2. МАЗМ±НЫ - СОДЕРЖАНИЕ
№ 4 НОРМАТИВТІК ҚАУЛЫ
Алқабилерді қатыстырып қылмыстық істерді
қарауды реттейтін заңдарды соттардың
қолдану тәжірибесі туралы.....................................................3
ҮЗІНДІЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі
қадағалау сот алқасының қаулылары................................. 17
ҮЗІНДІЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
қылмыстық істер жөніндегі қадағалау сот алқасының
қаулылары.................................................................................20
НОРМАТИВНОЕ ПОСТАНОВЛЕНИЕ №4
О практике применения судами законодательства,
регламентирующего производство по уголовным делам
с участием присяжных заседателей....................................23
ИЗВЛЕЧЕНИЯ
Постановления надзорной судебной коллегии по гражданским и административным делам Верховного Суда
Республики Казахстан.......................................................... 38
ИЗВЛЕЧЕНИЯ
Постановления надзорной судебной коллегии по
уголовным делам
Верховного Суда
Республики
Казахстан..................................................................................70
ОБЗОР
Правовое регулирование взаимодействия органов, ведущих уголовный процесс, с компетентными учреждениями и должностными лицами иностранных государств (по главам 55, 56 УПК)............................................ 75
2
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ­­­­­ БЮЛЛЕТЕНI
£
9/2012

3. Н О Р М АТ И В Т I К ¬ А УЛ Ы
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
№4 нормативтік қаулысы
2012 жылғы 23 тамыз
Астана қаласы
Алқабилерді қатыстырып қылмыстық істерді қарауды реттейтін
заңдарды соттардың қолдану тәжірибесі туралы
Айыпталушылардың істі соттың алқабилердің қатысуымен қарау құқығын
және алқабилер қатысатын істер бойынша іс жүргізуді реттейтін заңнама нормаларын дұрыс әрі біркелкі қолдану тәжірибесін қамтамасыз ету мақсатында
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы
ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
1. Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің (бұдан
әрі - ҚІЖК) 543-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген қылмыстардан басқа
аса ауыр қылмыстарға байланысты істер, айыпталушыдан істі алқабилердің
қатысуымен қарау туралы өтініш түскен жағдайда, алқабилердің қатысуымен
қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттарда,
қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери сотта
(бұдан әрі - соттар) қаралады.
Адамға Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі - ҚК)
бірнеше баптарында көрсетілген қылмыстарды жасады деп айып тағылған
жағдайда, олардың ішінде біреуі аса ауыр қылмыс болса және ол қылмыстық
істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтініш мәлімдесе, сондай-ақ
егер аса ауыр қылмыс жасады деп бірнеше адам айыпталса және олардың ең
болмағанда біреуі қылмыстық істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы
өтініш мәлімдесе, оларға қатысты қылмыстық істі қарау ҚІЖК-нің 13-бөлімінде
көрсетілген қағидалар бойынша жүргізіледі.
2. ҚІЖК-нің 546-бабының үшінші бөлігіне сәйкес, айыпталушы істі
алқабилердің қатысуымен соттың қарауы туралы өтінішті алдын ала тергеу
аяқталған соң істің барлық материалдарымен танысу, сондай-ақ қылмыстық іс
прокурорға жіберіліп, айыпталушыны сотқа беру кезінде және сотта істі алдын
ала тыңдау барысында, бірақ судья басты сот талқылауын тағайындағанға дейін
мәлімдеуге құқылы.
ҚІЖК-нің 276-бабына сәйкес, айыпталушы қылмыстық істі алқабилердің
қатысуымен қарау туралы өтінішті ауызша да, жазбаша да беруге құқылы.
Егер айыпталушы қылмыстық істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішті ауызша мәлімдесе, тергеуші оның мазмұнын іс материалдарымен
9/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
3

4. Н О Р М АТ И В Т I К ¬ А УЛ Ы
таныстыру хаттамасына енгізеді. Жазбаша өтініштің түскені туралы хаттамада
көрсетіледі және өтініш іске тіркеледі.
Қылмыстық істі прокурорға жіберу, айыпталушыны сотқа беру кезінде
мәлімделген өтінішті айыпталушы жазбаша түрде береді және ол қылмыстық
істі қарайтын сотқа дереу жіберіледі.
3. ҚІЖК-нің 301-бабының бірінші бөлігіне сәйкес, аса ауыр қылмыстар
туралы істер бойынша алдын ала тыңдаудың өткізілуі міндетті болғандықтан,
судья оны өткізу барысында, аса ауыр қылмыс жасағаны үшін айыпталған
сотталушыға істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтініш беруге құқылы
екенін түсіндіреді және ҚІЖК-нің 301-бабының 3-1-бөлігіне сәйкес оның
осындай өтінішінің бар - жоғын анықтайды.
Егер айыпталушы істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішті
алдын ала тергеу аяқталған соң іс материалдарымен танысу кезінде берсе, онда
судья КІЖК-нің 547-бабына сәйкес, прокурордың, сотталушының және оның
қорғаушысының міндетті түрде қатысуымен алдын ала тыңдауды өткізеді де
соның барысында айыпталушының өз өтінішін растайтын-растамайтынын
анықтайды.
Сотталушы өз өтінішін растаған жағдайда немесе осындай өтініш алдын ала тыңдау барысында мәлімделсе, судья сотталушыға алқабилердің
қатысуымен қаралатын қылмыстық істердің құқықтық салдарымен қоса сот
актілеріне шағым жасау ерекшеліктерін де түсіндіруге міндетті.
Судья қылмыстық істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішті
қанағаттандыру туралы шешімді істі алдын ала тыңдаудың қорытындылары туралы шығарылған қаулыда көрсетеді.
Судья істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішті
қанағаттандырудан бас тартуға құқылы емес.
4. Прокурор алдын ала тыңдау барысында айыптауды өзгертсе, бұл
соттылықтың өзгертілуіне әкеп соқса, ҚІЖК-нің 301-бабының бесінші бөлігіне
сәйкес, iс айыптау қорытындысын қайта жасау және iстi соттылығы бойынша
жiберу үшiн прокурорға жолдауға жатады.
Мемлекеттік айыптаушы сот отырысының барысында айыптауды
жеңілдетіп өзгерткен не айыптаудан ішінара бас тартқан жағдайда, судья істі
жаңа айыптау бойынша талқылауды алқабилердің қатысуымен жалғастыру туралы қаулы шығарады.
Прокурордың сот талқылауы сатысында айыптаудан толық бас тартуы,
ҚІЖК-нің 561-бабына сәйкес, қылмыстық істің қысқартылуына әкеп соғады.
5. Судья алқабилердің қатысуымен басты сот талқылауын тағайындау туралы қаулыда келушілердің саны кемінде жиырма бес адам болатындай етіп
сот отырысына шақырылуға тиісті алқабиге кандидаттардың жалпы санын
анықтайды.
4
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ­­­­­ БЮЛЛЕТЕНI
£
9/2012

