HEZKUNTZA: ALTXOR EZKUTUA.

1. HEZKUNTZA: ALTXOR EZKUTUA
Ainhoa Errasti Agirrebeitia
XXI.mendea informazioa zirkulatzeko eta gordetzeko inoiz ezagutu ez diren
baliabideak ematen hasi da, eta etorkizunean ere honen jarraipena emango da. Honen
ondorioz, hezkuntzak gero eta ezagutza teoriko eta tekniko ebolutibo gehiago trasmititu
beharko ditu era masibo eta eraginkorrean. Hau horrela izanda, hezkuntza oinarrizko
lau ikasketaren inguruan egitaratu behar da: ezagutzen ikastea, hau da, ulermenaren
baliabideak bereganatzea edo barneratzea; egiten ikastea, bakoitzak bere inguruan
eragiteko ahalmena izan dezan; elkarrekin bizitzen ikastea, giza jarduera guztietan
parte hartzeko eta besteekin lankidetzan aritzeko; eta amaitzeko, izaten ikastea,
aurreko hiru ikasketen elementuak hartzen dituen funtsezko prozesu bezala definitu
daitekeena.
Eskolako irakaskuntzan gehienetan ez zaie lau zutabeei garrantzi berdina ematen,
baina batzordearen iritziz, edozein irakaskuntza sistematan lau zutabeei arreta berdina
eskaini behar zaie, hezkuntza gizakiarentzat, esperientzia globala izan dadin eta
ezagutza eta praktika mailan bizitza osoan zehar iraun dezan.
Batzordekideek argi zeukaten XXI.mendeko erronkei aurre egiteko ezinbestekoa
izango zela hezkuntzan helburu berriak ezartzea, eta honekin batera, honen inguruko
ideiak aldatzea. Modu honetan, hezkuntzari buruzko ikuspegi zabalago baten bidez
pertsona bakoitzak bere sormen eta irudimen ahalbideak aurkitu, bizitu eta areagotuko
lituzke, gure barnean ezkutatuta dagoen altxorra eguneratuz.
Ezagutzen ikasi.
Ikaskuntza mota hau, giza bizitzako bitarteko eta helburutzat har daiteke.
Ikaskuntzaren bitartez pertsona bakoitzak bere inguruan dagoen mundua ulertu behar
du, batez ere, duintasunez bizi ahal izateko, gaitasun profesionalak garatzeko eta
besteekin komunikatzeko. Helburu bezala, ikaskuntzak duen justifikazioa ulertzeagatik,
ezagutzeagatik eta aurkitzeagatik ongi sentitzea da. Aplikaziorik gabeko berehalako
ikaskuntzak atzera egiten duen bitartean, ezagutza erabilgarriak honen lekua hartzen
ari dira. Jakinduria areagotzeak, norberaren inguruko alderdi ugari erraztasun
gehiagorekin ulertzeko laguntza eskaintzen du, eta jakin-min intelektuala azkarrago
pizten da, zentzu kritikoa bizkortu eta errealitatea dezifratzen laguntzen du.

