გენეტიკა

1. გენეტიკა ბიოლოგიის დარგია, რომელიც მემკვიდრეობითობას და ცვალებადობას
შეისწავლის.
„გენუს“-ლათინური სიტყვაა და ქართულად გვარს, წარმოშობას ნიშნავს.
მემკვიდრეობითობა ზოგადბიოლოგიური სასიცოცხლო თვისებაა. ესაა ორგანიზმის უნარი,
შეინარჩუნოს და შთამომავლობას გადასცეს წინაპრებისგან მიღებული აგებულებისა და
განვითარების თავისებურებები.
ცვალებადობაც ზოგადბიოლოგიური სასიცოცხლო თვისებაა. ესაა ორგანიზმის უნარი,
ინდივიდუალური ზრდა-განვითარების პროცესში შეიძინოს ახალი ნიშან-თვისებები ანუ
ცვლილებები სახეობის ფარგლებში.
მემკვიდრეობითობა სახეობის მთლიანობას განსაზღვრავს, ცვალებადობა კი-შიდასახეობრივ
მრავალფეროვნებას. სწორედ ამიტომაც, ყოველი ინდივიდი უნიკალურია და განსხვავდება
ამავე სახეობის სხვა ინდივიდებისაგან.
მემკვიდრეობის ინფორმაციულ ერთეულს გენი წარმოადგენს. იგი დნმ-ის უბანია, რომელშიც
გენეტიკური კოდის საშუალებით ჩაწერილია ინფორმაცია ორგანიზმის ამა-თუ იმ ნიშნის
შესახებ. ორგანიზმის გენების ერთობლიობას გენოტიპი ეწოდება, ხოლო ამ გენოტიპისა და
გარემოს ზემოქმედების საფუძველზე ჩამოყალიბებულ გარეგნობას კი-ფენოტიპი.
ტერმინი გენეტიკა უილიამ ბეტსონმა შემოიღო 1905 წელს, თუმცა გენეტიკას საფუძველი
ბევრად უფრო ადრე ჩაუყარა გრეგორ მენდელმა, რომელიც მცენარე ბარდას მაგალითზე
სწავლობდა ნიშნების დამემკვიდრებას. ეს იყო 7 ნიშანი: ღეროს სიმაღლე, პარკის ფერი,
პარკის ფორმა, ყვავილის ფერი, ყვავილის მდებარეობა, თესლის ფერი, თესლის ფორმა.
• დომინანტურია გენი, რომელიც თავის არსებობას ამჟღავნებს როგორც AA
,ჰომოზიგოტურ, ისე Aaჰეტეროზიგოტურ მდგომარეობაში.
• რეცესიულია გენი, რომელიც თავის არსებობას ამჟღავნებს მხოლოდ aa
ჰომოზიგოტურ მდგომარეობაში.
• დომინანტურია ნიშანი, რომელიც ყველა თაობაშია და ინდივიდთა
უმრავლესობაში მჟღავნდება.
• რეცესიულია ნიშანი, რომელიც მხოლოდ ზოგიერთ თაობაშია და
ინდივიდთა მცირე რიცხვს ახასიათებს.
• ჰომოზიგოტურია ინდივიდი, რომელიც შეიცავს ერთნაირ ალელებს,AA
წარმოშობს ერთნაირ გამეტებს /A/ და გაანალიზებისას არ ითიშება.AAXaa
=> Aa ჰეტეროზიგოტურია ინდივიდი, რომელიც შეიცავს განსხვავებულ
ალელებსAa, წარმოშობს განსხვავებულ გამეტებს/A/, /a/ და
გაანალიზებისას ითიშება თანაფარდობით 1:1

2. AaXaa➔Aa, aa
• გამაანალიზებელია შეჯვარება, რომელშიც ერთი მშობელი რეცესიული
ჰომოზიგოტია aa ან bb ან cc.
ზოგიერთი ნიშნის დამემკვიდრება ადამიანში:
1. სისხლის ჯგუფები A,B,o სისტემის მიხედვით ერითროციტებზე
სპეციალური ცილოვანი A და B მარკერების არსებობით განისაზღვრება.
A მარკერის სინთეზზე პასუხისმგებელია A დომინანტური გენი, ხოლო B ტიპის
მარკერის სინთეზზე პასუხისმგებელია B დომონანტური გენი, რაც შეეხება
რეცესიულ o გენს, ის მარკერების სინთეზს ვერ ახდენს. ე.ი ადამიანის
სახეობაში სისხლის ჯგუფებს განსაზღვრავს სამი სხვადასხვა ალელის
კომბინაცია. ამ მოვლენას მრავლობითი ალელიზმი ეწოდება.როგორც
ცნობილია, ერთ ადამიანს ქრომოსომებში ერთდროულად მხოლოდ ალელების
წყვილი შეიძლება ქონდეს. A,B და o გენებს შეუძლიათ რამოდენიმე ვარიანტად
დაწყვილდნენ და განსაზღვრონ სისხლის 4 ჯგუფი, როგორც ქვემოთაა
მოცემული:
I ჯგუფი-oo რეცესიული ჰომოზიგოტური
IIჯგუფი-AA ჰომოზიგოტური ან Ao ჰეტეროზიგოტური
IIIჯგუფი-BB ჰომოზიგოტური ან Bo ჰეტეროზიგოტური
IVჯგუფი-AB კოდომინანტური(კოდომინირება ორი ალელური დომინანტური
გენის ისეთი თანაარსებობაა, როდესაც ისინი ერთმანეთის გამოვლინებას არ
თრგუნავენ და ერთდროული აქტივობის საფუძველზე ნიშნის ახლებურ
გარეგნულ გამოვლინებას განაპირობებენ. ამ შემთხვევაში ერითროციტებზე
ერთდროულად ორი სახის მარკერია და ადამიანს აქვს მეოთხე ჯგუფის
სისხლი)
2.სისხლის ჯგუფები რეზუს ფაქტორის მიხედვით შემდეგნაირად
განისაზღვრება: თუ ადამიანს აქვს RR ან Rr გენოტიპი, მაშინ ერიტროციტებზე
არის ცილა ე.წ. რეზუსფაქტორი და ადამიანი რეზუს დადებითია, თუ აქვს rr
გენოტიპი, მაშინ ერითროციტებზე არა აქვს ეს ცილა და ადამიანი რეზუს
უარყოფითია.ცნობილია, რომ რეზუს უარყოფითი დედა რაზუსდადებითი
ნაყოფის საწინააღმდეგოდ ანტისხეულებს გამომიმუშავებს და დედასა და
ნაყოფს შორის ადგილი აქვს ე.წ.რეზუსკონფლიქტს.

