3. Początki polis
Według miejscowej tradycji polis ateńską
założyć miał heros Tezeusz
Polis ateńska, jak na warunki
greckie, była dużym państwem –
obejmowała całą Attykę. W skład
wspólnoty, oprócz samego
miasta, wchodziły również osady
położone na półwyspie.
4. Pierwotny ustrój Aten
Zgromadzenie
• Tworzyli je wolni
obywatele
Rada Areopagu
• Byli urzędnicy
• Głównie funkcje
sądownicze
• We wczesnym
okresie archaicznym
ogólny dozór nad
sprawami polis
Archonci (urzędnicy)
• Tworzyli kolegium
(eponymus,basileus,
polemarchos, 6
tesmotetów)
• Sprawowali realną
władzę w państwie
(finanse, dowodzenie
amią, sprawy kultu)
W pierwotnym ustroju politycznym Aten
arystokracja odgrywała rolę kluczową
5. Społeczeństwo Aten
• udział w Zgromadzeniu Ludowym, sprawowanie
urzędów,
• służba wojskowa
Obywatele
• cudzoziemcy (do grupy tej zaliczano również osoby,
których jeden z rodziców nie był obywatelem)
• na stale osiadli w Atenach
Metojkowie
• Nie posiadali żadnych praa
• pracowali jako służba domowa, na roli, kopalniach etc.Niewolni
7. Kodyfikacja Drakona
Próbą pacyfikacji
nastrojów społecznych
była kodyfikacja prawa
dokonana przez
Drakona w 621 r.
przed Chr.
Przykładem
narastającego
kryzysu była próba
przejęcia władzy
tyrańskiej przez
Kylona w 632 r.
przed Chr.
8. W tradycji utrwaliło się nazywanie
kodyfikacji Drakona jako „spisanej krwią”,
stąd współczesny związek frazeologiczny -
„Drakońskie prawa” - oznaczające prawo
niezwykle surowe
„Drakońskie” prawa
10. Wykupienie z
niewoli
sprzedanych
za długi za
granicę
Reformy
Solona
Nowy podział
społeczeństwa,
wg grup
majątkowych
Nadanie
wolności
ateńskim
chłopom
poddanym
Seisachteia
(strząśnięcie
długów) –
anulowanie
długów i zakaz
niewoli za długi.
11. Prawo wyboru
na wyższe
urzędy
Pozostałe
urzędy
Pozbawienie praw
politycznych
Płacenie
podatków
i
służba
wojskowa
Prawa
Obowiązki
I klasa
dochód powyżej
500 medimnów
II klasa
dochód powyżej
300 medimnów
III klasa
dochód powyżej
200 medimnów
Klasa IV
dochód poniżej
200 medimnów
Medimnos – w Atenach
jednostka pojemności ciał
sypkich, liczył ok. 51-52
litrów.
13. Reformy
Klejstenesa
Reformy Klejstenesa przeprowadzone zostały po obaleniu tyranii.
Prof. Ziółkowski pisze o ustroju, które stworzyły, jako o
„umiarkowanej demokracji”*. Mimo, że wszyscy obywatele mieli
prawo do uczestniczenia w życiu politycznym, to faktyczna władza, w
tym bezpłatne urzędy, znajdowała się nadal w rękach wąskiej elity.
* A. Ziółkowski, Historia Powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 427
14. REFORMY KLEJSTENESA
Rada Pięciuset -
w jej skład
wchodziło 50
osób z każdej fyli.Podzielił Attykę na 10 fyl
Zgromadzenie ludowe
(eklezja) decydowało o
ogólnych sprawach
państwa, było
zwoływane regularnie i
uczestniczyli w nim
wszyscy obywatele
Większość urzędów losowano
Ostracyzm – osoba
zagrażająca wspólnocie
mogła zostać
na 10 lat wygnana
Pozycję archontów przejęło
10, wybieranych, strategów.
Text
15. 1
Proces dalszego
kształtowania się
demokracji ateńskiej
następował w V w.
przed Chr.
