It101 lec15

www.emust.edu.mn
Мэдээллийн Технологийн
хэрэглээ - I
ВИРТУАЛ ТЕХНОЛОГИЙН ТЭНХИМ,
Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
Код: U.IT101

Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
IT101- Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ - I
Сэдэв: Технологийн стратеги удирдлага
2

www.emust.edu.mn
Агуулга:
01
02
01
Технологийн стратеги удирдлага
1. Технологийн стратеги төлөвлөлт ба технологийн хөгжлийн төлөвлөлт
Бизнесийн салбар/Business industry
1. Бизнесийн систем/Business system
2.Бизнесийн системд зориулсан ердийн програм хангамжийн багцууд/Typical
software packages for business systems
02
3
Бусад салбар дах системүүд/Systems in other fields
1. Үндсэн оршин суугчийн бүртгүүлэх сүлжээний систем
2. Цахим өргөдөл/мэдээллийн систем
03

www.emust.edu.mn
Албан байгууллагын үйл ажиллагаа
болон оршин тогтнох талаар авч үзэхэд
шинэ технологийн хөгжил ба оршин буй
технологийн сайжруулалтууд нь
хамгийн чухал асуудлууд юм. Албан
байгууллагын зах зээл болон хүрээлэн
буй орчин хоромоос хоромд өөрчлөгдөн,
технологийг хөгжүүлэх чадвар нь оршин
тогтнож үлдэхэд чухал байдаг. Холыг
харсан судалгаа шинжилгээ явуулж,
дуусаж байгаа богино хугацааны тренд
ба хэрэглэгчийн хэрэглээнээс хол байх
шаардлагатай.
Технологийн
стратеги удирдлага
4

www.emust.edu.mn
2-2-1 Технологийн стратеги төлөвлөлт ба
технологийн хөгжлийн төлөвлөлт
Албан байгууллагын үйл ажиллагаа болон оршин тогтнох
талаар авч үзэхэд шинэ технологийн хөгжил ба оршин буй
технологийн сайжруулалтууд нь хамгийн чухал асуудлууд юм.
Албан байгууллагын зах зээл болон хүрээлэн буй орчин
хоромоос хоромд өөрчлөгдөн, технологийг хөгжүүлэх чадвар нь
оршин тогтнож үлдэхэд чухал байдаг. Алсыг харсан судалгаа
шинжилгээ явуулж, дуусаж байгаа богино хугацааны тренд ба
хэрэглэгчийн хэрэглээнээс хол байх шаардлагатай.
5

www.emust.edu.mn
1. Технологийн хөгжлийн стратеги ба технологийн
хөгжлийн төлөвлөлт
“Технологийн стратеги” нь аль салбарт судалгаа шинжилгээг
идэвхжүүлж аль салбарт багасгахыг тодруулж өгөх ба
байгуулгын судлагаа шинжилгээний арга зам болоод гол
хөрөнгө оруулалтын салбаруудыг тодорхойлж өгдөг. Зорилго нь
зах зээл дэх ирээдүйн өрсөлдөх чадварыг хадгалах юм.
6

www.emust.edu.mn
1. Технологийн хөгжлийн стратеги ба технологийн
хөгжлийн төлөвлөлт
Технологийн стратегийг тодорхойлоход удирдлагын хэлтэс
болон судалгаа шинжилгээний хэлтсийн хамтын ажиллагаа
чухал. Удирдлагын хэлтэс албан байгууллагын ирээдүйд
анхаардаг бол судалгаа шинжилгээний хэлтэс ирээдүйн
технологийн талаар анхаардаг. Хэлтсүүдийн оруулсан хувь
нэмэр дээр үндэслэн бодлого боловсруулагддаг. Нэгэнт
технологийн стратегээр аль судалгаа шинжилгээг
идэвхжүүлэхийг тодорхойлсон бол технологиудыг хөгжүүлэхээр
“технологийн хөгжлийн стратеги”-ийг тодорхойлдог.
7

www.emust.edu.mn
Делпигийн арга бол ирээдүйд болж магадгүй үйл явдлуудын
талаар таамаглах техник юм. Энэ нь технологийн хөгжлийн
стратегийн төлөвлөх зэрэгт ашиглагддаг. Энэ аргад, олон
мэргэжилтнүүдийн хараат бус санал бодлыг цуглуулан хянаж
үздэг. Хянаж үзсэний дараах үр дүнг (feedback) буцааж
илгээснээр мэргэжилтнүүд цааашдын таамаглалдаа засвар
оруулдаг. Энэ үйл явцыг мэргэжилтнүүдийн санаа оноо
статистикийн хувьд нэгдэх хүртэл үргэлжлүүлнэ. Үр дүнд нь
мэдэгдээгүй байгаа асуудлуудыг маш нарын урьдчилан хэлэх
боломжтой болдог.
2. Делпигийн арга/Delphi method
8

