Presentatie van Serano Dehaene

1. Hoofdstuk 1
Fitness – FA – Fitheid -
Gezondheid
Vaklector Dehaene S.

2. Doelstellingen
 De student(e) kan schriftelijk toelichten wat fysieke
activiteit, fitheid en gezondheid zijn en dit illustreren met
voorbeelden.
 De studente(e) kan de verschillende componenten van
fitheid herkennen, onderscheiden en toelichten aan de
hand van voorbeelden.
 De student(e) kan schriftelijk toelichten hoe fysieke
activiteit, fitheid en gezondheid elkaar wederzijds
beïnvloeden aan de hand van voorbeelden.
 De student(e) kan schriftelijk toelichten waarom de
mens doorheen de evolutie meer en meer sedentair
wordt.

3.  De student(e) kan maatschappelijke
gezondheidsproblemen met bijhorende risicofactoren,
oorzaken en gevolgen schriftelijk omschrijven en
toelichten.
 De student(e) kan schriftelijk verklaren hoe fysieke
activiteit een positieve invloed heeft op mortaliteit en
maatschappelijke gezondheidsproblemen.
 De student(e) kan aan de hand van verschillende
methoden een indicatie geven van wanneer iemand
overgewicht of obesitas heeft.
 De student(e) kan schriftelijk toelichten hoe fysiek
actief we moeten zijn om gezondheidsvoordelen te
ervaren.

4. Overzicht
1. Begrippenverheldering
2. Relatie FA-Fitheid-Gezondheid
3. Hoe FA moeten we zijn?

5. 1. Begrippenverheldering
1. Wat is fitness?
2. Wat is fysieke fitheid?
3. Wat is fysieke activiteit?
4. Wat is gezondheid?

6. 1.1. Wat is fitness?
 Veel ruimer dan krachttraining
 Ruimer dan sportspecifiek trainen
 Fitness = alle vormen van
lichaamsbeweging
Definitie fitness:

7. 1.2. Wat is fysieke fitheid? (1)
= het vermogen om een optimale
levenskwaliteit te bereiken
 Levenskwaliteit is een zeer ruim begrip en kan
bepaald worden aan de hand van
gezondheidstoestand.
(Dood – Ziekte – Verhoogde risico’s zonder ziekte –
geen risico’s – positieve gezondheidstoestand)
(Fitness continuum Howley E.T., 1986)

8. Wat fysieke fitheid? (2)
 Morfologische component
 Musculaire component
 Motorische component
 Cardiorespiratorische component
 Metabolische component

9. Fysieke fitheid meten?
• Niet één specifieke test die alle componenten
meet
• BMI wordt vaak gebruikt maar niet altijd
juist
Gewicht (kg) / lengte (m)2
• Eurofittest
• Welke tests in de fitness?
Specifieke tests naar beginsituatie

10. 1.3. Wat is fysieke activiteit?
FA:
◦ Dagdagelijkse activiteiten
 De fiets nemen ipv met de auto, de trap nemen ipv de lift
 Boodschappen doen
 Stofzuigen
 Beroepsgebonden taken: vb laden en lossen van
magazijnier, voorbeeld havenarbeider
◦ Vrijetijdsgebonden activiteiten
 Wandelen, lopen, fietsen, squash
 Fitness
 In clubverband of recreatief

11. 1.4. Wat is gezondheid?

12. 2. Relatie FA-fitheid-
gezondheid
1. Model van Bouchard en Shephard
2. Hedendaagse levensstijl
3. Inactiviteit en mortaliteit
4. Inactiviteit en
gezondheidsproblemen

13. 2.1. Model van Bouchard en
Shephard

14. 2.2. Hedendaagse levensstijl
Verklaring?

