Voodoo Bebeği (ikinci versiyon)
•
0 likes•11 views
Kitaplar/Eserler: Sanatın Öyküsü Ernst H. Gombrich Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos Brian Greene Music and the Mind Anthony Storr Newton Neden Türk Değildi? A. M. Celal Şengör Sanat ve Yanılsama Ernst H. Gombrich
Recommended
More Related Content
Similar to Voodoo Bebeği (ikinci versiyon)
More from YaseminSengunDemirca
More from YaseminSengunDemirca (20)
Voodoo Bebeği (ikinci versiyon)
- 1. 23 Eki 2023 41 1 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği Voodoo Bebeği ilkel topluluklar, büyü, bağlı, ayrık Sanatın Öyküsü Ernst H. Gombrich Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos Brian Greene vudu bebeği deney: malzemeler Bu iki kitap, başlıkla da beraber tezat görünebilen hayal ve gerçek kavramlarını (sanatı ve bilimi) çok güzel vurguluyor. Bundan dolayı ikinci versiyona eklenen diğer kitapları ilerleyen sayfalarda görebilirsiniz. v. 1 ⎘
- 2. 23 Eki 2023 41 2 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği İlkel insanlar hakkında ne düşünüyorsunuz? Voodoo bebeği/büyüsü hakkında ne düşünüyorsunuz? Şimdi deneyi yapalım. Küçük bir değişiklik olsun, bebek yerine fotoğraf kullanalım.
- 3. 23 Eki 2023 41 3 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği deney: yapılışı Boş bir kağıdın ortasına sevdiğiniz birinin fotoğrafını yapıştırın. Seçtiğiniz kişinin fotoğrafını beyaz arka planda görmek odaklanmayı ve etkiyi arttıracaktır. Şimdi iğneyi elinize alın ve o kişinin tam yüzüne batırın.
- 4. 23 Eki 2023 41 4 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği İğneyi batırabildiniz mi? Annenizin, babanızın, çocuğunuzun, sevgilinizin, … fotoğrafına hiç tereddüt etmeden iğneyi batırabildiniz mi? Ben bu deneyden bir şey anlamadım, illa batırmak istiyorum diyorsanız, hiç sevmediğiniz birinin fotoğrafı ile deneyi baştan yapabilirsiniz. Büyük ihtimalle yine yapamayacaksınız. Mizaha konu olan örnek Sanatın Öyküsü kitabından alınmıştır.
- 5. 23 Eki 2023 41 5 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği Biz bu toplulu k lara, bizden daha basit oldukları için değil - çünkü onların düşünme b i çimleri bizimkinden çoğu zaman çok daha karışıktır - tüm insanlığın ge l diği ilk koşullara da yakın oldukları için "ilkel" diyoruz. Gereken tek şey kendimize karşı tam olarak dürüst olmak ve içimizde hâlâ "ilkel" bir şeyler kalıp kalmad ı ğını anlamaktır. Buzul Çağından başlayacak yerde, kendimizden başlay a lım. Günümüzün bir gazetesinden sevdiğimiz bir yıldızın fotoğrafını al a lım. Elimize bir iğne alıp, gözlerine batırmak hoşumuza gider mi? Gazet e nin herhangi bir yerini delmek kadar önemsiz midir bu? Hiç sanmam. F o toğrafa karşı yapılan böyle bir davranışın, sağlam kafayla düşündüğümde, dostuma veya hayran olduğum birine en ufak bir zarar vermeyeceğini çok iyi bildiğim halde, yine de böyle bir davranışta bulunmaya karşı nedensiz bir tereddüt duyarım. Resme yapılan şeyin aynısını resimdeki kişiye yap ı yormuş gibi saçma bir duygu duyarım içimdeki bir yerde. Eğer haklıysam ve bu atom çağında bile bu saçma ve mantıksız duygu hâlâ varlığını sü r dürüyorsa, bu gibi düşüncelerin ilkel insanların yaşadığı topluluklar içi n de hâlâ bulunmasına fazla şaşmamamız gerekir. Dünyanın her yerinde, halk hekimleri veya büyücüler, hep şu büyüyü ortaklaşa uygulamışlardır: Düşmana benzeyen kaba bir bebek yaptıktan sonra, zararın onun üzerine düşmesi dileğiyle, bu yapma bebeğin yüreğini delmişler veya onu yakmı ş lardır. Korsanlık veya polisçilik oynayan çocuklar gibidirler ve oy u nun nerede bittiğini, gerçeğin nerede başladığını fark etmezler. Çocukl a rın çevresinde daima büyüklerin dünyası vardır, "Gürültü yapmayın!" v e ya "Haydi, yatma vakti geldi!" deyip dururlar. İ lkellerin yanılsamalarını bozacak benzer bir dünya yoktur, çünkü kabilenin her üyesi dans ve ayin törenlerine, kendilerinden geçerek katılırlar. Hepsi, kuşaktan kuşağa bu törenlerin anlamını öğrenmişler ve bu törenler onların içine öylesine işl e miştir ki, bunların dışına çıkıp davranışlarını eleştirel gözle değerlendirme şansları çok azdır. " İ lkeller" gibi bizim de, peşin kabul ettiğimiz birtakım inanışlarımız vardır. Birileri çıkıp sorgulayıncaya dek, bunların farkına b i le varmayız. Sanatın Öyküsü Ernst H. Gombrich
- 6. 23 Eki 2023 41 6 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği Fizikçiler evrenin bu özelliğine, yalnızca hemen yanınızdaki, yani yerel noktaları doğrudan etkileyebileceğinizi vurgulamak üzere yerellik adını verir. Ama örneğin vudu büyüleri, yerelliğe aykırıdır, çünkü o durumda burada yaptığınız bir şeyle (buradan oraya herhangi bir şey göndermeden) oradaki bir şeyi etkileyebilirsiniz. Ama ortak deneyimlerimiz, bize doğrulanabilir ve tekrarlanabilir deneylerin yerelliğe uyacağını söyler. Ve çoğu da uyar. Ama son yirmi beş yılda yapılan bazı deneyler, burada yaptığımız bir şeyin (bir parçacığın belli özelliklerini ölçmek gibi) buradan oraya bir şey göndermeksizin, orada olan bir şeyle (uzaktaki bir başka parçacığın özelliklerinin ölçülmesinin sonucu gibi) kolayca fark edilmeyecek bir biçimde bağlantılı olabileceğini göstermiştir. Sezgisel olarak şaşırtıcı olsa da, bu olgu kuantum mekaniği yasalarına tamamen uyar; bu deneyin yapılmasını sağlayacak teknolojinin ortaya çıkmasından ve daha da önemlisi yapılan öngörünün doğru olduğunun gözlenmesinden çok daha önce kuantum mekaniği kullanılarak öngörülmüştür. Bu, insana vudu büyüsü gibi geliyor. Kuantum mekaniğinin böyle bir özelliği olabileceğini fark eden ilk fizikçilerden olan -ve bunu eleştiren Einstein, buna "ürkütücü" demişti. Ama göreceğimiz gibi, bu deneylerin doğruladığı uzun mesafeli bağlantılar son derece zor fark edilebilir bağlantılardır ve bizim kontrol yeteneğimizin temelli dışındalardır. Evrenin Dokusu Brian Greene
- 7. 23 Eki 2023 41 7 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği İki kitabın ilgili bölümlerinin ilk kısımlarının tamamı ‘öne çıkarılamayacak kadar’* bir ‘bütün’, çok güzel. Sadece o sorulara cevap verdiğimizde uzmanların ne dediğini kısaca göstermeye çalıştım. Gelecek sayfalarda alıntıları bulabilirsiniz. * Bu ikinci versiyonda, dikkat ve odaklanma konusunda biraz yardımcı olması için, çoğunlukla alıntıdan seçilen, bazı kelimeler veya ifadeler paragraf altında belirtilmiştir.