2
Duży wpływ na
ukształtowanie
„pełnej demokracji”
miało zwycięstwo w
wojnie z Persami, a
także wzrost
bogactwa Aten
3
Flota, będąca
podstawą potęgi
Aten, należała do
całej wspólnoty, a
wioślarzami byli
najbiedniejsi (teci).
Kolejne
reformy
• Efialtesa
• Peryklesa
Dalszy rozwój demokracji w Atenach
16. REFORMY EFIALTESA I PERYKLESA
V w przed Chr.
Triumf
demokracji
Złamał pozycję
Areopagu,
zostawiając
Radzie tylko
niektóre
kompetencje
sądowe
•Wprowadzenie
diet za udział w
Zgromadzeniu i
sądach
•Płatne urzędy
•Do najwyższych
urzędów
dopuszczono tzw.
3 klasę solońską
Reformy Efialtesa
Reformy Peryklesa
17. FUNKCJONOWANIE DEMOKRACJI
Najważniejsza instytucja. Odbywał się
na Pnyksie. Obywatele głosowali a
za udział otrzymywali diety
Kluczowe urzędy strategów
i skarbików były wybieralne
Zgromadzenie Ludowe
Sądy ludowe
Rada Pięciuset
Urzędnicy
6000 sędziów losowanych. Decyzje o winie
i karze podejmowano na głosowaniu tajnym
Nadzorowała codzienne funkcjonowanie
polis. Podzielona na 10 prytani. Przyjmowała
skargi obywateli na urzędników i propozycje
wniosków
Urzędy były kolegialne,
jednoroczne i bezpłatne
Kandydatów na urzędników egzaminowano,
a następnie co miesiąc kontrolowano
18. GŁÓWNE ZASADY DEMOKRACJI
Równość
Rozumiana jako
równość wobec
prawa i prawo
do równego
udziału we
władzy
Wolność Prawo do
swobodnej
wypowiedzi,
zgłaszania
wniosków i
projektów
uchwał
19. Demagodzy
„Przywódcy ludu” – dzięki znajomości retoryki
manipulowali ludem, a nie sprawując formalnie
urzędów nie ponosili też odpowiedzialności
Sykofanci
Zawodowi oskarżyciele. W przypadku skazania
podejrzanego na podstawie ich oskarżenia mieli
prawo do części jego majątku.
Ostracyzm
Instytucja, która miała chronić wspólnotę przed
tyranią, stała się formą zwalczania przeciwników. W
efekcie ostracyzm dotknął najwybitniejszych
polityków ateńskich.
„Cienie” demokracji ateńskiej
20. „Nasz ustrój polityczny nie jest naśladownictwem, a my sami raczej jesteśmy wzorem
dla innych niż inni dla nas. Nazywa się ten ustrój demokracją, ponieważ opiera się na
większości obywateli a nie na mniejszości. W sporach prywatnych każdy obywatel jest
równy w obliczu prawa; jeśli zaś chodzi o znaczenie, to jednostkę ceni się nie ze
względu na jej przynależność do pewnej grupy, lecz ze względu na talent osobisty, jakim
się wyróżnia; nikomu też, kto jest zdolny służyć ojczyźnie, ubóstwo albo nie znane
pochodzenie nie przeszkadza w osiągnięciu zaszczytów.
W naszym życiu państwowym kierujemy się zasadą wolności. W życiu prywatnym nie
wglądamy z podejrzliwą ciekawością w zachowanie się naszych współobywateli, nie
odnosimy się z niechęcią do sąsiada, jeśli się zajmuje tym, co mu sprawia przyjemność,
i nie rzucamy w jego stronę owych pogardliwych spojrzeń, które wprawdzie nie
wyrządzają szkody, ale ranią. Kierując się wyrozumiałością w życiu prywatnym,
szanujemy prawa w życiu publicznym; jesteśmy posłuszni każdoczesnej władzy i
prawom, zwłaszcza tym nie pisanym, które bronią pokrzywdzonych i których
przekroczenie przynosi powszechną hańbę.”