www.emust.edu.mn
Үйлдэрлэлийн үйл явцыг хэрхэн зохион байгуулах вэ? гэдэг асуудал
бол бизнесийн стратеги удирдлагын чухал элемент юм.
Үйлдвэрлэлийн үйл явцуудыг зохион байгуулахдаа үйлдвэрлэгдэж
буй бүтээгдэхүүний шинж чанар, зардал, чанар, хүргэгдэх хугацаа
гэх зэрэг шаардлагуудыг авч үзнэ. Үйлдвэрлэлийн систем нь олон
хольцтой бага тооны үйлдвэрлэл, бага хугацаатай үйлдвэрлэл, бараа
материалыг багасгах гэх зэрэг шаардлагуудад зохицох байдлаар
дахин зохион байгуулагдах чадвартай байх ёстой. Үндсэн
үйлдвэрлэлийн системүүдийг доор тайлбарлав.
3. Үйлдвэрлэлийн системүүд/Production system
9

www.emust.edu.mn
• Хэсэгчилсэн(cell) үйлдвэрлэлийн систем/Cell production system
“Хэсэгчилсэн үйлдвэрлэлийн систем” нь нэгээс хэд хэдэн ажилчид
хэсгүүдийг суулгахаас өгсүүлээд угсрах, боловсруулах, шалгах
хүртэл бүхий л үйл явцыг гартаа авдаг угсрах үйл явцад хэрэглэгддэг
үйлдвэрлэлийн систем юм. Үүний нэр нь бүрэлдэхүүн хэсгүүд болон
багажийг хэсгүүдэд хуваан цэгцэлдэгээс үүдэлтэй.
Хэсэгчилсэн үйлдвэрлэлийн системийн давуу тал нь зөвхөн ажилчид
эсвэл бүрэлдэхүүн хэсэг эсвэл ажлын дарааллыг өөрчилснөөр
угсрагдаж буй бүтээгдэхүүнийг өөрчлөх боломжтойд орших ба энэ нь
олон төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх уяан хатан байдлыг олгодог.
10

www.emust.edu.mn
• Шугаман үйлдвэрлэлийн систем/ Line production system
“Шугаман үйлдвэрлэлийн систем” нь дамжуурга юм уу түүнтэй
төстэй төхөөрөмжийг ашиглан хийсэн зориулагдсан эгнээнүүд
байдаг үйлдвэрлэлийн систем юм. Олон тооны ажилчид тус тусын
бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг угсрах ба нэг ажлийг давтан хийнэ.
Шугаман үйлдвэрлэлийн давуу тал нь өндөр бүтээмжтэй бөгөөд
ямар нэгэн бүтээгдэхүүнийг массаар үйлдвэрлэхэд боломжийг
олгодог.
11

www.emust.edu.mn
• Захиалгаар хийх (BTO )/BTO (Build To Order)
“BTO” нь үйлчлүүлэгчээс захиалга хүлээн авсны дараа
бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэдэг үйлдвэрллийн систем юм.
Үйлчлүүлэгчийн захиалгын дагуу бүрэлдэхүүн хэсгүүд угсрагдан
хүргэгдэх ба энэ нь илүүдэл нөөц хуримтлагдах эрсдэлийг
багасгадаг. Энэ системийг гол компьютер үйлдвэрлэгчид болон
автомашин гэх мэт масс үйлдвэрлэл явуулдаг бусад үйлдвэрлэгчид
ашигладаг.
12

www.emust.edu.mn
2-3 Бизнесийн
салбар/Business
industry
13

www.emust.edu.mn
2-3-1 Бизнесийн систем/Business system
14
Мэдээллийн системийн хөгжлөөр, тэднийг ашиглаж буй
бизнесүүд өргөн тархан интернэт болон мэдээллийн системүүд нь
олон төрлийн бизнесийн салбаруудад ашиглагдах болжээ.