- 8. Alıntılar tırnak işareti arasında sayfa numaraları ile beraber verilmiştir. Örneğin; “İrfan, düşüncenin bütün kutuplarını kucaklayan bir kelime.” s.175 C. M. Sanatın Öyküsü Ernst H. Gombrich Gombrich, E. H., 2002 (ilk basım 1950), Sanatın Öyküsü, 3. Baskı, Remzi Kitabevi, Çev. E. Erduran ve Ö. Erduran 23 Eki 2023 41 8 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği
- 9. “Dillerin nasıl doğduğunu bilmediğimiz gibi, sanatın da nasıl doğduğunu bilmiyoruz. Eğer tapınak ve ev inşası, resim ve heykel yapımı veya dok u ma gibi etkinlikleri sanat olarak sayarsak, dünyada sanatçının bulunmad ı ğı tek bir topluluk yoktur. Yok, sanat deyince, müze ve sergilerde tadına varılan bir şey veya seçkin salonların güzel süslemelerinde kullanılan, az rastlanır, nefis bir şey anlıyorsak; sözcüğün bu özel anlamının pek yakı n larda geliştiğini ve geçmişin en büyük mimarlarının, ressam veya heykelcilerinin bu sözü akıllarından bile geçirmediklerini bilmek zorundayız. Mimariyi ele alırsak, bu ayrımı daha iyi anlarız. Hepimizin bildiği gibi çok güzel yapılar vardır ve bunlardan bazıları, gerçek anlamda birer sanat y a pıtıdır. Ne var ki, dünyada, belirli amaçla dikilmemiş tek bir yapı göster e mezsiniz. Bu yapıları tapınma yeri, eğlence yeri veya konut olarak kulla- nan kimseler, onları özellikle işe yararlılık ölçülerine göre değerlendirirler. Bunun dışında, ayrıca yapının tasarımını veya oranlarını kendi beğenil e rine az-çok uygun bulabilirler ve yapıyı, yalnız kullanılma açısından değil, aynı zamanda onu "doğru" hale getiren başarılı mimarın çabaları bak ı mından da değerlendirebilirler. Geçmişte, resim ve heykel sanatına karşı tutumun genellikle bundan pek farkı yoktu.” s. 39 23 Eki 2023 41 9 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği YABANSI BAŞLANGIÇLAR Tarihöncesi, ilkel topluluklar ve eski Amerika Sanatın Öyküsü - Ernst H. Gombrich geçmişin sanatı, şimdinin sanatı, müze, sergi, işe yararlılık
- 10. “Bu sanat dallarında verilen ürünler, sadece sanat yapıtları değil, belirli görevleri olan objeler sayılırdı. Kimi yapıların hangi gereksinmeler sonucu dikildiğini bilmeyen birisi, bu konuda iyi bir değerlendirici olamaz. Aynı şekilde biz de, hangi amaçla y a pıldığını bilmediğimiz sürece, geçmişin sanatını anlayamayız. Tarih b o yunca ne kadar geriye gidersek, sanatın hizmet ettiğine inanılan amaçlar o kadar belirgin, ama aynı zamanda garip görünmektedir. Oturduğumuz kentlerden uzaklaşıp köylere giderek veya daha da iyisi, kendi uygarlaşmış ülkelerimizden koparak, hâlâ, çok uzak atalarımızınkine yakın koşullarda yaşayan topluluklar arasına girsek, aynı şeyle karşılaşırız. Biz bu toplulu k lara, bizden daha basit oldukları için değil - çünkü onların düşünme bi- çimleri bizimkinden çoğu zaman çok daha karışıktır - tüm insanlığın ge l diği ilk koşullara da yakın oldukları için "ilkel" diyoruz. İ lkeller için, bir kulübe ve bir imge arasında yararlılık açısından hiçbir fark yoktur. Kul ü beler onları yağmurdan, rüzgârdan, güneşten ve kendilerini yaratmış olan ruhlardan korurlar; imgeler ise, onları, doğal güçler kadar gerçek olan öteki güçlere karşı korurlar. Başka bir deyişle, resimler ve heykeller büyüsel amaçlarla kullanılırlar.” ss. 39-40 23 Eki 2023 41 10 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği Sanatın Öyküsü - Ernst H. Gombrich nesne, nesnenin imgesi, canlı varlık, canlı varlığın imgesi, gerçeği ve imgesi modern insan, ilkel insan, basit düşünme, karışık düşünme
- 11. “ İ lkel toplulukların düşünce tarzını anlamaya çalışmadan; onları img e leri bakılacak güzel şeyler olarak değil de, kullanılacak ve güç dolu nesn e ler gibi görmeye iten yaşantıyı kavramadan, sanatın bu yabansı başlangıçlarını anlamayı umamayız. Bu duygunun yeniden edinilmesinin gerçekten pek zor bir şey olduğunu sanmıyorum. Gereken tek şey kendimize karşı tam olarak dürüst olmak ve içimizde hâlâ "ilkel" bir şeyler kalıp kalmad ı ğını anlamaktır. Buzul Çağından başlayacak yerde, kendimizden başlay a lım. Günümüzün bir gazetesinden sevdiğimiz bir yıldızın fotoğrafını al a lım. Elimize bir iğne alıp, gözlerine batırmak hoşumuza gider mi? Gazet e nin herhangi bir yerini delmek kadar önemsiz midir bu? Hiç sanmam. F o toğrafa karşı yapılan böyle bir davranışın, sağlam kafayla düşündüğümde, dostuma veya hayran olduğum birine en ufak bir zarar vermeyeceğini çok iyi bildiğim halde, yine de böyle bir davranışta bulunmaya karşı nedensiz bir tereddüt duyarım. Resme yapılan şeyin aynısını resimdeki kişiye yap ı yormuş gibi saçma bir duygu duyarım içimdeki bir yerde. Eğer haklıysam ve bu atom çağında bile bu saçma ve mantıksız duygu hâlâ varlığını sü r dürüyorsa, bu gibi düşüncelerin ilkel insanların yaşadığı topluluklar içi n de hâlâ bulunmasına fazla şaşmamamız gerekir. Dünyanın her yerinde, halk hekimleri veya büyücüler, hep şu büyüyü ortaklaşa uygulamışlardır: Düşmana benzeyen kaba bir bebek yaptıktan sonra, zararın onun üzerine düşmesi dileğiyle, bu yapma bebeğin yüreğini delmişler veya onu yakmı ş lardır. İ ngiltere'de, Guy Fawkes gününde yaktığımız kukla da, aynı boş inancın bir kalıntısıdır. İ mge ile gerçeklik arasındaki ayrım, ilkeller için bazen çok daha belirsizdir. Yerliler, bir keresinde, sürülerinin resmini y a pan Avrupalı bir ressama, korkuyla şu soruyu sormuşlardır: "Bunları alıp götürürsen, neyle yaşarız biz?"” s. 40 Sanatın Öyküsü - Ernst H. Gombrich 23 Eki 2023 41 11 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği içimizde kalan ilkel duygular, saçma ve mantıksız duygular, atom çağı, fotoğraf ve iğne, büyü, imge, gerçeklik
