‫تا‬ ‫روند‬ ‫این‬ ‫ناصر‬ ‫دورة‬ ‫ّین‬‫د‬‫ال‬ ‫در‬ ‫اینکه‬ ‫تا‬ ‫کرد‬ ‫پیدا‬ ‫ادامه‬ ‫شاه‬ ‫شاتاب‬ ‫ترجمه‬ ‫دوره‬ ‫این‬ ‫گرفت‬ ‫بیشتری‬ .
942 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ‫حکومت‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫تا‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شاه‬ ، ‫اروپاا‬ ‫باه‬ ‫دانشجویان‬ ‫اعزام‬ ، ‫او‬ ‫زماان‬ ‫در‬ ‫و‬ ، ‫احاداث‬ ‫دارالت‬ ‫و‬ ‫دارالفنون‬ ‫رجم‬ ‫ة‬ ‫ناصری‬ ، ‫مث‬ ‫این‬ ‫دیگر‬ ‫قط‬ ‫دو‬ ‫ث‬ ،‫بودند‬ ‫ترجمه‬ ‫تا‬ ‫و‬ ‫کند‬ ‫رشد‬ ‫باه‬ ‫دور‬ ‫سومین‬ ‫و‬ ‫برسد‬ ‫نیز‬ ‫تود‬ ‫اوا‬ ‫ة‬ ‫بگیارد‬ ‫شاکل‬ ‫ایران‬ ‫تاریخ‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫شکوفایی‬ . ‫دوره‬ ‫ای‬ ‫ترجمة‬ ‫که‬ ‫دنبال‬ ‫ما‬ ‫امروزی‬ ‫ة‬ ‫است‬ ‫آن‬ . ّ‫م‬‫ا‬ ‫مانند‬ ‫نیز‬ ‫امروزه‬ ‫ا‬ ‫اوایل‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ، ‫ترجماه‬ ‫غال‬ ‫شکل‬ ‫زباان‬ ‫از‬ ‫هاا‬ ‫و‬ ‫اروپاایی‬ ‫هاای‬ ‫به‬ ‫تصوص‬ ‫است‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ . ‫دیگر‬ ، ‫غیر‬ ‫نویلندگان‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫هم‬ ‫می‬ ‫زبان‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫نویلند‬ ‫فقط‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫ترجم‬ ‫در‬ ‫ة‬ ‫فارسی‬ ، ‫فر‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫ا‬ ‫دنیای‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫یند‬ ‫ّات‬‫ی‬‫ادب‬ ، ‫جایگاه‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫است؛‬ ‫آورده‬ ‫دست‬ ‫به‬ ‫اپایری‬ ‫بنابراین‬ ‫می‬ ‫اداماة‬ ‫ما‬ ‫امروزی‬ ‫ترجمة‬ ‫گفت‬ ‫توان‬ ‫راهای‬ ‫با‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫شد‬ ‫آغاز‬ ‫میرزا‬ ، ‫در‬ ‫رجمه‬‫دارالت‬ ‫و‬ ‫رساید‬ ‫تاود‬ ‫اوا‬ ‫و‬ ‫وغ‬ ‫ب‬ ‫به‬ ‫دارالفنون‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫تا‬ ‫ادامه‬ ‫هم‬ ‫مروز‬ ‫می‬ ‫نظر‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫داشته‬ ‫مای‬ ‫ع‬ ‫صورت‬ ‫به‬ ‫رسد‬ ّ‫ص‬‫تخ‬ ‫و‬ ‫تار‬ ‫صای‬ ‫هماین‬ ‫در‬ ‫تار‬ ‫کند‬ ‫حرکت‬ ‫نیز‬ ‫ملیر‬ . ‫همان‬ ‫گونه‬ ‫شد‬ ‫ذکر‬ ‫که‬ ، ‫گاشت‬ ‫در‬ ‫ة‬ ‫ایاران‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ، ‫زباان‬ ‫مبادأ‬ ‫و‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫بیشاتر‬ ‫بوده‬ ‫فرانله‬ ‫و‬ ‫قاجار‬ ‫دوران‬ ‫در‬ ‫فرانله‬ ‫سهم‬ ‫که‬ ‫ی‬‫حت‬ ‫ّت‬‫د‬‫م‬ ‫اسات‬ ‫باوده‬ ‫بیشاتر‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫ی‬ . ‫و‬ ‫فرهنگی‬ ‫و‬ ‫سیاسی‬ ‫ی‬ ‫عوام‬ ‫بین‬ ‫جایگاه‬ ‫همچنین‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫ی‬ ‫الم‬ ، ‫ی‬ ‫فتحع‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫شاه‬ ‫بلیار‬ ‫سبقت‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫ر‬‫مؤث‬ ‫است‬ ‫بوده‬ . ‫دقیق‬ ‫ور‬ ‫به‬ ‫تر‬ ، ‫عا‬ ‫دو‬ ‫ایان‬ ‫در‬ ‫تاارجی‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫دات‬ ‫مل‬ ‫انتخاب‬ ‫ا‬ ‫هم‬ ‫شاید‬ ‫به‬ ‫اجبار‬ ‫ا‬ ‫تأثیر‬ ‫بوده‬ ‫گاار‬ ‫اند‬ . ‫از‬ ‫نگاه‬ ‫ی‬ ‫دات‬ ، ‫ملااعد‬ ‫چنادان‬ ‫ناه‬ ‫نگااه‬ ‫ملئوی‬ ‫برتی‬ ‫ن‬ ‫ایرانا‬ ‫ی‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫باه‬ ‫هاا‬ ‫درباریاان‬ ‫از‬ ‫گروهای‬ ‫ملااعد‬ ‫نظار‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫اه‬ ‫جم‬ ‫از‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شاه‬ ‫ا‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ‫است‬ ‫بوده‬ . ‫در‬ ‫فرانلاویان‬ ‫ادب‬ ‫و‬ ‫فرهنا‬ ‫باودن‬ ‫پیشارو‬ ‫سایر‬ ‫با‬ ‫مقایله‬ ‫دول‬ ‫ت‬ ‫های‬ ‫هنر‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ع‬ ‫زبان‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫شدن‬ ‫برجلته‬ ‫و‬ ‫اروپایی‬ ، ‫از‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫ترین‬ ‫می‬ ‫محلوب‬ ‫امر‬ ‫این‬ ‫تارجی‬ ‫عوامل‬ ‫شود‬ . ‫در‬ ‫نتیجه‬ ‫بیشتر‬ ‫ترجمه‬ ‫از‬ ‫ها‬ ‫زبان‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫فرانله‬ ‫بود‬ . ‫ی‬‫حت‬ ‫بنگاه‬ ‫در‬ ‫آن‬ ‫مای‬ ‫ع‬ ‫های‬ ‫دوره‬ ‫ا‬ ‫مانند‬ ‫مدرس‬ ‫ة‬ ‫دارالفنون‬ ‫ا‬ ‫ی‬ ‫اص‬ ‫تارجی‬ ‫زبان‬ ، ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫شد‬ ‫اعالم‬ ‫و‬ ‫دانشاجویان‬ ‫اروپا‬ ‫به‬ ‫اعزامی‬ ، ‫شدند‬ ‫فرانله‬ ‫عازم‬ . ‫از‬ ‫فرانلاه‬ ‫زباان‬ ‫که‬ ‫داشت‬ ‫انتظار‬ ‫نباید‬ ‫هم‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫غیر‬ ‫پیشی‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫بگیرد‬ . ‫فرانل‬ ‫زبان‬ ‫برتری‬ ‫وی‬ ‫از‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫بر‬ ‫ترجم‬ ‫نظر‬ ‫ة‬ ‫عناوان‬ ‫باه‬ ‫فارسی‬ ‫زبان‬ ‫مبدأ‬ ، ‫سال‬ ‫تا‬ ‫ادامه‬ ‫بعد‬ ‫های‬ ‫کرد‬ ‫پیدا‬ ‫تا‬ ‫برتری‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫پس‬ ‫حفاظ‬ ‫دوم‬ ‫جهانی‬ ‫جن‬ ‫از‬ ‫شد‬ .
‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 943 ‫عوامل‬ ‫بررسی‬ ‫با‬ ‫ر‬‫مؤث‬ ‫فر‬ ‫در‬ ‫ا‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫یند‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ، ‫مای‬ ‫جنابش‬ ‫آغااز‬ ‫کاه‬ ‫بینایم‬ ‫و‬ ‫ایران‬ ‫مردم‬ ‫فرهنگی‬ ‫شکل‬ ‫گیری‬ ‫این‬ ‫فر‬ ‫ا‬ ‫یند‬ ، ‫فقط‬ ‫رشد‬ ‫و‬ ‫فکری‬ ‫وغ‬ ‫ب‬ ‫از‬ ‫ناشی‬ ‫در‬ ‫اندیشه‬ ‫نمی‬ ‫و‬ ‫نبوده‬ ‫ایران‬ ‫ت‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫وان‬ ً‫ا‬‫صرف‬ ‫حادثه‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫درون‬ ‫ای‬ ‫برد‬ ‫نام‬ ‫فرهنگی‬ ، ‫ی‬ ‫عاوام‬ ‫که‬ ‫ب‬ ‫بیرون‬ ‫از‬ ‫شکل‬ ‫در‬ ‫کرده‬ ‫آغاز‬ ‫را‬ ‫حرکت‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫داشته‬ ‫نقش‬ ‫آن‬ ‫گیری‬ ‫اند‬ . ‫پيوست‬ ‫ها‬ ‫يک‬ ‫شمارة‬ ‫جدول‬ : ‫مقايسة‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ترجمه‬ ‫ی‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫های‬ ‫فر‬ ‫و‬ ‫انگليسي‬ ‫قاجاريه‬ ‫حکومت‬ ‫از‬ ‫دوره‬ ‫دو‬ ‫تفکيک‬ ‫به‬ ‫انسوی‬ ( 91 ) ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ی‬ ‫ترجمه‬ ‫در‬ ‫فرانسه‬ ‫و‬ ‫انگليسي‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫دور‬ ‫ة‬ ‫فتحعلي‬ ‫و‬ ‫شاه‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫شاه‬ ( 9292 - 9214 ‫ق‬ . ) ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ترجمه‬ ‫ی‬ ‫در‬ ‫فرانسه‬ ‫و‬ ‫انگليسي‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫ناصر‬ ‫دورة‬ ‫ّين‬‫د‬‫ال‬ ‫و‬ ‫شااه‬ ‫ّر‬‫ف‬‫مظ‬ ّ‫د‬‫ال‬ ‫شاه‬ ‫ين‬ ( 9214 - 9324 ‫ق‬ . ) ‫ترجمه‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫فرانسوی‬ ‫انگليسي‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫فرانسوی‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ( 91 ) ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫انگليسي‬ 1 . ‫بیانیاااااااا‬ ‫ة‬ ‫کنوا‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫لیون‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫به‬ ‫تطاب‬ ‫ت‬ ‫در‬ ‫فرانلاااااااه‬ 1211 . 2 . ‫پ‬ ‫تاااریخ‬ ‫طاا‬ ‫ر‬ ‫کبیر‬ 8 . ‫شااااااااارل‬ ‫دوازدهم‬ 1 . ‫اسکندر‬ ‫تاریخ‬ 2 . ‫اد‬ ‫ا‬‫قواعاااا‬ ‫از‬ ‫اری‬ ‫ا‬‫مختصاااا‬ ‫کاپرنیکس‬ 8 . ‫نیوتان‬ ‫شرح‬ 8 . ‫گیبرت‬ ‫نظامی‬ ‫کتاب‬ 3 . ‫آیین‬ ‫پیاده‬ ‫مانور‬ ‫های‬ ‫نظام‬ 8 . ‫در‬ ‫یم‬ ‫تع‬ ‫زدن‬ ‫ه‬ ‫آب‬ ‫اعمال‬ 1 . ‫تنز‬ ‫تاریخ‬ ‫روم‬ ‫ترابی‬ ‫و‬ ‫ل‬ 3 . ‫تا‬ ‫پ‬ ‫ریخ‬ ‫ط‬ ‫کبیر‬ ‫ر‬ 1 . ‫دوازدهم‬ ‫شارل‬ 11 . ‫روم‬ ‫تاریخ‬ 11 . ‫چین‬ ‫تاریخ‬ 12 . ّ‫و‬‫ا‬ ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫تاریخ‬ ‫ل‬ 18 . ‫الن‬ ‫صواعق‬ ‫ظام‬ 1 . ‫تاریخ‬ ‫سن‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫ه‬ 1231 . 2 . ‫رسال‬ ‫ة‬ 1211 . 8 . ‫عصبانی‬ ‫امراض‬ 1211 . 8 . ‫سه‬ ‫تفنگدار‬ 1818 . 3 . ‫شوالی‬ ‫ة‬ ‫دارمانتال‬ 1818 . 8 . ‫کریلتو‬ ‫دومونت‬ ‫کنت‬ 1812 . 1 . ‫مارگو‬ ‫یرن‬ 1828 . 3 . ‫هشتاد‬ ‫سفر‬ ‫روز‬ ‫ه‬ ‫دنیا‬ ‫دور‬ 1811 . 1 . ‫اسکندر‬ ‫تاریخ‬ 1818 . 11 . ‫سفین‬ ‫ة‬ ّ‫و‬‫غ‬ ‫اصه‬ 1821 . 11 . ‫عف‬ ‫و‬ ‫عشق‬ ‫ت‬ 1828 . 12 . ‫تئاتر‬ ‫تمثیل‬ 1828 . 18 . ‫بالس‬ ‫ژیل‬ 1828 . 18 . ‫سیاح‬ ‫ت‬ ‫نام‬ ‫ة‬ ‫ترکلتان‬ 13 . ‫چهاردهم‬ ‫لوئی‬ 1822 . 18 . ‫مارگریت‬ 1822 . 11 . ‫پاریس‬ ‫عشق‬ 1822 . 13 . ‫مکا‬ ‫الر‬ ‫جال‬ 1828 . 11 . ‫گرفتن‬ ‫آتش‬ ‫تماشاتان‬ ‫ة‬ ‫وین‬ 21 . ‫رسال‬ ‫ة‬ ‫آزاد‬ 21 . ‫فرانله‬ ‫اصطالحات‬ 22 . ‫گیوم‬ ‫فردریک‬ ‫تاریخ‬ 28 . ‫کامبج‬ ‫تاریخ‬ 28 . ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫مختصر‬ ‫تاریخ‬ 23 . ّ‫ص‬‫مف‬ ‫تاریخ‬ ‫فرانله‬ ‫ل‬ 28 . ‫بناپارت‬ ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫تاریخ‬ 21 . ّ‫ی‬‫ناصر‬ ‫حکمت‬ ‫ه‬ 23 . ‫هند‬ ‫در‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫حکومت‬ 1 . ‫کتاب‬ ‫چین‬ 2 . ّ‫ص‬‫ال‬ ‫توضیح‬ ‫و‬ ‫البشر‬ ‫تشریح‬ َ‫و‬ ‫ر‬ 8 . ‫تاریخ‬ ‫ایران‬ ‫مالکم‬ 8 . ‫سفر‬ ‫نام‬ ‫ة‬ ‫س‬ ‫اوای‬ ‫دکتر‬ 3 . ‫گرافیک‬ ‫کتاب‬ 8 . ‫گرافیک‬ ‫کتاب‬ 1 . ‫گرافیک‬ ‫کتاب‬ 3 . ‫ک‬ ‫تااا‬ ‫و‬ ‫ااایس‬ ‫انگ‬ ‫گرافیاااک‬ ‫اب‬ ‫فرانله‬ 1 . ‫یزمتی‬ 11 . ‫کشاتی‬ ‫فهرست‬ ‫هاای‬ ‫جنگای‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫دولت‬ 11 . ‫سفرنام‬ ‫ة‬ ‫به‬ ‫ی‬ ‫استان‬ ‫ا‬ ‫فریقا‬ 12 . ‫هند‬ ‫در‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫حکومت‬ 18 . ‫گراپول‬ ‫سرگاشت‬ 18 . ‫ایشرار‬ ‫تلف‬ ‫و‬ ‫ایسرار‬ ‫کشف‬ 13 . ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫حال‬ ‫شرح‬ ّ‫و‬‫ا‬ ‫ل‬ 18 . ‫ادوارد‬ ‫اافرت‬ ‫ا‬‫ملاا‬ ، ‫اد‬ ‫ا‬‫ولیعهاا‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬
ترجمه در دورة قاجار.pdf
ترجمه در دورة قاجار.pdf
ترجمه در دورة قاجار.pdf

Recommended

Routledge Encyclopedia of Translation Studies - Mona Baker - Russian Tradition
Routledge Encyclopedia of Translation Studies - Mona Baker - Russian TraditionRoutledge Encyclopedia of Translation Studies - Mona Baker - Russian Tradition
Routledge Encyclopedia of Translation Studies - Mona Baker - Russian TraditionBahman Bolouk
 
ناکی یکی از شهرهای دوره کوشانی
ناکی یکی از شهرهای دوره کوشانی ناکی یکی از شهرهای دوره کوشانی
ناکی یکی از شهرهای دوره کوشانی ??????? ??????
 
ترجمه و موسیقی شعر
ترجمه و موسیقی شعرترجمه و موسیقی شعر
ترجمه و موسیقی شعرshafieyan
 
سعدی و شاهچراغ
سعدی و شاهچراغسعدی و شاهچراغ
سعدی و شاهچراغHossein Abbasi
 
Iraj afshar
Iraj afsharIraj afshar
Iraj afsharsaranaraghi
 
کتب کلامی شیعه.docx
کتب کلامی شیعه.docxکتب کلامی شیعه.docx
کتب کلامی شیعه.docxMostafaKolahdooz
 
Contemporary Russian literature at the beginning of the 21st century
Contemporary Russian literature at the beginning of the 21st centuryContemporary Russian literature at the beginning of the 21st century
Contemporary Russian literature at the beginning of the 21st centuryBahman Bolouk
 
samples of testing subskills.pdf
samples of testing subskills.pdfsamples of testing subskills.pdf
samples of testing subskills.pdfForouzan Dehbashi
 

Recommended

Routledge Encyclopedia of Translation Studies - Mona Baker - Russian Tradition
Routledge Encyclopedia of Translation Studies - Mona Baker - Russian TraditionRoutledge Encyclopedia of Translation Studies - Mona Baker - Russian Tradition
Routledge Encyclopedia of Translation Studies - Mona Baker - Russian TraditionBahman Bolouk
 
ناکی یکی از شهرهای دوره کوشانی
ناکی یکی از شهرهای دوره کوشانی ناکی یکی از شهرهای دوره کوشانی
ناکی یکی از شهرهای دوره کوشانی ??????? ??????
 