5. Н О Р М АТ И В Т I К ¬ А УЛ Ы
Судьяның өкімі бойынша ҚІЖК-нің 550-бабына сәйкес, сот отырысының
хатшысы алқабиге кандидаттарды соттағы бiрыңғай және қосалқы тiзiмдерден
алдын ала кездейсоқ таңдау жүргiзу арқылы іріктеп алады.
Алқабиге кандидаттардың уақытында келуін қамтамасыз ету,
қажетті жағдайларда алқабиге кандидаттардың өз міндеттерін орындауына кедергі жасаған адамдарға және сотқа келуден себепсіз бас тартқан
алқабиге кандидаттарға жауапкершілік шараларын қолдану, сот талқылауын
ұйымдастырудың басқа да мәселелерін шешу мақсатында соттар ҚІЖК-нің
550-бабының бесінші бөлігіне сәйкес, алқабиге кандидаттарға сотқа келетiн
күнi мен уақыты көрсетілген хабарламаны сот отырысы басталғанға дейiн жетi
тәулiктен кешiктiрмей тапсыруға тиіс.
Егер сотқа келген алқабиге кандидаттар саны жиырма бестен кем болса,
судьяның өкімі бойынша сот отырысының хатшысы қосалқы тізімнен алып,
олардың қатарын осы санға дейін толықтырады.
Сотқа келген кандидаттардан алқабилерді іріктеу жөніндегі сот отырысы
ҚІЖК-нің 331-334-баптарының, сондай-ақ 551-556-баптарының талаптарына
сәйкес жүргізіледі.
Егер жергілікті атқарушы органдар жасаған тізімде көрсетілген алқабиге
кандидаттардың жеке басы туралы мәліметтер келген адамның төлқұжаттағы
мәліметтеріне сай келмеген жағдайда, төрағалық етуші осы адамды кандидаттар санынан шығарып, алқабилер алқасын қалыптастыруға қатысудан босатады.
Алқабиге кандидаттардың міндеттерін атқаруына кедергі келтірген адам,
сондай-ақ алқаби міндетін атқаруға шақырылып, дәлелсіз себеппен сотқа келуден бас тартқан кандидат «Алқабилер туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 11-бабының 5-тармағына сәйкес (бұдан әрі - «Алқабилер туралы» Заң) Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы
кодексінің (бұдан әрі - ӘҚБтК) 514-1-бабымен әкімшілік жауапкершілікке тартылуы мүмкін.
6. Алқабилер қатысатын сот отырысының дайындық бөлігі ҚІЖК-нің
551-556-баптарының, 557-бабының бірінші бөлігінің және 558-бабының талаптары ескеріле отырып, осы кодекстің 41-тарауымен белгіленген тәртіппен
жүргізіледі.
Төрағалық етуші алқабилерді іріктеу басталар алдында тараптарға ҚІЖКнің 69, 75-81-баптарында, 551-бабының төртінші бөлігінде, 554-бабында,
555-бабының екінші бөлігінде, 563-бабында, 565-бабының екінші бөлігінде,
567-бабында көзделген құқықтарын түсіндіреді.
ҚІЖК-нің 551-бабының бесінші бөлігіне сәйкес, төрағалық етуші
судьяның (бұдан әрі – судья) қойған сұрақтарына алқабиге кандидаттың шынайы жауап беруi және алқабидің өзi және қылмыстық сот ісін жүргізуге
қатысушы басқа адамдармен қарым-қатынастары жөнінде өзге де ақпараттарды
9/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
5

6. Н О Р М АТ И В Т I К ¬ А УЛ Ы
беруі туралы олардың міндеттерін түсіндіруі, сондай-ақ алқабиге кандидаттардан қылмыстық істі қарауға алқабилер ретінде қатысуға кедергі келтіретін
мән-жайлар туралы сұрауы алқабилер алқасын және соттың заңды құрамын
қалыптастырудың міндетті шарты болып табылатындығына соттардың назары
аударылсын.
Сонымен қатар, судья алқабиге кандидаттарға алқаби міндеттерін
атқаруға кедергі келтіретін мәліметтерді жасырып қалуы, олар алқабилер
алқасының құрамына енгізілген жағдайда істі қарауға қатысуы шығарылған
үкімнің күшін жою үшін негіз болатынын түсіндіруге міндетті.
Сонымен қатар, судья алқабиге кандидаттарға сұрақтар қою барысында тараптардың алқабиге кандидаттың осы қылмыстық істі қарауға қатысуына
кедергі келтіруі мүмкін мән-жайларды анықтауға байланысты сұрақтарының
түсінікті және нақты болуын және «Алқабилер туралы» Заңның 10-бабының
2-тармағында көрсетілген себептер бойынша (шығу тегі, дінге қатысы, нанымы
және т.б.) алқабиге кандидаттардың құқықтарын шектеуге тиіс емес екендігін
қамтамасыз ету үшін шара қолдануға міндетті.
7. Алқабиге сұрақ қою барысында ҚІЖК-нің 552-бабының үшінші
бөлігінде көрсетілген мән-жайлар анықталған жағдайда судья алқабиге кандидатты бұл туралы жазбаша немесе ауызша арызы болған кезде алқаби
міндеттерін атқарудан босата алады.
ҚІЖК-нің 551-бабының төртінші бөлігіне сәйкес, алқабиге
кандидаттардың соттылығы, қылмыстық немесе әкімшілік жауапқа тартылуы,
құқық қорғау немесе сот органдарына күштеп әкелінуі, сондай-ақ олардың
жақын туыстарында сот немесе құқық қорғау орындары туралы теріс пікір
қалыптастыруы мүмкін осындай мән-жайлардың бар-жоғын анықтауы үшін
жәбірленуші, айыпталушы және оның қорғаушысы сұрақтарын судьяға жазбаша түрде қоя алады. Прокурор алқабиге кандидаттарға сұрақтарды өз бетінше
және ауызша түрде қояды.
Алқабиге кандидаттың істі қарауға алқаби ретінде қатысуы кезінде
объективті болмауы ықтимал екендігіне негізді күмән келтіретін көрсетілген
және өзге де мән-жайлар (кандидатқа ықпал ету, онда ағат пікірдің болуы,
оның істің мән-жайын іс жүргізуден тыс көздерден білуінің салдары және
т. б.) анықталған жағдайда судья алқабиге кандидатты алқабидің міндеттерін
атқарудан босатады.
8. «Алқабилер туралы» Заңның 13-бабының 4-тармағына және ҚІЖКнің 557-бабының бесінші бөлігіне сәйкес, судья ҚІЖК-нің 559-бабының
төртінші бөлiгiмен белгiленген шектеулердi сақтамаған алқабиді басты сот
талқылауының кез келген кезеңінде iске одан әрi қатысудан шеттете алады.
ҚІЖК-нің 551-бабының жетінші бөлігіне сәйкес, өздiгiнен бас тартулар
мен алқабиге кандидаттарға мәлiмделген қарсылық білдiрулердi және алқабиге
кандидатты босатуға байланысты басқа да мәселелердi, сондай-ақ ҚІЖК-нің
6
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ­­­­­ БЮЛЛЕТЕНI
£
9/2012

7. Н О Р М АТ И В Т I К ¬ А УЛ Ы
557-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес, алқабидi істі қараудан шеттету туралы
мәселелерді судья тараптардың қатысуымен кеңесу бөлмесiне кетпей-ақ жекедара шешедi, бұл туралы сот отырысының хаттамасында жазба жасалады.
9. Алқабилер қатысатын соттағы сот тергеуінің ерекшеліктері ҚІЖК-нің
562-бабымен айқындалады.
ҚІЖК-нің 560-бабының екінші және үшінші, 562-бабының бесінші
және алтыншы бөліктерімен белгіленген шектеулерді қоспағанда, іс бойынша
анықталған нақтылы деректер алқабилердің қатысуымен зерттелуге жатады.
Осыны, сондай-ақ ҚІЖК-нің 562-бабының ережелерін ескере отырып,
судья сот талқылауын айыпталушыға тағылған айыптың шегінде ғана өткізуді
қамтамасыз етуге, сондай-ақ тараптардың алқабилердің қатысуымен соттың
қарауына жатпайтын мән-жайларды еске салмауы және істі талқылаудан алып
тасталған дәлелдемелерге сілтеме жасамауы керек екенін ескеруге тиіс.
Судья осындай мән-жайлар анықталған жағдайда тараптардың мұндай
сөздерін үзіп тастап, алқабилерге шешім қабылдаған кезде осы мән-жайларды
есепке алмауға тиіс екендігін түсіндіреді.
Судья жарамсыз дәлелдемелерді және алқабилердің қатысуымен
соттың қарауына жатпайтын мән-жайларды зерттеу тәртібін оның
ескертуіне қарамастан тараптар бірнеше мәрте бұзған жағдайда, оларды сотты құрметтемегені үшін ӘҚБтК-нің 513-бабының тәртібімен әкімшілік
жауапкершілікке тарта алады.
Сот жарамсыз деп танымаған, сондай-ақ істің шешілуі үшін елеулі маңызы
болуы мүмкін дәлелдемелерді тараптардың зерттеуінен бас тартуды олардың
құқықтарын шектеу деп, яғни ҚІЖК-нің 575-бабына сәйкес, үкімнің күшін
жоюға әкеп соғатын қылмыстық іс жүргізу заңын бұзу ретінде бағалау керек.
10. Сот басты сот талқылауы барысында айыптаушы және қорғаушы тараптар ғана ұсынған дәлелдер зерттелетінін ескере отырып және соттың
сот талқылауы барысында объективтілікті және бейтараптылықты сақтауы
туралы заңның талаптарына сәйкес, тергеу әрекеттерінің хаттамаларын,
сарапшылардың қорытындыларын, жәбірленушілердің, куәлердің айғақ хаттамаларын және іске тігілген басқа да құжаттарды бұл туралы өтінішті мәлімдеген
тараптардың жария етуін қамтамасыз етуі қажет.
Алқабилердің қатысуымен іс жүргізу шешімі – қылмыстық істі
қозғау туралы қаулы, айыпталушы ретінде тарту туралы қаулы, сондайақ жәбірленушілерді, куәлерді мәжбүрлеп әкелу, процеске қатысушыларға
қарсылық білдіру сияқты сот талқылауы жағдайын қамтамасыз етуге
бағытталған мәселелер мен өтініштер, бұлтартпау шарасына қатысты мәселелер
және алқабилердің құзыретіне кірмейтін әрі сотталушы мен процестің басқа
да қатысушыларына қатысты теріс түсінік тудыруы мүмкін басқа да құқық
мәселелері алқабилердің қатысуымен зерттеуге жатпайды.
9/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
7