- 12. “Tüm bu garip inanışlar önemlidirler, çünkü, günümüze dek ulaşan en eski resimleri anlamamıza yardım edebilirler. Bu resimler insan beceris i nin en eski izlerindendir. Bu resimler on dokuzuncu yüzyılda İ spanya'da (resim 19) ve güney Fransa'da (resim 20) mağara duvarlarında ve kayalar üzerinde ilk kez görüldüklerinde, arkeologlar önce canlı gibi duran ve ge r çeğe çok benzeyen bu hayvanların, Buzul Çağı insanlarınca yapılmış ol a bileceğine inanmamışlardır. Zamanla, bu bölgelerde bulunan kemik ve taştan yapılmış kaba araçlar; bu bizon, mamut ve ren geyiği resimlerini, onları avlayan, bu yüzden de onları çok iyi tanıyan kimselerin resmettiğ i ni veya kazıdığını, giderek daha kesin bir şekilde ortaya koymuştur. Bu mağaralara girmek, insana garip bir duygu verir. Bazen dar ve alçak kor i dorlardan geçilir. Dağın karanlık iç kısmındayken, rehberinizin el feneri birdenbire bir boğa resmini aydınlatıverir. Böylesine güç ulaşılan bir yere, yalnızca buraları süslemek amacıyla gidilmiş olması düşünülemez. Ayrıca, Lascaux mağarasındakiler dışında (resim 21) pek az yerdeki resimler net bir şekilde dağılmışlardır. Çoğunlukla birbirlerinin üzerine düzensiz bir şekilde boyanmış ya da kazınmışlardır. Bu bulguların daha iyi bir açıkl a ması, bunların, resim yapmanın insana güç verdiğine ilişkin evrensel in a nışın en eski örnekleri olmasıdır. Bir başka deyişle bu ilkel avcılar, belki de sadece zıpkınları ve taşbaltalarıyla haklarından gelebildikleri bu hayvanl a rın resimlerini yaparlarsa gerçek hayvanların da kendi güçlerine boyun eğeceğine inanıyorlardı.” ss. 40-42 Sanatın Öyküsü - Ernst H. Gombrich 23 Eki 2023 41 12 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği insan becerisine ait en eski izler, hayvanları resmetmek, onlara boyun eğdirmek
- 13. “Tabii ki bu bir varsayımdır, ama yine de, bugün bile eski göreneklerini koruyan ilkel topluluklar arasında sanatın gördüğü işlevle oldukça iyi desteklenen bir varsayım. Bildiğim kadarıyla, günümüzdeki bu toplulu k lar arasında tarih öncesi insanlarının kullandığı bu tür sihirleri aynen u y gulayan yoktur. Ama onlar için sanat çoğunlukla, imgelerin gücüne duy u lan benzer inanışlara yakından bağlıdır. Günümüzde hâlâ yalnızca taş araç kullanan ve büyüsel amaçlarla kayalıklara hayvan resmi çizen kimi ilkel topluluklar vardır. Dinsel şenliklerinde hayvan kılığına girerek, hayvanlar gibi hareket ederek kutsal danslar yapan bazı kabileler de vardır. Onlar da, böyle yapmakla, bir bakıma, av hayvanına karşı güç sağlayacaklarına in a nırlar. Bazen de, tıpkı masallardaki gibi, bazı hayvanlarla akraba oldukl a rına, tüm kabilenin bir kurt, karga veya kurbağa kabilesi olduğuna bile inanırlar. Oldukça garip inanışlardır bunlar. Ama şunu unutmayalım ki, bu düşünceler, sanıldığı gibi, bizim kendi çağımızdan fazla uzakta sayılamazlar. Romalılar, Romulus ve Romus'un bir dişi kurt tarafından emzirildiğine inanıyorlardı. Bu kurdun bronz bir imgesi, Roma'da Capitol'de d u rurdu. Son zamanlara kadar Capitol'ün merdivenleri yakınında bir kafe s te canlı bir dişi kurt beslenmiştir. Trafalgar Meydanında canlı aslanlar be s lenmez ama İ ngiliz Aslanı karikatürlerde inatla yer alır. Doğal olarak, bu tür armacı veya karikatürcü bir simgecilikle, ilkellerin hayvan akrabaları saydıkları totemlerin kökleşmiş inancı arasında büyük bir fark vardır. Bu ilkellerin, bazen, aynı zamanda hem insan hem hayvan olunabilen bir tür düş dünyasında yaşadıkları anlaşılmaktadır. Birçok kabilenin bu hayva n ları canlandıran maskeleri vardır. Özel törenlerde bu maskeleri kullandı k larında, kendilerini biçim değiştirmiş, karga veya ayı haline dönüşmüş hissederler.” ss. 42-43 23 Eki 2023 41 13 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği Sanatın Öyküsü - Ernst H. Gombrich sihir, imge, simgecilik, yakın dönemlerden örnekler
- 14. “Korsanlık veya polisçilik oynayan çocuklar gibidirler ve oy u nun nerede bittiğini, gerçeğin nerede başladığını fark etmezler. Çocukl a rın çevresinde daima büyüklerin dünyası vardır, "Gürültü yapmayın!" v e ya "Haydi, yatma vakti geldi!" deyip dururlar. İ lkellerin yanılsamalarını bozacak benzer bir dünya yoktur, çünkü kabilenin her üyesi dans ve ayin törenlerine, kendilerinden geçerek katılırlar. Hepsi, kuşaktan kuşağa bu törenlerin anlamını öğrenmişler ve bu törenler onların içine öylesine işl e miştir ki, bunların dışına çıkıp davranışlarını eleştirel gözle değerlendirme şansları çok azdır. " İ lkeller" gibi bizim de, peşin kabul ettiğimiz birtakım inanışlarımız vardır. Birileri çıkıp sorgulayıncaya dek, bunların farkına b i le varmayız. Bütün bunların sanatla pek az ilgisi olduğu söylenebilir, ama gerçekte, sanatı çeşitli biçimlerde etkileyen bu inanışlardır. Birçok sanat yapıtının amacı bu garip törenlerin bir parçası olmaktır ve bu durumda önemli olan şey, söz konusu heykel ya da resmin bizim standartlarımıza göre güzelliği değil, "yarattığı etki," yani istenen büyüsel etkiyi sağlayıp sağlamadığıdır. Sanatçılar ayrıca, bu yapıtları, her biçimin, her rengin ne anlama geldiğini bilen kendi kabile halkı için yaparlar. Sanatçılardan beklenen şey bunları değiştirmeleri değil, sadece tüm bilgi ve becerilerini çalışmalarına uygulamalarıdır.” s. 43 23 Eki 2023 41 14 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği Sanatın Öyküsü - Ernst H. Gombrich oyun ve gerçek, yanılsama, imge, yaratılan (büyüsel) etki
- 15. Alıntılar tırnak işareti arasında sayfa numaraları ile beraber verilmiştir. Örneğin; “İrfan, düşüncenin bütün kutuplarını kucaklayan bir kelime.” s.175 C. M. 23 Eki 2023 41 15 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği Evrenin Dokusu Brian Greene Greene, B., 2011 (ilk basım 2004), Evrenin Dokusu, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Çev. Murat Alev Uzay, zaman ve gerçekliğin dokusu The Fabric of the Cosmos Brian Greene Greene, B., 2004 (ilk basım 2004), The Fabric of the Cosmos, Random House Space, time and the texture of reality
- 16. 23 Eki 2023 41 16 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği “ Dolanık Uzay Bir kuantum evreninde Ayrık olmak ne anlama gelir? ” s. 95 Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos - Brian Greene “ Entangling Space What does it mean to be separate In a quantum universe? ” s. 77