www.emust.edu.mn
1. Бизнесийн салбар дах энгийн системүүд/Typical systems in
business fields
15
Дараах системүүд нь энгийн бизнесийн системүүд болно.
1. POS систем /POS – point of sales
“POS систем” нь бүтээгдэхүүн зарагдахад борлуулалтын мэдээлэл
(юу хэнд хаана хэзээ хэр их зарагдасан бэ)-ийг цуглуулдаг систем
юм. POS систем нь бар кодыг эд барааны менежментийн үндэс
болгон ашиглах ба супермаркет, их дэлгүүр, худалдааны төв,
зоогийн газар зэрэг газруудад “хувиарлалтын мэдээллийн системд”
ашиглагддаг. POS системийн нэг давуу тал нь зах зээлийн судалгаа
болон борлуултын таамаглалыг өөрсдийн цуглуулсан борлуултын
мэдээлэл дээр үндэслэн гаргах боломжтой.

www.emust.edu.mn
1. Бизнесийн салбар дах энгийн системүүд /Typical systems in
business fields
16
Цуглуулсан мэдээлэл нь бүтээгдэхүүний хөгжлийн болон
дэлгүүрийн өргөтгөлийн стратегид ашиглагдах бөгөөд улирал, бүс
нутаг, цаг хугаацаанаас хамаарсан захиалгын болоод нөөцийн
хэмжээг тодорхойлоход ч мөн ашигтай. Сүүлийн үед POS
системийн хэрэглээ нь жижиглэн худалдааны салбарын хувийн
бренд бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлтэд ашиглагдах болсон ба POS
систем нь жижиглэн худалдааны бизнесийн стратегид чухал
мэдээллийн системийн байр суурийг эзлэх болсон.

www.emust.edu.mn
business fields
17
2. IC карт/IC card
“IC карт” нь IC чиптэй хуванцар картийг хэлнэ.
IC картууд нь мэдээллийн нууцлах чадвартай
учраас хуурамчаар хийхэд хэцүү гэдгээрээ
анхаарал ихээхэн татдаг. Мөн ердийн соронзон
картны агуулах мэдээллээс хэдэн арваас хэдэн
зуу дахин их мэдээлэл агуулах чадвартай.
Ерөнхийдөө мэдээлэл уншиж бичдэг хүрэлцэх-төрлийн картуудыг IC карт гэж
ангилдаг. Энгийн жишээ гэвэл санхүүгийн байгууллагын бэлэн мөнгө карт
болон зээлийн карт байна. Энэ төрлийн карт санхүүгийн мэдээллийн систем
өргөн ашиглагддаг.

www.emust.edu.mn
business fields
18
3. RFID( radio frequency identification )
“RFID” нь хүмүүс болоод эд зүйлсийг таньж
удирдан зохицуулахад утасгүй чип ашиглахыг
хэлнэ. Утасгүй чип нь наалддаг шошго, дугтуй,
түлхүүрийн оосор, бугуйн оосор зэрэг эд зүйлсэд
суулгах боломжтой учраас хүн болон эд бараатай
холбоход амархан. Түүнчлэн чухал онцлог шинж
чанар нь нэгэн зэрэг олон тооны хүн болон эд
барааг таних чадвартайд байдаг.
Тиймээс утасгүй чип нь түлхүүрний оосрондоо утасгүй чип суулгасан
хүмүүсийн орж гарч байгааг хянах, наалддаг шошго ашиглан мах ногоо
зэргийн түгээсэн байдлыг хянадаг “мөрдөх систем” зэрэг олон нөхцөлт
ашиглагддаг.

www.emust.edu.mn
business fields
19
3. RFID( radio frequency identification )
Утасгүй чип болон уншигчийн хоорондох
холбооны хэмжээ нь хэдхэн сантиметрээс
ойролцоогоор хоёр метр хүртэл байх ба антен нь
утасгүй чипийг цахилгаанаар хангадаг. Мөн IC
картад антен суулгаж өгснөөр утасгүйгээр
уншиж бичих боломжийг олгодог. Тиймээс
хүрэлцдэггүй IC картыг RFID-д суурилсан
технологи гэж ангилдаг. Энгийн жишээ гэвэл
цахим мөнгө, нийтийн тээврийн тасалбар,
жолооны үнэмлэх, иргэний үнэмлэх зэрэг байна.

www.emust.edu.mn
business fields
20
4. Цахим мөнгө/Electronic money
“Цахим мөнгө” гэж урьдчилан бэлэн мөнгөөр цэнэглэснээр бэлэн
мөнгөтэй адил үнэ цэнэтэй болсон IC картийг ашиглан төлбөр
хийхийг хэлнэ. Мөн системийг илэрхийлж ч болно. Сүүлийн үед IC
хаягийг гар утсанд суулгасан цахим мөнгөний хэлбэр өргөн дэлгэрч
байна. Цахим мөнгө нь урьдчиж төлсөн карт, бэлгийн сертификаттай
адилхан хэлбэрээр ашиглагдаж буй боловч IC картийг дахин дахин
цэнэглэж болдог учраас байгаль орчинд ээлтэй гэдгээр олны
анхаарлыг татаж байна. Бас нэгэн давуу тал гэвэл жижиг сажиг
бутархай хариултыг цэгцлэх шаардлагагүй учраас цахим мөнгийг
настай болоод хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс хэрэглэхэд хялбар
байдаг. Японын цахим мөнгөний жишээ гэвэл “Edy”, “iD”, “nanaco”,
“PASMO”, “Suica”, “WAON”, “Osaifu-Keitai” байна.

