antea sela

1. PUNE PER DOSJE
SISTEMI KOMUNIST DHE AI
DIKTATORIAL
Rënia e komunizmit në Shqipëri
Rënia e komunizmit në Shqipëri filloi në dhjetor të vitit 1990 me demonstratat antikomuniste
studentore[1]. Zgjedhjet e marsit të vitit 1991 i lanë sërisht komunistët në pushtet, por një grevë
e përgjithshme dhe opozita qytetare, shpunë në formimin e një koalicioni i cili përfshiu edhe jo-
komunistë. Komunistët shqiptarë u mundën nga opozita në zgjedhjet e marsit të vitit 1992, mes
kolapsit ekonomik dhe protestave shoqërore.
Regjimi diktatorial i Enver Hoxhës përfundoi në vitin 1985, me vdekjen e tij. Pasardhësi Ramiz
Alia përpos disa modernizimeve të lehta ndoqi të njëjtin plan qeverisës autokratik.
Në vitin 1989 filluan revoltat e para qytetare në Shkodër, ku njerëzit filluan të shkatërronin
statujën e Josif Stalinit[2]. Protesta ndoqën në qytete të tjera. Rregjimi duke parë që fryma e
përgjithshme po ndryshonte vrullshëm, kreu disa reforma liberalizuese. Gjatë diktaturës
komuniste u ekzekutuan, me dhe pa arsye rreth 5,000 burra e 450 gra[3]. 35,135 njerëz u
burgosën dhe 1,000 vdiqën nëpër burgje[3]. Shume familje ende sot e kësaj dite nuk i kanë
akoma eshtrat e të afërmve të vet dhe janë në krëkim të tyre[3].
Si u mbërrit deri në rrëzimin e diktaturës[redakto | përpunoni burim]
Pas vdekjes së Hoxhës në vitin 1985, ai u pasua në pushtet nga Ramiz Alia. Politika e
brendshme e Ramiz Alisë u drejtuar drejt prezervimit të sistemit komunist ndërsa fuste disa
reforma graduale në përpjekje për të gjallëruar ekonominë. Ekonomia e shtetit diktatorial
komunist ishte futur në një spirale krize e recesioni sidomos pas ndërprerjes së ndihmave nga
aleatët komunistë të lindjes. Kështu, Ramiz Alia legalizoi investimet e firmave të huaja në
Shqipëri dhe filloi marëdhënie diplomatike me vende të Europës Perëndimore.
Gjatë protestave e demonstratave në vendet e tjera komuniste të Europës, shqiptarët as që i
kishin idenë se çfarë po ndodhte. Kjo për shkak të mungesës së informacionit nga izolimi i plotë.
Shumica e shqiptarëve nuk ishin as në dijeni se Muri i Berlinit kishte rënë. Me rënien e një sërë
regjimesh diktatoriale komuniste në Europën lindore gjatë vitit 1989, segmente të ndryshme të
shoqërisë shqiptare u bënë politikisht aktive dhe filluan të aktivizoheshin me forcë kundër
qeverisjes diktatoriale. Grupet aktiviste kryesore ishin grupe të rinjsh që ishin frustruar nga
kufizimet dhe izolimi i gjatë diktatorial gjysmë-shekullor.
Nga presioni Ramiz Alia u detyrua të garantonte lirinë për të udhëtuar jashtë shtetit, më parë
të ndaluar rreptësisht. Raduktoi gjithashtu edhe fuqinë e Sigurimit të Shtetit, lejoi lirinë e fesë,
dhe adoptoi disa masa të tregut të lirë. Në dhjetorin e vitit 1990, Ramiz Alia nën presionin