15. Probleem doorheen de
evolutie
Fysiek actieve primaten
“Jagen om te overleven”
Hedendaags sedentarisme!

17. Aantal voorbeelden
 Evolutie van transport
◦ auto, bussen, treinen, metro, … vervangen “te
voet” en “met de fiets”
◦ mensen verplaatsen zich steeds verder voor bvb
werk

18.  Evolutie van de jobs/werk
◦ minder en minder handarbeid
 uitvinding elektronica en machines
◦ meer bureaujobs en zittend werk
◦ communicatie veel meer over mail, telefoon,
…
◦ huishoudtaken

21.  Evolutie vrijetijdsbesteding
◦ Meer tv kijken, computer, videospelletjes, …
◦ Minder kinderen die buiten spelen
 ook minder mogelijkheden toe (toename
bebouwing/verkeer)

22.  Evolutie consumptiegebruik

23.  Doorheen de evolutie ongezonder gaan eten
 Meer mogelijkheden tot ongezonde voeding
◦ Fast-food ketens
◦ Deliverymogelijkheden
◦ …
 Kant en klare maaltijden

24. Welke impact heeft een
sedentaire (= inactieve) levensstijl op
onze gezondheid?

25. 2.3. Inactiviteit en mortaliteit
 omgekeerd verband tussen graad van FA en
het relatief risico om te sterven
 duidelijke verschillen in sterftecijfers tussen
fysiek actieve en niet-fysiek actieve groepen
 mensen die FA zijn hebben een lager RR om
vroegtijdig te sterven
 niet fysiek actieve mensen hebben een
verhoogd RR op vervroeg overlijden!

26. Pfaffenbarger et al.,
1998

28. 2.4. Inactiviteit en
gezondheidsproblemen
Sedentaire levensstijl!
Verhoogd risico op gezondheidsproblemen
en bijgevolg vervroegd overlijden

29. Gezondheidsproblemen
A. overgewicht en obesitas
B. diabetes type II
C. hart- en vaataandoeningen
D. osteoporose
E. kanker
F. psychosociale problemen

30. A. overgewicht en obesitas
B. diabetes type II
C. hart- en vaataandoeningen
D. osteoporose
E. kanker
F. psychosociale problemen

31. A. Overgewicht - obesitas
Wanneer spreekt men van overgewicht en
obesitas?
1. Te hoge BMI waarde
Ondergewicht < 18,5 kg/m2
Normaal gewicht 18,5 – 24,9 kg/m2
Overgewicht 25 – 29,9 kg/m2
Obesitas >30 kg/m2
Morbiede obesitas >40 kg/m2

33. 2. Te hoog % lichaamsvet
◦ Obesitas: M > 25%, V >33%
◦ wordt gemeten via:
 Dexa – scanner
 Tanner weegschalen => fitness context
 Huidplooimetingen (som van 4 metingen)
Optimale vetpercentages (uit ACSM)
Leeftijd Mannen % vet Vrouwen % vet
10 - 17 8 - 15 17 - 32
18 - 40 8 -19 21 - 32
40 - 60 11 - 21 23 - 33
60+ 13 - 24 24 - 35

35. Wielrenners in de Tour?

36. Stelling: Waar of niet?
“Vet op de kont en heupen is gezond!”
Abdominaal/visceraal vet
vs
subcutaan/gluteaal vet

37. 3. Buikomtrek
Buikomtrek (cm)
Mannen Vrouwen
Verhoogde gezondheidsrisico’s > 94cm >80cm
Sterk verhoogde
gezondheidsrisico’s
>102cm >88cm

38. Prevalentie: hoe vaak komt het voor?
 België:
◦ 45 % overgewicht, 13 % obesitas
 Verenigde Staten
◦ 6 op de 10 Amerikanen overgewicht of obesitas
 Wereldwijd epidemie (2005): 400 miljoen
volwassenen obesitas (10%)
 Steeds meer en meer bij jongeren en kinderen!