8. Н О Р М АТ И В Т I К ¬ А УЛ Ы
Сотталушылардың алдын ала тергеу барысында өздеріне күш
қолданылғаны немесе психикаға әсер етілгені, оның алынған дәлелдемелерге
ықпал еткені туралы арыздары алқабилердің қатысуымен қарауға жатпайды.
11. ҚІЖК-нің 562-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес, сотталушының
жеке басы туралы деректер ол айыпталып отырған қылмыс құрамының жекелеген белгілерін анықтау үшін қажет шамада ғана алқабилердің қатысуымен
зерттеледі.
Сотталушыға қатысты бұрынғы соттылық фактілері, сондай–ақ сотталушыны сипаттайтын, алқабилердің теріс пікірін тудыруы мүмкін басқа да деректер олардың қатысуымен зерттелмейді.
Сот талқылауы барысында сотталушының есі дұрыс емес екендігі
анықталған жағдайда, судья ҚІЖК-нің 572-бабының талаптарына сәйкес,
қылмыстық істі алқабилердің қатысуымен қарауды тоқтату туралы қаулы
шығарады және оны ҚІЖК-нің 12-бөлімінде көзделген тәртіппен соттың
қарауына жібереді.
12. ҚІЖК-нің 549-бабына сәйкес, дәлелдемелер ретінде жарамсыз деп
танылған нақты деректердi iс материалдарынан алып тастау алқабилердің
қатысуымен сот отырысын тағайындау кезінде алдын ала тыңдаудың
қорытындылары бойынша шығарылатын шешімдердің ерекшеліктерінің бірі
болып табылады. Судья жарамсыз дәлелдемелерді алып тастау туралы мәселені
тараптардың өтініші не өз бастамасы бойынша шешеді.
Егер дәлелдеме ҚІЖК-нің 116-бабында көрсетілген заң нормалары
бұзылып алынса, сот оны жарамсыз деп таниды.
ҚІЖК-нің 548-бабының бесінші бөлігіне сәйкес, дәлелдемелер ретiнде
жарамдылығын тексеру үшiн iс материалдары қажет жағдайда алдын ала
тыңдауда жария етілуі мүмкiн.
Дәлелдемелерді жарамсыз деп тану туралы өтініштерді қарау тәртібі
ҚІЖК-нің 343-бабының үшінші бөлігімен және «Қылмыстық істер бойынша дәлелдемелерді бағалаудың кейбір мәселелері туралы» Қазақстан
Республикасы Жоғарғы Сотының 2006 жылғы 20 сәуірдегі № 4 нормативтік
қаулысының 5-тармағымен реттелген. Сот осы нормаларға сәйкес, сот
талқылауы тараптарының пікірін тыңдай келіп, дәлелдемені жарамсыз деп тану
туралы әрбір мәлімделген өтінішті қарауға және оны қанағаттандыру немесе
қанағаттандырудан бас тарту туралы дәлелді қаулы шығаруға тиіс.
13. ҚІЖК-нің 560-бабының үшінші бөлігіне сәйкес, дәлелдемелердің
жарамдылығы туралы мәселе сот талқылауы кезінде алқабилердің
қатысуынсыз шешіледі. Тараптар осы норманың мағынасы бойынша өздерінің
қолдарындағы заңдық сипаттағы өтініштердің мазмұнын ашпастан олардың
бар екендігі туралы судьяға алқабилер қатысып отырғанда хабарлайды.
8
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ­­­­­ БЮЛЛЕТЕНI
£
9/2012

9. Н О Р М АТ И В Т I К ¬ А УЛ Ы
Істі алқабилердің қатысуымен қарау кезінде тараптар соттың шешімі
бойынша бұрын шығарылып тасталған дәлелдемелердің істе бар екені туралы
судьяның рұқсатынсыз алқабилерге хабарлауға құқылы емес.
Судья ҚІЖК-нің 560 және 562-баптарын басшылыққа ала отырып, алқабилердің жарамсыз дәлелдемелермен танысу, сондай-ақ олардың
құзыретіне жатпайтын мәселелерді зерттеу мүмкіндігін болдырмайтын қажетті
шараларды қабылдауға міндетті.
Егер жарамсыз дәлелдемелер зерттелсе, онда оларды заңдық күші жоқ,
ал оларға жасалған зерттеулерді жарамсыз деп тану туралы мәселені талқылау
алқабилердің қатысуынсыз жүргізіледі де кейін оларға қабылданған шешімнің
мәні түсіндіріледі.
Судья істің нақты мән-жайына қатысы жоқ ақпарат, мысалы,
сотталушының сотталғаны туралы, оны маскүнем немесе нашақор деп тану туралы және т.б. мәліметтер алқабилердің назарына жеткізілген жағдайда да осылай әрекет жасауға тиіс.
Егер сот отырысы кезінде сотталушы істі алдын ала тергеу барысында
оған жол берілмейтін әдістер (жауап беруге мәжбүрлеу, азаптау) қолданылғаны
туралы хабарласа, сот сотталушының айғақтарын алқабилерді қатыстырмай
зерттеп, ол көрсеткен адамдардан жауап алады. Егер жол берілмейтін тергеу
әдістері қолданылғаны туралы факт расталмаса сот бұл жөнінде алқабилерді хабардар етеді.
Егер жол берілмейтін тергеу әдістерінің тергеу барысында қолданылғаны
расталған жағдайда судья осындай әдіспен алынған дәлелдемелерді жарамсыз
дәлелдемелер деп таниды.
14. Алқабилер қатысатын сотта тараптардың жарыссөздері ҚІЖК-нің
563-бабына сәйкес екі бөлімнен тұрады және сот ісін жүргізудің осы нысаны
бойынша істі қараудың ерекшеліктері ескеріліп жүргізіледі.
Тараптардың жарыссөз рәсімдерін сақтауын қамтамасыз ету судьяға
жүктелгендіктен, ол жарыссөздерді алқабилердің шешуіне жататын сұрақтар
шегінде ғана өткізу туралы заң талаптарын басшылыққа алуға тиіс.
Тараптар өз ұстанымын негіздеу үшін жарыссөздің бірінші бөлігінде жарамсыз деп танылған немесе сот отырысында зерттелмеген дәлелдемелерге не
болмаса жарыссөздің екінші бөлігінде шешілуге жататын мән-жайларға сілтеме
жасаған жағдайда, судья ҚІЖК-нің 563-бабының үшінші бөлігіне сәйкес,
процестің мұндай қатысушысының сөзін тоқтатып, кеңесу бөлмесінде шешім
шығару кезінде осы мән-жайларды ескермеуге тиіс екендіктерін алқабилерге
түсіндіруге міндетті.
15. ҚІЖК-нің 565-бабының үшінші бөлігіне сәйкес, сұрақтарды талқылау
және тұжырымдау кезінде алқабилер сот отырысы залынан шығарылатынына
соттардың назары аударылсын.
9/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
9

