2. Jeta e Nezim Frakulles
Nezimi për herë të parë përmendet në letrat shqipe nga Georg von Hahn në vëllimin e dytë të
Studimeve shqiptare (1853).
Mendohet se lindi ndër dekadat e gjysmës së dytë të shek. XVII (1660',1680-1681,1680-1685)
në Frakullë në një familje me prejardhje të mirë. Mendohet se në rini ka qendruar gjatë
në Berat, asokohe qendër e kulturës islame, qytet të cilin e cilëson ndër vargje vatanin e vet, ku
nxuri në medresenë e qytetit. Më pas shkoi në Stamboll, për të studiuar më tej, ku dhe shkroi
vjershëroi në turqisht e persisht. Udhëtoi ndër vende arabe, por nuk ka mbijetuar asnjë varg
në arabisht i shkruar prej tij.
U kthye në Berat më 1731,nisi kultivimin e letërsisë shqipe me alfabet arab. Dikur pas 1747
pasi udhëtoi për punë në kryeqytetin perandorak,nga veprimtaria e tij poetike kuptohet se ka
qenë në Hotin të Besarabisë, por nuk dihet arsyeja.
Më 1748 u martua me Istihanin nga Peqini, ndërsa pas tre vjetëve Hatixhenë, vajzë e një
familjeje të pasur nga Bobrati, martesë në të cilën pati dëshmitar Ataullah Efendinë - i cili qe
myfti i Beratit për ca kohë.
3. Për çështjet e shumta që trajtonin vargjet e tij dhe trazimet që ndillnin, autoritetet e arrestojnë dhe e
dërgojnë Stamboll ku u dergj burgjeve dhe vdiq nga kolera.[U thurën mersije (elegji) kushtuar tij, i
mbajtur shehid (dëshmor në fe) nga poeti,
bashkëqytetari dhe bashkëkohësi Fejzi.
Krijimtaria e Nezimit e zgjeroi rrethin tematik të poezisë së kohës. Edhe pse nuk u shkëput nga modelet orientale e nga
motive të njohura të tyre, si bilbili, trëndafili etj., në vjershat e tij ka edhe elemente dhe figura që burojnë nga realiteti
shqiptar. Gjuha e rënduar nga fjalët e huaja e dëmton vlerën e poezisë, edhe kur në të ka figura e mjete shprehëse mjaft
të goditura.
Nezim Frakulla ishte poet me frymëzim e talent. Vepra e tij la gjurmë të thella në krijimtarinë e poetëve të tjerë, që
shkruan me alfabet arab, por duke qenë e tillë, e shkruar në një gjuhë, e cila konsideroj si gjuhë e pushtuesit turk, kjo
pjesë e lertërisë shqiptare asnjëherë nuk u trajtua meritorisht nga autorët e letërisisë sonë kombëtare. Duke qenë e
përjashtuar padrejtësisht, ajo u la në harresë dhe tashmë as interesohet kush për të, edhe pse ishte pikërisht kjo
trashëgimi që nxori në sipërfaqe Naim Frashërin, të parin e poezisë shqiptare të kohës së Rilindjes, bilbilit të gjuhës
shqipe.
4. Veprat e Nezim Frakulles
Në gjuhën shqipe Nezimi la një divan, një si poemë të gjatë dhe shumë vjersha të shpërndara. Një
pjesë e krijimeve të tij kanë kaluar gojë më gojë, dhe me kohë ishin bënë anonime. Duke ndjerë që
qëndronte mbi bejtexhinjtë e tjerë, Nezimi e afirmon veten si mjeshtër që i pari krijoi divanin shqip.
Divan kush pat folur në shqip?
Ajan e bëri Nezimi.
Bejan kush e pat folur shqip?
Insan e bëri Nezimi.
Divani i Nezimit duhet të ketë pasur rreth 110 vjersha. Tematika e krijimtarisë së tij
është mjaft e gjerë. Në krahasim me poezinë e atëhershme dhe me modelet
orientale, autori solli elemete të reja, që pasqyrojnë edhe jetën e rëndë të njerëzve
në Shqipëri. Një pjesë e mirë e vjershave të Nezimit janë gazela, ku i këndohet
bukurisë dhe dashurisë. Gjithashtu ato trajtojnë një problematikë morale, flasin për
miqësinë, diturinë etj. Në vjershat e Nezimit pasqyrohet botëkuptimi oriental, por
hasen edhe ide pozitive. Me nota kritike goditen vese, sulmohen me përbuzje miqtë
e rremë, ambiciozët e smirëzinjtë.