- 17. 23 Eki 2023 41 17 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği “Özel ve genel göreliliği kabul etmek, Newton'un mutlak uzay ve mutlak zamanından vazgeçmek demektir. Kolay olmasa da zihninizi bunu yapmak üzere eğitebilirsiniz. Her hareket edişinizde sizin şimdinizin, sizinle birlikte hareket etmeyenlerin şimdilerinden farklı hale geldiğini hayal edin. Bir otoyolda otomobil kullanırken saatinizin, yanlarından hızla geçip geçtiğiniz evlerdeki saatlerden daha farklı bir hızda çalıştığını hayal edin. Bir dağın tepesinden çevreye bakarken, dağın eteğinde kütleçekimi kuvvetini daha kuvvetli hissedenlere oranla zamanın sizin için uzay-zamanın yamulması nedeniyle daha hızlı geçtiğini hayal edin. "Hayal edin" diyorum, çünkü böyle sıradan durumlarda göreliliğin etkileri o kadar küçüktür ki hiç fark edilmezler.” s. 95 Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos - Brian Greene “To accept special and general relativity is to abandon Newtonian absolute space and absolute time. While it's not easy, you can train your mind to do this. Whenever you move around, imagine your now shifting away from the nows experienced by all others not moving with you. While you are driving along a highway, imagine your watch ticking away at a different rate compared with timepieces in the homes you are speeding past. While you are gazing out from a mountaintop, imagine that because of the warping of spacetime, time passes more quickly for you than for those subject to stronger gravity on the ground far below. I say "imagine" because in ordinary circumstances such as these, the effects of relativity are so tiny that they go completely unnoticed.” s. 77 paragraf devam ediyor özel görelilik, genel görelilik, newton fiziği, mutlak uzay, mutlak zaman, bizim şimdimiz, başkasının şimdisi, dağın yanındaki saat, ovanın ortasındaki saat, farklı çalışan saatler, fark edilemeyecek kadar küçük etkiler
- 18. 23 Eki 2023 41 18 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği “Bu nedenle, gündelik deneyimlerimiz, evrenin gerçekten nasıl işlediğini göstermez. Einstein'dan yüz yıl sonra hâlâ hiç kimsenin, hatta profesyonel fizikçilerin bile göreliliği iliklerinde hissetmemesinin nedeni budur. Bu, hiç de şaşırtıcı değil; göreliliği tam olarak kavramanın insana getirdiği "hayatta kalma" avantajının ne olduğunu anlamak zordur. Gündelik hayatta bizi etkileyen orta derecedeki kütleçekimi ve şahit olduğumuz düşük hızlarda, Newton'un aslında hatalı olan mutlak uzay ve mutlak zaman kavramları son derece mükemmel sonuçlar verir; o nedenle de duyularımız, görelilikçi bir kavrayış geliştirmek üzere evrimsel bir baskı altında değildir. Dolayısıyla da göreliliğin tam olarak farkına varmak ve gerçekten kavrayabilmek için çaba gösterip duyularımızın bıraktığı boşluğu zekâmızla doldurmamız gerekir.” ss. 95-96 Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos - Brian Greene “Everyday experience thus fails to reveal how the universe really works, and that's why a hundred years after Einstein, almost no one, not even professional physicists, feels relativity in their bones. This isn't surprising; one is hard pressed to find the survival advantage offered by a solid grasp of relativity. Newton's flawed conceptions of absolute space and absolute time work wonderfully well at the slow speeds and moderate gravity we encounter in daily life, so our senses are under no evolutionary pressure to develop relativistic acumen. Deep awareness and true understanding therefore require that we diligently use our intellect to fill in the gaps left by our senses.” s. 77 orta derecedeki kütleçekim ve hızlardaki gündelik deneyimlerin sınırı (newton fiziği), çok büyük hızlardaki ve çok büyük kütleçekim etkisinin olduğu yerlerdeki olaylar (einstein/özel ve genel görelilik), + atom altı dünyadaki olaylar (kuantum fiziği)
- 19. 23 Eki 2023 41 19 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği “Görelilik evrene ilişkin geleneksel fikirlerimizden çok büyük bir kopuşu temsil ederken, 1900 ve 1930 yılları arasında bir başka devrim de fiziğin altını üstüne getiriyordu. Bu devrim yirminci yüzyılın başında birini Max Planck'ın, diğerini Einstein'ın yazdığı ışınımın özelliklerine ilişkin iki makale ile başlamıştı. İ şte bu makaleler yoğun araştırma ile geçen otuz yılın ardından kuantum mekaniğinin formülleştirilmesine yol açtı. Etkileri uç hız ve kütleçekimi değerlerinde belirgin hale gelen görelilikte olduğu gibi, kuantum mekaniğinin yeni fiziği de kendisini ancak bir başka uç durumda cömertçe ortaya koyuyordu: Çok çok küçük şeylerin dünyasında.” s. 96 Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos - Brian Greene “While relativity represented a monumental break with traditional ideas about the universe, between 1900 and 1930 another revolution was also turning physics upside down. It started at the turn of the twentieth century with a couple of papers on properties of radiation, one by Max Planck and the other by Einstein; these, after three decades of intense research, led to the formulation of quantum mechanics. As with relativity, whose effects become significant under extremes of speed or gravity, the new physics of quantum mechanics reveals itself abundantly only in another extreme situation: the realm of the extremely tiny.” ss. 77-78 paragraf devam ediyor atom altı dünyadaki olaylar (kuantum fiziği) çok çok küçük şeylerin dünyası (uç durum - kuantum fiziği) + çok çok büyük hızlar ve çok çok büyük kütleçekim değerleri (uç durum - görelilik (einstein))
- 20. 23 Eki 2023 41 20 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği “Ama göreliliğin yol açtığı altüst oluşla kuantum mekaniğinin yol açtığı altüst oluş arasında keskin bir ayrım vardır. Göreliliğin garip olmasının nedeni, her birimizin kişisel uzay ve zaman deneyimlerinin başkalarının deneyimlerinden farklı olmasıdır. Bu, karşılaştırmadan doğan bir garipliktir. Gerçekliğe bakışımızın pek çok başka bakış açısından -aslında sonsuz sayıdaki bakış açısından- yalnızca biri olduğunu, tüm bu bakışların da uzay-zamanın kesintisiz bütününde birbirlerine uyduğunu kabul etmek zorunda kalırız. Kuantum mekaniği farklıdır. Garipliği bir karşılaştırma yapmadan da ortadadır. Kuantum mekaniğine dair bir sezgiye sahip olmak için zihninizi eğitmeniz daha zordur, çünkü kuantum mekaniği kendi kişisel, bireysel gerçeklik kavramımızı paramparça eder.” s. 96 Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos - Brian Greene “But there is a sharp distinction between the upheavals of relativity and those of quantum mechanics. The weirdness of relativity arises because our personal experience of space and time differs from the experience of others. It is a weirdness born of comparison. We are forced to concede that our view of reality is but one among many—an infinite number, in fact—which all fit together within the seamless whole of spacetime. Quantum mechanics is different. Its weirdness is evident without comparison. It is harder to train your mind to have quantum mechanical intuition, because quantum mechanics shatters our own personal, individual conception of reality. ” s. 78 en garip olan —> kuantum ? görelilik ?