10. Н О Р М АТ И В Т I К ¬ А УЛ Ы
ҚІЖК-нің 565-бабының екінші бөлігіне сәйкес, тараптар сұрақтардың
мазмұны мен тұжырымдалуы бойынша өздерінің ескертпелерін айтуға,
сондай-ақ жаңа сұрақтарды қою туралы ұсыныстар енгізуге құқылы. Тараптар сұрақтардың мазмұны мен тұжырымдалуы және жаңа сұрақтарды қою туралы ұсыныстар бойынша ауызша ескертпелер жасаған жағдайда, осы ескертпелер сот отырысының хаттамасында көрсетіледі. Егер ескертпелер мен
ұсыныстарды тараптар жазбаша нысанда берсе, олар істің материалдарына
тіркеледі, бұл туралы сот отырысының хаттамасына белгі түсіріледі.
Судья тараптардың ескертпелері мен ұсыныстарын назарға ала отырып,
сұрақтарды кеңесу бөлмесінде түпкілікті тұжырымдап, оларды сұрақ парағына
енгізеді және оған қол қояды. Сот залына оралғаннан кейін судья тараптардың
және алқабилердің қатысуымен сұрақ парағын оқиды.
ҚІЖК-нің 565-бабына сәйкес, іс бойынша сотталушылардың санына
қарамастан жалғыз сұрақ парағы толтырылады.
Судья тараптар талқыламаған сұрақтарды сұрақ парағына енгізуге құқылы
емес.
16. ҚІЖК-нің 566-бабының бірінші бөлігіне сәйкес, сотталушы жасаған
деп айыпталатын әрекеттердiң әрқайсысы бойынша:
- әрекеттiң орын алғаны дәлелдендi ме;
- бұл әрекеттi сотталушының жасағаны дәлелдендi ме;
- бұл әрекеттiң жасалуына сотталушы кiнәлi ме деген үш негiзгi сұрақ
қойылады.
ҚІЖК-нің 569-бабының оныншы бөлігіне сәйкес, алқабилерден әрекетті
құқықтық саралауды талап ететін сұрақтар жеке не болмаса басқа сұрақтардың
құрамында қойылмайды.
Осыған байланысты, кісі өлтіру, аса қатыгездікпен кісі өлтіру, бұзақылық
немесе пайдакүнемдік ниетпен кісі өлтіру, кенет пайда болған жан күйзелiсi
жағдайында кісі өлтіру, қажеттi қорғаныс шегiнен шығу кезiнде жасалған кiсi
өлтіру, зорлау, қарақшылық сияқты және т.б. ерекше заң терминдерін пайдаланып, алқабилер алдында сұрақтар қоюға болмайды.
Алқабилердің шешуіне жататын сұрақтар олар үшін түсінікті
тұжырымдалып қойылуға тиіс.
17. Сотталушыны аяқталмаған қылмыс жасады (оқталу) деп айыптаған
жағдайда судья ҚІЖК-нің 566-бабында көзделген сұрақтарды, соның ішінде
әрекеттің аяғына дейін жеткізілмеу мән-жайының дәлелденгені туралы
сұрақтарды алқабилердің алдына түсінікті етіп тұжырымдап қоюға тиіс. Бұл
ретте сұрақта сотталушыны өзінің ниетін жүзеге асыру мүмкіндігінен айырған
себепке сілтеме ғана емес, сол себептің нақты мазмұны (салған кезінде пышақ
жүзінің сынып қалуы, жәбірленушінің сотталушы қолындағы қаруды қағып
түсіруі, жәбірленушіге білікті дәрігерлік көмектің дер кезінде көрсетілуі және
т.б.) ашылып көрсетілуге тиіс.
10
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ­­­­­ БЮЛЛЕТЕНI
£
9/2012

11. Н О Р М АТ И В Т I К ¬ А УЛ Ы
Сотталушының кінәлілік дәрежесін төмендететін не оны қылмыстық
жауаптылықтан босатуға әкеп соғатын мән-жайлар туралы жеке сұрақтарды
қою кезінде қылмыстық жауаптылыққа тартылмаған басқа адамдардың
кінәлілігі туралы сұрақтарды сұрақтар парағында қоюға болмайды.
Сотталушының ауырлығы шамалы қылмысты жасау кінәсін анықтауға
мүмкіндік беретін жеке сұрақтарды қою кезінде, егер осы арқылы
сотталушының қорғану құқығы бұзылмаса және оның жағдайы нашарламаса, ҚІЖК-нің 566-бабының екінші бөлігімен көзделген талаптарды сақтау
қажеттігін соттардың назарда ұстағандары жөн.
Бұған қоса, тұжырымдалған сұрақтарға берілетін жауаптар сотталушыға
тағылмаған не мемлекеттік айыптаушы (жәбірленуші) қолдамаған айып бойынша оны әлдеқайда ауыр әрекетті жасағаны үшін кінәлі деп тануға жол бермеуге
тиіс.
Қылмысты адамдар тобы жасаған деп айып тағылған жағдайда,
сұрақтардың мазмұны оларға қандай жауап қайтарылса да басқа
сотталушылардың кінәлі екендігі туралы мәселені алдын ала шешпейтіндей
болуы үшін, ҚІЖК-нің 566-бабының үшінші бөлігіне сәйкес, шешуге жататын
сұрақтар әрбiр сотталушыға қатысты жеке қойылады.
18. Алқабилер шешім шығару үшін кеңесу бөлмесіне кетер алдында
судьяның оларға айтатын жүгіну сөзінің мазмұны ҚІЖК-нің 567-бабының талаптарына сәйкес болуға тиіс.
Егер сот талқылауы барысында айыптау өзгертілсе, судья алқабилерге
алдыңғы айыптауды назарға алмауға тиіс екендіктерін түсіндіреді.
Сұрақ парағында сотталушының жасағаны үшін жауаптылықты
болдырмауға мүмкіндік беретін немесе онша ауыр емес қылмыс үшін
жауаптылыққа әкеп соғатын нақты мән-жайлар туралы сұрақтар қойылған
жағдайда судья жүгіну сөзінде сотталушының айыпталған әрекетті жасағаны
үшін жауаптылығын көздейтін қылмыстық заңның мазмұнымен бірге сотталушыны жауаптылықтан босататын немесе ол жауаптылыққа тартылуы мүмкін
онша ауыр емес қылмыс туралы заңның мазмұнын алқабилерге түсіндіруге
тиіс.
ҚІЖК-нің 567-бабының үшінші бөлігіне сәйкес, судья жүгіну сөзінде сотталушыны әшкерелейтін, сондай-ақ ақтайтын, сотта зерттелген дәлелдемелерді
олардың мазмұнын қысқаша аша отырып алқабилердің есіне салады, осы ретте
дәлелдемелер туралы өзінің пікірін білдірмейді және оған ешқандай тұжырым
жасамайды, дәлелдемелерді бағалау ережесін және сот төрелігінің осы бапта
жазылған басқа принциптерін түсіндіреді. Дәлелдемелердің толық мазмұнын
алқабилер алдында тараптар ашады.
19. ҚІЖК-нің 573-бабының үшінші бөлігіне сәйкес, жүгіну мазмұны сот
отырысының хаттамасында толық жазылуға тиіс. Егер жүгіну жазбаша нысанда жасалса, ол толық көлемде іске тіркелуге тиіс. Осы ретте сот отырысының
9/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
11