www.emust.edu.mn
business fields
21
5. GPS хэрэглээний систем/GPS application system
“GPS хэрэглээний систем” нь хиймэл дагуулаас
ирсэн цахилгаан соронзон гүйдлийг ашиглан
дэлхий дээрх байршлыг нарийвлан тооцдог
систем юм. Мөн “Дэлхийн байршлын систем”
эсвэл “Дэлхийн чиглүүлэх хиймэл дагуулын
систем” гэж ч нэрлэдэг.
Америкийн армийн цэргийн технологиор бүтээгдсэн эдгээр
системүүд нь хүлээн авагчийн өргөрөг, уртраг, өндөрлөгийг
хэдхэн сантиметрээс хэдэн метрийн алдаатай олох чадвартай.
GPS хэрэглээний систем нь дангаараа ашиглагдахын зэрэгцээ
машины чиглүүлэх систем болон үүрэн телефоны систем
ашиглагддаг.

www.emust.edu.mn
business fields
22
6. ETC систем/ ETC system
“ETC систем” нь төлбөрт замын хураамжийг автоматжуулах систем юм.
Төлбөрт замууд нь Япон даяар замын бөглөрөө үүсгэн, замын бөглөрлөөс
үүдсэн зардал болон яндангийн утаанаас үүдсэн агаарын бохирдолын
зардалын өсөлт ноцтой болсоор байна. ETC систем нь эдгээр эдийн засгийн
алдагдлын багасгах, хураамжын хаалган дээр үүссэн түгжрэлийг сэргийлэх
зориулалттайгаар бүтээгдсэн. Зээлийн картны компаний гаргасан хүрэлцэх
төрлийн IC карт нь ETC системийг хэрэглэхэд хэрэглэгддэг. IC картыг ETCтэй
төхөөрөмжид оруулснаар хэрэглэгч хураамжийн хаалган дээр зогсохгүйгээр
өнгөрөн явах боломжтой. Төлбөр дараа нь зээлийн компаниар дамжуулын
төлөгдөнө.

www.emust.edu.mn
business fields
23
6. ETC систем/ ETC system

www.emust.edu.mn
business fields
24
7. Ухаалаг тээврийн систем / ITS system
Зам тээврийн дэвшилтэт систем (Intelligent Transportation
System) гэдэг нь электроник, мэдээлэл, холбоо, хяналт зэрэг
технологийг зам тээврийн системд нэвтрүүлсэн хамгийн
сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологи бөгөөд түргэн шуурхай,
аюулгүй, ая тухтай зам тээврийн системийг бий болгох
зорилготой юм.

www.emust.edu.mn
business fields
25
7. Ухаалаг тээврийн систем системийн бүтэц

www.emust.edu.mn
2. Бизнесийн системд зориулсан ердийн програм хангамжийн
багцууд/Typical software packages for business systems
26
Дараах багцууд нь бизнесийн системд зориулсан ердийн програм хангамжийн
багцууд юм.
1. ERP багц/ERP package
“ERP багц” нь Албан байгууллагын удирдлагын нөөцийг (хүн, эд бараа, мөнгө,
мэдээлэл) нэгтгэн удирдан бизнесийн үр бүтээмжийг дээшлүүлэх зорилгоор
бүтээгдсэн програм хангамжийн багц юм. Тус бүрийн хэлтсүүдийн мэдээллийн
системийг нэгтгэн мэдээллийг нийтийн хэрэгцээнд ашигласнаар мэдээллийг
шууд хянах ба үр дүнд нь бизнесийн хурдыг нэмэх зэрэг үр ашигтай. Мөн
зарим ERP багцуудыг сүүлд гарсан тусгай функцтай програм хангамжийн
хэсгийг нэмж өргөтгөх боломжтой ба энэ нь Албан байгууллагатай улам
холбож өгдөг.