2. e studentëve u detyrua të lejonte krijimin e forcave politiike të pavarura, duke shënjuar kështu
fundin e monopolit të Partisë komuniste.
Demokracia (gr. demo - popull, kraci - rend) është një formë qeverisje në të cilën shumica e
njerëzve ushtrojnë sovranitetin e tyre ose drejtëpërdrejtë, nëpërmjet referendumeve, ose në
mënyrë jo të drejtëpërdrejtë, nëpërmjet zgjedhjes së përfaqësuesve. Duke filluar pas luftës së
dytë botërore, interpretimet për demokracinë si rend qeverisës janë shumuar, dhe ndërmjet tyre
ka dallime të mëdha. Gjatë historisë së sistemeve politike qeverisëse, brezi i sistemeve
shtetërore demokratike është zgjeruar dhe në të futen rendet shtetërore liberale, rendet
shtetërore një partiake deri tek rendet shtetërore të emërtuara demokratike por që në të vërtet
nuk kanë asgjë që i lidh me kuptimin e fjalës demokraci.
Eksperiencat demokratike në Antikitet[]
Klisteni, "babai i demokracisë athinase", bust modern
Ideali demokratik e ka origjinën në Greqinë e lashtë të epokës klasike (shekulli i 5-të dhe 4-të
p.e.s.). Bëhet fjalë në të njejtën kohë për një filozofi dhe eksperiencë politike, me shembull atë
të Athinës: reformat e Solonit, Pisistratit dhe Klistenit lejuan përparimin dhe ngritjen e
sistemit demokratik që Efialti dhe Perikliu perfeksionuan.
Kështu, grekët shtruan të parët rrugën e demokracisë politike të drejtpërdrejtë, në të cilën
qytetarët i marrin vetë vendimet lidhur me qytetin (polis). Por kjo formë e demokracisë qëndroi
e kufizuar; femrat, skllevërit dhe metekët (banorët e huaj të Athinës) nuk konsideroheshin si
qytetarë, kurse zgjedhjet, parim themelor i demokracisë, zinin vetëm një rol dytësor –
preferohej shorti për të përcaktuar magjistratët. Megjithatë, qytetarët, që zinin vend rregullisht
në Asamblenë e përgjithshme të popullit (eklezia), nuk merrnin pjesë më pak, por në mënyrë të
drejtpërdrejtë në marrjen e vendimeve.
Shembulli i demokracisë athinase nën Perikliu
Perikliu ishte përgjegjës për zgjerimet e fundit të demokracisë athinase. Eklezia, asambleja e
popullit, merrte vendime për gjithçka; ajo ndihmohej në detyrën e saj nga Bulja (këshill ose
senat), që duhet të debatonte çështjet e ngritura nga asambleja dhe të jepte një mendim
paraprak. Funksionet e magjistratit, kolegjiale dhe vjetore, mbikqyreshin ngushtësisht
nga demosi (populli).
Magjistratët kryesorë të qytetit, strategët (nga greqishtja stratos, i armatosur dhe agein,
drejtoj) mbanin pushtetin ekzekutiv, duke shpronësuar kështu arhondatin, i reduktuar, ashtu
si këshilli i lashtë aristokratik i Aeropagut, në një titull juridik dhe fetar.
Tribunali popullor Heliaia (6 000 heliastë të përcaktuar me short) jepte gjykim për të gjitha
çështjet.

3. Të gjithë qytetarët athinas mundeshin pra të vendosnin për qytetin e tyre në asamble, të zinin
vend në tribunal, të ishin anëtare të Bules dhe të ushtronin një magjistraturë të paktën një
herë në jetën e tyre. Në mënyrë që kjo barazi të mos ishte thjesht një fjalë e kotë, Perikliu jepte
një pagë për pjesëmarrjen në jetën qytetare, e quajtur misthos.
Demokracia zbatohej gjithashtu duke lehtësuar pabarazitë ekonomike dhe shoqërore me
praktikën e liturgjive (barrë e ndërmarrë nga shteti që i besohej qytetarëve më të pasur), në një
sistem mbështetjeje për më të varfrit, duke siguruar punë për të gjithë.