3. Tembung macapat inggih menika tembung ingkang
taksih dilestariaken dening tiyang jawi. Tembang
macapat maceme ono sewelas,saben tembang
macapat nduweni ciri khas,watak,lan nduweni
panugeran panulisan khusus sing bedo.
Ing macapat ana 3 guru yaiku guru gatra (cacahing
gatra ing sak bait),guru wilangan (cacahing gatra
saben gatra),lan guru lagu (gugur vokal ing saben
gatra)
Tembang macapat diyakini tiyang jawi minangka
kumpulan tembang nduweni teger proses uripe
manungsa,diaprengake dening Gusti Allah,nganti
balik marang Gusti Allah.
FILOSOFI TEMBANG
MACAPAT
2
5. Maskumambang tegese emas ngambang.
Maskumambang nglambangake bocah sing isih ana ing
guwa garba.
Nalika roh wis dihembusno ing guwa-garba ibu. Iki
nuduhake yen manungsa sejatine ora nduweni daya,
mula kudu tansah pasrah marang Gusti Kang Akarya
Jagad.
1. Maskumambang
4
6. Mijil asale saka basa Jawa wijil kang tegese
'metu'.
Tembang mijil nduweni teges nalika
manungsa lair saka guwa garbane ibune.
Ing wektu iku, bocah-bocah ora duwe daya
lan butuh perlindungan lan kasih sayang
saka wong tuwa.
Mula manungsa kudu wedi marang Gusti
Allah lan bekti marang wong tuwa
2. Mijil
5
7. 3. Sinom
Sinom tegese isih enom (isih enom).
Tembang macapat Sinom nggambarake
mudha, jaman endah, lan jaman kang kebak
pangarep-arep lan impen.
4. Kinanthi
Tegese kita butuh tuntunan utawa tuntunan.
Tembang Kinanti nyritakake babagan bocah sing
butuh tuntunan kanggo tekan dalan kang bener.
Tuntunan bisa awujud norma agama, adat, lan
tuntunan saka guru lan wong tuwa supaya bisa
nggayuh kabagyan lan kaslametan ing uripe.
6
8. Tembang Asmaradana asale saka tembung
asmara 'asmara' lan dahana 'api' kang ateges
'geni asmara' utawa 'tresna asmara'.
Tembang iki nyritakake lelampahaning uripe
manungsa kang ana ing tataran nyawiji
katresnan karo pasangan uripe.
Saliyane iku uga nyritakake bab katresnan
marang alam semesta lan tresna marang Gusti
Kang Maha Kuwasa.
5. Asmaradana
7
9. 6. Gambuh
Saka tembung jumbuh yaiku cocok lan
sepaham,nggambarake babak anyar ing
panguripane manungsa yaiku masa pernikahan
7. Dhandang gula
Proses pasang surut ing omah kang kudu di
lewati barengi mulai mapan lan iso cukupi
kebutuhan
8
10. 8. Durma
Saka tembung derma yaiku menehi rejeki marang
wong liyo,nalika kabeh wis cukup,manungsa wiwit
mikir babagan mbagi rejeki marang wong liyo
9. Pangkur
Tegese nyingkirake hawa nafsu lan angkara
murka serta nafsu negatif kang nggerogoti jiwa
manusiane. manungsa diajarake leluhure
meredam angkara murka, nafsu, karo cara
nglakoke perintah-perintah agama lan ajaran
kebecikan.
9
11. 10. Megatruh
Megat sing artine misah,tuh artine nyowo.
Misahe jiwa lan raga balik ke asale.Tembang
megatruh isine pitutur marang sapa wae
supaya nyiapake urip bebrayan langgeng ing
akhirat.
11. Pucung
Raga kang ditinggal ruh diresike sakdurunge
balik ing kemah. Saka Pocong yaiku jasad kang
di adusi lan di bungkus kain kafan. Tembung
kang ngilingno marang pati.
10
12. Ancase tembang
macapat
1. Tembang macapat nganti saiki digunakake
ing panguripan sosial, estetika, hiburan lan
pendidikan.
2. Kanggo upacara adat, mantra ngusir bala,
upacara manten adat jawa, lan filosofi siklus
urip.
3. Isine pitutur kang wicaksana lan
diandharake, digunakake wong jaman biyen
kanggo pitutur marang bocah-bocah.
11
13. Paugeran
Tembang macapat
• Guru Gatra
Cacahing gatra/larik/baris ing saben pada.
• Guru Wilangan
Cacahing wanda ing saben gatra.
• Guru Lagu
Tibaning swara / dhong-dhinge swara ing
pungkasaning gatra.
Tabel
Guru Gatra, Wilangan , Lagu
12
14. Tembung garba yaiku tembung loro sing
digandheng dadi siji sarana kanggo nyuda
cacahe wanda, kanggo nyocogake cacahe
wanda ing sajroning tembang, lan kanggo
ngringkes tembung ing sajroning ukara.
Tuladha :
- Maharsi saka tembung maha + resi
- Jalwestri saka tembung jalu + estri
- Papeki saka tembung papa + iki
Unsur kebasaan
Tembang macapat
• Tembung Garba
13
15. Tembung kawi yaiku tembung – tembung kanga
sale saka basa Jawa Tengahan utawa Jawa Kuna.
Tembung kawi rinaket banget karo basa rinengga
jalaran tembung kawi akeh digunakake ing basa
rinengga. Basa rinengga yaiku basa kang
digunakake kanggo nggambarake kaendahan lan
kawibawan.
Tuladha :
Sira = kowe
Samirana = angin
Ratri = dalu
• Tembung Kawi
Dasanama yaiku wong siji duwe jeneng nganti
sepuluh, malah kadhang luwih, kang padha
tegese utawa meh padha tegese.
Tuladha :
Sira = kowe, sampeyan, panjenengan
Rina = rinten, siyang, awan
Sudra = papa, mlarat, sengsara, kere
• Dasanama
14
16. Yuda kang wis rampung
Awak kang kesel kabeh
Satriyakang korban kanggo negeri
Maharaja seneng krungu sorak” kemenangan
Garini lan sedulur padha ngenteni
Angin sumilir kang nenangaken
Lumakweng negeri kang damai
Nglipur Yuda sing wis dilalui
Jenenge pengarang, pangripta, utawa pujangga
kang diwedharake kang satemene kang di pilah-
pilah adhapur wanda-wanda utawa aksara.
• Sandi Asma
Yasmin Ali
15
17. Pepinginan kang samya kae
Esthining tyas maujud
Naning mulya
Dina dina kepungkur
Iku dadi lanndasan
Dina kang bakal teko
Ing pangangkah tumus
Kita bangsa indonesia
Anemahi jaman
Nyrambahi Nusantara
Dimen lebdeng kawruh
Ing pakaryan mrih trengginas
Nalar mulur rinengga ambreg berbudi
Anjrah mring marang siswa
Ukara kang diwedharake kang satemene di pilah-
pilah adhapur huruf. Sandi iki di gawe medharake
cipta, gagasan, utawa kekarepan.
• Sandi Karsa
DINA PENDIDIKAN
16
