1. Ikastetxea:
CORAZONISTAS
Gela: DBH 1. B
Patata soro batean, patata guztiak ez dira
berdinak. Tamaina eta itxura ezberdinekoak daude.
Handiak, erdi parekoak eta txikiak. Gogorragoak
eta bigun-bigunak; sano-sanoak eta harrak
jotakoak. Begiratu zein desberdinak diren:
Mundu guztian 1.300 patata mota inguru dago
erregistratuta! Patata mota ospetsuak dira: Bintje,
Monalisa, Desiree, Jaerla, Kennebec… Zeintzuk
dira onenak? Nahiz eta Kanarietan eta Galizian
patata zaporetsuak dauden, guretzat, hemengo soro
PATATA GOZOAK! oparoetan bertan lantzen dituztenak dira onenak,
hau da Arabako patatak! Bereziki frijituak asko
Ondo dakigu patata (Solanum gustatzen zaizkigu!
tuberosun) Peruko goi-lautadetako landarea dela
eta patata landarea Amerikatik heldu zela. Bai, Zeintzuk dira saltzen diren patata
konkistatzaileak eta haien ondorengoak frijiturik politenak? Zalantzarik gabe “Pringle”
Ameriketatik itzuli zirenean, patata eta beste markaren patatak. Ez da haren kutxa
produktu batzuk ekarri zituzten (Besteak beste, bereziagatik (zilindro-itxurakoa), ezta zapore edo
tomatea, artoa, piperra eta tabakoa). Baina, ezetz usainagatik ere. Politenak dira haren formagatik:
imajinatu patata zakuak garraiatzen dituen izen zintifikoa (Matematikan) paraboloide
piratarik! Bada, antza denez, Drake pirata hiperbolikoa da. Paraboloide hiperboliko itxura
ingelesak ekarri zituen 1530ean Txiletik Europara. “Pringle” patatetan ez da bakarrik agertzen, beste
lekutan aurkitzen dugu:
Hemen ez zegoen ezagutzen patatarik. -Forma hau zaltokietan erabiltzen da.
Hasiera batean, lurpean landatzen zirenez, -Arkitekto Gaudí-ren egituretan sarri agertzen da
superstizio ugari zegoen haien inguruan eta efektu estetiko berezia sortuz.
gaixotasun larriak sor zitzaketela uste zen. -Unibertsoaren eredu zientifiko batean
Horregatik, landare apaingarriak bezala edo (Robertson-Walkerrena) ateratzen da haren
txerrientzat jan gisa baino ez ziren erabiltzen. kurbadura negatiboa azaltzeko.
Denbora luzea pasatu zen guk jaten hasi arte.
Baina, XVIII. mendean, erabateko iraultza ekarri Zoritxarrez, haur eta nerabe askoren
zuten eta, gaur egun, patata elikagai oinarrizkoa da odoleko kolesterol-maila oso altua da. Izan ere,
sukalde guztietan. Adibidez, Espainiar estatuan, litxarkeria ugari jaten ditugu: gusanitoak,
urtero 2.000 milioi kilotik gora kontsumitzen da. krispetak,… eta patata frijituak. Horiek ”trans”
motako koipeak dituzte, barazki-jatorriko koipeak
Ezetz jakin zergatik joan ziren hainbeste hidrogenatu ondoren sortzen direnak, eta,
dirudienez, nahiz eta janari horiek berez
irlandar Estatu Batuetara XIX. mendearen
– kolesterolik ez duten, nabarmen igotzen dute
bukaeran? Patata da erruduna, hobeto esanda odoleko kolesterol-maila. Beraz, haurtzarotik
patataren gaixotasun bat, mildiu izenekoa. saiatu behar dugu bihotza eta odol-zirkulazioa
Irlandan patataren laborantza asko hedatu zen zaintzen, gure elikatzeko ohiturak aldatuz.
Goazen, neska-mutilok, hemendik aurrera patata
XVIII. mendean. Geroago Irlandako elikadura frijitu eta antzekoak gutxiago jan!
patatan zegoen oinarrituta. Horrek ezusteko handi Ez “pringleatu”, mesedez!
bat ekarri zien irlandarrei: mildiu-izurria, patataren
gaixotasun bat. Phytophthora infestans onddoaren
eraginez patata-landareak herdoildu eta ilartu
egiten ziren. Irlandan goseterik handiena gertatu
zen gaixotasun haren ondorioz, patatarekiko
mendekotasuna hain zen handia. 1846tik 1850era
milioi bat lagun hil ziren, eta gizarteak sekulako
astindua jaso zuen. Besteak beste, patata diru
moduan erabiltzen zutenez, pobrezia ere zabaldu
zen, eta irlandar askok ihes egin behar izan zuten
Estatu Batuetara.
Paraboloide hiperbolikoa: “Pringle” patataen forma da. Zaltokietan ere agertzen da.