1. “2008, Nazioarteko patataren urtea,
merezimendu osoz”
Nafar Pirioetako herri askok patatari esker aurrera egin zuten. Haientzat XX. mendeko
iraultza “Patakaren iraultza” izan zen.
Patataren historia aztertuta, jatorria Amerikako Andeetan duela ikusten da, han asko lantzen
den “papa” izeneko tuberkuluan. Nahiz eta Pizarrok 1534. urtean Iberiar Penitsulara ekarri zuen,
XVIII. mendera arte ez zen gizakien elikagai bilakatu, hasiera batean patatak gaitzak sortzen
zituela uste zelako. Baina mende horretan beste elikagaien eskasiaren eraginez, tuberkulu hau landu
eta jaten hasi ziren eta mendearen bigarren erdialdera Euskal Herrira iritsi zen.
Patata, gehienez berrehun urte dira Euskal Herrian lantzen hasi zirela. Bitxia bada ere, ez zuten
Gaztelatik ekarri, Irlandatik baizik, han oso zabaldua baitzegoen. Arabako lautada oso egokia zen
patata egiteko, eta, horregatik, apustu handia egin zuten tuberkuluaren alde. Araban eta Galizian,
gobernuak behartu egin zituen nekazariak patata landatzera, eta sekulako arrakasta izan zuten.
Zorionez, lur haietako elikadura ez zen patatan bakarrik oinarritu.
Patata lantzea: lan erraza
Udaberrian lurra lantzen da eta ongarria botatzen zaio. Patata landatu eta handik egun gutxitara
ateratzen dute zurtoina. Bere sustraiak lurpean botatzen ditu, handik bere elikagaiak hartzeko.
Gero kalera ateratzen da eguzkia hartzeko. Hamabost egunetan patata haziko da. Gero lurretik
hartzen dituen nutrienteekin eta eguzkiarekin garatzen da. Hilabete eta erdiko landareari hostoak
horituko zaizkio, erori eta usteldu egingo dira. Patata bakoitzetik 1-10 patata, ateratzen dira
normalean. Aurretik egindako lanak zerikusi handia izan go du gerora jasoko dugun uztan. Izan ere,
birusak ere izan ditzakete, adibidez.
Labezomorroek hostoak jaten dituzte eta landarea zoltzea eragingo dute; hala, ez dira behar
beste hasiko eta uzta ez da hain oparoa izango.
Osasunerako oso garrantzitsuak dira
Patataren izen zientifikoa Solanum Tuberosum L deitzen da.
Bere konposaketan, % 65-78 ur-kopurua da eta zati lehorraren gehiengoa gluzido edo
karbohidratoek osatzen dute (% 20). Duen gatz mineral nagusia Potasioa da. Bitaminei dagozkionez,
B taldekoak eta C bitamina ditu batik bat. Azkenik, bere osagaietan Amilasa eta Amilopektina
dituelako, patataren dijestioa ez da oso zaila. Patata gure eguneroko otorduetan sartzea
nahitaezinezkoa dela esaten dute zientifikoek.
Ura % 75
Almidon % 20
Proteinak % 2
Gantz-azidoak % 0,15
Fibra % 2
Patataren osagaiak
Esan bezala, azido urikoa da protagonista nagusia. Azido urikoa purina izenez ezagutzen diren
substantzien oxidazioaren fruitua da. Eta purina horiek ez datoz janarietatik (kanpo-ekarpenetik)
bakarrik. Hauek, geure zeluletako azido nukleikoen metabolismoen ondorio ere (barne-ekarpena)
badira. Baldintza normaletan azido urikoaren kontzentrazioa 3-7 mg/dl-koa da, odolean. Eta azido

2. urikoaren maila igo erazten duten arrazoi guztiak sortuko dute, beraz, hezueria.
Gaixotasunaren epidemiologia
Frekuentzia: 3-5 kasu, 1.000 biztanleko.
Sexua: Gizonezkoak, ia beti (% 95 inguru). Emakumezkoak, menopausia ostean.
Herentzia: Senideei erasaten die % 25 kasutan.
Adina: 16 urtetik 70 urte pasa arte, ikusi izan da (30-60 urterekin
gehienetan).
Gorpuzkera: Denetan da posible, baina obesoetan bereziki (% 67).
Arraza: Guztietan ikusi izan da, baina arabiarrengan gutxiago (alkohol-
abstinentzia dela eta?).
Maila soziala: Betidanik gizarte-maila altuekin, eta aberatsekin lotu izan da,
baina gaur egun klase sozial guztiak harrapatuz doala ikus daiteke.
Baina azido urikoaren kontzentrazioa maila horretatik gora duen pertsona oro ez dago hezueriak
jota; seitik bat bakarrik baizik. Beraz, ez da beharrezkoa tratamendua jartzea. Noiz gomendatuko
da tratamendua egitea? Hezueriaren sintomak agertzen direnean bakarrik edota kontzentrazioa
9-10 mg/dl-tik gora dagoenean.
Patata zenbat jaten da munduan?
Patata oso garrantzitsua da eta jende txiro askorendako elikagaia, ia leku askotan ateratzen da.
Patataren 85% jaten da eta ez beste gauza batzuk bezala Adb: zerealaren 50% jaten da. Patata
Andeetan kontsumitzen hasi zen duela 8000 urte, Europara eraman zen eta mundu osotik zabaldu
zen. 2006. urtean 315 tona landu ziren eta horren erdiaren baino gehiago errialde ez- garatuetan
landu zen. Txina da patata gehien lantzen duena. Europako edozein herrialdetan pertsona bakoitza
93 kg kontsumitzen duurtero eta beste herrialdeetan 21 kg soilik.