- 21. 23 Eki 2023 41 21 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği “ Kuantuma Göre Dünya Her çağ, evrenin nasıl oluştuğuna veya yapılandığına ilişkin kendi öykülerini yani metaforlarını geliştirir. Eski bir Hint yaratılış efsanesine göre evren, tanrılar Purusa adlı tarih öncesi devi parçaladıkları zaman yaratılmıştır; devin başı gökyüzü, ayakları yeryüzü, nefesi de rüzgâr olmuştur. Aristoteles'e göre evren eşmerkezli ellibeş kristal küreden oluşmaktaydı; en dıştaki küre gökyüzünü temsil ediyor, gezegenleri, Dünyayı ve onun öğelerini, son olarak da cehennemi temsil eden yedi küreyi sarmalıyordu.1 Newton’la ve onun hareketi matematiksel olarak kesin ve belirlenimci bir biçimde formüle etmesi sonucunda, tanım yeniden değişti. Evren çok büyük bir mekanik saate benzetildi: Zembereği kurulup başlangıç ayarı yapılmış olan evren, bir andan diğerine tam bir düzenlilik ve öngörülebirlikle tıkır tıkır ilerliyordu. ” s. 97 Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos - Brian Greene “ The World According to the Quantum Every age develops its stories or metaphors for how the universe was conceived and structured. According to an ancient Indian creation myth, the universe was created when the gods dismembered the primordial giant Purusa, whose head became the sky, whose feet became the earth, and whose breath became the wind. To Aristotle, the universe was a collection of fiftyfive concentric crystalline spheres, the outermost being heaven, surrounding those of the planets, earth and its elements, and finally the seven circles of hell.1 With Newton and his precise, deterministic mathematical formulation of motion, the description changed again. The universe was likened to the ticking of an enormous, grand clockwork: after being wound and set into its initial state, the clockwork universe ticks from one moment to the next with complete regularity and predictability. ” s. 78 newton fiziği (newton mekaniği), + kuantum fiziği (kuantum mekaniği) deterministik (belirlenimci) veya öngörülebilirlik
- 22. 23 Eki 2023 41 22 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği “Özel ve genel görelilik, mekanik saat benzetmesinde zor kavranılır bazı noktalara dikkat çekti: Tek ve evrensel bir saat yoktur, bir dakikayı ve şimdiyi neyin oluşturduğu konusunda fikir birliği yoktur. Bu durumda bile hâlâ evrimleşen evren hakkında "bir mekanik saat" öyküsü anlatabilirsiniz. Saat sizin saatinizdir. Öykü sizin öykünüzdür. Ama evren, Newtoncu çerçevede olduğu gibi, gene aynı düzenlilik ve öngörülebilirlikle evrimleşir. Eğer bir şekilde, evrenin şu andaki durumunu biliyorsanız -yani her parçacığın nerede olduğunu, hangi hızla ve hangi doğrultuda hareket ettiğini biliyorsanız o zaman, Newton da Einstein da prensipte fizik yasalarını kullanarak evrendeki her şeyin gelecekte herhangi bir zamanda nasıl olacağını öngörebileceğiniz ve geçmişte herhangi bir zamanda nasıl olduğunu anlayabileceğiniz üzerinde anlaşır. 2 ” s. 97 Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos - Brian Greene “Special and general relativity pointed out important subtleties of the clockwork metaphor: there is no single, preferred, universal clock; there is no consensus on what constitutes a moment, what constitutes a now. Even so, you can still tell a clockworklike story about the evolving universe. The clock is your clock. The story is your story. But the universe unfolds with the same regularity and predictability as in the Newtonian framework. If by some means you know the state of the universe right now—if you know where every particle is and how fast and in what direction each is moving— then, Newton and Einstein agree, you can, in principle, use the laws of physics to predict everything about the universe arbitrarily far into the future or to figure out what it was like arbitrarily far into the past.2 ” ss. 78-79 deterministik yapı —> newton fiziği ve görelilik (einstein’ın görelilik teorileri)
- 23. 23 Eki 2023 41 23 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği “Kuantum mekaniği bu gelenekten ayrılır. Tek bir parçacığın bile konumunu ve doğrusal hızını tam olarak asla bilemeyiz. Bırakın bütün kozmosun evrimini, deneylerin en basitinin bile sonucunu tam bir kesinlikle tahmin edemeyiz. Kuantum mekaniği, ancak bir deneyin şu veya bu sonucu verme olasılığını tahmin edebileceğimizi gösterir. Kuantum mekaniği on yıllar içinde son derece duyarlı deneylerle kanıtlandıkça, Newton'un kozmik saati hatta bu saatin Einstein tarafından güncelleştirilmiş hali bile sağlam bir benzetme olmaktan çıkmıştır ve açık bir şekilde evrenin nasıl işlemediğini göstermektedir.” ss. 97-98 Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos - Brian Greene “Quantum mechanics breaks with this tradition. We can't ever know the exact location and exact velocity of even a single particle. We can't predict with total certainty the outcome of even the simplest of experiments, let alone the evolution of the entire cosmos. Quantum mechanics shows that the best we can ever do is predict the probability that an experiment will turn out this way or that. And as quantum mechanics has been verified through decades of fantastically accurate experiments, the Newtonian cosmic clock, even with its Einsteinian updating, is an untenable metaphor; it is demonstrably not how the world works.” s. 79 deterministik olmayan yapı (öngörülemezlik) —> kuantum mekaniği olasılıklar
- 24. 23 Eki 2023 41 24 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği “Ama gelenekten kopuş henüz tamamlanmamıştır. Her ne kadar Newton'un ve Einstein'ın kuramları uzayın ve zamanın doğası konularında birbirlerinden keskin bir şekilde farklı olsa da, bazı temel gerçeklerde ve kanıt gerektirmiyor gibi görünen bazı doğrularda fikir birliği içindedirler. Eğer iki cismin arasında uzay varsa -yani havada iki kuş varsa ve biri epey uzakta sağınızda, diğeri ise epey uzakta solunuzdaysa bu iki şeyin birbirinden bağımsız olduğunu kabul edebiliriz ve ediyoruz. Bunları birbirlerinden ayrık, farklı varlıklar olarak ele alırız. Temelde ne olursa olsun uzay, bir cismi diğerinden ayıran, ayırt edilmesini mümkün kılan ortamı sağlar. Uzayın yaptığı budur. Uzayda farklı konumlarda olan şeyler, farklı şeylerdir.” s. 98 Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos - Brian Greene “But the break with the past is yet more complete. Even though Newton's and Einstein's theories differ sharply on the nature of space and time, they do agree on certain basic facts, certain truths that appear to be selfevident. If there is space between two objects—if there are hvo birds in the sky and one is way off to your right and the other is way off to your left—eve can and do consider the two objects to be independent. We regard them as separate and distinct entities. Space, whatever it is fundamentally, provides the medium that separates and distinguishes one object from another. That is what space does. Things occupying different locations in space are different things. ” s. 79 paragraf devam ediyor ayrık cisimler = uzayda farklı yerlerde olan cisimler = birbirinden bağımsız cisimler —> newton fiziği ve görelilik
- 25. 23 Eki 2023 41 25 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği “Dahası, bir cismin diğer bir cismi etkileyebilmesi için ikisini ayıran uzayı bir şekilde aşması gerekir. Bir kuş uçarak diğer kuşla arasındaki uzayı kat edip diğerini gagalayabilir. Bir kimse, kuşa sapanla bir taş atıp taşın kuşla arasındaki uzayı kat etmesini sağlayabilir ya da yüksek sesle bağırıp çarpışan hava moleküllerinin domino etkisiyle başka bir kişinin kulak zarını titreştirmesini sağlayabilir. Başka düzeyde bir örnek verecek olursak, bir kişi diğer bir kişinin üzerinde bir lazer demeti göndererek, yani aradaki uzayı bir elektromanyetik dalganın aşmasıyla, bir etki uygulayabilir ya da daha hırslı biriyse (geçen bölümdeki şakacı uzaylılar gibi) bir noktadan diğerine kütleçekimsel etkiler göndererek büyük kütleli bir cismi (örneğin Ay'ı) sallayabilir ya da yerini değiştirebilir. Yani buradan, olduğumuz yerden, oradaki birini etkileyebiliriz, ama bunu nasıl yaparsak yapalım daima bir kişinin veya bir şeyin buradan oraya gitmesi gerekir ve ancak o kişi veya şey buradan oraya gittiğinde bir etki uygulanabilir. ” s. 98 Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos - Brian Greene “Moreover, in order for one object to influence another, it must in some way negotiate the space that separates them. One bird can fly to the other, traversing the space between them, and then peck or nudge its companion. One person can influence another by shooting a slingshot, causing a pebble to traverse the space between them, or by yelling, causing a domino effect of bouncing air molecules, one jostling the next until some bang into the recipient's eardrum. Being yet more sophisticated, one can exert influence on another by firing a laser, causing an electromagnetic wave —a beam of light—to traverse the intervening space; or, being more ambitious (like the extraterrestrial pranksters of last chapter) one can shake or move a massive body (like the moon) sending a gravitational disturbance speeding from one location to another. To be sure, if we are over here we can influence someone over there, but no matter how we do it, the procedure always involves someone or something traveling from here to there, and only when the someone or something gets there can the influence be exerted. ” ss. 79-80 ayrık cisimler = uzayda farklı yerlerde olan cisimler = birbirinden bağımsız cisimler —> bunlar arasında bir etkileşme olacaksa cisimler arasındaki uzayın ‘bir şekilde’ katedilmesi etki —> temas ettiklerimize etki, bir şey yollayarak etki : yerellik