39. Waarom is het gevaarlijk?
 gaat gepaard met sterk verhoogd risico op heel
veel andere aandoeningen
◦ suikerziekte (diabetes type II)
◦ cardiovasculaire aandoeningen (infarct)
◦ te hoog cholesterolgehalte
◦ te hoge bloeddruk
◦ gewrichtsproblemen (artritis, LRP, …)
◦ sociale en psychologische problemen
(depressie)
◦ kankers
◦ …

40.  daling van de levenskwaliteit en levensduur
 BMI > 30: -5 tot 7 jaar
 BMI > 40: -20 jaar voor M, -5 tot 7jaar voor
vrouwen

41. Oorzaken van overgewicht en obesitas?

42. i. Te hoge calorie inname
 Vrouw: gemiddeld 2200 kcal/dag
 Man: gemiddeld 2950 kcal/dag
ii. Sedentaire levensstijl
iii. Erfelijkheid – Genen
 “aanleg tot overgewicht”
Beïnvloedbaar

43. A. overgewicht en obesitas
B. diabetes type II
C. hart- en vaataandoeningen
D. osteoporose
E. kanker
F. psychosociale problemen

44. B. Diabetes type II
 Wat is diabetes?
= “suikerziekte”
= stofwisselingsziekte van de bloedsuiker
=> Regulering van bloedsuiker (glucose) gebeurt
door insuline en glucagon
◦ Bloedsuikerspiegel te hoog => insuline vrij => glucose
van bloedbaan naar spier/lever => bloedsuikerspiegel
terug normaal
◦ Bloedsuikerspiegel te laag => glucagon vrij =>
glucose van spier/lever naar de bloedbaan

45. Videofragment: werking
bloedsuikerspiegel
https://www.youtube.com/watch?v=ae_jC4FDOUc
https://www.youtube.com/watch?v=Pts8rkkJqZE

46. ◦ Type I:
Eilandjes van Langerhaus beschadigd of kapot
geen insulineaanmaak in pancreas
glucosegehalte stijgt
◦ Type II: insulineresistentie van de cellen
 geen insuline opname in spieren
 ontwikkelt zich met de jaren
(ouderdomsdiabetes)
 abdominaal vet: belangrijke RF

47. Wat zijn gevolgen?
 Op lange termijn een verhoogd risico op
◦ hart- en vaataandoeningen (aderverkalking)
◦ oogproblemen (slechter zien)
◦ nierproblemen (galstenen)
◦ voetproblemen
◦ osteoporose
◦ ziekte van Alzheimer
◦ soorten kanker
◦ …

48.  Risicofactoren voor type II?
◦ Erfelijkheid
◦ Te weinig lichaamsbeweging
◦ Overgewicht
◦ Abdominaal vet! => insulineresistentie
◦ Verstoorde hormonale balans
◦ …

49.  Voorspellende feiten: diabetici
◦ Verenigde Staten:
 2010 : 23,7 miljoen
 2034 : 44,1 miljoen (1/4de van de Amerikanen)
◦ Wereldwijd
 1997: 143 miljoen
 2025: 300 miljoen
◦ Type II (ouderdomsdiabetes) steeds meer bij
jongeren!

50. Preventieve rol van FA?
i. verhoogt de insulinegevoeligheid in de
cellen
ii. vermijden van overgewicht en abdominaal
vet!
In combinatie met gezonde voeding

51. A. overgewicht en obesitas
B. diabetes type II
C. hart- en vaataandoeningen
D. osteoporose
E. kanker
F. psychosociale problemen

52. C. Hart- en
vaataandoeningen
i. Hypertensie
= een te hoge bloeddruk (>140 mm Hg/
>90mmHg)
Bloeddruk:
◦ Systolische bovendruk
◦ Diastolische onderdruk
◦ Optimale waarde : 120 mmHg/ 80mmHg

53. ◦ komt meer voor bij oudere mensen
◦ hogere belasting van het hart
◦ hypertensie = een RF voor een hartinfarct
◦ “stille doder”
=> FA positief effect op de bloeddruk
=> In sommige fitnesscentra al gemeten

54. ii. Cholesterol
= vetten die in de bloedbaan rondzweven en
worden afgezet aan de vaatwand.
Cholesterolverhouding
◦ Balans tussen Low density lipoprotëinen en High
density lipoproteïnen.
◦ HDL vervoeren de cholesterol van bloedbaan =>
lever (goede cholesterol)
◦ LDL vervoeren de cholesterol van lever =>
bloedbaan (slechte cholesterol)