12. Н О Р М АТ И В Т I К ¬ А УЛ Ы
хаттамасында судьяның сөз сөйлегені және жазбаша нысандағы сөздің іске
тіркелгені туралы жазба жасалады.
ҚІЖК-нің 567-бабының мағынасы бойынша, тараптар жүгіну сөздің
мазмұнына байланысты қарсылықтарын алқабилердің қатысуымен мәлімдейді.
Судья тараптар мәлімдеген қарсылықтар бойынша өзінің шешімін алқабилердің
қатысуымен айтады, осы шешім сот отырысының хаттамасына енгізіледі.
Тараптардың жүгіну сөзге қарсылығы болмаса, бұл туралы да сот отырысының
хаттамасында көрсетіледі.
Судьяның алқабилерге жүгіну кезінде қылмыстық іс жүргізу заңын бұзуы
іс бойынша шығарылған үкімнің күшін жоюға негіз болады.
Судьяның жүгіну сөзі кезінде объективтілік пен бейтараптылық
принципін сақтамауы, атап айтқанда, сотталушыны тек әшкерелейтін немесе тек ақтайтын дәлелдемелерді алқабилердің есіне салуы, осы дәлелдемелерді
төрағалық етушінің өзінің бағалауы, алқабилер алқасының алдына қойылған
сұрақтар бойынша өзінің пікірін қандай да бір нысанда білдіруі және соған
ұқсас басқа да әрекеттері осындай заң бұзушылықтар деп танылуы мүмкін.
20. ҚІЖК-нің 569-бабының талаптарына сәйкес, қойылған сұрақтар бойынша шешімді судья мен алқабилер алқасы тек кеңесу бөлмесінде шығарады.
Кеңесу бөлмесінде өзге адамдардың, соның ішінде қосалқы алқабилердің болуы соттың алқабилердің қатысуымен шығарған үкімінің күшін жою үшін негіз
болып табылады.
Судья мен алқабилер дауыс беру үшін әрбір сұраққа бір таза бюллетеннен
алады.
Бұл ретте судья ҚІЖК-нің 568 және 569-баптарының талаптарына
сәйкес, негізгі және қосымша сұрақтар бойынша дауыс беру жасырын түрде
жүргізілетінін ескеріп, дауыс беруді жасырын түрде жүргізудің заңдылығын
қамтамасыз етуге тиіс.
Судья және әрбір алқаби құпия дауыс беру туралы заң талабын орындай отырып, басқа дауыс берушілерге көрсетпей, бюллетеньде өзінің жауабын «иә» немесе «жоқ» деген сөздерге «дәлелденді», «дәлелденген жоқ»,
«кінәлі», «кінәсіз» деген түсіндірме сөздерді қоса жазып, оны жәшікке салады. Бірінші сұрақ бойынша дауыс беру аяқталғаннан кейін төрағалық етуші
жәшікті ашады да алқабилердің қатысуымен дауыстарды санайды.
Дауыстарды санаудың нәтижесін төрағалық етуші сұрақ парағында
көрсетiлген бірінші сұрақтың тұсына жауапты және жауаптың мәнін ашатын
міндетті түсіндірме сөзімен немесе сөз тіркесімен («иә, дәлелдендi», «жоқ,
дәлелденген жоқ») көрсетіп жазады.
Барлық негізгі және қосымша сұрақтар бойынша дауыс беру осындай
тәсілмен жүргізіледі.
12
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ­­­­­ БЮЛЛЕТЕНI
£
9/2012

13. Н О Р М АТ И В Т I К ¬ А УЛ Ы
21. Егер алқабилердің біреуінің қатысуға мүмкіндігінің жоқ екені кеңесу
бөлмесінде анықталса, онда ҚІЖК-нің 557-бабының төртінші бөлігіне сәйкес,
судья мен алқабилер кеңесу бөлмесінен сот отырысының залына шығуға
тиіс. Бұл ретте судья осы алқабиді қосалқы алқабилердің тегі көрсетілген билет жәшіктен қандай тәртіппен алынса, сол тәртіппен қосалқы алқабимен
ауыстырады да кеңесу бөлмесіне кетеді.
Егер мұндай алқабилерді ауыстыруға қосалқы алқабилер жетпеген
жағдайда судья ҚІЖК-нің 557-бабының үшінші бөлігіне сәйкес, өткен сот
талқылауын жарамсыз деп жариялап, алқаны таратады және ҚІЖК-нің 550-бабына сәйкес, сот талқылауын алқабиге кандидаттарды алдын ала таңдау
кезеңіне қайтарады.
22. ҚІЖК-нің 569-бабының он бірінші бөлігіне сәйкес, сотталушының
қылмыстық әрекетіне қылмыстық заңды қолдану және оның әрекеттерін
Қылмыстық кодекстің ерекше бөлігінде көрсетілген баптармен саралау
мәселелерін судья алқабилердің қатысуынсыз шешеді.
ҚІЖК-нің 371-бабы бірінші бөлігінің 5) - 8) және 14) тармақтарымен
көзделген сұрақтарды судья алқабилердің қатысуымен ашық дауыс беру
арқылы шешеді.
Егер дауыс берушілердің көпшілігі шешімді жақтап дауыс берсе, шешім
қабылданды деп есептеледі. Он бес жылдан астам мерзімге бас бостандығынан
айыру түріндегі жаза, егер дауыс берушілердiң сегiзi және одан да көбi осындай
шешімді жақтап дауыс берсе, тағайындалуы мүмкiн екендігін назарда ұстаған
жөн.
Айрықша жазалау шарасы-өлiм жазасы не өмір бойы бас бостандығынан
айыру жазасы судья мен алқабилер бiрауыздан шешiм шығарған кезде ғана
тағайындалуы мүмкiн.
23. ҚІЖК-нің 570-бабына сәйкес, сот алқабилердің қатысуымен
қылмыстық істі қараудың нәтижелері бойынша айыптау немесе ақтау үкімін не
ҚІЖК-нің 324-бабында көрсетілген жағдайларда істі қысқарту туралы қаулы
шығарады.
ҚІЖК-нің 570-бабының екінші тармағына сәйкес, сот алқабилердің
қатысуымен ҚІЖК-нің 566-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген үш негізгі
сұрақтың кем дегенде біреуіне теріс жауап берілген жағдайларда ақтау үкімін
шығарады.
Осыған сәйкес, басты сот талқылауы барысында ҚІЖК-нің 37-бабының
бірінші бөлігінде көрсетілген жағдайлар анықталған кезде, сондай-ақ прокурор
қылмыстық оқиғаның, қылмыс құрамының болмауына немесе сотталушының
қылмысқа қатысуының дәлелденбеуіне байланысты айыптан бас тартса
(ҚІЖК-нің 317-бабының жетінші бөлігі), судья қалған тараптардың пікірлерін
тыңдап, алқабилерді сот отырысына әрі қарай қатысудан босатады және
9/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
13

14. Н О Р М АТ И В Т I К ¬ А УЛ Ы
қылмыстық істі ҚІЖК-нің 324 және 561-баптарына сай қысқарту туралы қаулы
шығарады.
Сот алқабилердің қатысуымен басты сот талқылауының қорытындылары
бойынша істі қайта тергеуге жіберуге құқылы емес.
24. Сотта алқабилердің қатысуымен үкім шығару кезінде судья ҚІЖК –
нің 571-бабының бірінші бөлігімен көзделген ерекшеліктерді ескере отырып,
ҚІЖК-нің 44-тарауымен көзделген ережелерді басшылыққа алады.
Ақтау үкімінің сипаттама-дәлелдеу бөлiгiнде сотталушыға тағылған
айыптаудың мәні жазылып, ақтау негізі ретінде алқабилер алқасының шешіміне
сiлтеме жасалады.
Бұған қоса, ақтау үкімінiң сипаттама-дәлелдеу бөлiгi мен қарар бөлiгiнде
алқабилер қатысқан соттың шешіміне сілтемемен қоса, судья алқабилер
алқасының олардың алдына қойылған үш сұраққа берген жауаптарына сәйкес
ақтау негіздемелерін нақтылауы қажет.
Оқиғаның (әрекеттің орын алғаны не алмағаны) дәлелденгені туралы
бірінші сұраққа теріс жауап берілген жағдайда сотталушы қылмыс оқиғасы
болмағаны үшін ақталуға тиіс.
Бірінші сұраққа оң жауап беріліп, ал сотталушының қылмысты жасауға
қатыстылығының дәлелденгені туралы екінші сұраққа теріс жауап берілген
жағдайда сотталушы қылмыс жасауға қатысуы дәлелденбегені үшін ақталуға
тиіс.
Бірінші екі сұраққа оң жауап беріліп, ал үшінші сұраққа теріс жауап берілген жағдайда сотталушы әрекетiнде қылмыс құрамы болмағаны үшін
ақталуға тиіс.
Ақтау үкімінде сондай-ақ мәлімделген азаматтық талап, іс жүргізу
шығындары, заттай дәлелдемелер мәселесі бойынша қабылданған шешімдер де
көрсетіледі.
25. ҚІЖК-нің 571-бабы бірінші бөлігінің 3) тармағына сәйкес, айыптау үкімінің сипаттама-дәлелдеу бөлiгiнде алқабилер алқасы сотталушыны
жасағаны үшін кінәлі деп таныған қылмыстық әрекеттiң сипаттамасы, жасалған
қылмыстық әрекеттің ҚК-нің қандай бабымен саралануға тиіс екендігі, сондайақ жаза тағайындаудың себептеріне және басқа да мәселелерге қатысты
(азаматтық талап қою, заттай дәлелдемелер мәселесі және т.б. бойынша) сот
шешімінің негіздемелері көрсетілуге тиiс.
26. ҚІЖК-нің 46 және 47-тарауларының талаптарына сәйкес, соттың
алқабилердің қатысуымен шығарған, заңды күшіне енбеген үкімін оған шағым
берілген немесе наразылық келтірілген жағдайда қайта қарау апелляциялық сатыда жүзеге асырылады және іс кемінде үш судьяның қатысуымен қаралады.
Алқабилердің қатысуымен шығарылған үкімді өзгертудің немесе күшін
жоюдың негіздері ҚІЖК-нің 575-бабы бірінші бөлігінің 1)-5) тармақтарында
көрсетілген.
14
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ­­­­­ БЮЛЛЕТЕНI
£
9/2012