ترجمه و موسیقی شعر
ترجمه و موسیقی شعرترجمه و موسیقی شعر
ترجمه و موسیقی شعرshafieyan
 
سعدی و شاهچراغ
سعدی و شاهچراغسعدی و شاهچراغ
سعدی و شاهچراغHossein Abbasi
 
Iraj afshar
Iraj afsharIraj afshar
Iraj afsharsaranaraghi
 
کتب کلامی شیعه.docx
کتب کلامی شیعه.docxکتب کلامی شیعه.docx
کتب کلامی شیعه.docxMostafaKolahdooz
 
Contemporary Russian literature at the beginning of the 21st century
Contemporary Russian literature at the beginning of the 21st centuryContemporary Russian literature at the beginning of the 21st century
Contemporary Russian literature at the beginning of the 21st centuryBahman Bolouk
 
samples of testing subskills.pdf
samples of testing subskills.pdfsamples of testing subskills.pdf
samples of testing subskills.pdfForouzan Dehbashi
 
Samples of Testing English Language SubSkills.pdf
Samples of Testing English Language SubSkills.pdfSamples of Testing English Language SubSkills.pdf
Samples of Testing English Language SubSkills.pdfForouzan Dehbashi
 
Test Construction in language skills.pptx
Test Construction in language skills.pptx Test Construction in language skills.pptx
Test Construction in language skills.pptxForouzan Dehbashi
 
english to Persian translation of short stories.pdf
english to Persian translation of short stories.pdfenglish to Persian translation of short stories.pdf
english to Persian translation of short stories.pdfForouzan Dehbashi
 
Supplementary Material for Cause and effect writing
Supplementary Material for Cause and effect writingSupplementary Material for Cause and effect writing
Supplementary Material for Cause and effect writingForouzan Dehbashi
 
Supplementary Material of Expository Writing
Supplementary Material of Expository Writing Supplementary Material of Expository Writing
Supplementary Material of Expository Writing Forouzan Dehbashi
 
Supplementary Material for learning Expository Writing
Supplementary Material for learning Expository WritingSupplementary Material for learning Expository Writing
Supplementary Material for learning Expository WritingForouzan Dehbashi
 
Supplementary material for writing personal letters
Supplementary material for writing personal lettersSupplementary material for writing personal letters
Supplementary material for writing personal lettersForouzan Dehbashi
 
Supplementary Material for Writing Personal Letters
Supplementary Material for Writing Personal LettersSupplementary Material for Writing Personal Letters
Supplementary Material for Writing Personal LettersForouzan Dehbashi
 
Supplementary Material for Writing Poetry
Supplementary Material for Writing PoetrySupplementary Material for Writing Poetry
Supplementary Material for Writing PoetryForouzan Dehbashi
 
Poetry_Writing supplementary materi
Poetry_Writing supplementary materiPoetry_Writing supplementary materi
Poetry_Writing supplementary materiForouzan Dehbashi
 
supplementary Material for Argumentative Writing 1401.pdf
supplementary Material for Argumentative Writing 1401.pdfsupplementary Material for Argumentative Writing 1401.pdf
supplementary Material for Argumentative Writing 1401.pdfForouzan Dehbashi
 
Supplementary Material forLetter Writing.pdf
Supplementary Material forLetter Writing.pdfSupplementary Material forLetter Writing.pdf
Supplementary Material forLetter Writing.pdfForouzan Dehbashi
 
Comparison and Contrast Paragraph Writing
Comparison and Contrast Paragraph WritingComparison and Contrast Paragraph Writing
Comparison and Contrast Paragraph WritingForouzan Dehbashi
 
sample of Developing supplementary material for pnu General English
sample of Developing supplementary material for pnu General Englishsample of Developing supplementary material for pnu General English
sample of Developing supplementary material for pnu General EnglishForouzan Dehbashi
 
Supplementary material of ESP for the student of engineering
Supplementary material of ESP for the student of engineering Supplementary material of ESP for the student of engineering
Supplementary material of ESP for the student of engineering Forouzan Dehbashi
 
Supplementary materials for students of economics and management
Supplementary materials for students of economics and managementSupplementary materials for students of economics and management
Supplementary materials for students of economics and managementForouzan Dehbashi
 
Supplementary material for general English course in PNU in Iran
Supplementary material for general English course in PNU in IranSupplementary material for general English course in PNU in Iran
Supplementary material for general English course in PNU in IranForouzan Dehbashi
 
Supplementaty materials for Iranian students of visual Arts
Supplementaty materials for Iranian students of visual ArtsSupplementaty materials for Iranian students of visual Arts
Supplementaty materials for Iranian students of visual ArtsForouzan Dehbashi
 
Supplementary material for General English
Supplementary material for General EnglishSupplementary material for General English
Supplementary material for General EnglishForouzan Dehbashi
 
Supplementary material of esp for students of preschool education.in iran
Supplementary material of esp for students of preschool education.in iranSupplementary material of esp for students of preschool education.in iran
Supplementary material of esp for students of preschool education.in iranForouzan Dehbashi
 

More Related Content

More from Forouzan Dehbashi

Samples of Testing English Language SubSkills.pdf
Samples of Testing English Language SubSkills.pdfSamples of Testing English Language SubSkills.pdf
Samples of Testing English Language SubSkills.pdfForouzan Dehbashi
 
Test Construction in language skills.pptx
Test Construction in language skills.pptx Test Construction in language skills.pptx
Test Construction in language skills.pptxForouzan Dehbashi
 
english to Persian translation of short stories.pdf
english to Persian translation of short stories.pdfenglish to Persian translation of short stories.pdf
english to Persian translation of short stories.pdfForouzan Dehbashi
 
Supplementary Material for Cause and effect writing
Supplementary Material for Cause and effect writingSupplementary Material for Cause and effect writing
Supplementary Material for Cause and effect writingForouzan Dehbashi
 
Supplementary Material of Expository Writing
Supplementary Material of Expository Writing Supplementary Material of Expository Writing
Supplementary Material of Expository Writing Forouzan Dehbashi
 
Supplementary Material for learning Expository Writing
Supplementary Material for learning Expository WritingSupplementary Material for learning Expository Writing
Supplementary Material for learning Expository WritingForouzan Dehbashi
 
Supplementary material for writing personal letters
Supplementary material for writing personal lettersSupplementary material for writing personal letters
Supplementary material for writing personal lettersForouzan Dehbashi
 
Supplementary Material for Writing Personal Letters
Supplementary Material for Writing Personal LettersSupplementary Material for Writing Personal Letters
Supplementary Material for Writing Personal LettersForouzan Dehbashi
 
Supplementary Material for Writing Poetry
Supplementary Material for Writing PoetrySupplementary Material for Writing Poetry
Supplementary Material for Writing PoetryForouzan Dehbashi
 
Poetry_Writing supplementary materi
Poetry_Writing supplementary materiPoetry_Writing supplementary materi
Poetry_Writing supplementary materiForouzan Dehbashi
 
supplementary Material for Argumentative Writing 1401.pdf
supplementary Material for Argumentative Writing 1401.pdfsupplementary Material for Argumentative Writing 1401.pdf
supplementary Material for Argumentative Writing 1401.pdfForouzan Dehbashi
 
Supplementary Material forLetter Writing.pdf
Supplementary Material forLetter Writing.pdfSupplementary Material forLetter Writing.pdf
Supplementary Material forLetter Writing.pdfForouzan Dehbashi
 
Comparison and Contrast Paragraph Writing
Comparison and Contrast Paragraph WritingComparison and Contrast Paragraph Writing
Comparison and Contrast Paragraph WritingForouzan Dehbashi
 
sample of Developing supplementary material for pnu General English
sample of Developing supplementary material for pnu General Englishsample of Developing supplementary material for pnu General English
sample of Developing supplementary material for pnu General EnglishForouzan Dehbashi
 
Supplementary material of ESP for the student of engineering
Supplementary material of ESP for the student of engineering Supplementary material of ESP for the student of engineering
Supplementary material of ESP for the student of engineering Forouzan Dehbashi
 
Supplementary materials for students of economics and management
Supplementary materials for students of economics and managementSupplementary materials for students of economics and management
Supplementary materials for students of economics and managementForouzan Dehbashi
 
Supplementary material for general English course in PNU in Iran
Supplementary material for general English course in PNU in IranSupplementary material for general English course in PNU in Iran
Supplementary material for general English course in PNU in IranForouzan Dehbashi
 
Supplementaty materials for Iranian students of visual Arts
Supplementaty materials for Iranian students of visual ArtsSupplementaty materials for Iranian students of visual Arts
Supplementaty materials for Iranian students of visual ArtsForouzan Dehbashi
 
Supplementary material for General English
Supplementary material for General EnglishSupplementary material for General English
Supplementary material for General EnglishForouzan Dehbashi
 
Supplementary material of esp for students of preschool education.in iran
Supplementary material of esp for students of preschool education.in iranSupplementary material of esp for students of preschool education.in iran
Supplementary material of esp for students of preschool education.in iranForouzan Dehbashi
 

More from Forouzan Dehbashi (20)

Samples of Testing English Language SubSkills.pdf
Samples of Testing English Language SubSkills.pdfSamples of Testing English Language SubSkills.pdf
Samples of Testing English Language SubSkills.pdf
 
Test Construction in language skills.pptx
Test Construction in language skills.pptx Test Construction in language skills.pptx
Test Construction in language skills.pptx
 
english to Persian translation of short stories.pdf
english to Persian translation of short stories.pdfenglish to Persian translation of short stories.pdf
english to Persian translation of short stories.pdf
 
Supplementary Material for Cause and effect writing
Supplementary Material for Cause and effect writingSupplementary Material for Cause and effect writing
Supplementary Material for Cause and effect writing
 
Supplementary Material of Expository Writing
Supplementary Material of Expository Writing Supplementary Material of Expository Writing
Supplementary Material of Expository Writing
 
Supplementary Material for learning Expository Writing
Supplementary Material for learning Expository WritingSupplementary Material for learning Expository Writing
Supplementary Material for learning Expository Writing
 
Supplementary material for writing personal letters
Supplementary material for writing personal lettersSupplementary material for writing personal letters
Supplementary material for writing personal letters
 
Supplementary Material for Writing Personal Letters
Supplementary Material for Writing Personal LettersSupplementary Material for Writing Personal Letters
Supplementary Material for Writing Personal Letters
 
Supplementary Material for Writing Poetry
Supplementary Material for Writing PoetrySupplementary Material for Writing Poetry
Supplementary Material for Writing Poetry
 
Poetry_Writing supplementary materi
Poetry_Writing supplementary materiPoetry_Writing supplementary materi
Poetry_Writing supplementary materi
 
supplementary Material for Argumentative Writing 1401.pdf
supplementary Material for Argumentative Writing 1401.pdfsupplementary Material for Argumentative Writing 1401.pdf
supplementary Material for Argumentative Writing 1401.pdf
 
Supplementary Material forLetter Writing.pdf
Supplementary Material forLetter Writing.pdfSupplementary Material forLetter Writing.pdf
Supplementary Material forLetter Writing.pdf
 
Comparison and Contrast Paragraph Writing
Comparison and Contrast Paragraph WritingComparison and Contrast Paragraph Writing
Comparison and Contrast Paragraph Writing
 
sample of Developing supplementary material for pnu General English
sample of Developing supplementary material for pnu General Englishsample of Developing supplementary material for pnu General English
sample of Developing supplementary material for pnu General English
 
Supplementary material of ESP for the student of engineering
Supplementary material of ESP for the student of engineering Supplementary material of ESP for the student of engineering
Supplementary material of ESP for the student of engineering
 
Supplementary materials for students of economics and management
Supplementary materials for students of economics and managementSupplementary materials for students of economics and management
Supplementary materials for students of economics and management
 
Supplementary material for general English course in PNU in Iran
Supplementary material for general English course in PNU in IranSupplementary material for general English course in PNU in Iran
Supplementary material for general English course in PNU in Iran
 
Supplementaty materials for Iranian students of visual Arts
Supplementaty materials for Iranian students of visual ArtsSupplementaty materials for Iranian students of visual Arts
Supplementaty materials for Iranian students of visual Arts
 
Supplementary material for General English
Supplementary material for General EnglishSupplementary material for General English
Supplementary material for General English
 
Supplementary material of esp for students of preschool education.in iran
Supplementary material of esp for students of preschool education.in iranSupplementary material of esp for students of preschool education.in iran
Supplementary material of esp for students of preschool education.in iran
 

