Dravyaguna lecture slide of Parijatak = Nyctanthus arbortristis in marathi

2.  Family – Oleaceae
 Botanical name = Nyctanthus arbortristis
 Nyctantus = nyct = night. , anthus = flowering. (night flowering.)
arobortristis = (arbor=tree, tristis = weeping gloomy.) फ
ु ले पडतात ती जणू
अश्रू ढाळल्याप्रमाणे.
 नाम-(सं.) = परिजातकः , िागपुष्पी, शेफाललका, खिपत्रक
 English = Night Jasmine
 (हि.) = िागपुष्पी िािलसंगाि, पिजाता

3.  (म.) = पारिजातक
 (गु.) = िािशणगाि, पारिजातक
 (बं.) = लशउली
 ननरुक्तत-
 पारिजातकः- पारिणः समुद्रात् जातो वा ।
 जन्म – समुद्र
 परिचय प्राजक्तः पारिजातश्च हािशृङ्गािपुष्पकः ।
नालक
ुुं क
ु मको िागपुष्पी च खिपत्रकः ॥

4.  गुण - लघु , रुक्ष,
 िस-नततत;
 वीयय-शीत;
 ववपाक-कटु;
 दोषघ्नता- कफवातिि, वपत्तशोधक आिे
 धातू - ितत (यकृ त ि पानांचा िस)
 मल - क
े श्य (बबया), मूत्र (कृ च्छ्र - सालीचे चूणय )
 स्वेद (पानांचा काढा.)
 अवयव - प्राणविस्रोतसे (कास- पानांचा काढा)

5. शेफालल: कटुततक्तोष्णा रुक्षा वातक्षयापहा ।
स्यादग्ङसुंधिवातघ्नी गुदवातादददोषनुत् ॥िा. तन.
िस: प्राजक्तपत्रस्य ज्विघ्नो ततक्तकः स्मृतः।
पणणखण्डसमायुक्ता त्वचा कासववनालशनी ॥

6.  याचे झाड ३ ते १० मीटि उंचीचे िोते.
 पाने – अलिमुख १० ते १२.५ सें. मी. लांबीचे ५ ते
६.२५ सें. मी. रुंदीचे खिखिीत असते. विचा
पृष्ठिाग हििवा, खालचा पांढिा असतो.
 पुष्पवृंत वपवळटलाल व अनतशय मोिक हदसतो.
 फ
ु ले पांढिी सुगंधी नाजुक असतात. िात्री फ
ु लतात
व सकाळी झाडाखाली यांचा सडा पडतो.
 बीजकोष चपटे. द्ववकोणीय, दोन बबयांचा असतो.
 िाितात सवयत्र िे झाड िोते. फ
ु लांत सुगंधधत तेल
असते.
 पावसाळ्यात फ
ु लांचा बिि येतो.

8.  उदकमेिे-तत्रोदकमेहिनं पारिजातकषायं पाययेत् ।
पारिजातः पारििद्रकः ( टीका ) सुश्रुत धच. ११.८.
उदकमेि -पारिजातक पंचांग तवाथ.
 प्लीिोदिे-पारिजातक
े क्षुिकापामागयक्षािं वा तैलसंसृष्टम् ।। सुश्रुत धच. १४-१२.
प्लीिोदि = पारिजातक+ इक्षुिक - अपामागय आहद क्षाि तेल
 कोंकण = घट्ट कफ सिलता - पान + सुपािी + पारिजातक त्वचा चूणय.
 पत्र उत्तम कृ लमघ्न लशशु = कृ लम पत्र स्विस + ककक्चचत शक
य िा.
 पानांचा िस अक्ननमांद्य, अशय, यकृ ताववकाि, वपत्तववकाि व कृ मींत देतात

9.  गृध्रसी = पत्र फांट उपयोगी
 पत्र स्विस ज्विघ्न औषधध अनुपान रूप
 िततववकाि, कास, श्वास यांत पानांचे अथवा सालीचे चूणय १/८ ते १/ ४ ग्रॅम
देतात.
 पारिजातकाच्छ्या फ
ु लांचे गुलाबी लाल देठ फ
ु लापासून कापून उन्िांत वाळवून
ठेवतात.त्यांचे चूणय कपडे िंगववणेस व श्रीखण्डाला वा अन्य लमठाईला (खाद्य)
िंग म्िणून वापितात.
 उपयुतत अंग - पत्र, पुष्प, मूल, बीज ।
 मात्रा - पानांचा िस १० ते २० लम. लल., चूणय १२५ ते ६०० लम. ग्रॅम

10.  Chemical Constituents
 Following chemical constituents are found in Parijata
 D-Mannitol = Mannitol is an organic compound. Mannitol is used clinically to reduce acutely
raised intracranial pressure and used as an osmotic diuretic agent and a weak renal vasodilator.
 Tannin = Tannins are astringent, bitter plant polyphenols that either bind and precipitate or
shrink proteins and various other organic compounds including amino acids and alkaloids.
 Linoleic acid = Linoleic acid is an unsaturated omega-6 fatty acid. It is a colourless liquid.
Linoleic acid is beneficial in Cystic fibrosis, Cancer Prevention, Dermatitis and Diabetes. Research
activities prove that linoleic acid acts as anti-inflammatory, acne reductive, and moisture
retentive properties when applied topically on the skin.