Perykles o demokracji ateńskiej
Tukidydes, Wojna peloponeska
21. Perykles (ur. ok. 495 p.n.e., zm. 429
p.n.e.) – ateński polityk, mówca i
reformator. Uchodzi za „ojca” ateńskiej
demokracji. Wielokrotnie sprawował urząd
stratega. Pod jego rządami Ateny
rozkwitały i stały się czołową potęgą nie
tylko w świecie greckim ale również
śródziemnomorskim. Perykles odznaczał
się prawdopodobnie zdeformowaną
wieżowato czaszką. Stąd przeciwnicy
nazywali go "Schinokefalos"
("Cebulogłowy"). Z tego też względu
wszystkie znane wizerunki rzeźbiarskie
przedstawiają go w hełmie na głowie.
22. Także Perykles pierwszy wprowadził wynagrodzenie dla
sędziów, współubiegając się o względy ludu z bogaczem Kimo-
nem. Kimon bowiem, mając niemal królewski majątek,
podejmował się wspaniałych świadczeń dla państwa, a ponadto
utrzymywał wielu obywateli ze swojego domu. Każdy, kiedy
chciał, mógł codziennie przyjść do Kimona i otrzymać skromną
pomoc. I jeszcze wszystkie jego posiadłości wiejskie były
nieogrodzone, ażeby każdy, kto chce, mógł jesienią korzystać
ze zbiorów. Perykles nie posiadał dostatecznie wielkiego
majątku, żeby mógł współzawodniczyć z taką hojnością.
Poszedł tedy za radą, żeby skoro nie starczy mu własnego
majątku, dał ludowi to, co i tak jest własnością ludu, i
wprowadził wynagrodzenie dla sędziów. Wyrzekają z tego
powodu niektórzy, że sytuacja się pogorszyła, ponieważ do
losowania cisnęli się potem wszyscy na chybił trafił, bardziej niż
ludzie wartościowi. Zaczęło się potem i przekupstwo sędziów.
Arystoteles, Ustrój polityczny Aten,Warszawa 2001.
Arystoteles krytycznie o demokracji
23. W takim państwie nauczyciel boi się uczniów i zaczyna im pochlebiać, a uczniowie nic
sobie nie robią z nauczyciela. W ogólności młodzi ludzie upodabniają się do starszych i
puszczają się w nimi w zawody i w słowach, i w czynach, a starzy siadają razem z młodymi,
dowcipkują i stroją figle.
- […] Dusza obywateli robi się tak delikatna i wrażliwa, że choćby im ktoś tylko
odrobinę przymusu próbował narzucić, gniewają się i nie znoszą. W końcu - wiesz przecież -
nawet o prawa pisane i niepisane nie troszczą się zgoła, aby pod żadnym względem nikt nie
był nad nimi panem.
- Ta sama choroba, która tkwiła w oligarchii i gubiła ją, ta sama trawi i ten ustrój, dzięki temu,
że tu wszystkim wszystko wolno, i nakłada powoli na demokrację kajdany. Istotnie wszelki
nadmiar lubi odwracać się w swoje przeciwieństwo.
- Nadmierna wolność, zdaje się, że w nic innego się nie przemienia, tylko w nadmierną
niewolę.
- Więc to naturalne. Że nie z innego ustroju powstaje dyktatura, tylko z demokracji; z wolności
bez granic - niewola najzupełniejsza i najdziksza.
Platon, Państwo,Warszawa 1990.
Platon o demokracji
25. „Demokracja jest najgorszym z możliwych ustrojów,
bowiem są to rządy hien nad osłami”
Arystoteles
"Najlepszym argumentem przeciwko demokracji jest
pięciominutowa rozmowa z przeciętnym wyborcą."
Winston Churchill
„Za demokracją od czasu do czasu był, ale przeciw
oszukańcom zawsze”
Kazimierz Pawlak
www.pantikczer.pl