2. Ezagutza modu askotakoa eta etengabekoa eboluziokoa da, eta beraz, gero eta
zailagoa da guzti-guztia ezagutu nahi izatea. Arrazoi honegatik, oinarrizko hezkuntzatik
aurrerako den-dena jakin beharraren ideia gezurra dela esan dezakegu. Honez gain,
kultura orokorrari ere merezi duen garrantzia eman behar zaio, izan ere, honek beste
hizkuntza eta ezagutza batzuetako ateak iretzen ditu, eta beste ezer baino lehenago
komunikatzea ahalbidetzen du. Gainera, hezkuntza kultura denbora eta espazioan
ematen den gizarteen nahasketa da, eta honek, jakinduriako beste eremu batzuetako
bideak zabaltzea dakar.
Ezagutzen ikastea, ikasten ikastea da, eta hau, arreta, oroimena eta pentsamenduaren
erabilerarekin lortzen da. Txiki-txikiak garenetik, gure arreta pertsonengan eta
gauzetan konzentratzen ikasi behar dugu. Arretaren ikaskuntza prozesu hau era
ezberdinetako izan daiteke eta gure bizitzako une ugari aprobetxa ditzazkegu
horretarako ( jolasak, enpresak bisitatzea, bidaiak, lan praktikoak...).
Oroimenari dagokionez, hau lantzea ezinbestekoa da. "Buruz" ikasi beharreko datuak
aukeratzerako orduan, ongi hautatzen jakin behar da, baina arreta handiz landu
beharreko jarduera da. Gainera, adituek diotenez, oroimena txiki-txikitatik entrenatu
beharra dago.
Umeak lehenik eta behin gurasoekin landuko du pentsamendua, eta ondoren,
jarraipena irakasleekin burutuko du. Pentsamendu horrek, konkretuaren eta
abstraktuaren arteko artikulazioa izan behar du. Horrez gain, irakaskuntza zein
ikerkuntza arloetan dedukzio eta indukzio metodoak bateratzea komenigarria izango
litzateke, sarritan aurkako bezala azaldu arren.
Egiten ikasi.
Neurri handi batean, ezagutzen ikastea eta egiten ikastea banaezinak dira. Hala ere,
azkeneko honek erlazio estuagoa dauka lanbide heziketarekin.
Etorkizuneko lan merkatuaren barnean bi ekonomia mota ezberdinduko ditugu,
industriala eta gainontzekoak: lehenegoan, soldatapeko lanak dira nagusi; beste
taldean aldiz, ekonomiaren sektore egituratutik kanpo dauden ekonomiak kokatzen dira
edota lan independenteak oraindik bertan bizi irauten dutenak. Industrializazioarekin
batera, mekinek gizakien lana ordezkatu dute eta ondorioz, lana gero eta
inmaterialagoa da. Ordezkatze prozesu honek, lanak gero ezagutzazkoagoak izatea

3. ekarri du, eta jarduera ekonomikoan zerbitzuek garrantzia gehiago eskuratu dute.
Horregatik gaur egun, "egiten ikastea" espresioari ezin zaio iraganean zuen esanahi
berbera eman. Beraz, ikaskuntzek eboluzionatzeko beharra daukate.
Kalifikazio noziotik lehiara.
Produkzio industrialeko sistemetan, ezagutzazko eta informaziozko dimentsioek
daukaten nagusitasunak lanbide kalifikazioaren nozioa zaharkitu egin dute, eta modu
honetan, lehia pertsonala pribilegiatu bilakatzen dute. Jarduera fisikoen ordez
intelektualagoak, zerebralagoak diren lanak azaltzen dira. Makinak gero eta
adimentsuagoak diren heinean, eta lana desmaterializatzen den neurrian, azterketa eta
eraketa lanak hazten doaz.
Honek guztiak, jatorri bat baino gehiago ditu. Langileei dagokienez, lan zatituak atzean
gelditzen ari dira eta bitartean, "lanerako kolektiboak" edota "egitasmorako taldeek"
aurrera egiten dute. Gaur egun, enplegatuak ez dira trukagarriak eta eginbeharrak
nolabait pertsonalizatu egin dira. Gainera, enplegatzaileek ez dute kalifikazio
konkreturik eskatzen, orain pertsona bakoitzari konpetentzia zehatzak eskatzen
zaizkio: heziketa tekniko eta profesionalaren bidez eskuratutako kalifikazioa ez ezik
jokaera soziala, talde lanean aritzeko gaitasuna eta ekimenak izateko eta arriskuak
onartzeko ahalmena.
Langilea nagusiki aldaketaren agentetzat jotzen da, eta hauen zenbait ezaugarri
subjetibotzat hartzen dira. Ezaugarri horien artean, komunikatzeko eta besteekin
elkarlanean aritzeko gaitasunak, gatazkei aurre egiteko eta konpontzeko gaitasunak
gero eta garrantzi handiagoa daukate.
Soldatapeko sektorean lanaren "desmaterializazioa" eta zerbitzu jarduerak.
Zerbitzuen eboluzio kuantitatibo eta kualitatiboak ikusiz gero, ekonomia aurreratuetako
ikaskuntzan eman diren "desmaterializazioaren" ondorioak nahiko nabarmenak dira.
Zerbitzuen kategoria hau oso zabal da eta gehienbat bazterketaren bitartez definitzen
da.
Zerbitzu ugari sortzen duten pertsonen arteko harremanaren arabera definitzen dira
batez ere. Adibide asko aurki daitezke merkataritza sektorean eta baita
merkataritzakoa ez den sektore tradizionalagoetan ere. Bi kasuetan, garrantzi handia