ترجمه در دورة قاجار.pdf

  • 1. ‫ادب‬ ‫فارسي‬ ، ‫دورة‬ 2 ، ‫شمارة‬ 2 ، ‫زمستان‬ ‫و‬ ‫پاييز‬ 9319 ، ‫شمار‬ ‫ة‬ ‫پياپي‬ 91 ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ‫ق‬ . ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ّری‬‫ف‬‫مظ‬ ‫دورة‬ ) ‫خسروبيگي‬ ‫هوشنگ‬ ‫پيام‬ ‫دانشگاه‬ ‫تاريخ‬ ‫گروه‬ ‫استاديار‬ ‫نور‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫فيضي‬ ‫خالد‬ ‫دانش‬ ‫کارشناس‬ ‫آموختة‬ ‫ي‬ ‫دور‬ ‫ايران‬ ‫تاريخ‬ ‫ارشد‬ ‫ة‬ ‫اسالمي‬ ‫پيام‬ ‫دانشگاه‬ ‫نور‬ ( ‫ص‬ ‫از‬ 921 ‫تا‬ 941 ) ‫دريافت‬ ‫تاريخ‬ : 21 / 11 / 19 ‫پذيرش‬ ‫تاريخ‬ : 92 / 92 / 19 ‫چکيده‬ ‫پیشین‬ ‫از‬ ‫بخشی‬ ‫ة‬ ‫و‬ ‫ادبی‬ ‫تاریخی‬ ‫ایران‬ ، ‫آثار‬ ‫در‬ ‫ی‬ ‫یاا‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫حاصل‬ ‫که‬ ‫مانده‬ ‫جای‬ ‫به‬ ‫از‬ ‫اقتباس‬ ‫متون‬ ‫مکتوب‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ‫است‬ ‫دیگر‬ ‫های‬ . ‫ترجمه‬ ‫این‬ ‫را‬ ‫ها‬ « ‫میرزا‬ » ‫ملا‬ ‫هاای‬ ‫ط‬ ‫ز‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫بان‬ ‫ّات‬‫ی‬‫ادب‬ ‫می‬ ‫انجام‬ ‫فارسی‬ ‫دادند‬ . ‫نگ‬ ‫سبک‬ ‫نگاارش‬ ‫سابک‬ ‫هماان‬ ‫آثار‬ ‫این‬ ‫ارش‬ ‫دورة‬ ‫ترجمه‬ ‫زمانی‬ ‫است‬ . ‫دورة‬ ‫قاجاریه‬ ‫از‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫ترین‬ ‫دوره‬ ‫ترجمه‬ ‫های‬ ‫ایاران‬ ‫تاریخ‬ ‫در‬ ‫از‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫و‬ ‫فرانلوی‬ ‫زبان‬ ‫است‬ . ‫مقاله‬ ‫این‬ ‫هدف‬ ، ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫جایگاه‬ ‫و‬ ‫نقش‬ ‫ارزیابی‬ ‫و‬ ‫بررسی‬ ‫زباان‬ ‫باه‬ ‫فارسی‬ ، ‫در‬ ‫فرانلوی‬ ‫زبان‬ ‫با‬ ‫مقایله‬ ، ‫از‬ ‫بخشی‬ ‫در‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫است‬ . ‫در‬ ‫این‬ ‫پژوهش‬ ، ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫تاریخ‬ ‫بررسی‬ ‫ضمن‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ، ‫با‬ ‫باه‬ ‫کاا‬‫ات‬ ‫ترجمه‬ ‫آثار‬ ‫تعداد‬ ‫مترجمان‬ ‫تعداد‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫ناصری‬ ‫رجمة‬‫دارالت‬ ، ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫گرفتن‬ ‫پیشی‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫داده‬ ‫نشان‬ ، ‫و‬ ‫زمینه‬ ‫این‬ ‫عوامل‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫بررسی‬ ‫و‬ ‫شناسایی‬ ‫امر‬ ‫شده‬ ‫است‬ . ‫واژه‬ ‫کليدی‬ ‫های‬ : ‫ترجماه‬ ‫تااریخ‬ ، ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫زباان‬ ، ‫فارسای‬ ‫زباان‬ ، ‫فرانلاوی‬ ‫زباان‬ ، ‫قاجاریه‬ ، ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شاه‬ . ‫نویلند‬ ‫الکترونیکی‬ ‫پلت‬ ‫نشانی‬ ‫ة‬ ‫ملئول‬ : kh_beagi@pnu.ac.ir
  • 2. 921 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ّ‫د‬‫مق‬ ‫مه‬ ‫متون‬ ‫ترجمة‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫فارسای‬ ‫زباان‬ ‫باه‬ ( ‫از‬ ‫آغااز‬ ‫قاجاریاه‬ ‫ه‬ ‫مشارو‬ ‫از‬ ‫قبال‬ ‫تاا‬ ) ، ‫از‬ ‫یکای‬ ‫موضوع‬ ‫هایی‬ ‫ارزش‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫و‬ ‫تأثیر‬ ‫بر‬ ‫آن‬ ‫فرهنگی‬ ‫هیچ‬ ‫کس‬ ‫پوشی‬ ‫نیلات‬ ‫ده‬ . ‫در‬ ‫حقیقات‬ ‫فرهنگ‬ ‫راه‬ ‫آغاز‬ ‫ایران‬ ‫ی‬ ‫ترجمه‬ ‫موضوع‬ ‫در‬ ، ‫همان‬ ‫در‬ ‫دورة‬ ‫قاجاریاه‬ ‫گرفتاه‬ ‫شاکل‬ ‫اسات‬ ‫و‬ ،‫امروز‬ ‫مترجمان‬ ‫ادامه‬ ‫دهندة‬ ‫هلتند‬ ‫فرهنگی‬ ‫حرکت‬ ‫همان‬ ‫؛‬ ،‫بنابراین‬ ‫ملایر‬ ‫بازشاناتتن‬ ‫پیموده‬ ‫در‬ ‫شده‬ ‫متون‬ ‫ترجمة‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ، ‫ادام‬ ‫در‬ ‫روشنی‬ ‫چراغ‬ ‫ة‬ ‫تواهد‬ ‫ملیر‬ ‫این‬ ‫بود‬ . ‫پژوهش‬ ‫در‬ ‫حاضر‬ ، ‫بنا‬ ‫نیلت‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫ترجمه‬ ‫تمام‬ ‫که‬ ‫فارسای‬ ‫باه‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫های‬ ، ‫و‬ ‫نقاد‬ ‫بررسی‬ ،‫شود‬ ‫ترجم‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫اشاره‬ ‫کنار‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫ب‬ ‫ه‬ ‫ها‬ ، ‫ترجمه‬ ‫تاریخی‬ ‫سیر‬ ‫زباان‬ ‫از‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫عوامل‬ ‫شناسایی‬ ‫و‬ ‫ر‬‫مؤث‬ ‫بر‬ ‫ترجمه‬ ‫توسعة‬ ‫ا‬ ‫به‬ ‫تصوص‬ ‫ترجمه‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫مقایل‬ ‫و‬ ‫ة‬ ‫ترجمه‬ ‫و‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫های‬ ‫ک‬ ‫نظار‬ ‫از‬ ‫فرانلوی‬ ‫ّا‬‫م‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫از‬ ّ‫م‬‫مها‬ ‫تارین‬ ‫ایان‬ ‫موضاوعات‬ ‫پژوهش‬ ‫است‬ . ‫ازآنجاکه‬ ‫زبان‬ ‫فرانله‬ ‫و‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫های‬ ، ‫ترجم‬ ‫در‬ ‫ة‬ ‫متون‬ ‫ق‬ ‫متع‬ ‫به‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ( ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫زبان‬ ‫مبدأ‬ ) ‫ا‬ ‫نقش‬ ‫ی‬ ‫ص‬ ‫را‬ ‫کرد‬ ‫ایفا‬ ‫ه‬ ‫اند‬ ‫بیشاتری‬ ‫توفیاق‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫بین‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫داشاته‬ ‫است‬ ، ‫زبان‬ ‫دو‬ ‫این‬ ‫جایگاه‬ ‫جلتجوی‬ ‫ا‬ ‫به‬ ‫ا‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫ویژه‬ ‫ه‬ ‫مشرو‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫تا‬ ، ‫اق‬‫محق‬ ‫اهداف‬ ‫به‬ ‫رسیدن‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫مورد‬ ‫نظر‬ ‫یاری‬ ‫تواه‬ ‫د‬ ‫داد‬ . ‫همین‬ ‫در‬ ‫زمینه‬ ، ‫ّه‬‫ی‬‫فرضا‬ ‫هاایی‬ ، ‫تاط‬ ‫پژوهش‬ ‫این‬ ‫سیر‬ ‫بود‬ ‫تواهند‬ ‫؛‬ ‫اینکه‬ ‫تأسیس‬ ‫و‬ ‫دارالفنون‬ ‫ناصاری‬ ‫رجمة‬‫دارالت‬ ، ّ‫م‬‫مها‬ ‫تارین‬ ‫ة‬ ‫مرح‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫رونق‬ ‫عوامل‬ ‫و‬ ‫نخلت‬ ‫ة‬ ‫مرح‬ ‫در‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫شدن‬ ‫منزوی‬ ‫باوده‬ ‫بعد‬ ، ‫نه‬ ‫نگاه‬ ‫یا‬ ‫جامعة‬ ‫ملاعد‬ ‫چندان‬ ‫ایرانی‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫به‬ ‫بر‬ ‫مزید‬ ‫ها‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ‫باه‬ ‫را‬ ‫زباان‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫است‬ ‫رانده‬ ‫حاشیه‬ . ‫از‬ ‫قبل‬ ‫این‬ ‫آغاز‬ ‫پژوهش‬ ، ‫تحقیقاتی‬ ‫درمورد‬ ‫پیشین‬ ‫ة‬ ‫و‬ ‫موضوع‬ ‫ی‬‫حت‬ ‫عنوان‬ ‫مشاابه‬ ‫های‬ ‫آن‬ ‫با‬ ‫شد‬ ‫انجام‬ ‫نتیج‬ ‫که‬ ‫ة‬ ‫ق‬ ‫از‬ ‫آن‬ ‫ت‬ ‫بررسی‬ ‫ها‬ ‫داشت‬ ‫حکایت‬ . ‫از‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫ترین‬ ‫پاژوهش‬ ‫هاای‬ ‫موجود‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫زمینه‬ ، ‫از‬ ‫مقاله‬ ‫دو‬ ‫کیانفر‬ ‫جمشید‬ ( 1 ) ‫و‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫فشااهی‬ ‫رضا‬ ( 2 ) ‫باه‬ ‫کاه‬ ‫اسات‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫موضوع‬ ‫دورة‬ ‫قاجار‬ ‫پرداتته‬ ‫اند‬ . ‫داوود‬ ‫ّابی‬‫و‬‫ن‬ ‫کتااب‬ ‫در‬ ‫نیز‬ ‫ی‬ ‫باا‬ ‫عناوان‬ ‫تاریخچا‬ ‫ة‬ ‫فرانله‬ ‫ترجمة‬ ‫تاکنون‬ ‫آغاز‬ ‫از‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫ترجمه‬ ‫تاریخچة‬ ، ‫فارسای‬ ‫به‬ ‫فرانله‬ ‫های‬ ‫بررسی‬ ‫را‬ ‫کرده‬ ‫است‬ . ‫در‬ ‫پایان‬ ‫میان‬ ‫نامه‬ ‫ها‬ ‫نیز‬ ، ‫می‬ ‫باه‬ ‫توان‬ ‫ترجما‬ ‫ة‬ ‫فرانلا‬ ‫ه‬ ‫فهیماه‬ ‫از‬ ‫ای‬
  • 3. ‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 921 ‫ی‬ ‫ع‬ ‫موضوع‬ ‫با‬ ‫بیگی‬ « ‫ترجمه‬ ‫نهضت‬ ‫در‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ » ‫در‬ ‫تهران‬ ‫آزاد‬ ‫دانشگاه‬ ، ‫مرکاز‬ ‫واحاد‬ ، ‫کرد‬ ‫اشاره‬ . ‫ساال‬ ‫اردیبهشت‬ ‫در‬ 1831 ‫هام‬ ‫تااریخ‬ ‫ایرانای‬ ‫انجمان‬ ، ‫سامیناری‬ ‫باا‬ ‫عناوان‬ « ‫ترجمه‬ ‫و‬ ‫تاریخ‬ ‫سمینار‬ ‫نخلتین‬ » ‫در‬ ‫و‬ ‫کارد‬ ‫برگازار‬ ‫تهران‬ ‫در‬ ‫پژوهشاگران‬ ‫برتای‬ ‫آن‬ ، ‫تود‬ ‫دستاوردهای‬ ‫کردند‬ ‫مطرح‬ ‫را‬ . ‫عمدة‬ ‫مقاله‬ ‫این‬ ‫ها‬ ‫مع‬ ‫ایاران‬ ‫در‬ ‫ترجماه‬ ‫تاریخ‬ ‫به‬ ‫طوف‬ ‫حیطة‬ ‫در‬ ‫و‬ ،‫است‬ ‫موضوع‬ ‫گزارش‬ ‫این‬ ‫اثر‬ ، ‫ملتق‬ ‫ی‬ ‫نشد‬ ‫ارائه‬ . ‫لحاا‬ ‫هماین‬ ‫به‬ ، ‫ضارورت‬ ‫تاریخ‬ ‫اتتصاصی‬ ‫بررسی‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫ترجمه‬ ‫ها‬ ‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫ی‬ . ‫اسات‬ ‫امیاد‬ ‫این‬ ‫تحقیق‬ ‫ادامه‬ ‫بتواند‬ ‫کارهای‬ ‫بر‬ ‫ای‬ ‫اندک‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫قب‬ ‫آغازی‬ ‫درمورد‬ ‫ترجماه‬ ‫تاریخ‬ ‫زباان‬ ‫از‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫باشد‬ . ‫شکل‬ ‫گيری‬ ‫ح‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫نهضت‬ ‫کت‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫دور‬ ‫ة‬ ‫شکل‬ ‫آغازین‬ ‫لا‬ ‫س‬ ‫گیاری‬ ‫ة‬ ‫جنا‬ ‫باا‬ ‫قاجاار‬ ‫ای‬ ‫دات‬ ‫هاای‬ ‫جهات‬ ‫قادرت‬ ‫تثبیات‬ ‫آقا‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫شد‬ ‫سپری‬ ‫تان‬ . ‫در‬ ‫دورة‬ ‫حک‬ ‫مرانی‬ ‫ی‬ ‫فتحع‬ ‫شاه‬ ، ‫اوضاع‬ ‫جدید‬ ‫باعث‬ ‫آغاز‬ ‫تعامال‬ ‫ت‬ ‫ایران‬ ‫کشورها‬ ‫دیگر‬ ‫با‬ ‫شکل‬ ‫و‬ ‫گیری‬ ‫و‬ ‫فرهنگی‬ ‫حرکتی‬ ‫آغاز‬ ‫نهضت‬ ‫ترجمه‬ ‫شد‬ . ‫عامال‬ ‫سه‬ ‫را‬ ‫زیر‬ ‫می‬ ‫توان‬ ‫از‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫ترین‬ ‫برشمرد‬ ‫ایرانیان‬ ‫بیداری‬ ‫موجبات‬ : 9 . ‫انقالب‬ ‫های‬ ‫دمکراسی‬ ‫غرب‬ ‫در‬ ‫تواهانه‬ ‫فرانله‬ ‫انقالب‬ ‫مانند‬ ‫؛‬ 2 . ‫روسایه‬ ‫از‬ ‫ایران‬ ‫شکلت‬ ‫بر‬ ‫برتای‬ ‫اساتعماری‬ ‫مطااما‬ ‫اثار‬ ‫دولات‬ ‫هاا‬ ‫و‬ ‫اروپاایی‬ ‫ی‬ ‫بی‬ ‫دربار‬ ‫کفایتی‬ ‫قاجار‬ ‫؛‬ 3 . ‫ا‬ ‫ا‬‫تفک‬ ‫ا‬ ‫ا‬‫ترق‬ ‫رات‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫ا‬‫تواهان‬ ‫ة‬ ‫ارزا‬ ‫ا‬‫می‬ ‫ااس‬ ‫ا‬ّ‫ب‬‫ع‬ ، ‫ا‬ ‫ا‬‫نای‬ ،‫طنه‬ ‫ا‬ ‫ا‬‫الل‬ ‫ار‬ ‫ا‬‫دیگ‬ ‫و‬ ‫ان‬ ‫ا‬‫روش‬ ‫ار‬ ‫ا‬‫فک‬ ‫و‬ ‫ان‬ ‫اندیشه‬ ‫ورزان‬ . ‫اروپا‬ ‫جامعة‬ ‫نوزدهم‬ ‫قرن‬ ‫در‬ ‫مایالدی‬ ‫از‬ ‫گااار‬ ‫در‬ ‫ت‬‫سان‬ ‫مدرنیتاه‬ ‫باه‬ ، ‫ت‬ ‫باا‬ ‫و‬ ‫غییارات‬ ‫انقالب‬ ‫هایی‬ ‫بود‬ ‫همراه‬ . ‫در‬ ‫تمام‬ ‫میان‬ ‫این‬ ‫انقالب‬ ‫ها‬ ، ‫سال‬ ‫انقالب‬ 1383 ‫م‬ . ‫پاریس‬ ‫اهمیت‬ ‫ویژه‬ ‫دارد‬ ‫ای‬ ‫چرا‬ ، ‫که‬ ‫موج‬ ‫اروپاییان‬ ‫بیداری‬ ‫برتای‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫تأثیر‬ ‫بار‬ ‫را‬ ‫هاا‬ ‫مشار‬ ‫و‬ ‫زماین‬ ‫ایران‬ ‫دورة‬ ‫قاجاریه‬ ‫نهاد‬ ( ،‫فشااهی‬ 1832 : 1 ) . ‫ّا‬‫م‬‫ا‬ ‫سوغات‬ ‫این‬ ‫هزیناه‬ ‫بادون‬ ‫ایران‬ ‫برای‬ ‫غرب‬ ‫روس‬ ‫نظامی‬ ‫ة‬ ‫حم‬ ‫با‬ ‫و‬ ‫نبود‬ ‫شد‬ ‫همراه‬ ‫ها‬ . ‫ج‬ ‫دوره‬ ‫ایان‬ ‫فرهنگای‬ ‫فقر‬ ‫و‬ ‫فکری‬ ‫مود‬ ، ‫گااه‬ ‫ی‬ ّ‫ی‬‫ذهن‬ ‫این‬ ‫ب‬ ‫را‬ ‫ت‬ ‫ه‬ ‫می‬ ‫وجود‬ ‫آورد‬ ‫که‬ ‫جن‬ ‫این‬ ‫فقط‬ ‫می‬ ‫ها‬ ‫بلات‬ ‫فضاای‬ ‫توانلات‬ ‫ة‬ ‫را‬ ‫ایاران‬ ‫ملیر‬ ‫و‬ ‫بشکند‬ ‫جدید‬ ‫ی‬ ‫دهد‬ ‫قرار‬ ‫ایرانیان‬ ‫فراروی‬ . ‫تاوش‬ ‫از‬ ‫اقباالی‬ ‫در‬ ‫کاه‬ ‫باود‬ ‫ایرانیاان‬