55. Effect van bewegen en fysieke activiteit:
FA doet HDL
FA doet LDL

56.  Optimale cholesterolgehaltes
◦ HDL : 40 – 60 mg/dl
◦ LDL : lager dan 100 mg/dl
◦ Totale cholesterol: lager dan 190 mg/dl
 Gevaarlijke cholesterolgehaltes
◦ HDL: lager dan 40 mg/dl
◦ LDL: hoger dan 190 mg/dl
◦ Totale cholesterol: hoger dan 240 mg/dl
=> Risico op atherosclerose!

57. iii. Atherosclerose
http://www.youtube.com/watch?v=FrA6BdlG
-r0

58.  Aderverkalking (= dichtslibben van de
slagaders) ten gevolge van vetafzetting
(cholesterol) tegen de binnenzijde van de
vaatwand.
 progressief proces (neemt toe met de
leeftijd)
 2 mogelijke manieren
◦ Dichtslibben
◦ Plaques die losscheuren en verder een trombus
vormen

59.  Gevolg (in coronaire
arterie):
◦ Toevoer bloed naar het hart
gedeeltelijk of volledig
afgesneden (= ischemie)
◦ Weefselhypoxie ter hoogte
van het hart
◦ Gedeeltelijk => angina
pectoris
◦ Volledige afsluiting =>
hartinfarct

60. iv. RF hart- en vaataandoeningen
 Primaire RF
• Erfelijkheid
• Leeftijd
• Roken
• Vetrijk dieet en hoog cholesterol gehalte
• Verzadigde vetzuren (vooral dierlijke vetten)
• Bvb: boter, saus, vlees, …
• Rijk aan LDL
• Hypertensie
• Diabetes type II

61.  Secundaire RF
• Psychische spanning (stress, angst, …)
• Overgewicht en obesitas
• Gebrek aan lichaamsbeweging
• …

62. A. overgewicht en obesitas
B. diabetes type II
C. hart- en vaatziektes
D. osteoporose
E. kanker
F. psychosociale problemen

63. D. Osteoporose
 Wat?
◦ ≈ botontkalking
◦ = het dalen van de botdensiteit/dichtheid
◦ door een onevenwicht in de botaanmaak en
botafbraak wordt het bot poreuzer
◦ verouderingsproces (op latere leeftijd)
◦ komt meer voor bij vrouwen
◦ gevolg: verhoogd risico op fracturen
◦ wordt gemeten met botdensitometrie (scanner)

65. Dexa-scanner

67.  de “piekbotmassa”
= maximale botmassa/botdensiteit die je behaalt in
je leven
op dat punt is je bot het sterkst
◦ de botdensiteit en -sterkte stijgen tot je 20-30ste
◦ daarna stagneert dit
◦ vanaf 30-40ste daalt de botdensiteit met de
leeftijd

69.  wat beïnvloedt die piek botmassa?

70.  “Mechanostat theorie”
◦ bot heeft nood aan mechanische belasting!
◦ mechanische belasting veroorzaakt “strain”
of “vervorming”
◦ mechanische belasting door spierkracht,
zwaartekracht, …
◦ bot adapteert zich aan de hoeveelheid
belasting
◦ belasting onder het initieel niveau =
botverlies
◦ belasting boven het initieel niveau =
botaanmaak
◦ te hoge belasting = botfractuur

72. Voorbeeld te weinig belasting

73.  Invloed van beweging?
Activiteiten die gepaard gaan met mechanische
belasting vergroten de botdensiteit!
◦ FA levensstijl tijdens jeugd/adolescentie => hogere
piekbotmassa bereiken
◦ FA levensstijl in volwassenheid => achteruitgang
vertragen
FA levensstijl => verlaagt risico op osteoporose op
latere leeftijd

74. A. overgewicht en obesitas
B. diabetes type II
C. hart- en vaataandoeningen
D. osteoporose
E. kanker
F. psychosociale problemen