15. Н О Р М АТ И В Т I К ¬ А УЛ Ы
27. Алқабилердің қатысуымен шығарылған үкімнің күші жойылып, іс
басты сот талқылауы сатысынан соттың жаңадан қарауы үшін жіберілген
жағдайда іс алқабилердің қатысуымен қаралады.
Егер үкімнің күші жойылып, іс алдын ала тыңдау сатысынан соттың
жаңадан қарауына жіберілсе, онда ҚІЖК-нің 301-бабында көзделген барлық
мәселелер, соның ішінде істі алқабилерді қатыстырып қарау туралы мәселе осы
сатыда шешіледі.
28. Прокурордың, жәбірленушінің немесе оның өкілінің дәлелдемелерді
ұсыну құқығын шектеген, сондай-ақ ҚІЖК-нің 575-бабы бірінші бөлігінің
5) тармағымен көзделген, атап айтқанда, судьяның алқабилер алқасын
қалыптастыру, алқабилердің қатысуымен талқылануға жатпайтын мәселелерді
талқылау, алқабилердің шешуіне жататын мәселелерді тұжырымдау, сот
жарыссөздерін жүргізу, алқабилерге арналған жүгіну сөзі, соның ішінде жарамды дәлелдемелерді негізсіз алып тастау кезінде заңды үкім шығаруға әсер
еткен немесе әсер етуі ықтимал жағдайларды қоспағанда апелляциялық саты
сотының алқабилер қатысқан соттың ақтау үкімінің күшін жоя алмайтынына
соттардың назары аударылсын.
29. Алқабилер қатысқан соттың заңды күшiне енген ақтау үкiмi мен
апелляциялық алқаның қаулысы, егер жәбірленушінің кассациялық шағымында
немесе прокурордың кассациялық наразылығында ҚІЖК нормаларының
елеулі бұзылуы көрсетілумен қатар ақтау үкімінің мәні де дауланса және
кассациялық қарау барысында ҚІЖК-нің 575-1-бабы бірінші бөлігінің 1) және
2) тармақтарымен көзделген мән-жайлар және ақтау үкімінің заңсыз екені
анықталса ғана кассациялық сатыдағы соттың қайта қарауына жатады.
Осы ретте, егер алқа құрамына «Алқабилер туралы» Заңның
10-бабының 1-тармағына сәйкес, алқабилерге кандидаттардың бірыңғай немесе
қосалқы (жылдық) тізімдеріне енгізілмеген не енгізуге жатпайтын, ҚІЖК-нің
552-бабының екінші бөлігіне сәйкес, алқаби міндеттерін атқарудан босатылуға
жататын адамдар алқа құрамына енсе, сондай-ақ алқабилерді іріктеу барысында өздерінің алқабидің міндеттерін атқаруына кедергі болатын мәліметтерді
жасырған алқаби алқа құрамынан анықталса, алқабилер алқасының құрамы
заңсыз деп танылуы мүмкін екенін соттардың назарда ұстағандары жөн.
Жәбірленушіні сот арқылы қорғану құқығынан айыру деп басты сот
талқылауында оның ҚІЖК-нің 75-бабы алтыншы бөлігінің 2) - 4), 14)
- 16) тармақтарымен көзделген құқықтарын шектеуге әкеп соқтырған,
сондай-ақ, жәбірленуші немесе оның өкілі ұсынған іс бойынша маңызы бар
дәлелдемелердің зерттелмеу немесе осындай дәлелдемелерді сот қарауынан
заңсыз алып тастау жағдайларын түсіну керек.
Соттың ақтау үкімінің күші жойылған жағдайда iс сотқа басты сот
талқылауы сатысынан бiрiншi сатыдағы соттың жаңадан қарауына жiберiледi.
9/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
15

16. Н О Р М АТ И В Т I К ¬ А УЛ Ы
30. Алқабилер қатысқан соттың заңды күшiне енген үкiмдерi мен
қаулыларын іс кассациялық сатыда қаралғаннан кейін ғана ҚІЖК-нің 459-бабы
бірінші бөлігінің 1) тармағында және екінші бөлігінің 1), 2) тармақтарында
көзделген негіздер бойынша Жоғарғы Соттың алқасы қадағалау тәртібімен
қайта қарауы мүмкін.
ҚІЖК-нің 577-бабының сотталған адамның жағдайын нашарлатуға жол
бермеу туралы талабы алқабилер қатысқан соттың заңды күшiне енген үкiмi
мен қаулысы Жоғарғы Соттың алқасында қадағалау тәртібімен қайта қаралған
жағдайда ғана қолданылатынына соттардың назары аударылсын.
31. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес,
осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондайақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады әрі ресми жарияланған күнінен
бастап қолданысқа енгізіледі.
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы
16
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ­­­­­ БЮЛЛЕТЕНI
£
Б.Бекназаров
Д.Нұралин
9/2012

17. ²ЗIНДIЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі
қадағалау сот алқасының қаулылары
Созылып кеткен әкiмшiлiк құқық бұзушылық кезiнде
әкiмшiлiк құқық бұзушылық анықталған күннен бастап екi
ай өткеннен кейiн құқық бұзушы әкiмшiлiк жауаптылыққа
тартылмайды
(үзінді)
қаулы 3на-49-12
Оңтүстік Қазақстан облысы Сарыағаш аудандық мамандандырылған
әкімшілік сотының 2011 жылғы 25 қаңтардағы қаулысымен А. Қазақстан
Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің (әрі қарай
- ӘҚБтК) 354-3 бабында көзделген әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны
үшін кінәлі деп танылып, оған 10 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде
15 120 теңге айыппұл салынған. Әкімшілік іс апелляциялық тәртіпте
қаралмаған.
Қазақстан
Республикасы
Бас
прокурорының
орынбасары
наразылығында аталған сот актісінің күшін жойып, А.-ға қатысты әкімшілік
істі өндірістен қысқарту туралы жаңа қаулы шығаруды сұраған.
Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы іс материалдарын зерделеп,
прокурордың наразылығы төмендегі негіздерге байланысты
қанағаттандыруға жатады деген тұжырымға келді.
Әкімшілік іс құжаттарына сәйкес, А. Сарыағаш ауданы, Дербісек ауылында орналасқан жеке тұрғын үй құрылысы және қосалқы шаруашылық
жүргізу үшін берілген жер телімін бекітіп беру туралы Дербісек ауылдық
округы әкімінің 2007 жылғы 11 қазандағы №249 шешімін Қазақстан
Республикасының «Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен
мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы» Заңының 9-бабына сәйкес 6 ай
мерзім ішінде мемлекеттік тіркеуге ұсынбағаны үшін кінәлі деп танылған.
Соттың мұндай шешімге келуіне әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама, Дербісек ауылдық округі әкімінің шешімі, 2010 жылғы 4
желтоқсандағы мемлекеттік тіркеуге берген арыз негіз болған.
Алайда, іс құжаттары бойынша А. жоғарыда көрсетілген жер телімін
бекітіп беру туралы Дербісек ауылдық округы әкімінің №249 шешімін
Сарыағаш аудандық әділет басқармасына мемлекеттік тіркеу үшін 2010
жылғы 4 қазанда арыз бергені анықталды.
9/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
17