  • 4. 921 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ‫دوره‬ ‫چنین‬ ‫ای‬ ، ‫میارزا‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫ولیعهاد‬ ‫ی‬ ‫مای‬ ‫زیلات‬ ‫؛‬ ‫کاه‬ ‫کلای‬ ‫و‬ ‫نااییقی‬ ‫از‬ ‫چقادر‬ ‫هار‬ ‫ی‬ ‫فتحع‬ ‫ناکارآمدی‬ ‫شاه‬ ‫شود‬ ‫گفته‬ ، ‫شایلتگی‬ ‫و‬ ‫کارآمدی‬ ‫از‬ ‫نلبت‬ ‫همان‬ ‫به‬ ‫او‬ ‫باید‬ ‫گفت‬ . ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫روس‬ ‫مقابل‬ ‫در‬ ‫شکلت‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫میرزا‬ ، ‫جهت‬ ‫در‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫ایران‬ ‫سپاه‬ ‫ی‬‫ترق‬ ‫کردن‬ ‫روز‬ ‫آن‬ ، ‫ادارة‬ ‫ترجمه‬ ‫نظام‬ ‫تا‬ ‫کرد‬ ‫دایر‬ ‫تبریز‬ ‫در‬ ‫ای‬ ‫و‬ ‫نامه‬ ‫ّات‬‫ر‬‫مقر‬ ‫ترجماه‬ ‫را‬ ‫نظامی‬ ‫و‬ ‫مهندسی‬ ‫کند‬ ‫تدوین‬ ‫و‬ ( ‫آبراهمیاان‬ ، 1831 : 83 .) ‫نتیجه‬ ‫در‬ ، ‫دربار‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫می‬ ‫ر‬ ‫از‬ ‫زا‬ ‫مترجماان‬ ‫زباان‬ ‫هاای‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ، ‫فرانله‬ ، ‫هندی‬ ، ‫یتی‬ ‫ن‬ ، ،‫روسی‬ ‫آلمانی‬ ‫بوده‬ ‫برتوردار‬ ‫است‬ ( ‫مفتاون‬ ،‫ای‬ ‫دنب‬ 1831 : 181 .) ‫دیگر‬ ‫رف‬ ‫از‬ ، ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫میرزا‬ ‫می‬ ‫توبی‬ ‫به‬ ‫دانلت‬ ‫تازمانی‬ ‫مردم‬ ‫که‬ ‫عقا‬ ‫به‬ ‫پی‬ ‫مانادگی‬ ‫ت‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫فرهنگی‬ ‫نگری‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫نبرند‬ ‫ویش‬ ‫وارد‬ ‫ها‬ ‫نیاید‬ ، ‫ب‬ ‫کارهایش‬ ‫ی‬ ‫ماناد؛‬ ‫تواهاد‬ ‫نتیجه‬ ‫باه‬ ‫همین‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ، ‫اقدام‬ ‫سه‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫داد‬ ‫انجام‬ : 9 . ‫اروپا‬ ‫به‬ ‫دانشجو‬ ‫اعزام‬ ‫؛‬ 2 . ‫آغاز‬ ‫چاپ‬ ‫در‬ ‫کتاب‬ ‫ایرا‬ ‫ن؛‬ 3 . ‫گزاردن‬ ‫ارزش‬ ‫به‬ ‫ترجمه‬ ‫و‬ ‫تألیف‬ . ‫سیر‬ ‫آغاز‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫ّت‬‫ی‬‫ّال‬‫ع‬‫ف‬ ‫را‬ ‫فرهنگی‬ ‫های‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫اروپاا‬ ‫باه‬ ‫دانشاجو‬ ‫اعازام‬ ‫باا‬ ‫میرزا‬ ‫و‬ ‫لتان‬ ‫انگ‬ ‫کشور‬ ‫کرد‬ ‫شروع‬ ( 8 ) . ‫وی‬ ‫اعزام‬ ‫از‬ ‫نخلتین‬ ‫دانشجویان‬ ‫کاروان‬ ، ‫باه‬ ‫اهاداف‬ ‫تاود‬ ‫نرسید‬ ، ‫ّا‬‫م‬‫ا‬ ‫این‬ ‫اق‬ ‫دامش‬ ‫آغازی‬ ‫اعازام‬ ‫بارای‬ ‫شاد‬ ‫بعادی‬ ‫هاای‬ . ‫در‬ ‫ساال‬ 1313 ‫م‬ / 1281 . ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫جوا‬ ‫از‬ ‫دیگر‬ ‫نفر‬ ‫پنج‬ ‫میرزا‬ ‫روان‬ ‫آذربایجان‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫ایرانی‬ ‫نان‬ ‫ة‬ ‫لتان‬ ‫انگ‬ ‫کرد‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫که‬ ‫آنها‬ ، ‫می‬ ‫ر‬ ‫زا‬ ‫صالح‬ ، ‫فقط‬ ‫را‬ ‫برای‬ ‫یادگیری‬ ‫دی‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫فرساتاد‬ ‫ار‬ ( ،‫میناوی‬ 1882 : 133 ) . ‫از‬ ‫دیگر‬ ‫یکی‬ ‫دانشجویان‬ ‫این‬ ، ‫صاوبه‬ ‫رضاا‬ ‫میرزا‬ ‫مهنادس‬ ‫یاا‬ ‫دار‬ ‫باشای‬ ‫داشات‬ ‫ناام‬ ( ‫اردکاانی‬ ‫محبوبی‬ ، 1813 : 138 - 133 ) . ‫وی‬ ‫توانااترین‬ ‫و‬ ‫پرکاارترین‬ ‫از‬ ‫ایران‬ ‫به‬ ‫بازگشت‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫مترجمان‬ ‫است‬ ‫مانده‬ ‫جای‬ ‫به‬ ‫او‬ ‫از‬ ‫درتور‬ ‫آثاری‬ ‫که‬ ‫بود‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ( 8 ) . ‫میرزا‬ ‫صالح‬ ‫رشتة‬ ‫یادگیری‬ ‫بر‬ ‫عالوه‬ ‫تود‬ ، ‫ف‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫گرفات‬ ‫فرا‬ ‫لندن‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫چاپ‬ ‫نخلاتین‬ ‫مطبع‬ ‫ه‬ ‫را‬ ‫ک‬ ‫چاپ‬ ‫برای‬ ‫ایاران‬ ‫سارزمین‬ ‫در‬ ‫فارسی‬ ‫ت‬ ‫کارد‬ ‫دایار‬ ( ،‫میناوی‬ 1882 : 818 ) ‫تاا‬ ‫شود‬ ‫برداشته‬ ‫کتاب‬ ‫نشر‬ ‫و‬ ‫چاپ‬ ‫در‬ ‫اساسی‬ ‫قدمی‬ . ‫بدانیم‬ ‫آنکه‬ ‫برای‬ ‫نخلتین‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ً‫ا‬‫دقیق‬ ‫کدام‬ ‫اثر‬ ‫وقت‬ ‫چه‬ ‫و‬ ‫بوده‬ ‫فا‬‫ات‬ ‫است‬ ‫افتاده‬ ، ‫قبل‬ ‫به‬ ‫کمی‬ ‫باید‬ ‫از‬ ‫تر‬ ‫زمان‬ ‫ترج‬ ‫مة‬ ‫کتاب‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫برگردی‬ ‫م؛‬ ‫کاه‬ ‫زمانی‬ ‫یعنی‬
  • 5. ‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 921 ‫دیگر‬ ‫کشورهای‬ ‫با‬ ‫ارتباط‬ ‫برقراری‬ ‫برای‬ ‫ایران‬ ، ‫هم‬ ‫برای‬ ‫نامه‬ ‫هم‬ ‫و‬ ‫نگاری‬ ‫برای‬ ‫مالقات‬ ‫های‬ ‫حضوری‬ ، ‫دو‬ ‫اشخاص‬ ‫و‬ ‫مترجم‬ ‫کمبود‬ ‫با‬ ‫در‬ ‫زبانه‬ ‫دربار‬ ‫باود‬ ‫گریباان‬ ‫به‬ ‫دست‬ . ‫هماین‬ ‫باه‬ ، ‫سب‬ ‫آغاز‬ ‫در‬ ، ‫کتااب‬ ‫برگرداندن‬ ‫برای‬ ‫مترجمانی‬ ‫به‬ ‫نه‬ ، ‫باه‬ ‫کاه‬ ‫مترجماان‬ ‫یاا‬ ‫شافاهی‬ ‫ی‬ ‫مترجمان‬ ‫ترجم‬ ‫برای‬ ‫ی‬ ‫ة‬ ‫نامه‬ ‫بود‬ ‫نیاز‬ ‫ها‬ ‫دور‬ ‫باه‬ ‫کاه‬ ‫ة‬ ‫ای‬ ‫فتحع‬ ‫ناماه‬ ‫و‬ ‫شااه‬ ‫نگااری‬ ‫اش‬ ‫باا‬ ‫بر‬ ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫می‬ ‫گردد‬ ( ‫ّابی‬‫و‬‫ن‬ ، 1888 : 21 ) . ‫درمورد‬ ‫ترجم‬ ‫ة‬ ‫کتاب‬ ، ‫زماانی‬ ‫نظار‬ ‫از‬ ‫ترجماه‬ ‫کتااب‬ ‫نخلاتین‬ ، ‫در‬ ‫شاده‬ ‫قاجاار‬ ‫دورة‬ « ‫حوادث‬ ‫نامه‬ ( 3 ) » ‫که‬ ‫داشت‬ ‫نام‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫تبریزی‬ ‫رضی‬ 1222 . ‫به‬ ‫عثمانی‬ ‫ترکی‬ ‫از‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫فارسی‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫میرزا‬ ‫اهدا‬ ‫کرد‬ ( ‫کیان‬ ،‫فر‬ 1883 : 28 ) . ‫م‬ ‫حضور‬ ‫همچنین‬ ‫أ‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫تارجی‬ ‫موران‬ ، ‫زمینة‬ ‫ترجمه‬ ‫توسعة‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫اروپاایی‬ ‫هاای‬ ّ‫ی‬‫مه‬ ‫را‬ ‫کرد‬ ‫ا‬ . ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ّ‫د‬‫ع‬ ‫تود‬ ‫سپاه‬ ‫آموزش‬ ‫برای‬ ‫قبل‬ ‫از‬ ‫میرزا‬ ‫ه‬ ‫کارده‬ ‫اساتخدام‬ ‫تارجی‬ ‫ای‬ ‫بود‬ ‫؛‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫اقامت‬ ‫دلیل‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫تارجیانی‬ ، ‫فرصات‬ ‫بهترین‬ ‫و‬ ‫فراگرفته‬ ‫را‬ ‫فارسی‬ ‫را‬ ‫بارای‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫اروپایی‬ ‫های‬ ، ‫فراهم‬ ‫کرده‬ ‫بود‬ ‫ند‬ . ‫عالقة‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫اساکندر‬ ‫باه‬ ‫میارزا‬ ‫مقدونی‬ ‫تا‬ ‫شد‬ ‫باعث‬ ‫آنان‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫به‬ ، ‫کمل‬ ‫جیمز‬ ( 8 ) ، ‫دستور‬ ‫دهد‬ ‫کتاب‬ ‫اسکندر‬ ‫تاریخ‬ ‫را‬ ‫از‬ ‫کند‬ ‫ترجمه‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ( ‫کیاان‬ ‫فار‬ ، 1883 : 1 ) . ‫کاه‬ ‫کمال‬ ‫جیماز‬ ‫ّت‬‫د‬‫ما‬ ‫عثماانی‬ ‫در‬ ‫ی‬ ‫همان‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫کرده‬ ‫زندگی‬ ‫بود‬ ‫شده‬ ‫آشنا‬ ‫فارسی‬ ‫زبان‬ ‫با‬ ‫جا‬ ، ‫ایران‬ ‫به‬ ‫آمدن‬ ‫با‬ ، ‫تاریخ‬ ‫اساکندر‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫را‬ 1223 . ‫کرد‬ ‫ترجمه‬ ‫و‬ ‫نخلتین‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫فارسای‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫از‬ ‫کرد‬ ‫ثبت‬ ‫تود‬ ‫اسم‬ ‫به‬ ‫را‬ ( ‫کیان‬ ‫فار‬ ، 1883 : 1 ) . ‫در‬ ‫ّمة‬‫د‬‫مق‬ ‫آن‬ ‫هم‬ ‫ایان‬ ‫ایان‬ ‫کاه‬ ‫نوشات‬ ‫گوناه‬ ‫دستور‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫کتاب‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫کرده‬ ‫گردآوری‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫کت‬ ‫از‬ ‫میرزا‬ ‫است‬ ( 1 ) . ‫در‬ ‫ادامه‬ ، ‫اعزام‬ ‫با‬ ‫ساال‬ ‫در‬ ‫ایاران‬ ‫باه‬ ‫آنهاا‬ ‫بازگشات‬ ‫و‬ ‫ایس‬ ‫انگ‬ ‫به‬ ‫دانشجو‬ 1283 . ( ،‫مینوی‬ 1882 : 132 ) ، ‫نخلتین‬ ‫مترجمان‬ ‫و‬ ‫کرده‬ ‫ظهور‬ ‫ایرانی‬ ‫تعداد‬ ‫کتاب‬ ‫از‬ ‫بیشتری‬ ‫هاای‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫شد‬ ‫ترجمه‬ ‫؛‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫یی‬ ‫مانند‬ ‫تنز‬ ‫تاریخ‬ ‫روم‬ ‫دولت‬ ‫ترابی‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ساال‬ ‫در‬ 1281 . ‫شاد‬ ‫ترجماه‬ ‫یاا‬ ‫و‬ ‫کتااب‬ ‫هاای‬ ‫پتار‬ ‫کبیار‬ ‫و‬ ‫دوازدهام‬ ‫شاارل‬ ‫رضاای‬ ‫میارزا‬ ‫را‬ ‫مهندس‬ ‫باشی‬ ‫ترجمه‬ ‫کرد‬ ‫و‬ ‫بعد‬ ‫سال‬ ‫چند‬ ‫کتاب‬ ‫با‬ ‫اسکندر‬ ( 3 ) ، ‫اد‬ ‫ج‬ ‫یاک‬ ‫در‬ ‫ساه‬ ‫هر‬ ‫باه‬ ‫سال‬ 1288 . ‫رسید‬ ‫سنگی‬ ‫چاپ‬ ‫به‬ . ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫میرزا‬ ، ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ایاران‬ ‫شکلت‬ ‫را‬ ‫و‬ ‫جنا‬ ‫میادان‬ ‫از‬ ‫تاارا‬ ‫در‬ ‫روسایه‬ ‫از‬ ‫ذهان‬ ‫در‬ ‫جنگجویان‬ ‫جلتجو‬ ‫می‬ ‫کرد‬ . ‫ج‬ ‫و‬ ‫سربازان‬ ‫هل‬ ‫تی‬‫سان‬ ‫تجهیازات‬ ‫باودن‬ ّ‫م‬‫مها‬ ، ‫تارین‬ ‫ال‬ ‫ع‬
  • 6. 931 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ‫شکلت‬ ، ‫آن‬ ‫کردن‬ ‫رف‬ ‫بر‬ ‫برای‬ ‫و‬ ، ‫ّه‬‫ج‬‫تو‬ ‫روز‬ ‫وم‬ ‫ع‬ ‫به‬ ّ‫م‬‫مه‬ ، ‫ترین‬ ‫بود‬ ‫شرط‬ . ‫نتیجه‬ ‫در‬ ، ‫نیاز‬ ‫به‬ ‫آذربایجان‬ ‫سپاه‬ ‫کتاب‬ ‫های‬ ‫فن‬ ‫بهترین‬ ‫نظامی‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫برای‬ ‫تألیف‬ ‫کتاب‬ ‫هایی‬ ‫بود‬ ‫دست‬ ‫این‬ ‫از‬ . ‫دستور‬ ‫به‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ،‫میرزا‬ ‫نخلتین‬ ‫کتا‬ ‫ب‬ ‫دوره‬ ‫این‬ ‫نظامی‬ ‫های‬ ‫ا‬ ‫یعنی‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ی‬ ‫نظامی‬ ‫گیبرت‬ ( 1 ) ‫و‬ ‫آیین‬ ‫مان‬ ‫های‬ ‫و‬ ‫پیاده‬ ‫ر‬ ‫نظام‬ ( ‫دروویل‬ ، 1831 : 111 ) ‫ا‬ ‫ترجماه‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫از‬ ‫شد‬ . ‫همچنین‬ ‫برای‬ ‫ی‬‫ترق‬ ‫ذهن‬ ‫اندیشة‬ ‫و‬ ‫ماردم‬ ، ‫کتااب‬ ‫مانناد‬ ‫هاایی‬ ‫از‬ ‫مختصاری‬ ‫قواعاد‬ ‫کاپرنیکس‬ ‫و‬ ‫نیوتان‬ ‫شرح‬ ( ،‫کم‬ ‫م‬ 1831 : 313 ) ‫ا‬ ‫که‬ ‫نخلتین‬ ‫کتااب‬ ‫هاا‬ ‫دوره‬ ‫ایان‬ ‫مای‬ ‫ع‬ ‫ی‬ ‫بودند‬ ‫ا‬ ‫شد‬ ‫ترجمه‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫از‬ . ‫مارور‬ ‫به‬ ، ‫کتااب‬ ‫و‬ ‫جغرافیاایی‬ ‫و‬ ‫تااریخی‬ ‫هاای‬ ‫سفرنامه‬ ‫شد‬ ‫اضافه‬ ‫نیز‬ ‫ها‬ ‫یابناد‬ ‫آگااهی‬ ‫دنیا‬ ‫اوضاع‬ ‫از‬ ‫وقت‬ ‫زمامداران‬ ‫تا‬ ( ‫اردکاانی‬ ‫محباوبی‬ ، 1813 : 223 ) . ‫ترجمه‬ ‫کنار‬ ‫در‬ ‫از‬ ‫که‬ ‫هایی‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ار‬ ‫ی‬ ‫می‬ ‫وپایی‬ ‫شد‬ ، ‫تألیف‬ ‫اتی‬ ‫هم‬ ‫ایرانیان‬ ‫از‬ ‫سر‬ ‫دل‬ ‫شروع‬ ‫تا‬ ‫زد‬ ‫گرم‬ ‫کننده‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫بخش‬ ‫در‬ ‫ای‬ ‫تألیف‬ ‫کتاب‬ ‫فا‬‫ات‬ ‫بیفتد‬ . ‫ادامة‬ ‫با‬ ‫ترجمه‬ ‫روند‬ ، ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫دیگ‬ ‫ی‬ ‫مانند‬ ‫ری‬ ّ‫و‬‫ا‬ ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫تاریخ‬ ‫ل‬ ، ‫چاین‬ ‫تااریخ‬ ، ‫تااریخ‬ ‫روم‬ ‫قیصر‬ ، ‫صواعق‬ ‫الن‬ ‫ظام‬ ( ‫تألیف‬ ‫ترجمه‬ ‫و‬ ) ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫از‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫شدند‬ ‫ترجمه‬ . ‫حرکت‬ ‫این‬ ‫تشویق‬ ‫با‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫قائم‬ ‫او‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫و‬ ‫میرزا‬ ،‫یافات‬ ‫اساتمرار‬ ‫فراهاانی‬ ‫مقام‬ ‫ولای‬ ‫مار‬ ‫از‬ ‫بعاد‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫طنت‬ ‫س‬ ‫آغاز‬ ‫و‬ ‫میرزا‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫قائم‬ ‫قتل‬ ‫و‬ ‫شاه‬ ‫مقام‬ ، ‫امر‬ ‫این‬ ‫ساپرده‬ ‫فراموشی‬ ‫به‬ ‫شاد‬ ‫اینک‬ ‫تا‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫ه‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شاه‬ ‫شد‬ ‫احیا‬ ‫دوباره‬ ‫اسات‬ ‫داشاته‬ ‫ادامه‬ ‫امروز‬ ‫به‬ ‫تا‬ ‫و‬ ( ،‫فشااهی‬ 1832 : 22 ) . ‫کارهای‬ ‫اوا‬ ‫کتاب‬ ‫انتشار‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ، ‫به‬ ‫مربوط‬ ‫ناصر‬ ‫دورة‬ ‫ّین‬‫د‬‫ال‬ ‫شااه‬ ‫کاه‬ ‫اسات‬ ‫حجم‬ ‫کتاب‬ ‫از‬ ‫زیادی‬ ‫ها‬ ، ‫ترجمه‬ ‫و‬ ‫تألیف‬ ‫و‬ ‫ه‬‫البت‬ ‫شدند‬ ‫چاپ‬ . ‫عوامل‬ ‫زیا‬ ‫زایاش‬ ‫ایان‬ ‫در‬ ‫دی‬ ‫بود‬ ‫دتیل‬ ‫فرهنگی‬ ‫را‬ ‫زیر‬ ‫موارد‬ ‫که‬ ‫می‬ ‫توان‬ ‫از‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫ترین‬ ‫برشمرد‬ ‫آنها‬ : 9 . ‫عالقة‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫اروپایی‬ ‫کشورهای‬ ‫اتبار‬ ‫کل‬ ‫به‬ ‫شاه‬ ‫؛‬ 2 . ‫دارالفنون‬ ‫ایجاد‬ ‫و‬ ‫امیرکبیر‬ ‫فرهنگی‬ ‫اقدامات‬ ‫؛‬ 3 . ‫ملافرت‬ ‫غرب‬ ‫با‬ ‫تعامل‬ ‫و‬ ‫شاه‬ ‫های‬ ‫؛‬ 4 . ‫و‬ ‫انطباعات‬ ‫وزارت‬ ‫ایجاد‬ ‫ناصری‬ ‫رجمة‬‫دارالت‬ ‫؛‬ 1 . ‫توسعة‬ ‫نی‬ ‫و‬ ‫اداری‬ ‫تشکیالت‬ ‫ا‬ ‫از‬ ‫برتی‬ ‫ز‬ ‫وزارت‬ ‫تانه‬ ‫اداره‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫مترجم‬ ‫به‬ ‫دولتی‬ ‫های‬ . ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شاه‬ ‫روزنامه‬ ‫مقایت‬ ‫و‬ ‫مطال‬ ‫شنیدن‬ ‫به‬ ‫ه‬ ‫ا‬ ‫عالقه‬ ‫فرانلوی‬ ‫ی‬ ‫داشت‬ ‫و‬ ‫ایان‬