- 26. 23 Eki 2023 41 26 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği “Fizikçiler evrenin bu özelliğine, yalnızca hemen yanınızdaki, yani yerel noktaları doğrudan etkileyebileceğinizi vurgulamak üzere yerellik adını verir. Ama örneğin vudu büyüleri, yerelliğe aykırıdır, çünkü o durumda burada yaptığınız bir şeyle (buradan oraya herhangi bir şey göndermeden) oradaki bir şeyi etkileyebilirsiniz. Ama ortak deneyimlerimiz, bize doğrulanabilir ve tekrarlanabilir deneylerin yerelliğe uyacağını söyler.3 Ve çoğu da uyar. Ama son yirmi beş yılda yapılan bazı deneyler, burada yaptığımız bir şeyin (bir parçacığın belli özelliklerini ölçmek gibi) buradan oraya bir şey göndermeksizin, orada olan bir şeyle (uzaktaki bir başka parçacığın özelliklerinin ölçülmesinin sonucu gibi) kolayca fark edilmeyecek bir biçimde bağlantılı olabileceğini göstermiştir.” ss. 98-99 Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos - Brian Greene “Physicists call this feature of the universe locality, emphasizing the point that you can directly affect only things that are next to you, that are local. Voodoo contravenes locality, since it involves doing something over here and affecting something over there without the need for anything to travel from here to there, but common experience leads us to think that verifiable, repeatable experiments would confirm locality.3 And most do. But a class of experiments performed during the last couple of decades has shown that something we do over here (such as measuring certain properties of a particle) can be subtly entwined with something that happens over there (such as the outcome of measuring certain properties of another distant particle), without anything being sent from here to there.” s. 80 paragraf devam ediyor yerel olan (yerellik), yerel olmayan (yerelliğe aykırı davranan) temas etmeden etki, bir şey yollamadan etki —> ‘bir biçimde bağlantılı’ olanların birbirine etkisi —> yerelliğe aykırı davranma
- 27. 23 Eki 2023 41 27 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği “Sezgisel olarak şaşırtıcı olsa da, bu olgu kuantum mekaniği yasalarına tamamen uyar; bu deneyin yapılmasını sağlayacak teknolojinin ortaya çıkmasından ve daha da önemlisi yapılan öngörünün doğru olduğunun gözlenmesinden çok daha önce kuantum mekaniği kullanılarak öngörülmüştür. Bu, insana vudu büyüsü gibi geliyor. Kuantum mekaniğinin böyle bir özelliği olabileceğini fark eden ilk fizikçilerden olan -ve bunu eleştiren Einstein, buna "ürkütücü" demişti. Ama göreceğimiz gibi, bu deneylerin doğruladığı uzun mesafeli bağlantılar son derece zor fark edilebilir bağlantılardır ve bizim kontrol yeteneğimizin temelli dışındalardır.” s. 99 Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos - Brian Greene “While intuitively baffling, this phenomenon fully conforms to the laws of quantum mechanics, and was predicted using quantum mechanics long before the technology existed to do the experiment and observe, remarkably, that the prediction is correct. This sounds like voodoo; Einstein, who was among the first physicists to recognize—and sharply criticize—this possible feature of quantum mechanics, called it "spooky." But as we shall see, the longdistance links these experiments confirm are extremely delicate and are, in a precise sense, fundamentally beyond our ability to control. ” s. 80 yerelliğe aykırı davranma ve vudu büyüleri arasındaki benzerlik
- 28. 23 Eki 2023 41 28 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği “Bununla birlikte, hem kuramsal hem de deneysel değerlendirmelerden elde edilen bu sonuçlar, evrenin yerel olmayan bağlantılara olanak verdiği fikrini kuvvetli bir biçimde desteklemektedir.4 Buradan oraya bir şey gitmese bile, hatta iki olay arasında ışık da dahil olmak üzere hiçbir şeyin gitmesi için yeterli zaman olmasa bile, burada olan bir şey orada olan bir şeyle bağlantılı olabilir. Bu, uzayın bir zamanlar düşünüldüğü gibi düşünülemeyeceğini gösteriyor: İ ki cisim arasında ne kadar uzay bulunursa bulunsun (yani iki cisim birbirinden ne kadar uzak olursa olsun), kuantum mekaniği ikisinin arasında bir etkileşme, bir çeşit bağ olmasını mümkün kıldığından, bu iki cismin birbirinden ayrık olduğunun garantisi yoktur. ” s. 99 Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos - Brian Greene “Nevertheless, these results, coming from both theoretical and experimental considerations, strongly support the conclusion that the universe admits interconnections that are not local.4 Something that happens over here can be entwined with something that happens over there even if nothing travels from here to there—and even if there isn't enough time for anything, even light, to travel between the events. This means that space cannot be thought of as it once was: intervening space, regardless of how much there is, does not ensure that two objects are separate, since quantum mechanics allows an entanglement, a kind of connection, to exist between them.” s. 80 paragraf devam ediyor yerel olmayan bağlantılara izin veren evren, ayrık olmanın garantisinin verilemeyeceği
- 29. 23 Eki 2023 41 29 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği “Örneğin sizi ve beni oluşturan sayısız parçacıktan biri kaçabilir, ama saklanamaz. Kuantum kuramına ve onun öngörülerini doğrulayan birçok deneye göre, iki parçacık arasında, evrenin iki ayrı ucunda olsalar bile, kuantum bağlantıları bulunabilir. Birbirlerinden trilyonlarca kilometre uzakta olsalar bile, aralarındaki bu bağ açısından üst üsteymiş gibidirler. Gerçeklik kavramımıza modern fizikten çok sayıda saldırı geliyor; bunlardan çoğunu önümüzdeki bölümlerde göreceğiz. Ama deneysel olarak kanıtlanmış olanlar arasında benim neredeyse aklımı durduran, evrenimizin kendisinin yerel olmadığının anlaşılmasıdır. ” ss. 99-100 Evrenin Dokusu / The Fabric of the Cosmos - Brian Greene “A particle, like one of the countless number that make up you or me, can run but it can't hide. According to quantum theory and the many experiments that bear out its predictions, the quantum connection between two particles can persist even if they are on opposite sides of the universe. From the standpoint of their entanglement, notwithstanding the many trillions of miles of space between them, it's as if they are right on top of each other. Numerous assaults on our conception of reality are emerging from modern physics; we will encounter many in the following chapters. But of those that have been experimentally verified, I find none more mindboggling than the recent realization that our universe is not local. ” ss. 80-81 yerel olmayan bağlantılar, kuantum bağlantıları olan parçacıklar Gerçeklik
- 30. 23 Eki 2023 41 30 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği Üç kitaptan daha alıntılar ve Akla Gelenler Ek olarak:
- 31. 23 Eki 2023 41 31 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği Music and the Mind Anthony Storr Newton Neden Türk Değildi? A. M. Celal Şengör Sanat ve Yanılsama Ernst H. Gombrich • Storr’un kitabından ilkel dönemlerde insanların neden resmetmeye ihtiyaç duyduğunu tekrar ve farklı vurgularla okuyabiliriz. • Şengör’ün kitabından bilimin bir noktada durmayacağını hatırlayabiliriz. Yani Görelilik Teorisinin de Kuantum Mekaniği’nin de bir son olmadığını hatırlayabiliriz. Kuantum mekaniğindeki deterministik olmayan yapının, özellikle doğadaki olayları açıklayan/öngören kaos kavramında da ortaya çıktığını görebiliriz (Maaaarulun Dikeni v. 1(ilk) başlıklı içeriğe de bakabilirsiniz). • Gombrich’in bu diğer kitabından da beyindeki eşzamanlılık (simultaneity) hem de büyü ile ilgili görüşler okuyabiliriz.