18. ²ЗIНДIЛЕР
А. өз түсінігінде Дербісек ауылдық округы әкімінің №249 санды
шешімін мемлекеттік тіркеу туралы аудандық әділет басқармасына тек қана
бір рет, 2010 жылғы 4 қазанда арыз бергенін, ал 2010 жылғы 4 желтоқсанда
берілген арызға қатысы жоғын, ондағы колтаңба өзінікі еместігін
көрсеткен.
Сондай-ақ, бұл дерек А.-ның әкімшілік жауапкершілікке тартылғанын
анықтау туралы Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық
статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетіне және А.-ның жеке
кәсіпкер ретінде тіркелген-тіркелмегені туралы Сарыағаш ауданы бойынша
салық басқармасына берілген сұрау хаттарымен дәлелденеді.
Қосымша тексеру барысында Сарағаш аудандық әділет басқармасы
бастығының 2012 жылғы 20 маусымдағы хаты бойынша А. Халыққа қызмет
көрсету орталығы арқылы жоғарыда аталған жер теліміне жеке меншік
құқығын беретін актісі негізінде 2010 жылдың 4 қазанында мелекеттік
тіркеуге өтініш тапсырғандығы және одан кейін басқа өтінішпен
жүгінбегені анықталған.
ӘҚБтК-нің 69-бабының ескертуіне сәйкес, осы бөлiмнiң ерекше
бөлiгiнiң бабында көзделген белгiлi бiр әрекеттiң бiрыңғай құрамының
үздiксiз жүзеге асырылуымен сипатталатын және оны анықтаған кезде
аяқталмаған құқық бұзушылық созылып кеткен құқық бұзушылық деп танылады.
Аталған Кодекстің 69-бабының 3-бөлігіне сәйкес, созылып кеткен әкiмшiлiк құқық бұзушылық кезiнде әкiмшiлiк құқық бұзушылық
анықталған күннен бастап екi ай өткеннен кейiн құқық бұзушы әкiмшiлiк
жауаптылыққа тартылмайды.
«Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралы»
2007 жылғы 26 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 21-бабының
1-тармағында, жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу
құқық иесінің тіркеуші органға берген өтінішінің негізінде жүзеге асырылатыны көрсетілген.
А. Сарыағаш аудандық әділет басқармасына 2010 жылғы 4 қазанда
арыз бергеніне қарамастан, оның үстінен 84 күн өткеннен кейін, яғни
2010 жылғы 28 желтоқсанда әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы хаттама
толтырылған.
Мұндай жағдайда әкімшілік құқық бұзушылықтың анықталған күні
әділет органдарына жылжымайтын мүлікті мемлекеттік тіркеу туралы арыз
берілген күннен басталады.
ӘҚБтК-нің 665-бабының 1 және 3-бөліктеріне сәйкес, судьяның
әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iс бойынша қаулысындағы iстiң нақты
мән-жайлары туралы тұжырымдарының шағымды, наразылықты қарау
18
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ­­­­­ БЮЛЛЕТЕНI
£
9/2012

19. ²ЗIНДIЛЕР
кезiнде зерттелген дәлелдемелерге сай келмеуi және осы Кодекстiң iс
жүргiзу нормаларының елеулi түрде бұзылуы әкімшілік құқық бұзушылық
туралы іс бойынша қаулының күшін жоюға немесе өзгертуге негіз болып
табылады.
Азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі қадағалау сот алқасы
ӘҚБтК-нің 676-бабын басшылыққа алып,
Сарыағаш аудандық
мамандандырылған әкімшілік сотының қаулысының күшін жойып, А.-ға
қатысты әкімшілік істі өндірістен қысқартты.
9/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
19

20. ²ЗIНДIЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
қылмыстық істер жөніндегі қадағалау сот
алқасының қаулылары
Алдын ала сөз байласып, топ болып қоғамдық тәртіпті өрескел
бұзған, азаматтарға күш қолданып, олардың денсаулығына зиян
келтірген адамдардың іс-әрекеттерін тергеу орны
қате саралаған
қаулы 2уп-195-12
(үзінді)
Оңтүстік Қазақстан облысы Кентау қалалық сотының 2011 жылғы
7 шілдедегі үкімімен:
Ш. - ҚК-нің 257-бабы 2-бөлігінің «а» тармағымен кінәлі деп танылып, 3
жыл мерзімге бас бостандығын шектеуге жазаланған. Бұрын 2008 жылғы 20
маусымда ҚК-нің 67-бабының 1-бөлігіне сәйкес, ҚК-нің 257-бабы 2-бөлігінің
«а» тармағында көрсетілген қылмыстық жауаптылықтан босатылып, оған
қатысты қылмыстық іс өндірістен қысқартылған.
Сот үкімімен Ш. адамдар тобы болып қоғамды анық құрметтемеуді
білдіретін мінез-құлық көрсетіп, азаматтарға қарсы күш қолдануымен ұштасқан
қоғамдық тәртіпті тым өрескел бұзып, жәбірленуші Ү.-нің денсаулығына орташа зиян келтіргені үшін кінәлі деп танылған.
Оңтүстік Қазақстан облыстық соты апелляциялық сот алқасының
қаулысымен үкім өзгеріссіз қалдырылған.
Жоғарғы Соттың қылмыстық істер жөніндегі қадағалау сот алқасының
2012 жылғы 14 ақпандағы қаулысымен сот актілерінің күші жойылып, іс
Түркістан қалалық сотына қайта қарауға жолданған.
Түркістан қалалық сотының 2012 жылғы 4 сәуірдегі қаулысымен
Ш.-ға қатысты қылмыстық іс қосымша тергеу жүргізу үшін қайтарылған.
Оңтүстік Қазақстан облыстық соты апелляциялық сот алқасының 2012
жылғы 8 мамырдағы қаулысымен Түркістан қалалық сотының 2012 жылғы
4 сәуірдегі қаулысы бұзылып, іс сол сотқа басқа құрамда қайта қарау үшін
жолданған.
Жәбірленуші Ү. мен оның қорғаушысы Қ. Жоғарғы Соттың қадағалау
сот алқасына берген өтінішінде 2012 жылғы 8 мамырдағы сот қаулысымен
келіспей, оның күшін жойып, Түркістан қалалық сотының істі қосымша тергеуге қайтару туралы 2012 жылғы 4 сәуірдегі қаулысын өзгеріссіз қалдыруын
сұраған.
20
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ­­­­­ БЮЛЛЕТЕНI
£
9/2012

21. ²ЗIНДIЛЕР
Қадағалау сот алқасы тараптардың уәждерін, прокурордың қорытынды
пікірін тыңдап және қылмыстық істі зерттеп, қылмыстық іс бойынша
шығарылған апелляциялық сот алқасының қаулысы бұзылуға жатады деп тапты.
Ш. адамдар тобы болып алдын ала сөз байласып, күндізгі кезде қоғамдық
орын - дүкеннің алдында жәбірленушіні оның 12 жасар жасөспірім баласының
көзінше себепсіз ұрып-соғып, автокөлікке салып ұрлап алып кетіп, оның отбасы мүшелері мен ағайын-туыстарына үрей мен қорқыныш туғызып, қала
тұрғындарын дүрліктіріп және полиция қызметкерлерін шұғыл іздеу шараларын жүргізуге мәжбүр еткен.
Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан қалалық соты 2012 жылғы
4 сәуірдегі қаулысында басты сот талқылауында жәбірленуші мен оның
қорғаушысы тергеу органының Ш.-ның қылмыстық әрекеттеріне дұрыс
баға бермегенін көрсете келе, істі қосымша тергеу жүргізу үшін Кентау
қаласының прокурорына жолдауды сұрағанын көрсеткен. Атап айтқанда, олар
өз талап-тілектерін сотталушының алдын-ала сөз байласқан адамдар тобының
құрамында күндізгі мезгілде қоғамдық орында жәбірленушіні жасөспірім
баласының көзінше себепсіз ұрып-соғып, көлікке салып ұрлап алып кетіп,
аяусыз ұрып-тепкілеп, ақша талап етіп, қалтасындағы ақшасын алып
қойғанымен және жәбірленушінің жұмыс орнын өртеп жіберетіндерін айтып қорқытқан әрекеттерін алдын-ала тергеу органы қате саралағандығымен
негіздеген.
Сот өз қаулысында алдын-ала тергеу органы аталған мән-жайларға
жете мән бермей, Ш.-ның іс-әрекеттерінде ҚК-нің 112, 125, 179, 235 баптарында көрсетілген қылмыстардың құрамы болмауына байланысты оның
үстінен қылмыстық іс қозғаудан бас тарту және ҚК-нің 178-бабы 2-бөлігінің
«а,в» тармақтарымен қозғалған қылмыстық істі өндірістен қысқарту туралы
тұжырымдарды заңсыз және негізсіз жасаған деп дұрыс көрсеткен.
Бұл ретте Түркістан қалалық сотының 2012 жылғы 4 сәуірдегі Ш.-ға
қатысты қылмыстық іс қосымша тергеуге қайтарылуға жатады деген шешімі
негізді, сондықтан осы сот шешімін заңсыз деп санаған апелляциялық сот
алқасының қаулысы бұзылуға жатады.
9/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
21