4. daukate informazio eta komunikazio jarduerek. Izan ere, zerbitzua eskaintzen
duenaren eta jasotzen duenaren arteko harremanaren kalitatea neurri handi batean
hartzailearen esku dago beraz, ulergarria da egin beharreko lan hori ez prestatzea.
Gaiarekin eta teknikarekin eduki beharreko erlazioa harreman pertsonaletarako
gaitasunarekin osatu edo eraiki behar da.
Etorkizuneko gizarte ultrateknifikatuetan, gizakien arteko elkarrekintza okerrak
disfuntzio larriak eragin ditzakeela pentsa daiteke, eta hauek ekiditzeko kalifikazio
berriak beharrezkoak izango direla. Gainera, kalifikazio berri horiek ezagutza
intelektualean baino gehiago jokaeran oinarrituta egongo lirateke, eta honek ikasketa
gutxiko edo ikasketarik gabeko pertsonei aukera gehiago emango lizkieke. Honez gain,
beharrezkoak diren gaitasun edo trebetasunak eskuratzea ahalbidetuko duen
heziketaren edukiak ondorioztatzea nahiko zaila da. Garapen bidean dauden
herrialdeetan arazoa lanbide heziketaren inguruan ere azaltzen da.
Lana ekonomia ez egituratuan.
Garapen bidean dauden ekonomietan, lana oso izaera ezberdinekoa da eta
soldatapeko jarduera ez da nagusitzen. Sahara azpiko Afrikako herrialde asko eta
Latinoamerikako eta Asiako herrialde batzuk adibide bezala hartuta, bertako
biztanleriaren segmentu oso txiki batek soldatapean lan egiten duela ikus dezakegu,
eta biztanleriaren gehiengoak aldiz, bizirik irauteko ekonomia tradizionalean parte
hartzen duela. Gainera, ikaskuntzaren eginkizuna ez da lanera mugatzen, hau da,
ekonomiako sektore egituratu edo ez egituratuaren garapenean parte hartzearen
helburu zabalagoa asebetetzearen beharra du.
Garapen bidean dauden beste herrialde batzuei dagokienez, nekazaritzaz eta
egituratutako sektore txiki batez gain, modernoa eta ez egituratua den sektore
ekonomikoa ere badago. Honako hau, artisau, merkataritza eta finantza jarduerek
osatzen dute, eta horrek, tokiko baldintzetara ongi egokitutako enpresa aukerak
badaudela adierazten du.
Herrialde hauen iritziz, beraien etorkizuna teknologia modernoa eskuratzea
ahalbidetuko dien kultura zientifikoa hartzeari oso estuki lotuta egongo da, baina
berrikuntza eta sormen gaitasun zehatzak batertu gabe.

5. Elkarrekin bizitzen ikasi, besteekin batera bizitzen ikasi.
Ikaskuntza hau, gaur egungo hezkuntzako ekintza nagusietakoa da. Giza historia beti
izan da gatazkatsua, baina badaude arriskua areagotzen duten elementu berriak ere.
Komunikabideen bidez, iritzi publikoa ezer egin ezin duen ikusle huts bihurtzen da, eta
gatazkak eratzen edo bizirik mantentzen dituztenen bahitu baita ere. Baina hezkuntzak
ezin izan du gauza askorik egin egoera hori aldatzeko.
Eskoletan, indarkeria eza irakasteko ideia txalogarria da nahiz eta askotan liskarrak
sortzen diren. Lan neketsua da, izan ere, gizakiek beraien kualitateak eta kide diren
taldearenak gehiegi baloratzen dituzte, eta besteen aurkako aurreiritziak sustatzen
dituzte. Lehia honen ondorioz, gerra ekonomikoa eratzen da eta gauzak dauzkatenen
eta ez dauzkatenen arteko tentsioa pizten da. Tentsio hauek nazioa eta mundua
zatitzen dituzte nolabait.
Esperientziaren bidez badakigu arrisku hau saihesteko ez dela nahikoa talde
ezberdineko kideen arteko kontaktu eta komunikazioa bultzatzea. Taldeak elkarren
artean lehian ari badira tentsioa azalduko da, eta denborarekin gatazka bilakatuko da.
Berdintasuna nagusi den testuinguru batean berriz, helburu eta proiektu komunak
ezarriz gero, azpian dauden aurreiritzi eta etsaitasuna lankidetza lasaiagoan bilakatuko
dira eta adiskidetasuna nagusituko da.
Hau kontuan hartuta, komenigarria izango zen hezkuntzari bi orientazio osagarri
ematea: lehenengo mailan, pixkanaka bestea ezagutzea eta bigarren mailan, bizitza
osoan zehar, proeiktu komunetan parte hartzea.
Bestea ezagutzea.
Hezkuntzak bi helburu nagusi ditu: giza espeziearen aniztasuna irakastea eta gizaki
guztien artean dauden antzekotasunez eta elkarren menpekotasunez ohartarazten
laguntzea. Gai batzuk bereziki egokiak dira helburu hauek burutzeko, esate baterako,
giza geografia, eta beranduago atzerriko hizkuntza eta literatura.
Baina bestea ezagutzeko, lehenik eta behin ezinbestekoa da bakoitzak bere burua
ongi ezagutzea. Berdin da haurrari hezkuntza hori nork eman dion, familiak edo
komunitateak. Helburua bere burua ezagutzea da, izan ere, bere burua
ezagutzerakoan soilik jarri ahal izango da benetan besteen lekuan, eta besteen