www.emust.edu.mn
27
2. Ажлын үүрэг (нягтлан бодох, маркетинг, дэмжих,
борлуулалтын удирдлагын програм ) бүрт зориулсан програм
хангамжийн багцууд/Software packages for each job role
(Accounting, marketing support, sales management software)
“Ажлын үүрэг бүрт зориулсан програм хангамжийн багцууд” нь нягтлан
бодох, нөөцийн удирдлага, борлуулалтын удирдлага зэрэг ерөнхий програм
хангамжийн зорилгоор ашиглагддаг. Энэ багц нь маркетингийн удирдлагын
ажлууд, ажилчдын цалингийн тооцооны ажил, хэрэглэгчдийн мэдээллийн
удирдлагын ажил зэрэг бүх Албан байгууллагуудад түгээмэл байдаг ажлыг
гүйцэтгэхэд шаардлагатай функцуудыг нэгдгэсэн байдаг.

www.emust.edu.mn
28
Жишээлбэл нягтлан бодохын програм хангамжаар шалгах
баланс, дансны тайлан гэх мэт удирдлагын мэдээл, санхүүгийн
тайлан зэргийг журналд утгыг оруулснаар автоматаар тооцох ба
бизнесийн байдлыг ойлгоход хэрэгтэй олон төрлийн дүн
шинжилгээг хялбарчилдаг.
Програм хангамжийг ажлын үүрэг бүрт хэрэглэснээр ажил тус
бүрт шаардлагатай цаг хугацааг үлэмж хэмжээгээр багасгах
боломжтой.

www.emust.edu.mn
29
3. Салбар бүрт (санхүү, эмчилгээ, үйлдвэрлэл, тээвэр)
зориулсан програм хангамжийн багцууд/Software packages
for each industry (Software packages for finance, medical
services, production, transportation)
“Салбар бүрт зориулсан програм хангамжийн багцууд” нь санхүүгийн эсвэл
эмнэлгийн байгууллагууд, үйлдвэрлэлийн эсвэл тээврийн салбар гэх зэрэг
тухайн салбарын програм хангамжын багцууд юм.

www.emust.edu.mn
3. Бусад салбар дах системүүд/Systems in other fields
30
Бизнесийн салбараас гадна бидний өдөр тутмын амьдралд олон
олон системүүд ашиглагдаж байна. Зарим ердийн системүүдийг
дурдвал.

www.emust.edu.mn
31
1. Иргэний бүртгэл мэдээллийн систем/Basic Resident Register
Network System Иргэн төрөхөөс эхлэн нас барах хүртэлх
иргэний бүртгэлийн үйл ажиллагааг Улсын
бүртгэлийн ерөнхий газрын бүх нэгжүүдэд
Иргэний бүртгэлийн онлайн болон оффлайн
системийг ашиглан нэгдсэн стандартын дагуу
бүртгэж, дахин давтагдах үйлдлүүдийн тоог
багасган, мэдээллийн үнэн зөв байдал, уялдаа
холбоог шалгаж процессийн алдааг багасгах,
иргэнд түргэн шуурхай үйлчлэх, төрийн
байгууллагуудад иргэний бүртгэлийн мэдээлэл
дамжуулах боломжийг бүрдүүлэх зорилготой.

www.emust.edu.mn
32
Network System
Системийн үндсэн бүрэлдэхүүн хэсгүүд
Иргэний бүртгэлийн систем нь дараах дэд
системүүдээс бүрдэх бөгөөд эдгээр дэд
системүүд нь хоорондоо нягт уялдаа
холбоотой ажилладаг.

www.emust.edu.mn
33
Network System
Иргэний бүртгэлийн системийн
ерөнхий концепц

www.emust.edu.mn
34
Иргэний бүртгэлийн онлайн систем
Онлайн систем нь вебэд суурилсан програм хангамж бөгөөд УБЕГ
-ын нэгдсэн сүлжээнд холбогдсон УБЕГ, НУБГ, аймаг, дүүргийн
хэрэглэгчдийн компьютерт ямар нэгэн програм хангамж
суулгахгүйгээр ажилладаг систем юм. Иргэний хөдөлгөөний
мэдээллийг бүртгэхдээ төв мэдээллийн сантай шууд холбогдох тул
мэдээллийг үнэн зөв байдал, уялдаа холбоог автоматаар шалгаж
мэдээллийн санд бүртгэлийг хийх бөгөөд хийгдсэн бүртгэл тус
бүр дээр иргэний бүртгэлийн журам процессын дагуу
баталгаажуулах, хянах үйлдэлтэй.