22. С I ЛТ Е М Е
Сот практикасына сілтеме
(қыркүйек, 2012 жыл )
170.000.000
180.000.000
190.000.000
Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының
қылмыстық істер
жөніндегі қадағалау сот алқасы
4-бет
030.000.000.
030.001.000
030.002.000
060.000.000.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының
азаматтық және
әкімшілік істер жөніндегі қадағалау
сот алқасы
17-бет
170.000.000
180.000.000
190.000.000
Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының
қылмыстық істер
жөніндегі қадағалау сот алқасы
20- бет
22
Алқабилерді қатыстырып қылмыстық
істерді қарауды реттейтін заңдарды
соттардың қолдану тәжірибесі туралы
№4 нормативтік қаулы
Созылып кеткен әкiмшiлiк құқық
бұзушылық кезiнде әкiмшiлiк құқық
бұзушылық анықталған күннен бастап
екi ай өткеннен кейiн құқық бұзушы
әкiмшiлiк жауаптылыққа тартылмайды
(үзінді)
Алдын ала сөз байласып, топ болып
қоғамдық тәртіпті өрескел бұзған,
азаматтарға күш қолданып, олардың
денсаулығына
зиян
келтірген
адамдардың іс-әрекеттерін тергеу
орны қате саралаған
(үзінді)
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ­­­­­ БЮЛЛЕТЕНI
£
9/2012

23. Н О Р М АТ И В Н О Е П О С ТА Н О В Л Е Н И Е
Нормативное постановление № 4
Верховного Суда Республики Казахстан
23 августа 2012 года
город Астана
О практике применения судами законодательства,
регламентирующего производство по уголовным делам
с участием присяжных заседателей
В целях обеспечения права обвиняемых на рассмотрение дела судом
с участием присяжных заседателей и правильной и единообразной практики применения норм законодательства, регулирующих производство по делам с участием присяжных заседателей, пленарное заседание Верховного Суда
Республики Казахстан
постановляет:
1. Уголовные дела, связанные с особо тяжкими преступлениями, за исключением преступлений, указанных в части первой статьи 543 Уголовнопроцессуального кодекса Республики Казахстан (далее - УПК), в случае
поступления от обвиняемого ходатайства о рассмотрении дела с участием
присяжных заседателей рассматриваются с участием присяжных заседателей
специализированными межрайонными судами по уголовным делам, специализированным межрайонным военным судом по уголовным делам (далее - суды).
В случае, когда лицо обвиняется в совершении преступлений, предусмотренных несколькими статьями Уголовного кодекса Республики Казахстан
(далее - УК), одно из которых является особо тяжким преступлением, и им
заявлено ходатайство о рассмотрении уголовного дела с участием присяжных
заседателей, а также, если по уголовному делу в совершении особо тяжкого
преступления обвиняется несколько человек и хотя бы один из них заявит ходатайство о рассмотрении уголовного дела с участием присяжных заседателей,
то в отношении них рассмотрение уголовного дела производится по правилам,
предусмотренным разделом 13 УПК.
2. В соответствии с частью третьей статьи 546 УПК, обвиняемый в правезаявить ходатайство о рассмотрении судом дела с участием присяжных заседателей при ознакомлении с материалами дела по окончании предварительного следствия, а также направлении дела прокурору и предании
обвиняемого суду, в ходе предварительного слушания в суде, но до назначения
судьей главного судебного разбирательства.
9/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
23

24. Н О Р М АТ И В Н О Е П О С ТА Н О В Л Е Н И Е
В соответствии со статьей 276 УПК, обвиняемый вправе заявить ходатайство о рассмотрении дела с участием присяжных заседателей как устно, так и
письменно.
Если обвиняемый заявит ходатайство о рассмотрении дела с участием
присяжных заседателей устно, следователь вносит его содержание в протокол
ознакомления с материалами дела. О поступлении письменного ходатайства
указывается в протоколе, и ходатайство приобщается к делу.
Ходатайство, заявленное при направлении уголовного дела прокурору и
предании обвиняемого суду, подается обвиняемым в письменной форме и немедленно направляется в суд, который будет рассматривать уголовное дело.
3. Поскольку проведение предварительного слушания по делам об особо
тяжких преступлениях в соответствии c частью первой статьи 301 УПК обязательно, то судья в ходе его проведения разъясняет подсудимому, обвиняющемуся в совершении особо тяжкого преступления, право заявить ходатайство о рассмотрении дела с участием присяжных заседателей и в соответствии
с частью 3-1 статьи 301 УПК выясняет у него о наличии или отсутствии такого ходатайства.
Если подсудимым, ходатайство о рассмотрении дела с участием присяжных заседателей подано по окончании предварительного следствия при ознакомлении с материалами дела, то судья в соответствии со статьей 547 УПК с
обязательным участием прокурора, обвиняемого и его защитника, проводит
предварительное слушание, в ходе которого выясняет, подтверждает ли обвиняемый свое ходатайство.
В случае подтверждения подсудимым своего ходатайства или если такое
ходатайство было заявлено во время предварительного слушания, судья обязан разъяснить подсудимому правовые последствия рассмотрения уголовного
дела судом с участием присяжных заседателей, включая особенности обжалования судебных актов.
Решение об удовлетворении ходатайства о рассмотрении уголовного дела
с участием присяжных заседателей указывается судьей в постановлении, вынесенном по итогам предварительного слушания дела.
Судья не вправе отказать в удовлетворении ходатайства о рассмотрении
дела с участием присяжных заседателей.
4. В случае изменения прокурором в ходе предварительного слушания
обвинения, влекущего изменение подсудности, в соответствии с частью пятой статьи 301 УПК дело подлежит направлению прокурору для
пересоставления обвинительного заключения и направления дела по
подсудности.
В случае изменения государственным обвинителем в ходе судебного заседания обвинения в сторону смягчения либо при частичном отказе от обвине-
24
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ­­­­­ БЮЛЛЕТЕНI
£
9/2012

25. Н О Р М АТ И В Н О Е П О С ТА Н О В Л Е Н И Е
ния, судья выносит постановление о продолжении разбирательства дела по новому обвинению, с участием присяжных заседателей.
Полный отказ прокурора от обвинения на стадии судебного разбирательства в соответствии со статьей 561 УПК влечет за собой прекращение уголовного дела.
5. В постановлении о назначении дела к главному судебному разбирательству с участием присяжных заседателей судья указывает общее количество
кандидатов в присяжные заседатели, подлежащих вызову в суд с таким расчетом, чтобы явившихся было не менее двадцати пяти.
По распоряжению судьи в соответствии со статьей 550 УПК секретарь
судебного заседания проводит предварительную случайную выборку кандидатов в присяжные заседатели из имеющихся в суде единого и запасного списков.
В целях обеспечения своевременной явки кандидатов в присяжные заседатели, применения в необходимых случаях мер ответственности к лицам, препятствующим выполнению кандидатами в присяжные заседатели их
обязанностей, а также к кандидатам в присяжные заседатели при их уклонении от
явки в суд без уважительной причины и решения других вопросов организации
судебного разбирательства, суды должны соблюдать требования части пятой
статьи 550 УПК о вручении кандидатам в присяжные заседатели извещений
с указанием даты и времени о прибытии в суд не менее чем за семь суток до
начала судебного заседания.
Если число явившихся кандидатов в присяжные заседатели менее двадцати пяти, пополнение их численности до указанного количества осуществляется секретарем по распоряжению председательствующего из запасного списка.
Судебное заседание по отбору присяжных заседателей из числа явившихся кандидатов проводится с соблюдением требований статей 331-344 УПК, а
также статей 551-556 УПК.
В случае несовпадения данных о личности кандидата в присяжные заседатели, указанных в списке, составленном местным исполнительным органом,
с паспортными данными явившегося, данное лицо исключается председательствующим из числа кандидатов в присяжные заседатели и освобождается от
участия в формировании коллегии присяжных заседателей.
В соответствии с пунктом 5 статьи 11 Закона Республики Казахстан
«О присяжных заседателях» (далее - Закон «О присяжных заседателях»)
лицо, препятствующее выполнению кандидатами в присяжные заседатели их
обязанностей, а также кандидат в присяжные заседатели при его уклонении от
явки в суд без уважительной причины могут быть привлечены к административной ответственности по статье 514-1 Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях (далее - КоАП).
9/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
25