Irlandak garai batetan ere patataz elikatzen zen soilik: Irlandako gosetea
Irlandan patateren erruz gosetehandi bat egon zen eta horrek ezusteko handi bat ekarri zien
irlandarrei. Mildiu-izurria patataren gaixotasun bat phyto phora infestans onddoaren eraginex
patata-landareak erdoildu eta hil egiten ziren. Patatarekiko mendetasuna hain zen handia, ezen
irlandako historian izan den gosete ospetsuena gertatu zen gaixotasun horren ondoriz. 1846-
tik1850-ra milioi bat lagun hil egin ziren, eta gizarteak sekulako astindua jaso zuen. Besteak-
beste, patata diru moduan erabiltzen zutenez probezia ere zabaldu zen, eta irlandar asko ihes
egin izan zuten estatu batuetara. Emigrazio hori baino lehen irlandan 8 milioi eta erdi biztanle
inguru zeuden. Orain 4 milioi biztanle inguru daude.
“Patakaren iraultza” Nafarroako Pirinioetan
Nafarroako Pirioetan “patakaren iraultza” heldu zenean, jendeak ez zuen dirurik, gauza guztiak
trukean izaten ziren bereziki beraiek ekoizten zuten produktuekin (behiak, ardiak, baratzeko
produktuak, garia...). “Patakaren iraultza” honekin, dirua eskuetan izaten hasi ziren. Hori, teknologia
berria ekarri zuen etxeetara. Ordurarte dena mandoekin edo oinez egiten zuten, baina ordutik
aurrera, tresneria erosten hasi ziren: traktoreak, kotxeak, patatak ereiteko eta bereizteko makinak
etab. Hau da, ordurarte eskuz egin behar zen guztia makinek egiten hasi ziren. Baina guzti honez
gain, etxeetan ere aldaketak egiten hasi ziren: komunak etxeetan, teilatuak aldatu eta herri askotan
etxe guztia berreraiki ere. Etxe berri hauetan beheko solairua izugarri altua egin zen, bost
metrotakoa edo gehiago, bertan traktoreak eta beste tresna guztiak sartzeko. Guzti hau
finantziatzeko Nafarroako Aurrezki Kutxaren bulego bat ireki zen Aribeko herrian. Hau da,

3. bankuetxeak bertan agertu ziren patatak diru nahiko eta negozioa ekarri zuelako Pirinioetako txoko
honetara.
Diruak ere beste aukera bat eman zien: Pirinioetako gazteak ikasketak egiteko aulkera izan
zuten. Ordurarte Pirinioetako herrietan Iruñara ikastera edo herriko eskolatik atera eta ikasten
jarraitzeko aukera ia inork ez zuen. Gehienak etxeeko lanetan jarraitzen zuten eskola bukatzean
edo eskolara ez ziren joaten etxean lagundu behar zutelako. Baina patakaren iraultza honek jende
asko bidali zuen Iruñara ikastera. Gero haietako askok Iruñeako industriaguneetan lanean gelditu
ziren eta beste batzuk jarraitu zieten. Hor bukatu zen “patakaren iraultza”, jende guztia Iruñeara
joaten hasi zenean, patataren nekazaritza jende gabe gelditu zen eta gelditu zirenak ez ziren nahiko
patataren produkzioa jarraitzeko. Etorkizuna ekarri zuenak, etorkizunak mugatu zuen.
Historia nola izan zen?
Patata 1949-1950. urteetan hasi zen asko ereiten. Lehenengo herriak Abaurregaina eta Eurta
izan ziren, garai hartan patata kiloa hiru pezetan saltzen zen. Berehala Nafarroako Gobernuak
Pirioak patata ereiteko leku aproposa zela konturatu zen. Horrela Oposa elkartea sortu zuten.
Bertan, Nafarroako Gobernuak, Nafarroako Aurrezki Kutxak eta zonaldeko herritarrak (sozio egin
zirenak) elkartu ziren. Elkarte honetan bakoitzaren partaidetza berdina zen, guztiak %33a zuten.
Oposak “ereiteko patata” produzitzeko sortu zen. Hasiera batetan Nafarroako Gobernuak eta
Nafarroako Aurrezki Kutxak jarri zuten dirua. Hasieran biltegi handi bat erabiltzen hasi ziren
Iruñeako Errotxapea auzoan, baina berehala propioa eraiki zuten Noain herrian. Zonaldean, beste
patata biltegi batzuk eraiki zituzten, hasieran Eurtan eta Abaurregainan eta ondoren Aribeko
herrian.
Hasierako patatak Araba eta Holandatik ekartzen hasi ziren baina gero Noainen barietate
berriak produzitzen hasi ziren. Ondoren produkzioa herritarren artean banatzeko Erremendian
(Zaraitzuko Ibarrean) ereiten hasi ziren. Sozioak ereiteko patata Oposatik hartzen zuten, hala
nola abonoak ere. Ez zuten hasiera honetan sosik ordaindu behar. Geroago produkzio guztia
ekartzen zutenean, ematen zitzaien dirutik kentzen zieten.
Patata guztiak ez zuten balio, tamaina batetakoak bakarrik, “ereiteko patata” zelako. Tamaina
30mmm-65mm tatekoak behar ziren izan. Ordaiketak hiru alditan egiten ziren: bat otsailan, bat
apirilan eta azkeneako uztailan. Bankurik ez zegoenez, herrietako tabernan biltzen ziren
ordainketak egiteko. Patata Espainia guztiak saltzen zituzten. Murtzia, Galizia, Alikante,Almeria...
Trenez eramaten zituzten patatak, Noaineko almazenetik pasatzen bait zen trenbidea.