www.emust.edu.mn
35
Онлайн системд дараах дэд модулиуд агуулагдана. Үүнд:
 Иргэний гэр бүлийн байдлын үндсэн 7
бүртгэл (Төрөлт, Үрчлэлт, Эцэг тогтоолт,
Овог нэр өөрчлөлт, Гэрлэлт, Гэр бүл
цуцлалт, Нас баралт гэсэн модулиуд
хамаарна)
 Үнэт цаасны удирдлага
 Нэгдсэн хайлт
 Шилжилт хөдөлгөөний бүртгэл
 Цахим үнэмлэхний хүсэлт,
баталгаажуулалт, олголтын удирдлага
 Гадаадад зорчих эрхийн бүртгэлүүд
 Иргэний мэдээлэлд засвар өөрчлөлт
оруулсны бүртгэлүүд
 Харъяатын тухай бүртгэлүүд
 Нэрийн толийн удирдлага
 Хаягийн сангийн удирдлага
 Сонгогчийн нэрийн жагсаалтын удирдлага,
тайлангийн модуль
 Архивын лавлагаа
 Хэрэглэгчийн удирдлага
 Хяналт, шалгалтын бүртгэлүүд болон
аудит, хяналтын модуль
 Тайлан, мэдээ
 Лавлахын удирдлага

www.emust.edu.mn
36

www.emust.edu.mn
37
Иргэний бүртгэлийн оффлайн систем
Иргэний бүртгэлийн нэгдсэн сүлжээнд холбогдоогүй бүртгэлийн
нэгжийн хувьд ашиглагдах иргэний бүртгэлийн анхан шатны
мэдээлэл цуглуулах десктоп програм хангамж бөгөөд иргэний
ухаалаг үнэмлэхийг ашиглан иргэний мэдээллийг гараар шивэх
шаардлагагүйгээр зохион байгуулагдсан. Системд оруулсан
мэдээллийг 2D баркод бүхий цаасан хэлбэрээр хэвлэж, түүнийгээ
Аймаг, дүүргийн бүртгэлийн нэгжүүдэд хүргүүлнэ. Ингэснээр
аймаг, дүүрэг, нийслэлд эдгээр анхан шатны маягтуудыг бар код
уншигч ашиглан үндсэн системд гараар шивэлгүйгээр оруулна.

www.emust.edu.mn
38
Оффлайн системд дараах дэд модулиуд агуулагдана. Үүнд:
 Иргэний гэр бүлийн байдлын үндсэн
7 бүртгэл (Төрөлт, Үрчлэлт, Эцэг
тогтоолт, Овог нэр өөрчлөлт,
Гэрлэлт, Гэр бүл цуцлалт, Нас
баралт гэсэн модулиуд хамаарна)
 Шилжилт хөдөлгөөний бүртгэл
 Биеийн давхцахгүй өгөгдлийн
бүртгэл
 Цахим үнэмлэх олголтын бүртгэл
 Үнэт цаасны бүртгэл
 Хаягийн сангийн удирдлага
 Сонгогчийн нэрийн сангийн
удирдлага
 Хайлт
 Жагсаалт
 Журнал, Тайлан мэдээ

www.emust.edu.mn
39

www.emust.edu.mn
40
2. Цахим өргөдөл/мэдээллийн систем/Electronic application/
notification system
“Цахим өргөдөл/мэдээллийн
систем” нь гэр болон оффисоос
улсын болоод орон нутгын
захиргаанд гаргасан өргөдөл болон
мэдэгдлүүдийг интернэтээр хүлээн
авах систем юм.

www.emust.edu.mn
41
2. Цахим өргөдөл/мэдээллийн систем/Electronic application/
notification system

www.emust.edu.mn
Олон янзын мэдээлэл технологийн
системүүд нь автоматжуулалтаар зураг
төсөл/үйлдвэрлэлийн дэмжих,
үйлдвэрлэлийн удирдлага болон
барааны хяналтыг оновчтой болгох
зэрэг зорилгоор инженерийн
салбаруудад ашиглагддаг.2-3-2 Инженерийн
систем/Engineering
system
42

www.emust.edu.mn
Инженерийн систем/Engineering system
43
1. CAD
“CAD” нь машин механизм,
барилга, электрон хэлхээ зэргийг
зурахад хэрэглэгддэг систем юм.
CAD нь зураг төслийг гурван
хэмжээсээр үзүүлэх болон
хялбархан засч янзлах
боломжийг олгодог.

www.emust.edu.mn
44
2. CAM “CAM” нь үйлдвэр болон станцын
үйлдвэрлэлийн шугамыг хянахад
хэрэглэгддэг систем юм. Түүнчлэн
CAD-г ч хэрэглэдэг CAM-г ч
хэрэглэдэг үйлдвэрлэлийн
системийг “CAD/CAM систем” гэж
нэрлэдэг. Ийм төрлийн систем нь
CAD-р хийсэн зургаа CAM руу
оруулж, дараагаар нь мэдээллийг
үйлдвэрлэлийг гардан явуулдаг
машинууд руу илгээдэг.

