1. Лекцийн товч агуулга №10
Ногоон шилмүүсэн тэжээл үйлдвэрлэх
технологи
Аминдэмтэй нунтаг тэжээл үйдвэрлэх
технологи

2. Чийг бам өвчнийг анагаах эмийн амьд
уурхай бол мөнх ногоон шилмүүс болохыг
XYI зуунаас мэддэг болжээ. Чийг бам
далайчдын амь насанд хамгийн аюултай
өвчинд тооцогдож байв. Португалийн
алдарт далайчин Васко-Да-Гам (1469-1524)
алт, сувд, амттан, хоргой торгоны орон
Энэтхэг орныг усан замаар зорчих гэсэн
Европуудын
мөрөөдлийг
биелүүлж
тойрон аялахдаа энэ өвчнөөр 100
далайчнаа алдсан эмгэнэлт түүх байдаг.

3. Тэрчлэн хойт мөсөн далайн замыг нээх гэж
олон далайчин энэ өвчнөөр амь эрсэджээ.
Чийг бам өвчнөөс сэргийлэхийн тулд тулд
Английн усан цэрэг бүхэн өдөрт 30 г
нимбэгний шүүс уух хуультай байв. Гэтэл
нимбэг тариалж ашигладаггүй Хойт мөсөн
туйлынхныг энэ аюулт өвчнөөс юу
хамгаалдаг байсан вэ? Энэ нууц шинжлэх
ухаанд
хожуу
тайлагдсан
боловч
Эскимос, Ненец гэх мэт туйлын уугуул
хүмүүс хушны ногоон шилмүүс хэрэглэн
ирсэн өв уламжлаараа энэ аюулт өвчнөөс
аврагддаг байжээ.

4. Хойт канадын эрэг орчмын усан замыг
нээж, гурвантаа аялсан Франц далайчин Жака
Картье (1535-1539) нарс, хушны шилмүүсэн
ундаа хэрэглэж байв. Өвөл ялангуяа хавар
мах, ногооны чанар буурсан үед чийг бам
өвчин туссан хүмүүсийн бие суларч, тамир
тэнхээ алдрах, толгой өвдөж, шүд буйл
хөөх, үе мөч хавдаж, мэдрэлийн эмгэг илүүтэй
тусах, тэрчлэн судасны хана сиймийх хялгасан
судас хагарсанаас хөх толбо үүсэх шинж
илэрдэг. Унгарын Сент Дьёрд 1928 онд дээр
үеэс чийг бам өвчин анагааж ирсэн
нимбэг, байцаа, чинжүү зэрэг хүнсний
ногооноос ижилхэн үйлчилгээтэй нэгэн бодис
олж түүнийгээ чийг бамгүйжих буюу аскорбин
гэж нэрлэжээ.

5. Таван жилийн дараа Английн химич К. М.
Хеворт аскорбины молекулын томьёог С8Н8О6
гэсэн бүрдэлтэйг тогтоожээ.
Хамгийн эртний технолги.
Өвөл, хаврын хоол ундааны шимт чанар эрс
буурсан тохиолдолд мөнх ногоон шилмүүснээс
аскорбины хүчлээр баялаг С аминдэмтэй
бэлдмэл бэлтгэх хамгийн хялбар технологи бол
50С-аас дээш халуун усанд ногоон шилмүүсийг
хандлах арга юм. 50 С –аас дээш халуун усанд
С аминдэмийг задлагч аскорбиназа эхлэн
фермент
задрах
тул
шилмүүсний
С
аминдэм, уураг, аминхүчлүүд, макро, микроэл
емент төгөлдөр ууссан эмчилгээний ханд
үүсдэг.

6. Энэ
хялбар
аргаар
амтат
ундаа,
талх,
нарийн
боовны
уураг, аминдэм, нүүрс-ус, эрдэс давсаар
баяжуулсан зуурмаг бэлтгэх төдийгүй
өвөл, хаврын улиралд эцэж доройтсон
мал, тэжээвэр амьтдын тэжээлд холих буюу
усны оронд уулгаж эмчлэн тэнхрүүлэх нэн
ашигтай.

7. Аминдэмтэй нунтаг тэжээл үйлдвэрлэх технологи
Ногоон шилмүүсээр уураг, аминдэмээр
баялаг нунтаг тэжээл, үйлдвэрлэх анхны
завод Латви улсын Кулдигийн ойн үйлдвэраж ахуйд 1955 онд байгуулагджээ.

8. Шилмүүст тэжээлийн химийн бүрэлдэхүүн
Үзүүлэлт
Гацуур
Жодоо
Хуш
Нарс
Витамин С, мг/кг
3510
2990
4090
3010
Каротин, мг/кг
276
212
295
242
Хлорофилл, мг/кг
0.64
0.48
0.62
0.78

9. Үзүүлэлт
Гацуур
Жодоо
Хуш
Нарс
Протейн, мг/кг 48.9
47.9
52.8
48.1
Үнс %
5.6
5.3
3.3
3.0
К, г/кг
21.4
20.6
11.9
11.1
Р, г/кг
8.5
7.9
4.9
4.5
Са, г/кг
15.8
14.9
9.5
8.5
Мg, г/кг
3.5
3.1
2.3
1.9
Cu, г/кг
12.5
6.1
7.2
8.6
Zn , г/кг
15.9
10.5
12.3
13.5
Mn , г/кг
355.2
417.7
320
354
Co, г/кг
2.2
2.0
1.5
1.8

10. Шилмүүсний нунтаг тэжээлд
Уурагт бодис 6.5%
Эслэг 31.733.0%
Эрдэс давс
4.1-4.6%
Өөх тос
5.6-6.9%
Хандлагдах
азотгүй бодис
51.6-52%

11. Үл орлогдох амин хүчил
Лизин 1.72.2
Треонин
Лейцин
2.9-3.1
3.9-5.3
Метионин
0.3-0.7
Валин
Фенилаланин
3.5-4.5
Триптофан
1.0-2.5
1.8-2.9
Изолейцин
2.3-2.9