2. Անգլիայի և Ֆրանսիայի միջև տարածքային վեճերը XIV դարում
պատերազմական գործողությունների առիթ դարձավ։ Պատմության մեջ
այն հայտնի է Հարյուրամյա պատերազմ
կամ Ֆրանսիայի և Անգլիայի գոտեմարտ անվանումով։ Անգլո-
ֆրանսիական տարածքային վեճերը առաջացել էին դեռևս XI դարում։
Ֆրանսիայի հյուսիսում հաստատված վիկինգների առաջնորդ
դուքս Վիլհելմը գրավեց Անգլիան։ Վիլհելմը իրեն հռչակեց Անգլիայի
թագավոր։ Նա Ֆրանսիայի հյուսիսում գտնվող Նորմանդիա դքսությունը
միացրեց Անգլիային։ Շուտով անգլիական գահն անցավ Վիլհեմլի թոռանը՝
Ֆրանսիայի Անժու մարզի կոմս Հենրիխին։ Նրան պատկանող
ֆրանսիական տիրույթները ևս անցան Անգլիային։ Շուտով Հենրիխը
ամուսնացավ Աքվիտանիայի դքսության թագուհու հետ։ Աքվիտանիան,
որպես օժիտ միացավ Անգլիային։ Փաստորեն ֆրանսիացի թագավորները
մնացին ձեռնունայն։ Անգլիան Ֆրանսիայում ունեցավ առավել շատ
տարածքներ քան Ֆրանսիան։
3. ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՍԿԻԶԲԸ
Այս տարածքների համար հերթական վեճը
բռնկվեց 1337 թվականին։ Անգլիացիները
ունեցան առաջին տարածքային
ձեռքբերումները 1346 թվականին։ 1346 թ.
անգլիական դինամիտը մտավ Ֆրանսիայի խոշոր
նավահանգիստներից մեկը։ 1346 թ.
օգոստոսին Կալե նավահանգիստը անձնատուր
եղավ Անգլիային։ 1356 թ. Պուատիեի մոտ խոշոր
պատերազմ տեղի ունեցավ։ Անգլիացիները
գրոհել էին ծովից և մտել Պուատիե։ Այստեղ
ֆրանսիացիները ջախջախվեցին և
ֆրանսիացի թագավորը գերի
ընկավ։ Ֆրանսիայի հարավ-արևմուտքը
բռնակցվեց Անգլիային։
4. ԱՆԳԼՈ-ՖՐԱՆՍԻԱԿԱՆ ԳՈՏԵՄԱՐՏԸ ԿԱՐՈԼԻՆԳՅԱՆ
և ԼԱՆԿԱՍՏԵՐՅԱՆ ՇՐՋԱՆՈՒՄ
1415 թ. Անգլիական բանակը նախահարձակ
եղավ Ֆրանսիայի դեմ։ Նույն թվականի
սեպտեմբերին Անգլիական բանակը առանց
դժվարության մտավ Լիլ և պաշարեց
մայրաքաղաք Փարիզը։ Կնքվեց Փարիզի
պայմանագիրը, որով Ֆրանսիան կորցնում էր իր
անկախությունը։ Ըստ Փարիզի
պայմանագրի Լիլը, Օռլեանը, Սևրը, Ռեյմսը և
Փարիզը անցնում էին Անգլիային։ Այս
պարագայում արդեն ձևավորվեց Անգլիայի նոր
անվանումը Մեծ Բրիտանիան։
5. ՖՐԱՆՍԻԱՅԻ ԱՆԱԿԱԽՈՒԹՅԱՆ ԿՈՐՈՒՍՏ
Կնքված պայմանագրով Ֆրանսիան կորցրեց իր
անկախությունը։ Ֆրանսիայի ազատության համար
սկսվեց ազատագրական պայքար՝ Ժաննա դ'Արկի
գլխավորությամբ։ Ժաննա դ'Արկը գյուղացի աղջիկ էր։
Նա համոզված էր, որ Աստված իրեն է ընտրել
Ֆրանսիան ազատագրելու համար։ Ժաննան
հանդիպեց Ֆրանսիայի թագավոր Կարլոս Խիզախի
հետ և զորք խնդրեց, գրավված Օռլեանը պաշարելու
համար։ Ֆրանսիական բանակը Ժաննայի
գլխավորության ազատագրեց Օռլեանը։ Այնուհետև
ֆրանսիական զորքը Կարլոսի գլխավորությամբ
մտավ Ռեյմս, որտեղել Կարլոսը օծվեց թագավոր։
Ֆրանսիան վերականգնեց իր անկախությունը։
Պատերազմը շարունակվեց նոր եռանդուն փուլով։
Ֆրանսիական բանակին քարոզվում էր
հայրենասիրություն։
6. 1429 թվականին Կարլոսը գահընկեց արվեց։ Գահին բազմեց
Կարլոսի որդին Լուի Կարլոսը։ Լուի Կարլոսի
գլխավորությամբ 1432 թ.-ին ֆրանսիական հեծելազորը
պարտության մատնեց Սրբազան Հռոմեակաան
Կայսրության կայսր Օտտո IV-ին։ Այս ամենը արդեն
վախեցնում էր Անգլիայի թագավորին։ 1433 թվականին
կնքված պայմանագրով Ֆրանսիայում գերմանական նվաճված
հողերը վերադարձվում
էր ֆրանսիացիներին (Լիոնը, Փարիզը, Նանտը )։ 1438 թ.-
ին Կորսիկա կղզին Ֆրանսիայի արևմուտքով անցավ
Ֆրանսիային։ 1447 թ.-ին Ֆրանսիայի տարածքում գտնվող
երկու դքսությունները՝ Նորմանդիան և Աքվիտանիան հետ
վերադարձվեցին, իսկ 1449 թ.-ին այն լուծարվեց և Ֆրանսիան
դարձավ գլխավոր իշխանության տերը։ 1453 թ. կնքվեց անգլո-
ֆրանսիական հաշտության պայմանագիր։ Անգլիացիներին
Ֆրանսիայում մնաց միայն Կալե նավահանգիստը։
Պատերազմը տևել է 116 տարի (ընդմիջումներով)։
Պատերազմի առաջին փուլը (Էդվարդի պատերազմ)
շարունակվել է 1337 - 1360 թթ., երկրորդը (Կարոլինգյան
պատերազմ)` 1369—1389 թթ., երրորդը (Լանկաստերյան
պատերազմ)` 1415 - 1429 թթ., չորրորդը՝ 1429 -
1453 թթ.«Հարյուրամյա պատերազմ» եզրը ստեղծվել է
հետագայում պատմաբանների կողմից։