3. ამოცანა#1
ადამიანებში მუქი თვალები დომინირებს ცისფერზე. ცისფერთვალა ვაჟი, რომლის ორივე
მშობელს მუქი თვალები აქვს, დაქორწინდა შავთვალა ქალზე, რომლის მამასაც ცისფერი
თვალები აქვს, ხოლო დედას-მუქი თვალები.როგორი ფერის თვალები შეიძლება ქონდეთ ამ
ქორწინებაში დაბადებულ ბავშვებს? განსაზღვრეთ ყველა პირის გენოტიპი.
ამოხსნა:
A-მუქი a-ცისფერი
ვაჟის მშობლები AaXAa . ქალის მშობლები მამა-aa, დედა- AA Aa
P ვაჟი aa X ქალი Aa
F1 Aaმუქი : aaცისფერი
50% :50%
ამოცანა#2
დედა“-„ rr, პირველი შვილი“+“Rr, მამა “+“ Rr
გამოთვალეთ დედასა და ნაყოფს შორის რეზუსკონფლიქტის ალბათობა
ამოხსნა:
მამაRr X დედაrr
შვილები Rr, rr
პასუხი:50%-ია რეზუსკონფლიქტის ალბათობა
ამოცანა#3
სამშობიაროში აერიათ გეგა და გიგა. გეგას აქვს პირველი ჯგუფის
სისხლი, გიგას კი-მეოთხე. უპოვეთ მათ მშობლები, თუ ცნობილია
რომ I წყვილს აქვს მეორე და მესამე ჯგუფი, II წყვილს კი მეორე
ჯგუფის სისხლი.

4. ამოხსნა:
გეგა-პირველი oo მშობლები II Ao X Ao
გიგა-მეოთხე AB II,III AAანAo X BBანBo
ამოცანა#4
ადამიანებში B გენი განსაზღვრავს ნორმალურ სმენას,
b გენი კი-ყრუმუნჯობას. ცნობილია, რომ ყრუმუნჯ ქალსა და ნორ-
მალური სმენის მქონე მამაკაცს შეეძინათ ყრუმუნჯი შვილი. როგორია
ამ ოჯახში ნორმალური სმენის მქონე ბავშვის დაბადების ალბათობა?
ცოლი bbx Bb ქმარი
შვილი ყრუმუნჯი bb; Bb ნორმალური სმენა 50%
ამოცანა#5
ადამიანებში პოლიდაქტილია ანუ მრავალთითიანობა დომინანტური
ნიშანია. როგორია ხუთთითიანი ბავშვების დაბადების ალბათობა
ოჯახში, სადაც დედ-მამა ჰეტეროზიგოტურია მოცემული ნიშნის
მიხედვით?
A- 6, a-5
Aa X Aa
A a
A AA 6 Aa 6
a Aa 6 aa 5
25% 5 თითიანობის ალბათობა
ამოცანა #6

5. ადამიანებში თვალის მონღოლოიდური ჭრილი(A) დომინირებს
თვალის სწორ ჭრილზე. ქართველი მამაკაცი დაქორწინდა ჩინელ
ქალზე. მათ შეეძინათ ქალიშვილი, რომელიც ქართველ მამაკაცს გაყვა
ცოლად. როგორი თვალის ჭრილი ექნებათ მათ შვილებს?
გამოთვალეთ ფენოტიპური დათიშვის ფორმულა.
P მამა aa X დედა AA
F1 შვილი Aa X სიძე aa. AaXAA Aa,AA
a a
A Aa Aa
a aa aa
50% Aa : 50% aa
ამოცანა#7
ადამიანებში თმების მუქი(A) ფერი დომინირებს ქერაზე(a). შეიძლება
თუ არა ქერათმიან მშობლებს aaXaa შეეძინოთ მუქთმიანი შვილი?
შეიძლება თუ არა მუქთმიან მშობლებს შეეძინოთ ქერათმიანი შვილი?
AaXAa
A a
A AA Aa
a Aa aa
პასუხი დაასაბუთეთ.
ამოცანა#8
ადამიანებში შეზრდილი ყურის ბიბილო რეცესიული ნიშანია(a),
გამოყოფილი ბიბილო კი-დომინანტური.
შეზრდილყურისბიბილოიან მშობლებს aaxaaშეეძინათ

6. გამოყოფილბიბილოიანი შვილი A-. ქმარმა სასამართლოში შეიტანა
სარჩელი განქორწინებაზე და ცოლი ღალატში დაადანაშაულა.
როგორ, ფიქრობთ, დააკმაყოფილებს სასამრთლო ქმრის სარჩელს?