www.emust.edu.mn
45
3. FA (Factory Automation)
“FA” нь үйлдвэр болон станцын
үйлдвэрлэлийн шугамыг
автомажуулахад зориулсан систем
юм. Ийм төрлийн системийг
ашигласнаар зардлыг бууруулах
болон үйлдвэрийн бүрэн
автоматжилтанд хүрэх боломжтой.
FA нь дараах давуу талуудтай.

www.emust.edu.mn
46
4. CIM
“CIM” нь дараалласан
үйлдэрлэлийн үйл явцыг
цогцоор нь удирддаг систем
юм. CIM-ийг хэрэглэснээр
компьютер ашиглан
үйлдвэрлэлийн үйл явцаас
гарсан мэдээллийг удирдах ба тэр мэдээллийг Албан байгууллага даяар тарааж
өгснөөр үйлдвэрлэлийг оновчтой болгох төдийгүй хэлтэс хоорондын хамтын
ажиллагааг дэмжих боломжтой.ан мэдээллийг удирдах ба тэр мэдээллийг Албан
байгууллага даяар тарааж өгснөөр үйлдвэрлэлийг оновчтой болгох төдийгүй
хэлтэс хоорондын хамтын ажиллагааг дэмжих боломжтой.

www.emust.edu.mn
“EC (Electronic commerce – Цахим
арилжаа)” нь сүлжээг ашиглан
хийгддэг арилжааны үйл ажиллагааг
хэлдэг. Цахим арилжаа нь лангуу
болон борлуулалтын ажилтангийн
зардлыг хасч зөвхөн багахан
хэмжээний хөрөнгө оруулалтаар
бизнес эхлүүлэх боломжийг олгодог.
Тиймээс энэ интернэт ашигласан
бизнесүүдийн төлөөлөгч болж байна.
2-3-3 E-business
47

www.emust.edu.mn
E-business
48
Цахим арилжаа нь
“интернэтийг ашиглан
цахим хэлбэрээр
арилжааны гүйлгээ хийх
үзэгдэл” гэжээ. Ер нь
цахим арилжааг
“интернэтээр захиалгыг
хийх/хүлээн авах болон
төлбөр хийхэд зориулсан
бизнесийн систем” гэж
тайлбарлаж болно.

www.emust.edu.mn
E-business
49
Цахим арилжааг гүйлгээнийх нь харилцагчаар доорх байдлаар
хуваадаг.
BtoB (Бизнесээс бизнэст) Албан байгууллага хоорондын гүйлгээ. EDI болон CALS-г хамардаг.
BtoC (Бизнесээс хэрэглэгчдэд) Албан байгууллага болон хэрэглэгчдийн хоорондох гүйлгээ. Цахим зах
зээл (хийсвэр зах зээл) болон онлайн дэлгүүр (хийсвэр худалдааны төв)-г
хамардаг. Мөн интернэт зар сурталчилгаан, интернэт банк, интернэт
худалдаа(цахим хувьцааны худалдаа)-нд өргөн хэрэглэгддэг
BtoE (Бизнесээс ажилчдад) Албан байгууллага болон ажилчдын хоорондох мэдээллийн солилцоо.
Удирдлагын системийн цагийн хувиарлалт болон цахим зарлалын самбар
зарэг мэдээлэл харилцааны системүүд багтдаг.
CtoC (Хэрэглэгчээс хэрэглэгчдэд) Хувь хүмүүсийн хоорондын харилцаа. Цахим дуудлага худалдааг
хамардаг.
GtoC (Засгийн газраас
хэрэглэгчдэд)
Засгийн газар болон хувь хүмүүс хоорондын гүйлгээ. Төрийн албанд
гаргасан цахим өргөдөл/мэдэгдэл багтдаг.

www.emust.edu.mn
1. Цахим худалдаанд анхаарах зүйлс
50
Сүүлийн жилүүдэд хувь хүний амьдрал болоод Албан
байгууллагын бизнес дэх бүх ажил компьютержиж байна. Үүний
улмаас хэрэглэгчид хувийн мэдээллээ анхааралгүйгээс ил тод
болгохгүй байх болон Албан байгууллагауд өөрсдийн цуглуулсан
мэдээллээ аюулгүйгээр хадгалах үүднээс чанга харуул
хамгаалалтын хэмжүүрүүд шаардагддаг. Цахим арилжааг хийхдээ
дараах зүйлсийг анхаарах хэрэгтэй.