  • 7. ‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 939 ‫کار‬ ‫برنامة‬ ‫از‬ ‫بخشی‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫روزانه‬ ‫یاازده‬ ‫سااعت‬ ‫در‬ ‫اش‬ ‫و‬ ‫باود‬ ‫شاده‬ ‫نهادیناه‬ ‫ظهار‬ ‫نایم‬ ( ‫فووریه‬ ، 1823 : 118 .) ‫همین‬ ‫امر‬ ‫باعث‬ ‫دانش‬ ‫او‬ ‫افزایی‬ ‫بود‬ ‫شده‬ ، ‫به‬ ‫وری‬ ‫که‬ ‫مالقاات‬ ‫هنگاام‬ ‫هملر‬ ‫با‬ ‫دیو‬ ‫یفوا‬ ، ‫فرانلوی‬ ‫جهانگرد‬ ، ّ‫و‬‫ا‬ ً‫ی‬ ‫و‬ ‫نداشت‬ ‫نیاز‬ ‫مترجم‬ ‫به‬ ً‫ا‬‫ثانیا‬ ‫از‬ ‫ّاات‬‫ی‬‫جزئ‬ ‫نبارد‬ 1311 ‫م‬ . ‫و‬ ‫فرانله‬ ‫ی‬‫حت‬ ‫نبرد‬ ‫آن‬ ‫فرانلوی‬ ‫فرمانده‬ ‫نام‬ ‫الع‬ ‫ا‬ ‫داشت‬ ، ‫باعث‬ ‫که‬ ّ‫ج‬‫تع‬ ‫این‬ ‫شد‬ ‫جهانگردان‬ ( ،‫دیویفوا‬ 1831 : 188 ) . ‫د‬ ‫از‬ ‫یگر‬ ‫عوامل‬ ‫تأثیر‬ ‫گاار‬ ‫روند‬ ‫در‬ ‫دورة‬ ‫ترجمة‬ ‫ناصری‬ ، ‫اقادامات‬ ‫و‬ ‫امیرکبیار‬ ‫تأسایس‬ ‫دارالفنون‬ ‫بود‬ . ‫امیر‬ ‫داشت‬ ‫تصمیم‬ ‫کبیر‬ ‫هر‬ ‫آنچه‬ ‫باعث‬ ‫ی‬‫ترق‬ ‫م‬ ‫می‬ ‫دولت‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫شود‬ ، ‫فاراهم‬ ‫کند‬ ( ‫طنه‬ ّ‫ل‬‫اعتمادال‬ ، 1831 : 218 .) ‫دلیل‬ ‫همین‬ ‫به‬ ‫عرصة‬ ‫در‬ ‫ی‬ ‫دات‬ ، ‫سارلوحة‬ ‫را‬ ‫زیر‬ ‫اقدامات‬ ‫داد‬ ‫قرار‬ ‫کارهایش‬ : 9 . ‫تأسیس‬ ‫دارالفنون‬ ‫؛‬ 2 . ‫روزنامه‬ ‫انتشار‬ ‫؛‬ 3 . ‫اهتمام‬ ‫کتاب‬ ‫نشر‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫به‬ . ‫افتتاح‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫دارالفنون‬ ، ‫در‬ ‫فهرسات‬ ‫ما‬ ‫مع‬ ‫ان‬ ‫ش‬ ، ‫از‬ « ‫ار‬ ‫ی‬ ‫ملاتر‬ » ‫عناوان‬ ‫باه‬ ‫ام‬ ‫مع‬ ‫می‬ ‫یاد‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫شود‬ ( ‫طنه‬ ‫ّا‬‫ل‬‫اعتمادال‬ ، 1888 : 2 / 811 ) ، ‫ّاا‬‫م‬‫ا‬ ‫در‬ 1813 . ‫دکتار‬ « ‫بازیال‬ » ‫باه‬ ‫عنوان‬ ‫م‬ ‫مع‬ ّ ‫زب‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫او‬ ‫جایگزین‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫ان‬ . ‫در‬ ‫سالنامة‬ ‫سال‬ 1811 . ‫نیز‬ ‫از‬ ‫دکتر‬ ‫به‬ ‫اشاره‬ ‫بدون‬ ‫بازیل‬ ‫حرفة‬ ‫بابتش‬ ، ‫با‬ ‫فقط‬ ‫عنوان‬ ‫م‬ ‫مع‬ ‫برده‬ ‫نام‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫اسات‬ ‫شده‬ . ‫در‬ ‫سالنامة‬ ‫سال‬ 1812 . ‫نا‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫حاف‬ ‫نیز‬ ‫او‬ ‫ظاهر‬ ً‫ا‬ ‫دیگر‬ ‫از‬ ‫م‬ ‫مع‬ ‫دارالفنون‬ ‫در‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫نیلت‬ ‫تبری‬ ( 11 ) . ‫در‬ ‫دوره‬ ‫دارال‬ ‫که‬ ‫ای‬ ‫باود‬ ‫کارده‬ ‫آغاز‬ ‫را‬ ‫تود‬ ‫کار‬ ‫فنون‬ ، ‫زباان‬ ‫عناوان‬ ‫باه‬ ‫فرانلاه‬ ‫زباان‬ ‫رسمی‬ ، ‫دارالفنون‬ ‫زبان‬ ‫بود‬ ‫شده‬ ‫شناتته‬ . ‫با‬ ‫وجود‬ ‫ایان‬ ، ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫زباان‬ ً‫ال‬‫کاام‬ ‫برناماة‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫نشده‬ ‫حاف‬ ‫دارالفنون‬ ‫آموزشی‬ ‫کالس‬ ‫یل‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫های‬ ‫ی‬ ‫بود‬ ‫دایر‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫همواره‬ ( ‫کارزن‬ ، 1881 : 881 ) . ‫بر‬ ‫عالوه‬ ‫زبان‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ، ‫زبان‬ ‫فرانله‬ ‫های‬ ‫و‬ ‫روسی‬ ‫و‬ ‫عربی‬ ‫هم‬ ‫می‬ ‫تدریس‬ ‫شد‬ ( ‫فووریه‬ ، 1823 : 121 .) ‫کرزن‬ ‫مدرسة‬ ‫از‬ ‫بازدیدش‬ ‫هنگام‬ ‫دارالفنون‬ ، ‫به‬ ‫هشت‬ ‫م‬ ‫مع‬ ‫تاارجی‬ ‫در‬ ‫آنجا‬ ‫می‬ ‫اشاره‬ ‫که‬ ‫کند‬ ‫یکی‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫ها‬ ‫م‬ ‫مع‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫اسات‬ ‫باوده‬ ( ‫کارزن‬ ، 1881 : 883 .) ‫باه‬ ‫سالنامه‬ ‫استناد‬ ‫دولت‬ ‫های‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شاه‬ ، ‫دارالفنون‬ ‫در‬ ، ‫سال‬ ‫بین‬ ‫های‬ 1211 ‫تا‬ 1812 .
  • 8. 932 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ( ‫به‬ ‫سال‬ ‫جز‬ 1812 ). ، ‫ام‬ ‫مع‬ ‫اسات‬ ‫داشاته‬ ‫حضاور‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ( ،‫قاسامی‬ 1833 : ‫ساالنامه‬ ‫هاای‬ ،‫طنه‬ ّ‫ل‬‫اعتمادال‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫صفحات‬ ( 11 ) ) . ‫از‬ ‫دیگر‬ ‫اقدامات‬ ‫امیرکبیر‬ ‫فرهنگی‬ ، ‫انتشار‬ ‫روزنام‬ ‫ة‬ ‫وقایا‬ ‫فاق‬‫ات‬ ‫یه‬ ‫با‬ ‫ه‬ ‫ادوارد‬ ‫سرپرساتی‬ ‫برجیس‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫بود‬ ( ‫طنه‬ ّ‫ل‬‫اعتمادال‬ ، 1888 : 311 ) ، ‫ّا‬‫م‬‫ا‬ ‫از‬ ‫بیشتری‬ ‫منابا‬ ‫آنکه‬ ‫برای‬ ‫امیرکبیر‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫شود‬ ‫ترجمه‬ ‫غربی‬ ‫ی‬ ، ‫دولت‬ ‫دستگاه‬ ‫در‬ ، ‫هیئتا‬ ‫از‬ ‫ی‬ ‫مترجماان‬ ‫گار‬ ‫اف‬ ‫مخت‬ ‫هام‬ ‫د‬ ‫آورد‬ ‫و‬ ‫این‬ ‫گرفتن‬ ‫کار‬ ‫به‬ ‫برای‬ ‫مترجمان‬ ، ‫دنبال‬ ‫به‬ ‫انتقال‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫ی‬ ‫به‬ ‫ا‬ ‫تصاوص‬ ‫فرانله‬ ‫از‬ ‫ایران‬ ‫به‬ ‫ا‬ ‫بود‬ ‫؛‬ ‫ی‬‫حت‬ ‫داوود‬ ‫جان‬ ‫به‬ ‫دستور‬ ‫داد‬ ‫که‬ ‫کتاب‬ ‫هاا‬ ‫تاوب‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫زمینا‬ ‫در‬ ‫ة‬ ‫بیاورد‬ ‫دست‬ ‫به‬ ‫فرانله‬ ‫از‬ ‫تاریخ‬ ‫و‬ ‫مهندسی‬ . ‫در‬ ‫سال‬ 1283 . ‫تعداد‬ 218 ‫و‬ ‫کتااب‬ ‫اد‬ ‫ج‬ 828 ‫نقش‬ ‫قطعه‬ ‫ة‬ ‫جغرافیایی‬ ‫جهان‬ ‫فرانله‬ ‫از‬ ‫یکجا‬ ‫شاد‬ ‫منتقال‬ ‫ایاران‬ ‫به‬ ( ‫ّات‬‫ی‬‫آدم‬ ، 1833 : 811 .) ‫بدین‬ ‫ترتی‬ ‫امیرکبیر‬ ‫س‬ ‫ول‬ ‫در‬ ‫سال‬ ‫ه‬ ، ‫تاازه‬ ‫دوران‬ ‫تاویش‬ ‫نباوغ‬ ‫با‬ ‫تااریخ‬ ‫در‬ ‫ای‬ ‫آورد‬ ‫بار‬ ‫به‬ ‫ایران‬ ( ،‫واتلن‬ 1881 : 818 .) ‫دیگر‬ ‫رف‬ ‫از‬ ، ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫تارجی‬ ‫سفرهای‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫شاه‬ ، ‫وزارت‬ ‫تانه‬ ‫هایی‬ ‫وجود‬ ‫به‬ ‫آورد‬ ‫که‬ « ‫معدن‬ ‫و‬ ‫گراف‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫وم‬ ‫ع‬ ‫وزارت‬ » ‫بود‬ ‫آنها‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫و‬ ‫نخلتین‬ ‫بار‬ ‫طنه‬ ّ‫ل‬‫اعتضادال‬ ‫بعد‬ ‫و‬ ‫مخبر‬ ‫او‬ ‫مر‬ ‫از‬ ‫طنه‬ ّ‫ل‬‫ال‬ ‫ای‬ ‫جعفرق‬ ‫نیز‬ ‫او‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫و‬ ّ‫ی‬‫ن‬ ‫تاان‬ ‫آن‬ ‫وزارت‬ ‫منصا‬ ‫باه‬ ‫اک‬ ‫رالم‬ ‫شدند‬ ‫گمارده‬ ( ‫اعتماد‬ ‫طنه‬ ّ‫ل‬‫ال‬ ، 1888 : 112 ) . ‫زیر‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫مجموعه‬ ‫های‬ ‫ایان‬ ‫وزارت‬ ‫تاناه‬ « ‫ادارة‬ ‫انطباعات‬ » ‫که‬ ‫بود‬ ‫ّتش‬‫ی‬‫ملؤول‬ ‫را‬ ‫در‬ ‫سال‬ 1811 . ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫حلن‬ ‫تاان‬ ‫طنه‬ ‫ّا‬‫ل‬‫اعتمادال‬ ‫بار‬ ‫داشت‬ ‫عهده‬ . ‫او‬ ‫دایر‬ ‫ة‬ ‫داد‬ ‫وسعت‬ ‫را‬ ‫انطباعات‬ ‫و‬ ‫رجمه‬‫دارالت‬ ‫دارال‬ ‫و‬ ‫ا‬‫ت‬ ‫ألیف‬ ‫دولتای‬ ‫تأسایس‬ ‫و‬ ‫کرد‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ‫آشنایان‬ ‫و‬ ‫دانشمندان‬ ‫از‬ ‫جمعی‬ ‫و‬ ‫ترجماه‬ ‫کاار‬ ‫باه‬ ‫را‬ ‫تاارجی‬ ‫های‬ ‫تاألیف‬ ‫گماشت‬ ‫؛‬ ‫در‬ ‫نتیجه‬ ، ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ی‬ ‫نشار‬ ‫و‬ ‫با‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫فنون‬ ‫در‬ ‫ی‬ ‫گردیاد‬ ( ‫دولات‬ ‫آباادی‬ ، 1831 : 218 ) . ‫ّت‬‫ی‬‫مدیر‬ ‫واحد‬ ‫ناصری‬ ‫رجمة‬‫دارالت‬ ، ‫ّت‬‫د‬‫م‬ ‫ی‬ ‫عهد‬ ‫بر‬ ‫ة‬ ‫میرزا‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫ادیا‬ ‫حلین‬ ‫ا‬‫ق‬ ‫م‬ ‫فروغى‬ ‫به‬ ‫بود‬ . ‫بر‬ ‫عالوه‬ ‫او‬ ‫ّت‬‫ی‬‫مدیر‬ ، ‫عرباى‬ ‫و‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫مترجم‬ ‫نیاز‬ ‫باود‬ ( ‫طنه‬ ‫ّا‬‫ل‬‫اعتمادال‬ ، 1888 : 1 / 811 .) ‫در‬ ‫رجمه‬‫دارالت‬ ، ‫مترجمان‬ ‫داشاتند‬ ‫اشتغال‬ ‫ترجمه‬ ‫کار‬ ‫به‬ ‫فی‬ ‫مخت‬ . ‫گاشاته‬ ‫داشتند‬ ‫را‬ ‫زبان‬ ‫یک‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫توانایی‬ ‫که‬ ‫مترجمانی‬ ‫از‬ ، ‫ی‬ ‫تی‬ ‫از‬ ‫مترجمان‬ ‫می‬ ‫از‬ ‫توانلتند‬ ‫به‬ ‫زبان‬ ‫چند‬ ‫یا‬ ‫دو‬ ‫فارسی‬ ‫ترجمه‬ ‫کنناد‬ . ‫زباان‬ ‫عربای‬ ‫هاای‬ ، ‫فرانلاوی‬ ، ‫یلای‬ ‫انگ‬ ، ‫ترکای‬ ‫عثمانی‬ ، ‫روسی‬ ، ،‫آلمانی‬ ‫زبا‬ ‫از‬ ‫هندی‬ ‫ن‬ ‫که‬ ‫بود‬ ‫هایی‬ ‫ترجمه‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫می‬ ‫شد‬ . ‫رجماه‬‫دارالت‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫آثار‬ ‫ترجمة‬ ‫گلترش‬ ‫در‬ ‫زیادی‬ ‫نقش‬ ‫فارسای‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ‫اروپایی‬ ‫های‬ ‫داشات‬ . ‫در‬ ‫دورة‬
  • 9. ‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 933 ‫ناصر‬ ‫ّین‬‫د‬‫ال‬ ‫شاه‬ ‫ترجمه‬ ‫آثار‬ ‫بیشترین‬ ، ‫تواهاد‬ ‫پرداتته‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫بود‬ ‫فرانلوی‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫شد‬ . ‫توسعة‬ ‫در‬ ‫تاارجی‬ ‫رواباط‬ ‫گلاترش‬ ‫و‬ ‫اداری‬ ‫سازمان‬ ‫ناصار‬ ‫دورة‬ ‫ّین‬‫د‬‫ال‬ ‫شااه‬ ، ‫دیگار‬ ‫از‬ ‫باود‬ ‫مترجمای‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫رونق‬ ‫عوامل‬ . ‫جادای‬ ‫از‬ ‫مترجماان‬ ‫رجماه‬‫دارالت‬ ‫وزارت‬ ‫و‬ ‫اوم‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫معدن‬ ‫و‬ ‫گراف‬ ‫ت‬ ، ّ‫ی‬‫عدل‬ ‫وزارت‬ ‫در‬ ‫ه‬ ، ‫و‬ ‫جن‬ ‫وزارت‬ ‫قلمت‬ ‫ها‬ ‫ی‬ ‫نظامی‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ، ‫پلت‬ ‫تاناه‬ ، ‫دربار‬ ، ‫ادار‬ ‫ة‬ ،‫یس‬ ‫پ‬ ‫گمارک‬ ‫تاناه‬ ‫هاا‬ ، ‫ضار‬ ‫اب‬ ‫تاناه‬ ‫هاا‬ ، ‫و‬ ‫باه‬ ‫تصاوص‬ ‫وزارت‬ ‫در‬ ‫تارجاه‬ ‫و‬ ‫سفارتخانه‬ ‫کنلولگری‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫بازر‬ ‫شاهرهای‬ ‫برتای‬ ‫و‬ ‫تهاران‬ ‫در‬ ‫اروپایی‬ ‫کشورهای‬ ‫های‬ ‫و‬ ‫سفارتخانه‬ ‫کنلولگری‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫کشورها‬ ‫دیگر‬ ‫در‬ ‫ایران‬ ‫های‬ ، ‫ترجما‬ ‫کاار‬ ‫باه‬ ‫متارجم‬ ‫تعدادی‬ ‫ة‬ ‫ترجم‬ ‫و‬ ‫مکاتبات‬ ‫ة‬ ‫داشتند‬ ‫اشتغال‬ ‫شفاهی‬ ( ‫قاسمی‬ ، 833 : ‫سالنامه‬ ‫های‬ ‫طنه‬ ‫ّا‬‫ل‬‫اعتمادال‬ ، ‫صافحات‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ .) ‫ترجمه‬ ‫متون‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫انگليسي‬ ‫زبان‬ ‫فارسي‬ ‫به‬ ‫در‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫زمینه‬ ‫یاد‬ ‫عوامل‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫در‬ ‫ترجماه‬ ‫گلاترش‬ ‫موجا‬ ‫شاده‬ ‫قاجاار‬ ‫دورة‬ ‫و‬ ‫باه‬ ‫ویاژه‬ ‫دور‬ ‫در‬ ‫ة‬ ‫حکومت‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شد‬ ‫قاجار‬ ‫شاه‬ . ‫میان‬ ‫این‬ ‫در‬ ، ‫مقایلاه‬ ‫بررسی‬ ‫ترجماه‬ ‫آثاار‬ ‫ای‬ ‫از‬ ‫شاده‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ، ‫ترجمه‬ ‫آثار‬ ‫از‬ ‫بیشتر‬ ‫ی‬ ‫تی‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫اسات‬ ‫فارسای‬ ‫به‬ ( ‫شمارة‬ ‫جدول‬ ‫پیوست‬ ‫یک‬ .) ‫زمینه‬ ‫ارزیابی‬ ‫از‬ ‫پیش‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫امر‬ ‫این‬ ، ‫دارد‬ ‫ضارورت‬ ّ‫د‬‫حا‬ ‫در‬ ‫منابا‬ ‫وسا‬ ّ‫م‬‫مه‬ ، ‫ترین‬ ‫ترجمه‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫های‬ ‫آن‬ ‫مترجمان‬ ‫و‬ ‫ا‬ ّ‫م‬‫اعا‬ ‫نلاخ‬ ‫و‬ ‫شاده‬ ‫چااپ‬ ‫از‬ ‫تط‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫پایان‬ ‫تا‬ ‫ری‬‫مظف‬ ‫دورة‬ ‫معرفی‬ ‫شاود‬ . ‫فهرسات‬ ‫ایان‬ ‫در‬ ‫کاه‬ ‫شاده‬ ‫معرفای‬ ‫آثااری‬ ، ‫ملتقیم‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫است‬ ‫شده‬ ‫ترجمه‬ ( 12 ) . 9 . ‫اسکندر‬ ‫تاریخ‬ ( ،‫مشار‬ 1831 : 1121 - 1123 ) ‫که‬ ‫کمال‬ ‫جیمز‬ ‫ساال‬ ‫در‬ 1223 . ‫را‬ ‫آن‬ ‫ترجمه‬ ‫کرد‬ ( ‫کیان‬ ‫فر‬ ، 1883 : 1 .) 2 . ‫کاپرنیکس‬ ‫قواعد‬ ‫از‬ ‫مختصری‬ ( ‫کوپرنیک‬ ) ‫نیوتان‬ ‫شرح‬ ‫با‬ ( ‫نیاوتن‬ ) : ‫زماان‬ ‫و‬ ‫متارجم‬ ‫ترجمة‬ ‫و‬ ‫اثر‬ ‫این‬ ‫دو‬ ‫زیر‬ ‫اثر‬ ‫ص‬‫مشخ‬ ،‫نیلت‬ ً‫ی‬‫احتما‬ ‫ولی‬ ‫سال‬ ‫بین‬ ‫هاای‬ 1283 - 1281 . ‫است‬ ‫شده‬ ‫ترجمه‬ . 3 . ‫کتاب‬ ‫گیبرت‬ ‫نظامی‬ ‫های‬ ( ،‫دروویل‬ 1831 : 111 ) . 4 . ‫آیین‬ ‫پیاده‬ ‫مانور‬ ‫های‬ ‫نظام‬ ( ‫همان‬ ) .