6. erreakzioak ulertzeko gaitasuna garatuko du. Eskolan enpatia jarrera hori sustatzea
garrantzitsua da bizitzako jokaera sozialetarako.
Amitzeko, irakaskuntza ez da oztopo izan behar bestea ezagutzeko prozesu honetan.
Izan ere, dogmatismoaren bidez ikasleengan jakinmina edo izpiritu kritikoa ezabatzen
dituzten irakasleak kaltegarriagoak izan daitezke.
Helburu komunetara jo.
Batzuetan, komunean lan egiten denean, gizakien arteko ezberdintasunak eta
gatazkak ezabatu egiten dira. Horregatik, hezkuntzak bere programetan, gazteak oso
txikitatik lankidetza proiektuetan ikasten hasteko denbora eta aukera eskaintzea
garrantzitsua da, kirol eta kultur jardueretan nahiz jarduera sozialetan parte hartuz.
Gainera, irakasle eta ikasleek proiektu komunetan jarduteak gatazkak konpontzeko
metodo bezala erabil daiteke eta gazteen ondorengo bizitzan erreferentzia bat izan
daiteke. Era berean, hezitzaileen eta hezituen arteko harremana aberasteko ere
baliagarria izan daiteke.
Izaten ikasi.
Batzordeak, hezkuntzak pertsona bakoitzaren garapen orokorrean lagundu behar
duenaren funtsezko printzipio hau berretsi du. Bereziki gaztaroan jasotako hezkuntzari
esker, pertsona guztiak pentsamendu kritikoa eta autonomoa izateko eta norberaren
iritzi propioa izateko, bizitzako une ezberdinetan zer egin behar den beraien kabuz
erabakitzeko prest egon behar dira.
Izaten ikastea (1972) txostenak, eboluzio teknologikoarekin lotutako gizatasunik
gabeko munduarekiko kezka azaltzen zuen. Momentu horretatik, komunikabideek
eskuratutako izugarrizko botereak areagotu egin dute kezka hori. XXI.mendean
fenomeno horiek oraindik gehiago areagotzea gerta daiteke. Hala ere, haurrak gizarte
zehatz batean bizitzeko prestatzea baino gehiago arazoa bakoitzari indar eta
erreferentzia puntu intelektual iraunkorra ematea da. Hezkuntzaren oinarrizko funtzioa
pertsona guztiei pentsatzeko, iritzia osatzeko, sentimenduak izateko eta irudimena
izateko askatasuna ematea da, beraien talentuak erabat garatzeko eta beraien patua
erabakitzeko gaitasuna izan dezaten.
Honez gain, etengabe aldaketak jasaten ari den mundu honetan, toki berezia eman

7. behar zaie somenari eta irudimenari. Gure etorkizunak, gizaki bikainez gain, mota
ugariko talentuak behar eta pertsonalitateak behar ditu. Gainera, eskolan arteari eta
poesiari orain baino garrantzia gehiago emateaz gain, irudimena eta sormena sustatu
nahiaren ondorioz, ahozko kulturari eta esperientziatik jasotako ezagutzei ere balio
gehiago eman beharko litzaieke.
Batzordea, guztiz ados dago Izaten ikastea txostenarekin. Jaiotzetik heriotzara doan
gizakiaren garapena prozesu dialektikoa da, bertan bakoitza bere burua ezagutzen
hasten da eta ondoren, besteekiko harremanetara zabalduz doa. Beraz, zentzu
horretan, hezkuntza barne bidaia dela esan dezakegu.