- 32. Alıntılar tırnak işareti arasında sayfa numaraları ile beraber verilmiştir. Örneğin; “İrfan, düşüncenin bütün kutuplarını kucaklayan bir kelime.” s.175 C. M. Music and the Mind Anthony Storr Storr, A., 2015 (ilk basım 1992), Music and the Mind, Free Press and Simon & Schuster 23 Eki 2023 41 32 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği
- 33. “When biologists consider complex human activities such as the arts, they tend to assume that their compelling qualities are derivations of basic drives. If any given activity can be seen to aid survival or facilitate adaptation to the environment, or to be derived from behaviour which does so, it ‘makes sense’ in biological terms. For example, the art of painting may originate from the human need to comprehend the external world through vision; an achievement which makes it possible to act upon the environment or influence it in ways which promote survival. The Palaeolithic artists who drew and painted animals on the walls of their caves were using their artistic skills for practical reasons. Drawing is a form of abstraction which may be compared with the formation of verbal concepts. It enables the draughtsman to study an object in its absence; to experiment with various images of it, and thus, at least in phantasy, to exert power over it. These artists were magicians, who painted and drew animals in order to exercise magical charms upon them. By capturing the image of the animal, early humans probably felt that they could partially control it. Since the act of drawing sharpens the perceptions of the artist by making him pay detailed attention to the forms he is trying to depict, the Palaeolithic painter did in reality learn to know his prey more accurately, and therefore increased his chances of being successful in the hunt. The art historian Herbert Read wrote: Far from being an expenditure of surplus energy, as earlier theories have supposed, art, at the dawn of human culture, was a key to survival, a sharpening of the faculties essential to the struggle for existence. Art, in my opinion, has remained a key to survival.2 ” ss. 10-11 23 Eki 2023 41 33 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği Music and the Mind - Anthony Storr Sinema sanatı/Sinema sanayi (?) v. 1 başlıklı içerikte bu alıntı verilmişti. Erken dönemlerde yaşayan insanların algılama biçimleri hakkında tamamı fikir veriyor, yine de bu başlık için özellikle ilgili olan kısımları sarı renkle öne çıkardım. Buradaki anlatılanlara benzer olarak bir hayvanın resmini çizdiklerinde onu etkileyebileceklerine, onu istedikleri gibi yönetebileceklerine inanıyorlardı. Bir varlığın gerçeği ve imgesi arasındaki anlatılan ilişki gibi. ⋮ ⋮
- 34. Alıntılar tırnak işareti arasında sayfa numaraları ile beraber verilmiştir. Örneğin; “İrfan, düşüncenin bütün kutuplarını kucaklayan bir kelime.” s.175 C. M. Newton Neden Türk Değildi? A. M. Celal Şengör Şengör, A. M. C., 2015 (ilk basım 2015), Newton Neden Türk Değildi?, Ka Kitap 23 Eki 2023 41 34 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği
- 35. “Fakat doğa bilinmeden, yorumlanmadan değistirilebilir mi? Tabii değiştirilebilir. Benim gibi, eski Sovyetler Birliği'nin geniş arazisinde dolaşmış olanlar hemen her adımda bir doğa katli, bir çevre felâketiyle karşılaşmaya alışmışlardır. Radyasyondan artık ayak basılamayacak derecede kirlenmiş olan Novaya Zemlya, petrol ürünlerinin kontrolsüz akışıyla boğulmuş Batı Sibirya, nükleer dahil her türlü endüstriyel ürünün ağırlığı altında can çekişen Karadeniz, Baykal Gölü, akılsız, plânsız tarımın çöle çevirdiği Aral Gölü... Bunlar doğaya bilinçsizce, yarım yamalak bilgilerle saldırmanın acı faturaları. Fakat doğa hakkındaki bilgi “tamamlanabilir mi?” Doğa bilimlerinde tekil nesneler dışında, doğal süreçler hakkındaki bilgilerimizin hepsi varsayımsaldır, çünkü hepsi gerçek bilgimizi kat kat aşan kapsamdadırlar. Hemen hiçbir doğal sorunla ilgili tüm verileri görüp irdelediğimizi iddia edemeyiz. Bilim bir varsayımı çürütüp diğerine tırmanarak yücelir. Tüm bilgilerin bu denli nâzik olması, onları kullanarak doğaya müdahalede çeşitli boyutta riski göze almak demektir. Günümüzdeki küresel ısınma, endüstri devriminin önceden kestirilemeyecek bir sonucuydu. Yaşamımızı renklendirip kolaylaştıran aerosollerin ozona saldıracağı kimin aklına gelirdi? Ya plâstik? Bu sihirli maddenin çevreyi bu denli tahrip edeceği mi düşünülebilirdi? Keyif veren tütünün amansız bir katil olacağı nasıl öngörülebilirdi? Hele kaos kavramının bizlere öğrettiği, başlangıç koşullarındaki en küçük belirsizliklerin, süreçlerin gidişini büyük ölçüde etkilediği gerçeği, deterministik (yani kuramsal olarak önceden kestirilebilir) olayların dahî seyrini tahmin etmenin olanaksız olduğunu gösterdi.” ss. 55-56 23 Eki 2023 41 35 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği Newton Neden Türk Değildi? - A. M. Celal Şengör
- 36. Alıntılar tırnak işareti arasında sayfa numaraları ile beraber verilmiştir. Örneğin; “İrfan, düşüncenin bütün kutuplarını kucaklayan bir kelime.” s.175 C. M. Sanat ve Yanılsama Ernst H. Gombrich Gombrich, E.H., 1992 (ilk basım 1992), Sanat ve Yanılsama, Remzi Kitabevi, Çev. Ahmet Cemal 23 Eki 2023 41 36 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği
- 37. “Şimdi bu, bizim de resimlerin sihirli gücüne inandığımız anlamına mı gelmektedir? Gerçekten şu yukardaki resmin canlandığını mı düşünmekteyiz? Simgeler ve simgesel eylemler bağlamında ortaya attığımız sorular kadar, bu sorulara da kesin ve açık yanıtlar verebilmek pek kolay değildir. Edwyn Bevan, Kutsal Resimler adlı kitabında şöyle yazar: “İnsan beyninin birden fazla düzlemde eşzamanlı olarak işleyebildiği ve akıl yoluyla benimsenmiş bir kuramın çatısı altında, itiraf edilmeyen duygular ve isteklerle beslenen, bu kuramla bağdaştırılması olanaksız bir inancın tüm gücüyle barınabileceği gerçeği günümüzde belki eskiye oranla çok daha iyi kavranmıştır.” Burada karşımıza ruhbilimin tarihçi ya da toplumbilimciye verdiği en önemli derslerden biri çıkmaktadır: Sözü edilen çeşitli düzlemlerin varlığını ve insan ruhunda birbiriyle bağdaştırılması kesinlikle olanaksız tutumların kolayca birlikte bulunabileceklerini asla unutmamamız gerekir. Ayrıca, düşüncenin bütünüyle büyüsel yapı taşıdığı zamanlar, hiç olmamıştır; bunun gibi, büyünün etkisi altındaki dünya görüşünü bir çırpıda silip süpüren bir gelişmeye de hiç rastlanmamıştır. Asıl olan, şudur: Çeşitli toplumsal kurumlar ve somut konumlar, sanatçıda ve izleyicide çeşitli tepkilere zemin hazırlamakta, yeni istemler, yeni tutumlara kaynaklık etmektedir. Bugün de bilimsel dünya görüşümüzün ve düşünce bakımından modern tutumumuzun altında, eski büyüsel tasarımlar varlıklarını sürdürmekte, ister bir oyun niteliğinde, ister son derece ciddi bir düzlemde olsun, her zaman beklenmedik bir biçimde yeniden yüzeyde belirebilmektedir.” s. 121 23 Eki 2023 41 37 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği Sanat ve Yanılsama - Ernst H. Gombrich