  • 10. 934 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 1 . ‫یم‬ ‫تع‬ ‫در‬ ‫نامه‬ ‫زدن‬ ‫ه‬ ‫آب‬ ‫اعمال‬ ‫نوشتة‬ ‫کرمیک‬ ، ‫پزشک‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫میرزا‬ . 1 . ‫تنز‬ ‫تاریخ‬ ‫روم‬ ‫ترابی‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫تألیف‬ ‫گیبون‬ ‫که‬ ‫رضای‬ ‫میرزا‬ ‫مهندس‬ ‫باشی‬ ‫در‬ 1281 . ‫ترجمه‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫دو‬ ‫در‬ ‫کرده‬ ‫ه‬‫البت‬ ‫و‬ ‫فقط‬ ‫ترجم‬ ‫ة‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫نخلت‬ ‫اسات‬ ‫موجاود‬ ‫آن‬ ( ‫ای‬‫تط‬ ‫نلاخة‬ ‫شمارة‬ 1888 / ‫ف‬ ، ‫کتابخانة‬ ‫م‬ ‫ی‬ ) . 1 . ‫کبیر‬ ‫پطر‬ ‫تاریخ‬ ( 18 ) ( ،‫مشار‬ 1831 : 1121 - 1123 ) . 1 . ‫دوازدهم‬ ‫شارل‬ ( ‫همان‬ ) . 1 . ‫روم‬ ‫تاریخ‬ ( ّ‫و‬‫ا‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫ل‬ ) ( ‫شمارة‬ ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ 1888 / ‫ف‬ ، ‫کتابخانة‬ ‫ی‬ ‫م‬ ) ‫کاه‬ ً‫ی‬‫احتماا‬ ‫ترجما‬ ‫ة‬ ‫رم‬ ‫تاریخ‬ ‫گیبون‬ ‫زمان‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫باشد‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫شد‬ ‫ترجمه‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫از‬ ‫میرزا‬ . 91 . ‫چین‬ ‫تاریخ‬ ( ‫شمارة‬ ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ 1838 / ،‫ف‬ ‫ای‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫که‬ ‫زمان‬ ‫در‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫میرزا‬ ‫باا‬ ‫و‬ ‫چین‬ ‫تاریخ‬ ‫موضوع‬ ‫شد‬ ‫ترجمه‬ . 99 . ّ‫و‬‫ا‬ ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫تاریخ‬ ‫ل‬ ( ‫شمارة‬ ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ 1813 / ،‫ف‬ 1118 / ،‫ف‬ ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫که‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫رضاا‬ ‫تبریزی‬ ( ‫میرزا‬ ‫مهندس‬ ‫رضا‬ ‫باشی‬ ) ‫در‬ ‫سال‬ 1232 . ‫کرد‬ ‫ترجمه‬ ‫را‬ ‫آن‬ ( 18 ) . ‫در‬ ‫کتاب‬ ‫چهاار‬ ‫اوست‬ ‫تبعید‬ ‫تا‬ ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫زندگانی‬ ‫به‬ ‫مربوط‬ ‫د‬ ‫ج‬ . ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ‫کتاب‬ ‫اصل‬ ‫است‬ ‫که‬ ‫ابتادا‬ ‫و‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫به‬ ‫سپس‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫شده‬ ‫ترجمه‬ ‫است‬ ( 13 ) . 92 . ‫الن‬ ‫صواعق‬ ‫ظام‬ ، ‫مهندس‬ ‫رضا‬ ‫میرزا‬ ‫تألیف‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫ساال‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫کاه‬ ‫است‬ ‫باشی‬ 1238 . ‫به‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫کرد‬ ‫تقدیم‬ ‫شاه‬ . ‫عار‬ ‫و‬ ‫ولاه‬ ‫گ‬ ‫ترتیا‬ ‫و‬ ‫ترکیا‬ ‫م‬ ‫ع‬ ‫آن‬ ‫موضوع‬ ‫و‬ ‫اده‬ ‫است‬ ‫جن‬ ‫ادوات‬ ‫و‬ ‫آیت‬ ‫سایر‬ . 93 . ‫چین‬ ‫کتاب‬ ، ‫درمورد‬ ‫یک‬ ‫سفر‬ ‫هیئت‬ ‫در‬ ‫کاه‬ ‫است‬ ‫چین‬ ‫به‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫ناصار‬ ‫دورة‬ ‫ی‬ ( ‫سال‬ 1282 ). ‫ادوارد‬ ‫برجیس‬ ‫میارزا‬ ‫بهمن‬ ‫دستور‬ ‫به‬ ، ‫تبریاز‬ ‫در‬ ‫ترجماه‬ ‫اش‬ ‫کارد‬ ( ‫اقباال‬ ،‫آشتیانی‬ 1828 : 3 - 13 ) . 94 . ّ‫ص‬‫ال‬ ‫توضیح‬ ‫و‬ ‫البشر‬ ‫تشریح‬ ‫ور‬ ‫کتاب‬ ‫همراه‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫یم‬ ‫تع‬ ‫زدن‬ ‫اه‬ ‫آب‬ ‫اعماال‬ ‫در‬ ‫ناماه‬ ، ‫موضوع‬ ‫در‬ ‫پزشکی‬ ‫هلتند‬ ‫که‬ ‫میرزا‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫ّا‬‫ص‬‫عبدال‬ ‫بان‬ ‫بور‬ ‫باه‬ ‫ساال‬ 1218 . ‫در‬ ‫دور‬ ‫ة‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شاه‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫ترجمه‬ ‫کرد‬ . 91 . ‫تاریخ‬ ‫ایران‬ ( ‫ماالکم‬ ، 1831 : 18 ) ‫ا‬ ‫م‬ ‫جان‬ ‫از‬ ‫است‬ ‫ثری‬ ‫ا‬ ‫لکم‬ ‫که‬ ‫حیرت‬ ‫اسماعیل‬ ‫میرزا‬ ‫به‬ ‫سال‬ 1231 . ‫ترجمه‬ ‫بمبئی‬ ‫در‬ ‫اش‬ ‫کرد‬ .
  • 11. ‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 931 91 . ‫سفرنام‬ ‫ة‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫س‬ ‫اوای‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1388 / ‫ف‬ ، ‫شمارة‬ 1111 / ،‫ف‬ ‫ای‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫است‬ ‫اثری‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫دو‬ ‫در‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫س‬ ‫اوای‬ ‫از‬ ‫که‬ ّ‫ی‬‫س‬ ‫عبداهلل‬ ‫د‬ ‫اسات‬ ‫کرده‬ ‫ترجمه‬ ‫را‬ ‫آن‬ . ‫ایان‬ ‫کتاب‬ ‫است‬ ‫ایرانی‬ ‫رسوم‬ ‫و‬ ‫آداب‬ ‫به‬ ‫راجا‬ ‫مطالبی‬ ‫حاوی‬ ( 18 ) . 91 . ‫گرافیک‬ ‫کتاب‬ ‫که‬ ‫ون‬ ‫هار‬ ‫میرزا‬ ‫به‬ ‫سال‬ 1233 . ‫ترجمه‬ ‫کرده‬ ‫و‬ ‫وقاایا‬ ‫شاامل‬ ‫سال‬ 1311 ‫م‬ . ‫کشورهای‬ ‫در‬ ‫روس‬ ‫و‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫و‬ ‫آلمان‬ ‫و‬ ‫ای‬ ‫و‬ ‫عثمانی‬ ‫ت‬ ‫الیا‬ ‫ست‬ . 91 . ‫گرافیک‬ ‫کتاب‬ ‫که‬ ‫ون‬ ‫هار‬ ‫میرزا‬ ‫که‬ ‫در‬ ‫ساال‬ 1231 . ‫ترجماه‬ ‫و‬ ‫کارده‬ ‫شاا‬ ‫مل‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫جهان‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫وقایا‬ 1312 ‫م‬ . ‫است‬ . 91 . ‫گرافیک‬ ‫کتاب‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 8 / 1388 / ‫ف‬ ، ‫ای‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫کاه‬ ‫میارزا‬ ‫ون‬ ‫هاار‬ ‫در‬ ‫سال‬ 1231 . ‫را‬ ‫آن‬ ‫ترجمه‬ ‫ک‬ ‫و‬ ‫رده‬ ‫اتبار‬ ‫شامل‬ ‫ساال‬ 1231 . ‫فرانلاه‬ ‫کشاورهای‬ ‫در‬ ، ‫یس‬ ‫انگ‬ ، ‫آلمان‬ ، ‫روسیه‬ ، ‫است‬ ‫دیگر‬ ‫کشورهای‬ ‫برتی‬ ‫و‬ ‫عثمانی‬ . 21 . ‫ترجم‬ ‫ة‬ ‫کتاب‬ ‫فرانله‬ ‫و‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫گرافیک‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1333 / ‫ف‬ ، ‫ای‬ ‫م‬ ‫کتابخاناة‬ ) ‫میرزا‬ ‫که‬ ‫ها‬ ‫ون‬ ‫ر‬ ‫در‬ ‫سال‬ 1231 . ‫کرده‬ ‫ترجمه‬ ‫و‬ ‫تالص‬ ‫حاوی‬ ‫ة‬ ‫روزنامه‬ ّ‫و‬‫مصا‬ ‫هاای‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫غیر‬ ّ‫و‬‫مص‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫یاف‬ ‫انتشاار‬ ‫لنادن‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫تا‬ ‫عاالم‬ ‫اتباار‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫در‬ ‫ساال‬ 1318 ‫م‬ . ‫را‬ ‫شاامل‬ ‫می‬ ‫شود‬ . 29 . ‫عالم‬ ‫اتبار‬ ‫ترجمه‬ ‫از‬ ‫ای‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫میرزا‬ ، ‫تاان‬ ‫ماادروس‬ ، ‫زیان‬ ‫میارزا‬ ‫العابادین‬ ، ‫میارزا‬ ‫ی‬ ‫یق‬ ‫ع‬ ‫است‬ ‫اتبار‬ ‫شامل‬ ‫ی‬ ‫روزنامه‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫ایتالیا‬ ‫و‬ ‫فرانله‬ ‫و‬ ‫عثمانی‬ ‫و‬ ‫روسیه‬ ‫و‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫های‬ ‫سوئیس‬ . 22 . ‫روزنام‬ ‫اتبار‬ ‫ة‬ ‫روزنامه‬ ‫و‬ ‫وبا‬ ‫دیگر‬ ‫های‬ » ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1328 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫به‬ ‫ترج‬ ‫مة‬ ‫ی‬ ‫یق‬ ‫ع‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫سال‬ 1318 ‫م‬ . ‫موضوعش‬ ‫و‬ ‫کرده‬ ‫ترجمه‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫حوادث‬ ‫باه‬ ‫مرباوط‬ ‫سال‬ 1318 ‫م‬ . ‫اروپاست‬ ‫روزنامه‬ ‫از‬ ‫اروپا‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫های‬ . 23 . ‫ا‬ ‫روزنامه‬ ‫تبار‬ ‫اروپا‬ ‫های‬ ( ‫ای‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شامارة‬ 1183 / ‫ف‬ ، ‫ای‬ ‫م‬ ‫کتابخاناة‬ ) ‫شاامل‬ ‫اتباار‬ ‫روزنامه‬ ‫گرافیک‬ ‫و‬ ‫ژنو‬ ‫های‬ ‫که‬ ‫ی‬ ‫یق‬ ‫ع‬ ‫تان‬ ‫رضا‬ ‫بن‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫ترجمه‬ ‫کرده‬ ‫اند‬ . 24 . ‫یزمتی‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1311 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫با‬ ‫ترج‬ ‫مة‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫حلن‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫سال‬ 1218 . ‫را‬ ‫آن‬ ‫ترجمه‬ ‫کرده‬ ‫است‬ . ‫کتاب‬ ‫درمورد‬ ‫ناحی‬ ‫ة‬ ‫یزمتی‬ ‫کالیفرنیا‬ ‫در‬ ‫ست‬ . 21 . ‫ترجم‬ ‫ة‬ ‫روزنام‬ ‫ة‬ ‫ینگی‬ ‫دنیا‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1831 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫ترجمة‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫که‬
  • 12. 931 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ‫حاوی‬ ‫الع‬ ‫ا‬ ‫اتی‬ ‫درمورد‬ ‫روزها‬ ‫آن‬ ‫اتتراعات‬ ‫ست‬ . 21 . ‫جهان‬ ‫اتبار‬ ( ‫ای‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شامارة‬ 8 / 1388 / ‫ف‬ ، ‫ای‬ ‫م‬ ‫کتابخاناة‬ ) ‫کاه‬ ‫از‬ ‫اتبااری‬ ‫شاامل‬ ‫روزنامه‬ ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫های‬ ‫است‬ ‫جهان‬ . 21 . ‫کشتی‬ ‫فهرست‬ ‫ایس‬ ‫انگ‬ ‫دولت‬ ‫جنگی‬ ‫های‬ ( ‫ای‬‫تط‬ ‫نلاخة‬ ‫شامارة‬ 1331 / ‫ف‬ ، ‫کتابخاناة‬ ‫ی‬ ‫م‬ ) ‫میچل‬ ‫ملیو‬ ‫از‬ ‫که‬ ّ‫ح‬‫ص‬ ‫ولد‬ ‫اسماعیل‬ ‫اف‬ ‫باشی‬ ‫در‬ ‫سال‬ 1211 . ‫ترجمه‬ ‫کرده‬ ‫است‬ . 21 . ‫سفرنام‬ ‫ة‬ ‫به‬ ‫ی‬ ‫استان‬ ‫ا‬ ‫فریقا‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1111 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫که‬ ‫یاک‬ ‫شرح‬ ‫قیام‬ ‫ترجمة‬ ‫با‬ ‫سودان‬ ‫در‬ ‫مردمی‬ ‫است‬ ‫تان‬ ‫آوانس‬ . 21 . ‫هند‬ ‫در‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫حکومت‬ ( ّ‫و‬‫ا‬ ‫اد‬ ‫ج‬ ‫ل‬ ) ( ‫ای‬‫تط‬ ‫نلاخة‬ ‫شامارة‬ 1818 / ‫ف‬ ، ‫ای‬ ‫م‬ ‫کتابخاناة‬ ) ، ‫است‬ ‫کتابی‬ ‫از‬ ‫دوپان‬ ‫یارشو‬ ‫بارون‬ ‫که‬ ‫ناماه‬ ‫رضاای‬ ‫بن‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫نگاار‬ ‫ساال‬ ‫در‬ 1218 . ‫را‬ ‫آن‬ ‫است‬ ‫کرده‬ ‫ترجمه‬ . 31 . ‫روزنامه‬ ‫اتبار‬ ‫تارجی‬ ‫های‬ ‫که‬ ‫ملاتوفی‬ ‫رضاای‬ ‫میرزا‬ ‫بن‬ ‫باقر‬ ‫در‬ ‫ساال‬ 1811 . ‫است‬ ‫کرده‬ ‫ترجمه‬ ‫را‬ ‫آن‬ . 39 . ‫گراپل‬ ‫سرگاشت‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1183 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫کاه‬ ‫نویلان‬ ‫د‬ ‫ه‬ ‫اش‬ ‫یاک‬ ‫زن‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫پولدار‬ ‫بوده‬ ‫تو‬ ‫رات‬ ‫تا‬ ‫از‬ ‫که‬ ‫د‬ ‫مای‬ ‫کشاور‬ ‫بزرگاان‬ ‫با‬ ‫نویلاد‬ . ‫بان‬ ‫مناوچهر‬ ّ‫د‬‫عمادال‬ ‫و‬ ‫له‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫آن‬ 1811 . ‫کرد‬ ‫ترجمه‬ . 32 . ‫ایشرار‬ ‫تلف‬ ‫و‬ ‫ایسرار‬ ‫کشف‬ ( ّ‫و‬‫ا‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫ل‬ ) ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1883 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫از‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫دز‬ ‫رن‬ ‫است‬ ‫که‬ ّ‫ی‬‫س‬ ‫شیرازی‬ ‫حلین‬ ‫د‬ ‫در‬ ‫سال‬ 1811 . ‫را‬ ‫آن‬ ‫ترجمه‬ ‫کرد‬ . 33 . ‫ترجم‬ ‫ة‬ ‫روزنا‬ ‫شماره‬ ‫چند‬ ‫مة‬ ‫نامه‬ ‫چند‬ ‫و‬ ‫تیمز‬ ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1311 / ‫ف‬ ، ‫کتابخاناة‬ ‫ی‬ ‫م‬ ) ‫که‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫اکبرحلینی‬ ‫در‬ ‫سال‬ 1822 . ‫کرده‬ ‫ترجمه‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫است‬ . 34 . ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫حال‬ ‫شرح‬ ( ّ‫و‬‫ا‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫ل‬ ) ( ‫ی‬‫تط‬ ‫نلخة‬ ‫شمارة‬ 1881 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) ‫که‬ ‫دلیل‬ ‫به‬ ‫صفحات‬ ‫افتادگی‬ ، ‫نام‬ ‫مؤ‬ ‫ل‬ ‫مترجم‬ ‫و‬ ‫ف‬ ‫کتاب‬ ‫نیلت‬ ‫وم‬ ‫مع‬ . 31 . ‫ترجم‬ ‫ة‬ ‫ادوارد‬ ‫ملافرت‬ ، ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫ولیعهد‬ ، ‫هناد‬ ‫به‬ ( ‫ای‬‫تط‬ ‫نلاخة‬ ‫شامارة‬ 1331 / ‫ف‬ ، ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ) : ‫نلاخه‬ ‫ایان‬ ‫شاامل‬ ‫کشاور‬ ‫و‬ ‫هندوساتان‬ ‫دریاای‬ ‫باه‬ ‫ادوارد‬ ‫شااهزاده‬ ‫سافر‬ ‫هندوست‬ ‫است‬ ‫ان‬ .