www.emust.edu.mn
51

www.emust.edu.mn
52

www.emust.edu.mn
Худалдан авагчдын анхаарах зүйлс
53
Аюулгүй байдлыг бодолцох
Чухал хувийн мэдээллийг санамсаргүйгээр алдахгүй байх
үүднээс цахим хуудасны найдвартай байдлыг шалгах. Мөн
шаардлагатайгаас илүү мэдээлэл өгөхгүй байх
Интернэт залиланг бодолцох
Мөнгөө шилжүүлсэний дараа бараа ирэхгүй байх зэрэг
хохиролоос зайлс хийхийн тулд худалдагч талын бизнесийн
гүйцэтгэл, түүх, холбогдох хяаг зэрэг мэдээллийг шалгах
Гүйлгээний аргыг бодолцох
Захиалга хийхээс өмнө тооцооны арга болон бүтээгдэхүүн
хүргэгдэх аргыг зэрэг гүйлгээ тооцооны аргыг шалгах

www.emust.edu.mn
Худалдагчийн анхаарах зүйлс
54
Аюулгүй байдлыг бодолцох
Цуглуулсан хувийн мэдээллийн аюулгүйгээр хадгалан гадагшаа
алдахгүй байх
Нэр хүндийг бодолцох
Бүтээгдэхүүнийг илгээхгүй байх, буруу хүргэлтийн хаяг, буруу
бүтээгдэхүүн илгээх зэрэг алдаа гаргахгүй үүднээс захиалга
хийсэн хүний мэдээллийн шалгах. Мөн амархан андуурагдаж
болзошгүй бараануудыг тодорхой зурагтай үзүүлэх болон
илгээхээс өмнө захиалсан хүнээс дахин лавлах.

www.emust.edu.mn
“Суулгагдсан систем” /embedded system/ нь
тодорхой функцийг хийхийн тулд
суулгагдсан компьютерийн систем юм.
“Суулгагдсан OS” нь санах ойн хэмжээнээс
хамгийн багыг, CPU, ROM-оос бүрдсэн
төхөөрөмжийг удирдахад хэрэглэгддэг.
Сүүлийн үед суулгагдсан системтэй
холбоотой зардал багасч байгаа учраас
суулгагдсан систем нь олон төрлийн “өргөн
хэрэглээний цахилгаан бараа” болон
“үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж”-ийг
удирдахад ашиглагдаж байна.
2-3-4 Өргөн
хэрэглээний цахилгаан
бараа ба үйлдвэрийн
тоног төхөөрөмж/
Consumer appliances
and
industrial devices
55

www.emust.edu.mn
Өргөн хэрэглээний цахилгаан бараа ба үйлдвэрийн тоног
төхөөрөмж /Consumer appliances and industrial devices
56
1. Өргөн хэрэглээний цахилгаан бараа
“Өргөн хэрэглээний цахилгаан бараа” нь будаан агшаагч,
угаалгын машин, агааржуулагч, гар утас, PDA зэрэг жирийн айлд
хэрэглэгддэг цахилгаан бараанууд юм. Сүүлийн жилүүдэд өргөн
хэрэглээний цахилгаан бараа нь
интернэтийн сүлжээнд нэвтрэх
боломжийг олгодог холбооны функцээр
тоноглогдсон “ухаалаг гэрийн
цахилгаан бараа” болтлоо хөгжсөн.

www.emust.edu.mn
Өргөн хэрэглээний цахилгаан бараа ба үйлдвэрийн тоног
төхөөрөмж /Consumer appliances and industrial devices
57
2. Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж/Industrial devices
“Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж” нь үйлдвэрийн зориулалттай
робот, үйлдэрийн төхөөрөмж, сигналууд, лифтүүд зэрэг
үйлдвэрийг амьдралд хэрэгжүүлэхэд ашиглагдсан төхөөрөмжүүд
юм. Ундаа болоод бусад барааг зардаг машин,
тоглоом болоод тооцооны үйлчилгээ үзүүлдэг
автомат үйлчилгээний машин, усан онгоц,
ачааны машин гэх мэтийн хүргэлтийг дэмждэг
автоматжсан агуулахууд ч бас үйлдвэрийн
тоног төхөөрөмжийн ангилалд багтдаг.

www.emust.edu.mn
Consumer appliances and industrial devices
58
2. Industrial devices

It101 lec15

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (15)

Similar to It101 lec15

Similar to It101 lec15 (20)

More from Ganbaatar ch

More from Ganbaatar ch (19)

It101 lec15