- 38. 23 Eki 2023 41 38 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği - çözdük/çözemedik v. 1 başlıklı içerikte Greene’nin kitabından hem teorilerin ortaya çıkışına hem de Şengör’e ait alıntıdaki gibi bilimin bir noktada son cevabı bulduğunu iddia edemeyeceğine dair kısımları okuyabiliriz. Orada da belirtmiştim. Greene ders kitabı ingilizcesinden biraz daha zor bir dilde yazıyor, özellikle bazen farklı kelimeler kullanıyor. Bu güzel olmakla birlikte derecelerim fizik olduğundan metinin bütününden anlatılanları çoğunlukla ben anlayabilirim, ancak disiplin dışından biri için anlamak zor olur. O nedenle türkçe çevirisine de ulaşarak, onu da eklemiştim. Çeviri çok güzel yapılmış; alıntıları ikili olarak, türkçe ve ingilizce vermeye devam ediyorum. - İlkel dönemlere ait ya da o dönemlerde yaşayanlarla/o dönemlerdekilere benzer yaşayanlarla ilgili alıntılar eklemeyi seviyorum. Örneğin Papalagi v. 1 ve hercai menekşe v. 1(ilk) başlıklı içeriklere bakabilirsiniz. Buradaki özlem o dönemlere dönmek ya da o dönemlerdeki gibi yaşamak değil elbette. Bu saçma olur. Sadece bazen körleşiyoruz, o dönemlere tekrar bakmak, ‘görmek’ konusunda bize yardımcı olabilir. Örneğin; Şimdi Doğu Zamanı (Nilgün Cerrahoğlu, ss. 67-68) kitabından: Hindistan’da bir bölgede yaşayan insanlar ölülerini belli bir yere bırakıyormuş ve iki saat içinde akbabalardan geriye sadece kemikler kalıyormuş. Ancak sonraları kanser vs. gibi hastalıkların tedavisi nedeni ile vücutlarında kimyasal kalıntılar kalan cesetleri hayvanlar yemiyormuş. Burada şu doğru bu yanlıştan ziyade; ilaç bizim için mi var, biz ilaç için mi varız veya yapay zeka bizim için mi var, biz yapay zeka için mi varız … sınırında dengeyi nasıl sağlayacağımızı iyi belirlemek gerekebilir. sınır v. 1(ilk) başlıklı içerikte sınırlarda yanılsamaların olabileceğine ve bunların da öğretici, fark ettirici özelliğine işaret eden alıntılar vardı. Benzer bir şekilde yeni deney sonuçlarını görene kadar Newton Mekaniği her şeyi açıklayan bir yasa idi. Yanılsamalarımızı fark ettikten sonra, yani Newton Mekaniği’nin sınırlarına yaklaşınca yeni bir teori ortaya çıktı, Kuantum Mekaniği. Yani doğa bilimlerinde veya insani bilimlerde yanılsamalar ortaya çıktığında belki biraz farklı şekilde değerlendirmeye ihtiyaç duyulduğunu görmek gerekiyor. Akla gelenler
- 39. 23 Eki 2023 41 39 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği Akla gelenler Sanat ve Bilim v. 3 başlıklı içerikte, kısa olarak sağdaki not ile bahsettiğim ‘bir ve aynı’ başlıklı konu gelecekte hazırlanacak. Henüz güncellenmemiş de olsa üstteki şeklin yer aldığı ‘her şeyi açıklayan çeyrek altın’ başlıklı içeriğe bakabilirsiniz. Yasalar, disiplinler, alanlar … belki de her şeyin tek bir şeyin farklı görünümleri olduğu fikri, kitaplarda da sıklıkla karşımıza çıkar. Bunlarla sizin karşılaşmanızı sağlamaya çalışmak da, menemenazdacorba hesabının yapmaya çalıştığı şeylerden. Gerçekler v. 4’ten “Uzayda farklı konumlarda olan şeyler, farklı şeylerdir.” “ İ ki cisim arasında ne kadar uzay bulunursa bulunsun (yani iki cisim birbirinden ne kadar uzak olursa olsun), kuantum mekaniği ikisinin arasında bir etkileşme, bir çeşit bağ olmasını mümkün kıldığından, bu iki cismin birbirinden ayrık olduğunun garantisi yoktur.” Evrenin Dokusu - Brian Greene “İnsan beyninin birden fazla düzlemde eşzamanlı olarak işleyebildiği” Sanat ve Yanılsama - Ernst H. Gombrich Nereden çıkıyor bu fantastik senaryolar, fantastik gerçekler ? Örneğin; Gılgamış Destanı * * Bu kitap ile ilgili bir içeriği yakın zamanda hazırlamayı planlıyorum.
- 40. 23 Eki 2023 41 40 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği Akla gelenler Son söz: Büyü var mıdır? Büyü vardır demiyorum, ancak Gombrich’in de belirttiği gibi büyü yoktur da diyemiyorum. Bana göre bir şeye kesin vardır, kesin yoktur, kesin yanlıştır, kesin doğrudur … demek ahmaklıktır. Elbette bazı cevapları kolaylıkla eleyebilirsiniz, ancak bu cevabı bulduğunuz anlamına da gelmez. Herkes kendi gerçeğini yaratıyor da olabilir. … Büyüye dönersek elimde iki cevap kategorisi varsa (büyü vardır ve büyü yoktur) ve henüz bir üçüncüsü, dördüncüsü … yoksa aynı kuantum mekaniğindeki gibi olasılıklar ile cevap vermek en uygun olanı gibi.
- 41. 23 Eki 2023 41 41 no. 84 v. 2 Voodoo Bebeği İçeriklerde neler olduğunu açıklamaya çalışmak sıkıntıya, hataya neden olabilir; hatta hata olmaması mümkün de değildir. Ancak özellikle bazı uzun içerikler için, takip etmeyi kolaylaştırmak amacıyla ana hatlarıyla; kimi zaman akışın verilmesi, kimi zaman sayfa sayfa olanları anlatmak faydalı olabilir. Yani burayı takip eden sayfalara göz atın, ancak hatalar, eksikler bulunabileceğini unutmayın. İster istemez bazı şeyleri ifade ederken yorum yapmış oluruz. Zaten olayın doğası gereği de yazıyı/yazarı tam anlamak, tam işaret ettiğine odaklanmak, yüzeyde gösterilen anlamın dışındaki görmek, aslında yazılanın tam tersinin kastedildiğini anlamak, birkaç anlam katmanının hepsini görmek … vs. mümkün değildir. Ayrıca bilgimiz, deneyimlerimiz, zannettiklerimiz … bizi sınırlar, nasıl/ne kadar anladığımıza da, anlattığımıza da sınır koyar. • İçerikler açıklama ile devam edebilir veya ilk sayfalarda akış verilebilir. Ya da buradan sonra sayfa sayfa gelen açıklamalar olabilir. Bu takip etme kolaylığına ya da içeriğin türüne göre değişebilir. • Metin ingilizce ise bazı kısa notlar türkçe olarak verilebilir. Bu notlar çeviri olarak değil de; hem konu ile ilgili yerleri öne çıkaran hem de takip etmeyi kolaylaştırabilecek şekilde gerekli durumda eksiltmelerin ya da ek ifadelerin olduğu türde olacaktır. • Tüm disiplinler için geçerli olmakla birlikte özellikle pozitif bilimlerle ilgili konularda yeni keşiflerle birlikte güncel olanın tarafınızdan araştırılması gerektiğini unutmayın. • İçeriklere zaman zaman yeni kitaplardan alıntılar eklenebilir. Bu sayfaların olduğu pdf dosyasının adındaki -v1, -v2 … ekleri içeriğin versiyon numarasını göstermektedir. İçeriğin tüm versiyonlarına yani eski/yeni hallerine ulaşmak için https://twitter.com/azdacorba adresinden ilgili dosyayı yükleyebilirsiniz. Aynı zamanda bu dosyadan tüm içeriklere ve hesaba ait bağlantılara da erişebilirsiniz. Alıntılardan sizi çeken şeyler olduğunda, kitabı edinerek ya da kütüphanelerden ulaşarak tamamını okumanız amaçlanmaktadır. İçeriklerin hazırlanması konusunda aşağıdaki kısmı da lütfen göz önünde bulundurunuz. menemenazdacorba hakkında Neler var sayfa sayfa ana hatlarıyla akış versiyonlar hesap hakkında Güncelleme , 6 Temmuz 23