  • 13. ‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 931 ‫زبان‬ ‫ارزيابي‬ ‫های‬ ‫زبان‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫فرانسه‬ ‫و‬ ‫انگليسي‬ ‫های‬ ‫مبدأ‬ ‫ترجمه‬ ‫در‬ ‫در‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫فرایند‬ ‫دورة‬ ‫قاجار‬ ، ‫عربی‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫گاشته‬ ، ‫زباان‬ ‫میان‬ ‫در‬ ‫هاای‬ ‫مبادأ‬ ( ‫ترکای‬ ‫عثمانی‬ ، ‫آلمانی‬ ، ،‫روسی‬ ‫هندی‬ ) ‫و‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫دو‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ، ‫از‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫ترین‬ ‫زبان‬ ‫ها‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫که‬ ‫بودند‬ ‫به‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫پیش‬ ،‫گفته‬ ‫زبان‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫مبدأ‬ ‫ترجمه‬ ‫برای‬ ، ‫مورد‬ ‫ّه‬‫ج‬‫تو‬ ‫گرفتند‬ ‫قرار‬ . ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫می‬ ‫ذکر‬ ‫که‬ ‫شود‬ ، ‫از‬ ‫بعد‬ ‫شاه‬ ‫ی‬ ‫فتحع‬ ، ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫سبقت‬ ‫گوی‬ ‫ربود‬ ‫و‬ ‫برتری‬ ‫را‬ ً‫ا‬‫تقریب‬ ‫جن‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫تا‬ ‫جهانی‬ ‫دوم‬ ‫حفظ‬ ‫کرد‬ . ‫بر‬ ‫ارزیابی‬ ‫این‬ ‫دو‬ ‫اساس‬ ِ‫ص‬‫شات‬ ‫تعاداد‬ ‫کتااب‬ ‫هاا‬ ‫ترجماه‬ ‫ی‬ ‫تعاداد‬ ‫و‬ ‫شاده‬ ‫مترجماان‬ ‫ناصری‬ ‫رجمة‬‫دارالت‬ ‫ا‬ ‫به‬ ‫مثابه‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫ترین‬ ‫ایاران‬ ‫در‬ ‫ترجماه‬ ‫اداری‬ ‫تشاکیالت‬ ‫دورة‬ ‫ا‬ ‫قاجاار‬ ‫است‬ ‫گرفته‬ ‫صورت‬ . ‫دورة‬ ‫دوره‬ ‫دو‬ ‫به‬ ‫ارزیابی‬ ‫ا‬ ‫آغاز‬ ‫از‬ ‫قاجاریه‬ ‫حکومت‬ ‫آغاز‬ ‫تا‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصارال‬ ‫شاه‬ ( ‫از‬ 1212 ‫تا‬ 1288 . ) ‫دورة‬ ‫یعنی‬ ‫آ‬ ‫ق‬ ‫ا‬ ‫ّاد‬‫م‬‫مح‬ ‫تان‬ ، ‫ای‬ ‫فتحع‬ ‫فرزنادش‬ ‫و‬ ‫شااه‬ ‫ّااس‬‫ب‬‫ع‬ ‫و‬ ‫میرزا‬ ‫سپس‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫قاجار‬ ‫شاه‬ ، ‫حکومات‬ ‫آغااز‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصارال‬ ‫حکومات‬ ‫پایاان‬ ‫تاا‬ ‫شااه‬ ‫ر‬‫مظف‬ ‫شاه‬ ‫الدین‬ ( ‫از‬ 1288 ‫تا‬ 1888 . ) ‫اا‬ ‫اسات‬ ‫شاده‬ ‫تقلایم‬ . ‫جامعاة‬ ‫ایان‬ ‫در‬ ‫آمااری‬ ‫بررسی‬ ‫مجموعة‬ ، ‫ترجمه‬ ‫چاپ‬ ‫های‬ ‫چاپ‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫زباان‬ ‫از‬ ‫نشاده‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫و‬ ‫فرانلاوی‬ ‫هاای‬ ‫است‬ ‫زیر‬ ‫منابا‬ ‫در‬ ‫مندرا‬ : 9 . ‫فهرست‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫تط‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫م‬ ‫کتابخانة‬ ‫ایران‬ ّ‫ی‬‫س‬ ‫از‬ ‫انوا‬ ‫عبداهلل‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫؛‬ 2 . ‫فهرست‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫فارسی‬ ‫چاپی‬ ‫ی‬ ‫مشار‬ ‫تانبابا‬ ‫از‬ . ‫استناد‬ ‫به‬ ‫ترجمه‬ ‫شناسایی‬ ‫های‬ ‫شده‬ ( ‫پیوسات‬ ‫یاک‬ ‫شامارة‬ ‫جدول‬ ) ، ‫تعاداد‬ ‫کتااب‬ ‫هاا‬ ‫ی‬ ‫ترجمه‬ ‫فرانلاه‬ ‫زباان‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫فارسای‬ ‫باه‬ ، ّ‫و‬‫ا‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ل‬ ، ‫باوده‬ ‫عناوان‬ ‫ساه‬ ‫و‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫دوم‬ ‫دست‬ ‫کم‬ ‫به‬ ‫سی‬ ‫عنوان‬ ( ‫نهصد‬ ‫رشاد‬ ‫درصد‬ ) ‫است‬ ‫یافته‬ ‫افزایش‬ ‫؛‬ ‫درحالی‬ ‫ترجمه‬ ‫تعداد‬ ‫که‬ ‫هاا‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ، ّ‫و‬‫ا‬ ‫ل‬ ، ‫دست‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫باوده‬ ‫عنوان‬ ‫سیزده‬ ‫کم‬ ‫دوم‬ ‫باه‬ ‫حدود‬ ‫شانزده‬ ‫عنوان‬ ( 28 ‫درصد‬ ‫رشد‬ ) ‫است‬ ‫یافته‬ ‫افزایش‬ ( ‫شمارة‬ ‫نمودار‬ ‫یک‬ ‫پیوست‬ ) .
  • 14. 931 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ‫شمارة‬ ‫نمودار‬ 9 : ‫مقايس‬ ‫کتاب‬ ‫ة‬ ‫ترجمه‬ ‫های‬ ‫ف‬ ‫به‬ ‫فرانسه‬ ‫و‬ ‫انگليسي‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫ارسي‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫های‬ 9292 ‫تا‬ 9324 ‫قمری‬ ‫مترجمان‬ ‫تعداد‬ ‫ناصری‬ ‫رجمة‬‫دارالت‬ ‫دوم‬ ‫ارزیابی‬ ‫مبنای‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫نیز‬ ‫می‬ ‫نشان‬ ‫که‬ ‫دهد‬ ‫ّه‬‫ج‬‫تو‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫به‬ ‫حکومت‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫یافتاه‬ ‫کااهش‬ ‫بلایار‬ ‫شااه‬ ‫است‬ ، ‫که‬ ‫گزارش‬ ‫سالنامه‬ ‫در‬ ‫مندرا‬ ‫های‬ ‫از‬ ‫ناصری‬ ‫دولت‬ ‫های‬ 1211 ‫تاا‬ 1812 . ‫م‬ ‫ؤ‬ ‫ّا‬‫ی‬ ‫د‬ ‫است‬ ‫موضوع‬ ‫این‬ ( ،‫قاسمی‬ 1833 : ‫ف‬ ‫مخت‬ ‫صفحات‬ ) . ‫ساال‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫هاا‬ ‫متارجم‬ ‫زیاادی‬ ‫تعاداد‬ ، ‫یک‬ ‫چند‬ ‫یا‬ ‫و‬ ‫زبانه‬ ‫زبانه‬ ، ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫منظور‬ ‫به‬ ‫عربای‬ ‫های‬ ، ‫فرانلاوی‬ ، ‫یلای‬ ‫انگ‬ ، ‫ترکای‬ ‫عثمانی‬ ، ‫آلمانی‬ ، ‫هندی‬ ،‫روسی‬ ‫با‬ ‫تناوب‬ ‫به‬ ‫رجمه‬‫دارالت‬ ‫داشته‬ ‫همکاری‬ ‫اند‬ . ‫حال‬ ‫این‬ ‫با‬ ، ‫در‬ ‫این‬ ‫سال‬ ‫ها‬ ‫دو‬ ‫فقط‬ ‫یک‬ ‫مترجم‬ ‫زبانه‬ ( ‫می‬ ‫ترجمه‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫فقط‬ ‫که‬ ‫کارده‬ ‫اناد‬ ) ‫ّات‬‫ی‬‫ّال‬‫ع‬‫ف‬ ‫داشته‬ ‫اناد‬ . ‫دورة‬ ‫ّات‬‫ی‬‫ّال‬‫ع‬‫ف‬ ّ‫د‬‫حا‬ ‫هام‬ ‫تان‬ ‫دو‬ ‫ایان‬ ‫اسات‬ ‫باوده‬ ‫ساال‬ ‫شاش‬ ‫اکثر‬ . ‫مترجماان‬ ‫چندزبانه‬ ‫توانایی‬ ‫که‬ ‫هم‬ ‫ای‬ ‫داشاته‬ ‫را‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫زباان‬ ‫از‬ ‫ترجماه‬ ‫اناد‬ ، ‫باوده‬ ‫تان‬ ‫پانج‬ ،‫اناد‬ ‫درحالی‬ ‫زباان‬ ‫بارای‬ ‫تعداد‬ ‫این‬ ‫که‬ ‫فرانلاه‬ ، ‫یاازده‬ ‫و‬ ‫هفات‬ ‫ترتیا‬ ‫باه‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫ّات‬‫ی‬‫ّال‬‫ع‬‫ف‬ ‫وینی‬ ‫تر‬ ‫ی‬ ‫است‬ ‫بوده‬ . 0 5 10 15 20 25 30 1212-1264 1264-1324 ‫‌های‬ ‫ب‬‫کتا‬ ‫فرانسوی‬ ‫‌شده‬ ‫ه‬‫ترجم‬ ‫‌های‬ ‫ب‬‫کتا‬ ‫انگلیسی‬ ‫‌شده‬ ‫ه‬‫ترجم‬
  • 15. ‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 931 ‫فرود‬ ‫و‬ ‫فراز‬ ‫تعداد‬ ‫های‬ ‫مترجمان‬ ‫د‬ ‫در‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫ا‬ ‫رالت‬ ‫ساال‬ ‫باین‬ ‫رجماه‬ ‫هاای‬ 1211 ‫تاا‬ 1812 . ، ‫شمارة‬ ‫نمودار‬ ‫در‬ ‫دو‬ ‫است‬ ‫شده‬ ‫داده‬ ‫نشان‬ . ‫دو‬ ‫نمودار‬ : ‫زبان‬ ‫با‬ ‫مقايسه‬ ‫در‬ ‫انگليسي‬ ‫زبان‬ ‫مترجمان‬ ‫تعداد‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫فرانسوی‬ 9212 - 9392 ‫در‬ ‫ناصری‬ ‫ّرجمة‬‫ت‬‫دارال‬ ‫ا‬ ‫ز‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫از‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫گرفتن‬ ‫پیشی‬ ‫می‬ ، ‫کرد‬ ‫اشاره‬ ‫زیر‬ ‫موارد‬ ‫به‬ ‫توان‬ : 9 . ‫و‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫جایگاه‬ ‫باین‬ ‫سطح‬ ‫در‬ ‫ای‬ ‫الم‬ ، ‫باا‬ ‫معاصار‬ ‫دورة‬ ‫قاجاریاه‬ . ‫در‬ ‫کتاب‬ ‫و‬ ‫المآثر‬ ‫اآلثار‬ ، ‫عم‬ ّ‫ی‬‫وم‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫یافتن‬ ‫ت‬ ‫مصادف‬ ‫دارالفناون‬ ‫تأسایس‬ ‫باا‬ ‫است؛‬ ‫شده‬ ‫ذکر‬ ‫چرا‬ ‫که‬ ‫م‬ ‫مع‬ ‫ایتالیایی‬ ‫و‬ ‫اتریشی‬ ‫ان‬ ، ‫مای‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫یاا‬ ‫هفات‬ ‫و‬ ‫دانلاتند‬ ‫می‬ ‫و‬ ‫بودند‬ ‫آشنا‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫با‬ ‫ایرانیان‬ ‫از‬ ‫نفر‬ ‫هشت‬ ‫مت‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫توانلتند‬ ‫رجم‬ ، ‫نیازهاای‬ ‫باار‬ ‫را‬ ‫اون‬ ‫ا‬‫دارالفن‬ ‫اد‬ ‫ا‬‫کنن‬ ‫آورده‬ ( ‫اعتماد‬ ‫طنه‬ ‫ا‬ ‫ا‬ّ‫ل‬‫ال‬ ، 1888 : 1 / 811 ) . ‫ای‬ ‫رفا‬ ‫از‬ ، ‫فرانلااه‬ ‫اان‬ ‫ا‬‫زب‬ ‫در‬ 0 1 2 3 4 5 6 7 1290 1292 1295 1297 1299 1301 1304 1306 1308 1310 1312 ‫مترجمین‬ ‫منحصر‬ ‫به‬ ‫ترجمه‬ ‫از‬ ‫زبان‬ ‫فرانسه‬ ‫مترجمین‬ ‫منحصر‬ ‫به‬ ‫ترجمه‬ ‫از‬ ‫زبان‬ ‫انگلیسی‬ ‫مترجمین‬ ‫چند‬ ‫زبانه‬ ‫که‬ ‫مترجم‬ ‫زبان‬ ‫فرانسه‬ ‫نیز‬ ‫بوده‬ ‫اند‬ . ‫مترجمین‬ ‫چند‬ ‫زبانه‬ ‫که‬ ‫مترجم‬ ‫زبان‬ ‫انگلیسی‬ ‫نیز‬ ‫بوده‬ ‫اند‬ .
  • 16. 941 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ‫دارالف‬ ‫می‬ ‫تدریس‬ ‫ریشار‬ ‫ملیو‬ ‫نظر‬ ‫زیر‬ ‫نون‬ ‫شد‬ ( ،‫فووریه‬ 1823 : 121 .) ‫سال‬ ‫به‬ 1231 . ‫حلاین‬ ‫میرزا‬ ‫حاا‬ ‫زمان‬ ‫در‬ ‫سپهلاایر‬ ‫تاان‬ ، ‫مادارس‬ ‫تأسایس‬ ‫باا‬ ّ‫ی‬‫مشیر‬ ‫ه‬ ، ‫هم‬ ‫پیش‬ ‫از‬ ‫بیش‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫ه‬ ‫گیر‬ ‫اعزامای‬ ‫دانشاجویان‬ ‫بازگشات‬ ‫باا‬ ‫و‬ ‫شاد‬ ‫باه‬ ‫فرانله‬ ، ‫زبان‬ ‫این‬ ‫تانواده‬ ‫در‬ ‫اعیان‬ ‫های‬ ، ّ‫ص‬‫تا‬ ‫رواا‬ ‫یافت‬ ‫ی‬ ( ‫اعتماد‬ ‫طنه‬ ّ‫ل‬‫ال‬ ، 1888 : 1 / 811 .) ‫همچنین‬ ‫دوره‬ ‫این‬ ‫در‬ ، ‫زبان‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫و‬ ‫ام‬ ‫ع‬ ‫ّاات‬‫ی‬‫ادب‬ ‫زباان‬ ‫باین‬ ‫در‬ ‫هاای‬ ‫تارجی‬ ، ‫بین‬ ‫شکل‬ ‫گ‬ ‫تود‬ ‫به‬ ‫ی‬ ‫الم‬ ‫رفت‬ ‫بود‬ ‫ه‬ . ‫ایرانی‬ ‫ها‬ ، ‫و‬ ‫چاون‬ ‫بای‬ ‫وارثاان‬ ‫را‬ ‫فرانلاویان‬ ‫چ‬ ‫رای‬ ‫اندیش‬ ‫ة‬ ‫ع‬ ‫می‬ ‫کبیر‬ ‫انقالب‬ ‫و‬ ‫روشنگری‬ ‫صر‬ ‫دانلاتند‬ ( ،‫ق‬ ‫ناا‬ 1831 : 11 .) ‫باودن‬ ‫جادا‬ ‫جریان‬ ‫از‬ ‫فرانله‬ ‫ات‬ ‫سیاسی‬ ، ‫و‬ ‫فرهن‬ ‫سمت‬ ‫به‬ ‫گرایش‬ ‫ّات‬‫ی‬‫ادب‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫فرانله‬ ‫از‬ ‫بیش‬ ‫پیش‬ ، ‫س‬ ‫و‬ ‫رونق‬ ‫ر‬ ‫بخشید‬ ‫عت‬ ً‫ا‬‫تقریب‬ ‫و‬ ‫باه‬ ‫فرانلاه‬ ‫زباان‬ ‫ّت‬‫د‬‫ما‬ ‫رسامی‬ ‫زباان‬ ‫ساال‬ ‫صاد‬ ‫مدارس‬ ‫در‬ ‫تارجی‬ ‫مطالعات‬ ‫و‬ ‫تحصیالت‬ ‫بود‬ ‫ایران‬ ( ‫همان‬ .) 2 . ‫و‬ ‫لتان‬ ‫انگ‬ ‫استعماری‬ ‫اقدامات‬ ‫روسایه‬ ‫و‬ ‫ایاران‬ ‫در‬ ‫نارضاایتی‬ ‫برتای‬ ‫وجاود‬ ‫هاا‬ ‫از‬ ‫لتان‬ ‫انگ‬ ‫و‬ ‫دربار‬ ‫در‬ ‫اصاالح‬ ‫دولتماردان‬ ‫برتای‬ ‫پرهیاز‬ ‫حلاین‬ ‫میارزا‬ ‫مانناد‬ ‫ا‬ ‫گار‬ ‫تاان‬ ‫و‬ ‫سپهلایر‬ ‫امیرکبیر‬ ‫اا‬ ‫لاتان‬ ‫انگ‬ ‫اساتعماری‬ ‫دولات‬ ‫باا‬ ‫ارتبااط‬ ‫از‬ . ‫اساتعماری‬ ‫اقادامات‬ ‫و‬ ‫لتان‬ ‫انگ‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫روسیه‬ ، ‫عامل‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫گرایش‬ ‫در‬ ‫ی‬ ‫زبان‬ ‫فراگیری‬ ‫سوی‬ ‫به‬ ‫نداشتن‬ ‫هاای‬ ‫بود‬ ‫دوره‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫روسی‬ ‫و‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ . ‫ایران‬ ‫دربار‬ ‫در‬ ‫نیز‬ ‫شخصی‬ ‫منافا‬ ‫دلیل‬ ‫به‬ ، ‫دو‬ ‫دساتگی‬ ‫لاتان‬ ‫انگ‬ ‫و‬ ‫روسایه‬ ‫رفاداران‬ ‫بین‬ ‫آشکاری‬ ‫باا‬ ‫اکثریات‬ ‫گااهی‬ ‫کاه‬ ‫باود‬ ‫گرفتاه‬ ‫شاکل‬ ‫بود‬ ‫برعکس‬ ‫گاهی‬ ‫و‬ ‫روسیه‬ ‫دوستداران‬ . ‫همین‬ ‫به‬ ،‫نت‬ ‫ع‬ ‫هر‬ ‫ب‬ ‫قرار‬ ‫گاه‬ ‫یاا‬ ‫قارارداد‬ ‫عقاد‬ ‫ر‬ ‫ارتباط‬ ‫برقراری‬ ‫نزدیک‬ ‫تر‬ ‫ی‬ ‫مای‬ ‫کشاورها‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫هرکدام‬ ‫با‬ ‫شاد‬ ، ‫دیگار‬ ‫گاروه‬ ، ‫کارشاکنی‬ ‫می‬ ‫کرد‬ ، ‫در‬ ‫حالی‬ ‫که‬ ‫درمورد‬ ‫واکنشی‬ ‫چنین‬ ‫فرانله‬ ‫دسات‬ ‫ا‬ ‫کام‬ ‫درباار‬ ‫ارف‬ ‫از‬ ‫ا‬ ‫اعماال‬ ‫نمی‬ ‫ساده‬ ‫کارها‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫می‬ ‫پیش‬ ‫تر‬ ‫رفت‬ . ‫ایرانای‬ ‫درسات‬ ‫یاا‬ ‫اط‬ ‫غ‬ ‫باه‬ ‫هاا‬ ، ‫در‬ ‫را‬ ‫فرانلاویان‬ ‫نمی‬ ‫سهیم‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫و‬ ‫روس‬ ‫استعماری‬ ‫سیاست‬ ‫دانلتند‬ ( ‫همان‬ : 11 ) . ‫مردم‬ ‫میان‬ ‫در‬ ‫بیزاری‬ ‫این‬ ‫هم‬ ‫داشت‬ ‫وجود‬ . ‫ماهبی‬ ‫ساتتار‬ ‫جامعا‬ ‫ة‬ ‫ایاران‬ ، ّ‫د‬‫سا‬ ‫در‬ ‫ی‬ ّ‫ی‬‫محبوب‬ ‫و‬ ‫نفوذ‬ ‫مقابل‬ ‫بود‬ ‫تارجیان‬ ‫ت‬ ‫ا‬‫البت‬ ‫که‬ ‫فرانلاوی‬ ‫ه‬ ‫ان‬ ‫ملاتثنی‬ ‫قاعاده‬ ‫ایان‬ ‫از‬ ‫هام‬ ‫نبود‬ ،‫ند‬ ‫ّا‬‫م‬‫ا‬ ‫کرد‬ ‫عم‬ ‫فرانلوی‬ ‫بی‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫آناان‬ ‫سیاسی‬ ‫رفی‬ ، ‫ایان‬ ‫ّا‬‫ی‬‫ذهن‬ ‫ت‬ ‫را‬ ‫باا‬ ‫مقایلاه‬ ‫در‬ ‫کشورها‬ ‫دیگر‬ ‫کم‬ ‫رن‬ ‫تر‬ ‫بود‬ ‫کرده‬ ، ‫به‬ ‫گون‬ ‫ه‬ ‫ای‬ ‫که‬ ‫فرهنگی‬ ‫اقدامات‬ ‫شان‬ ‫ایاران‬ ‫در‬ ‫از‬ ‫بیشاتر‬ ‫کشور‬ ‫دیگر‬ ‫های‬ ‫می‬ ‫پیش‬ ‫ر‬ ‫فت‬ .