75. F. Kanker
Stellingen
◦ Mannen krijgen vaker kanker dan vrouwen
◦ Eén op de 3 mannen en één op de 4 vrouwen
lopen het risico kanker te krijgen voor hun 75ste.
◦ In Belgie worden gemiddeld meer dan 150
diagnoses van kanker per dag vastgesteld
◦ België 2008: bijna 60 000 mensen de diagnose
kanker
◦ Meest voorkomende kanker bij vrouwen: borst,
colon en longkanker
◦ Meest voorkomende kanker bij mannen:
prostaat, long en colon

76. Vlaamse Liga tegen Kanker
http://www.tegenkanker.be/cijfers_0

77. Risicofactoren?
◦ Erfelijkheid
◦ Verzwakt immuunsysteem
◦ Roken
◦ Overmatig alcoholgebruik (=> lever)
◦ Obesitas en ongezonde voeding
◦ Blootstelling aan chemische stoffen
◦ Radioactieve straling
◦ …
◦ Sedentaire levensstijl/onvoldoende FA

78. Rol van FA/beweging?
a. Preventief
b. Na kankerherstel

79. a. Preventieve rol van FA
Regelmatig bewegen/FA
Daling risico op het krijgen
van
-colonkanker
-prostaatkanker
-en borstkanker
+ gezonde
levensstijl

80. b. De rol van FA/beweging na kankerherstel
“70% van de mensen die kankerbehandeling
kregen,
vertonen na kankerherstel
langdurige vermoeidheid”
“bij 30% is dit zelfs chronisch”
Verklaring??

81. “Vicieuze cirkel”

82.  Ziekte en therapie verzwakken je => veel rusten
 Door ziekte en therapie wordt de fitheid aangetast
◦ Morfologisch: afvallen, haarverlies, botdensiteit,
spieratrofie …
◦ Cardiorespiratorisch: hartfunctie, longfunctie
◦ Metabool: aantal witte bloedcellen,
imuunsysteem, …
◦ Musculair: verminderde kracht, …
 Na herstel (pas na 5 jaar volledig hersteld
verklaard) met een verlaagde fitheid terug in het
dagelijks leven
 Gevaar: van vicieuze cirkel
 Oplossing: begeleiding om stelselmatig fitheid
terug op te bouwen!

83. F. Psychosociale problemen
Fysieke activiteit
positief effect op de zelfwaardering
5 verklaringsmechanismen:
1. toename in perceptie van competentie
2. bereiken van doelen
3. lichamelijk goed gevoel
4. sociale contacten
5. bekrachtiging door anderen =>
fitnessbegeleider!

84. 3. Hoe FA moeten we zijn?
 Hoelang?
Aanbevolen norm (volwassenen):
30 min FA/ dag heeft positief effect!
Aanbevolen norm (kinderen jonger dan 18)
60 min FA/dag
=> Kan in kortere stukken

85. Dosis – effect relatie

86. Conclusies
Fitness = veel meer dan “trainen” in een
fitnesscentra/gym/sportclub
…
fitness = alle vormen van beweging met
als doel het nastreven van een goede
gezondheid
Belangrijke rol van
leerkracht LO/ fitnessbegeleiders

87. Afsluiter
Videofragment: “What if?”
http://www.youtube.com/watch?v=BFfd_
oNVTcw
Videofragment: FA en kinderen in Canada
http://www.youtube.com/watch?v=keTOeKm
NsDs

88. Bronnenlijst
 Samenleving & sport. Fysieke activiteit en
gezondheid. Prof. Dr. De Bourdeauduij en prof. Dr.
Bouckaert. (2000)
 Fysieke activiteit, fitheid en gezondheid. Beunen
G., De Bourdeaudhuij I., Vanden Auweele Y.,
Borms J. (2001)
 Fitness als medicijn. Devos Yves (2010)
 Cursus gezondheid– en fitheidaspecten. Master
lichamelijke opvoeding: academiejaar 2009 – 2010.
Prof. Dr. Derave Wim.