  • 17. ‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 949 3 . ‫اعزام‬ ‫فرانله‬ ‫به‬ ‫ایرانی‬ ‫دانشجویان‬ . ‫باه‬ ‫ایرانای‬ ‫دانشاجویان‬ ‫از‬ ‫گروه‬ ‫دو‬ ‫اعزام‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫لندن‬ ، ‫دوره‬ ‫در‬ ‫بعد‬ ‫های‬ ، ‫اعزام‬ ‫فرانله‬ ‫به‬ ‫دانشجویان‬ ‫شدند‬ . ‫کار‬ ‫این‬ ‫زماان‬ ‫از‬ ‫ّاد‬‫م‬‫مح‬ ‫شااه‬ ‫پایان‬ ‫تا‬ ‫و‬ ‫آغاز‬ ‫قاجاریه‬ ‫پیدا‬ ‫ادامه‬ ‫کرد‬ . ‫کم‬ ‫فرانله‬ ‫کم‬ ، ‫زبان‬ ‫شاد‬ ‫ایاران‬ ‫در‬ ‫تارجی‬ ‫رسمی‬ ، ‫ب‬ ‫ه‬ ‫وری‬ ‫که‬ ‫دولتی‬ ‫مشاغل‬ ‫در‬ ‫استخدام‬ ‫شرایط‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ، ‫باود‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫با‬ ‫آشنایی‬ ( ،‫ق‬ ‫ناا‬ 1831 : 38 .) ‫همین‬ ‫به‬ ‫سب‬ ‫تعداد‬ ‫مترجمان‬ ‫فزونی‬ ‫به‬ ‫رو‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫فرانله‬ ‫نهاد‬ ‫و‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ی‬ ‫ترجمه‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫زیادی‬ ‫شد‬ . 4 . ‫دولتماردان‬ ‫برتای‬ ‫تمایل‬ ‫مانناد‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫حلان‬ ‫تاان‬ ‫اعتماد‬ ‫طنه‬ ‫ّا‬‫ل‬‫ال‬ ‫ر‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫آن‬ ‫س‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ‫شاه‬ . 1 . ‫دارالت‬ ‫ایجاااد‬ ‫رجماا‬ ‫ة‬ ‫اا‬ ‫ا‬‫ب‬ ‫ناصااری‬ ‫ّت‬‫ی‬‫ملااؤول‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫حلاان‬ ‫اان‬ ‫ا‬‫ت‬ ‫اعتماد‬ ‫طنه‬ ‫ا‬ ‫ا‬ّ‫ل‬‫ال‬ ‫و‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫فروغی‬ ‫حلین‬ . ‫نتيجه‬ ‫ترجمه‬ ‫نلخه‬ ‫صورت‬ ‫به‬ ‫اکنون‬ ‫که‬ ‫هایی‬ ‫تط‬ ‫های‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫چاپ‬ ‫آثار‬ ‫یا‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫اروپایی‬ ‫های‬ ‫از‬ ‫دورة‬ ‫قاجاریه‬ ‫اسات‬ ‫مانده‬ ‫جای‬ ‫به‬ ، ‫پیشاین‬ ‫از‬ ‫ارزشامندی‬ ‫بخاش‬ ‫ة‬ ‫محلاوب‬ ‫ماا‬ ‫ادبای‬ ‫می‬ ‫شود‬ . ‫ت‬ ‫ع‬ ‫ّه‬‫ج‬‫تو‬ ‫به‬ ‫متون‬ ‫ترجمة‬ ‫فارسی‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ، ‫برتی‬ ‫نیاز‬ ‫دانشامندان‬ ‫بارای‬ ‫ایرانای‬ ‫بود‬ ‫جامعه‬ ‫پیشرفت‬ ‫و‬ ‫توسعه‬ . ‫دور‬ ‫در‬ ‫ة‬ ‫ی‬ ‫فتحع‬ ‫شاه‬ ، ‫هنگام‬ ‫ی‬ ‫فرانلوی‬ ‫که‬ ‫باز‬ ‫را‬ ‫ایران‬ ‫با‬ ‫مااکره‬ ‫باب‬ ‫ها‬ ‫کردند‬ ‫یکی‬ ‫و‬ ‫فرانله‬ ‫به‬ ‫دانشجو‬ ‫اعزام‬ ‫ارتباط‬ ‫این‬ ‫مصادیق‬ ‫از‬ ‫شد‬ ، ّ‫س‬‫ح‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫رقابت‬ ‫تحریاک‬ ‫ها‬ ‫شاد‬ ‫ایرانای‬ ‫دانشاجویان‬ ‫پایرش‬ ‫برای‬ ‫ایران‬ ‫دولت‬ ‫به‬ ‫مشابهی‬ ‫پیشنهاد‬ ‫و‬ ‫دادناد‬ ، ‫تاا‬ ‫ای‬‫حت‬ ‫باا‬ ‫کنند‬ ‫تحصیل‬ ‫کشور‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫لتان‬ ‫انگ‬ ‫مخارا‬ . ‫از‬ ‫دیگر‬ ‫رف‬ ، ‫دستگاه‬ ‫در‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫چند‬ ‫میرزا‬ ‫شده‬ ‫استخدام‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫تن‬ ‫بودند‬ ‫عرصاه‬ ‫در‬ ‫تا‬ ‫نظاامی‬ ‫هاای‬ ، ‫دهناد‬ ‫آماوزش‬ ‫را‬ ‫ایرانیاان‬ . ‫دو‬ ‫همین‬ ‫اقدام‬ ً‫ا‬‫ظاهر‬ ‫ساده‬ ‫کافی‬ ‫بود‬ ‫ترجم‬ ‫تا‬ ‫ة‬ ‫در‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫بگیارد‬ ‫شاکل‬ . ‫دو‬ ‫دست‬ ‫ة‬ ‫نخلت‬ ‫اروپا‬ ‫به‬ ‫اعزامی‬ ‫دانشجویان‬ ‫از‬ ، ‫به‬ ‫لتان‬ ‫انگ‬ ‫رفتند‬ ‫دور‬ ‫در‬ ‫تا‬ ‫ة‬ ‫ی‬ ‫فتحع‬ ‫و‬ ‫شااه‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫شاه‬ ، ‫یل‬ ‫انگ‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫غال‬ ‫شکل‬ ‫رتبا‬ ‫در‬ ‫فرانلاه‬ ‫و‬ ‫باشاد‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫ی‬ ‫ة‬ ‫قارار‬ ‫دوم‬ ‫گیرد‬ . ‫تا‬ ‫روند‬ ‫این‬ ‫ناصر‬ ‫دورة‬ ‫ّین‬‫د‬‫ال‬ ‫در‬ ‫اینکه‬ ‫تا‬ ‫کرد‬ ‫پیدا‬ ‫ادامه‬ ‫شاه‬ ‫شاتاب‬ ‫ترجمه‬ ‫دوره‬ ‫این‬ ‫گرفت‬ ‫بیشتری‬ .
  • 18. 942 / ،‫فارسي‬ ‫ادب‬ ‫دورة‬ 2 ‫شمارة‬ ، 2 ‫پاييز‬ ، ‫زمستان‬ ‫و‬ 9319 ‫پياپي‬ ‫شمارة‬ ، 91 ‫حکومت‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫تا‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شاه‬ ، ‫اروپاا‬ ‫باه‬ ‫دانشجویان‬ ‫اعزام‬ ، ‫او‬ ‫زماان‬ ‫در‬ ‫و‬ ، ‫احاداث‬ ‫دارالت‬ ‫و‬ ‫دارالفنون‬ ‫رجم‬ ‫ة‬ ‫ناصری‬ ، ‫مث‬ ‫این‬ ‫دیگر‬ ‫قط‬ ‫دو‬ ‫ث‬ ،‫بودند‬ ‫ترجمه‬ ‫تا‬ ‫و‬ ‫کند‬ ‫رشد‬ ‫باه‬ ‫دور‬ ‫سومین‬ ‫و‬ ‫برسد‬ ‫نیز‬ ‫تود‬ ‫اوا‬ ‫ة‬ ‫بگیارد‬ ‫شاکل‬ ‫ایران‬ ‫تاریخ‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫شکوفایی‬ . ‫دوره‬ ‫ای‬ ‫ترجمة‬ ‫که‬ ‫دنبال‬ ‫ما‬ ‫امروزی‬ ‫ة‬ ‫است‬ ‫آن‬ . ّ‫م‬‫ا‬ ‫مانند‬ ‫نیز‬ ‫امروزه‬ ‫ا‬ ‫اوایل‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ، ‫ترجماه‬ ‫غال‬ ‫شکل‬ ‫زباان‬ ‫از‬ ‫هاا‬ ‫و‬ ‫اروپاایی‬ ‫هاای‬ ‫به‬ ‫تصوص‬ ‫است‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ . ‫دیگر‬ ، ‫غیر‬ ‫نویلندگان‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫هم‬ ‫می‬ ‫زبان‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫نویلند‬ ‫فقط‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫ترجم‬ ‫در‬ ‫ة‬ ‫فارسی‬ ، ‫فر‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫ا‬ ‫دنیای‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫یند‬ ‫ّات‬‫ی‬‫ادب‬ ، ‫جایگاه‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫زبان‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫است؛‬ ‫آورده‬ ‫دست‬ ‫به‬ ‫اپایری‬ ‫بنابراین‬ ‫می‬ ‫اداماة‬ ‫ما‬ ‫امروزی‬ ‫ترجمة‬ ‫گفت‬ ‫توان‬ ‫راهای‬ ‫با‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫ّاس‬‫ب‬‫ع‬ ‫شد‬ ‫آغاز‬ ‫میرزا‬ ، ‫در‬ ‫رجمه‬‫دارالت‬ ‫و‬ ‫رساید‬ ‫تاود‬ ‫اوا‬ ‫و‬ ‫وغ‬ ‫ب‬ ‫به‬ ‫دارالفنون‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫تا‬ ‫ادامه‬ ‫هم‬ ‫مروز‬ ‫می‬ ‫نظر‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫داشته‬ ‫مای‬ ‫ع‬ ‫صورت‬ ‫به‬ ‫رسد‬ ّ‫ص‬‫تخ‬ ‫و‬ ‫تار‬ ‫صای‬ ‫هماین‬ ‫در‬ ‫تار‬ ‫کند‬ ‫حرکت‬ ‫نیز‬ ‫ملیر‬ . ‫همان‬ ‫گونه‬ ‫شد‬ ‫ذکر‬ ‫که‬ ، ‫گاشت‬ ‫در‬ ‫ة‬ ‫ایاران‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ، ‫زباان‬ ‫مبادأ‬ ‫و‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫بیشاتر‬ ‫بوده‬ ‫فرانله‬ ‫و‬ ‫قاجار‬ ‫دوران‬ ‫در‬ ‫فرانله‬ ‫سهم‬ ‫که‬ ‫ی‬‫حت‬ ‫ّت‬‫د‬‫م‬ ‫اسات‬ ‫باوده‬ ‫بیشاتر‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫ی‬ . ‫و‬ ‫فرهنگی‬ ‫و‬ ‫سیاسی‬ ‫ی‬ ‫عوام‬ ‫بین‬ ‫جایگاه‬ ‫همچنین‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫ی‬ ‫الم‬ ، ‫ی‬ ‫فتحع‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫شاه‬ ‫بلیار‬ ‫سبقت‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫ر‬‫مؤث‬ ‫است‬ ‫بوده‬ . ‫دقیق‬ ‫ور‬ ‫به‬ ‫تر‬ ، ‫عا‬ ‫دو‬ ‫ایان‬ ‫در‬ ‫تاارجی‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫دات‬ ‫مل‬ ‫انتخاب‬ ‫ا‬ ‫هم‬ ‫شاید‬ ‫به‬ ‫اجبار‬ ‫ا‬ ‫تأثیر‬ ‫بوده‬ ‫گاار‬ ‫اند‬ . ‫از‬ ‫نگاه‬ ‫ی‬ ‫دات‬ ، ‫ملااعد‬ ‫چنادان‬ ‫ناه‬ ‫نگااه‬ ‫ملئوی‬ ‫برتی‬ ‫ن‬ ‫ایرانا‬ ‫ی‬ ‫یلای‬ ‫انگ‬ ‫باه‬ ‫هاا‬ ‫درباریاان‬ ‫از‬ ‫گروهای‬ ‫ملااعد‬ ‫نظار‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫اه‬ ‫جم‬ ‫از‬ ‫ّین‬‫د‬‫ناصرال‬ ‫شاه‬ ‫ا‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫به‬ ‫است‬ ‫بوده‬ . ‫در‬ ‫فرانلاویان‬ ‫ادب‬ ‫و‬ ‫فرهنا‬ ‫باودن‬ ‫پیشارو‬ ‫سایر‬ ‫با‬ ‫مقایله‬ ‫دول‬ ‫ت‬ ‫های‬ ‫هنر‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ع‬ ‫زبان‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫شدن‬ ‫برجلته‬ ‫و‬ ‫اروپایی‬ ، ‫از‬ ّ‫م‬‫مه‬ ‫ترین‬ ‫می‬ ‫محلوب‬ ‫امر‬ ‫این‬ ‫تارجی‬ ‫عوامل‬ ‫شود‬ . ‫در‬ ‫نتیجه‬ ‫بیشتر‬ ‫ترجمه‬ ‫از‬ ‫ها‬ ‫زبان‬ ‫فارسی‬ ‫به‬ ‫فرانله‬ ‫بود‬ . ‫ی‬‫حت‬ ‫بنگاه‬ ‫در‬ ‫آن‬ ‫مای‬ ‫ع‬ ‫های‬ ‫دوره‬ ‫ا‬ ‫مانند‬ ‫مدرس‬ ‫ة‬ ‫دارالفنون‬ ‫ا‬ ‫ی‬ ‫اص‬ ‫تارجی‬ ‫زبان‬ ، ‫فرانله‬ ‫زبان‬ ‫شد‬ ‫اعالم‬ ‫و‬ ‫دانشاجویان‬ ‫اروپا‬ ‫به‬ ‫اعزامی‬ ، ‫شدند‬ ‫فرانله‬ ‫عازم‬ . ‫از‬ ‫فرانلاه‬ ‫زباان‬ ‫که‬ ‫داشت‬ ‫انتظار‬ ‫نباید‬ ‫هم‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫غیر‬ ‫پیشی‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫بگیرد‬ . ‫فرانل‬ ‫زبان‬ ‫برتری‬ ‫وی‬ ‫از‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬ ‫بر‬ ‫ترجم‬ ‫نظر‬ ‫ة‬ ‫عناوان‬ ‫باه‬ ‫فارسی‬ ‫زبان‬ ‫مبدأ‬ ، ‫سال‬ ‫تا‬ ‫ادامه‬ ‫بعد‬ ‫های‬ ‫کرد‬ ‫پیدا‬ ‫تا‬ ‫برتری‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫پس‬ ‫حفاظ‬ ‫دوم‬ ‫جهانی‬ ‫جن‬ ‫از‬ ‫شد‬ .
  • 19. ‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ( ‫از‬ 9291 ّ‫ف‬‫مظ‬ ‫دوره‬ ‫پايان‬ ‫تا‬ ‫ق‬ ‫ری‬ ) / 943 ‫عوامل‬ ‫بررسی‬ ‫با‬ ‫ر‬‫مؤث‬ ‫فر‬ ‫در‬ ‫ا‬ ‫در‬ ‫ترجمه‬ ‫یند‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ، ‫مای‬ ‫جنابش‬ ‫آغااز‬ ‫کاه‬ ‫بینایم‬ ‫و‬ ‫ایران‬ ‫مردم‬ ‫فرهنگی‬ ‫شکل‬ ‫گیری‬ ‫این‬ ‫فر‬ ‫ا‬ ‫یند‬ ، ‫فقط‬ ‫رشد‬ ‫و‬ ‫فکری‬ ‫وغ‬ ‫ب‬ ‫از‬ ‫ناشی‬ ‫در‬ ‫اندیشه‬ ‫نمی‬ ‫و‬ ‫نبوده‬ ‫ایران‬ ‫ت‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫وان‬ ً‫ا‬‫صرف‬ ‫حادثه‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫درون‬ ‫ای‬ ‫برد‬ ‫نام‬ ‫فرهنگی‬ ، ‫ی‬ ‫عاوام‬ ‫که‬ ‫ب‬ ‫بیرون‬ ‫از‬ ‫شکل‬ ‫در‬ ‫کرده‬ ‫آغاز‬ ‫را‬ ‫حرکت‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫داشته‬ ‫نقش‬ ‫آن‬ ‫گیری‬ ‫اند‬ . ‫پيوست‬ ‫ها‬ ‫يک‬ ‫شمارة‬ ‫جدول‬ : ‫مقايسة‬ ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ترجمه‬ ‫ی‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫های‬ ‫فر‬ ‫و‬ ‫انگليسي‬ ‫قاجاريه‬ ‫حکومت‬ ‫از‬ ‫دوره‬ ‫دو‬ ‫تفکيک‬ ‫به‬ ‫انسوی‬ ( 91 ) ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ی‬ ‫ترجمه‬ ‫در‬ ‫فرانسه‬ ‫و‬ ‫انگليسي‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫دور‬ ‫ة‬ ‫فتحعلي‬ ‫و‬ ‫شاه‬ ‫ّد‬‫م‬‫مح‬ ‫شاه‬ ( 9292 - 9214 ‫ق‬ . ) ‫کتاب‬ ‫ها‬ ‫ترجمه‬ ‫ی‬ ‫در‬ ‫فرانسه‬ ‫و‬ ‫انگليسي‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫ناصر‬ ‫دورة‬ ‫ّين‬‫د‬‫ال‬ ‫و‬ ‫شااه‬ ‫ّر‬‫ف‬‫مظ‬ ّ‫د‬‫ال‬ ‫شاه‬ ‫ين‬ ( 9214 - 9324 ‫ق‬ . ) ‫ترجمه‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫فرانسوی‬ ‫انگليسي‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫فرانسوی‬ ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ( 91 ) ‫زبان‬ ‫از‬ ‫ترجمه‬ ‫انگليسي‬ 1 . ‫بیانیاااااااا‬ ‫ة‬ ‫کنوا‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫لیون‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫به‬ ‫تطاب‬ ‫ت‬ ‫در‬ ‫فرانلاااااااه‬ 1211 . 2 . ‫پ‬ ‫تاااریخ‬ ‫طاا‬ ‫ر‬ ‫کبیر‬ 8 . ‫شااااااااارل‬ ‫دوازدهم‬ 1 . ‫اسکندر‬ ‫تاریخ‬ 2 . ‫اد‬ ‫ا‬‫قواعاااا‬ ‫از‬ ‫اری‬ ‫ا‬‫مختصاااا‬ ‫کاپرنیکس‬ 8 . ‫نیوتان‬ ‫شرح‬ 8 . ‫گیبرت‬ ‫نظامی‬ ‫کتاب‬ 3 . ‫آیین‬ ‫پیاده‬ ‫مانور‬ ‫های‬ ‫نظام‬ 8 . ‫در‬ ‫یم‬ ‫تع‬ ‫زدن‬ ‫ه‬ ‫آب‬ ‫اعمال‬ 1 . ‫تنز‬ ‫تاریخ‬ ‫روم‬ ‫ترابی‬ ‫و‬ ‫ل‬ 3 . ‫تا‬ ‫پ‬ ‫ریخ‬ ‫ط‬ ‫کبیر‬ ‫ر‬ 1 . ‫دوازدهم‬ ‫شارل‬ 11 . ‫روم‬ ‫تاریخ‬ 11 . ‫چین‬ ‫تاریخ‬ 12 . ّ‫و‬‫ا‬ ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫تاریخ‬ ‫ل‬ 18 . ‫الن‬ ‫صواعق‬ ‫ظام‬ 1 . ‫تاریخ‬ ‫سن‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫ه‬ 1231 . 2 . ‫رسال‬ ‫ة‬ 1211 . 8 . ‫عصبانی‬ ‫امراض‬ 1211 . 8 . ‫سه‬ ‫تفنگدار‬ 1818 . 3 . ‫شوالی‬ ‫ة‬ ‫دارمانتال‬ 1818 . 8 . ‫کریلتو‬ ‫دومونت‬ ‫کنت‬ 1812 . 1 . ‫مارگو‬ ‫یرن‬ 1828 . 3 . ‫هشتاد‬ ‫سفر‬ ‫روز‬ ‫ه‬ ‫دنیا‬ ‫دور‬ 1811 . 1 . ‫اسکندر‬ ‫تاریخ‬ 1818 . 11 . ‫سفین‬ ‫ة‬ ّ‫و‬‫غ‬ ‫اصه‬ 1821 . 11 . ‫عف‬ ‫و‬ ‫عشق‬ ‫ت‬ 1828 . 12 . ‫تئاتر‬ ‫تمثیل‬ 1828 . 18 . ‫بالس‬ ‫ژیل‬ 1828 . 18 . ‫سیاح‬ ‫ت‬ ‫نام‬ ‫ة‬ ‫ترکلتان‬ 13 . ‫چهاردهم‬ ‫لوئی‬ 1822 . 18 . ‫مارگریت‬ 1822 . 11 . ‫پاریس‬ ‫عشق‬ 1822 . 13 . ‫مکا‬ ‫الر‬ ‫جال‬ 1828 . 11 . ‫گرفتن‬ ‫آتش‬ ‫تماشاتان‬ ‫ة‬ ‫وین‬ 21 . ‫رسال‬ ‫ة‬ ‫آزاد‬ 21 . ‫فرانله‬ ‫اصطالحات‬ 22 . ‫گیوم‬ ‫فردریک‬ ‫تاریخ‬ 28 . ‫کامبج‬ ‫تاریخ‬ 28 . ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫مختصر‬ ‫تاریخ‬ 23 . ّ‫ص‬‫مف‬ ‫تاریخ‬ ‫فرانله‬ ‫ل‬ 28 . ‫بناپارت‬ ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫تاریخ‬ 21 . ّ‫ی‬‫ناصر‬ ‫حکمت‬ ‫ه‬ 23 . ‫هند‬ ‫در‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫حکومت‬ 1 . ‫کتاب‬ ‫چین‬ 2 . ّ‫ص‬‫ال‬ ‫توضیح‬ ‫و‬ ‫البشر‬ ‫تشریح‬ َ‫و‬ ‫ر‬ 8 . ‫تاریخ‬ ‫ایران‬ ‫مالکم‬ 8 . ‫سفر‬ ‫نام‬ ‫ة‬ ‫س‬ ‫اوای‬ ‫دکتر‬ 3 . ‫گرافیک‬ ‫کتاب‬ 8 . ‫گرافیک‬ ‫کتاب‬ 1 . ‫گرافیک‬ ‫کتاب‬ 3 . ‫ک‬ ‫تااا‬ ‫و‬ ‫ااایس‬ ‫انگ‬ ‫گرافیاااک‬ ‫اب‬ ‫فرانله‬ 1 . ‫یزمتی‬ 11 . ‫کشاتی‬ ‫فهرست‬ ‫هاای‬ ‫جنگای‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫دولت‬ 11 . ‫سفرنام‬ ‫ة‬ ‫به‬ ‫ی‬ ‫استان‬ ‫ا‬ ‫فریقا‬ 12 . ‫هند‬ ‫در‬ ‫یس‬ ‫انگ‬ ‫حکومت‬ 18 . ‫گراپول‬ ‫سرگاشت‬ 18 . ‫ایشرار‬ ‫تلف‬ ‫و‬ ‫ایسرار‬ ‫کشف‬ 13 . ‫ئون‬ ‫ناپ‬ ‫حال‬ ‫شرح‬ ّ‫و‬‫ا‬ ‫ل‬ 18 . ‫ادوارد‬ ‫اافرت‬ ‫ا‬‫ملاا‬ ، ‫اد‬ ‫ا‬‫ولیعهاا‬ ‫یلی‬ ‫انگ‬