1. Visiedocument‘Samenwerken metde blik op Participatie’.
Marikeels 1 6-3-2016
De ambitie
Vanuit de werkpraktijk;locatiedeAa, eenAWBZ -locatievan zorginstellingSteinmetz| de CompaaninDen
Haag,wordt ik menigmaalgeconfronteerdmetde(bijna)onmogelijkheidvande volwassenemeteen Niet
AangeborenHersenletsel1 (opnieuw)teparticiperenindesamenleving.Decliënt metNAH herinnertzichnog
duidelijkdegezondelevensfase vóórdat het Noodlottoesloeg;deomslagveroorzakendeziekte of ongeval.
Cliënten geven vaak aan participatieinde‘normale’samenlevingtemissenengraag opdeelgebiedeninhun
oudeomgevingterugte willenkeren.Dit terwijlzij goedbeseffendat zij hun oudewerk en/of leven nooitmeerop
dezelfde wijze kunneninvullen.Daarnaastbeseffen zij goeddat hun‘omslag’ookeengroteimpactophet gezin
heeft gehaden deverhoudingenheeft veranderd. Het gaathen nu vooral om de socialecontext,herkenningvan
de mensenom henheen,de hoopnogeen deeltaakuitte kunnenvoeren en behoefte aanidentiteiten
zingeving. Deze behoeftestellingismijn drijfveergewordenmij inte zetten voor deze doelgroep,demensmet
NAH innauwezin, maarvoor de kwetsbareburgerin brederezin. Deze persoonlijkeambitiesluitnaadloosaan
bijde ambitie,verwoordin het nieuwevisiedocument2 van onze stichtingSteinmetz| de Compaan.
Zorgontwikkeling en een nieuwe urgentie door veranderd Sociaal beleid
Vanuit deze ambitieende veranderdevisie van de samenlevingopzorg is de zorg voor mensenmetNAH de
afgelopenhalveeeuwgeëvolueerdvan het opbergenthuisof in eenverpleeghuisnaarbegeleidwonen.De
patiëntis cliëntgeworden(Gaans&Ree,2005)3. Medegeziende socialewetgevinginonze meritocratisch
idealistischesamenleving4 zal dezorg voor deze cliëntmetNAH nu verder moetenontwikkelennaar
participerendeondersteuningwaardoorwevan burgersmet NAH gaan spreken.
In een cultureelplurale5 samenlevinghebbengroependiemindergoedmeekunnenkomen,zoalsmensenmet
NAH, het beduidendlastigerhuneigenplekinde samenlevingtecreëren.Om effectief en economischaanhun
zorg- enbegeleidingsbehoeftetevoldoenwordenzij bijelkaargeplaatsten wordt doorde systeemwereldop
vragen en behoeftenvan de doelgroepnaaroplossingengezocht.Inmijnopiniewordendeoplossingennogte
veel binnendeze systeemwereldgezocht. Nu ookde emancipatievande NAH doelgroepopde politiekeagenda
staat, zou desysteemwereldondersteunendmoetenwerkenom demensmetNAH toegangtot de samenleving
te geven enniet langereenvervanging voor de werkelijkesamenlevingmoetencreëren.
Doordathet Nederlandseverzorgingsstelselonderdrukis komente staan doorglobalisering,individualiseringen
bekostigingsberekeningen ishetsociaalbeleidendaarmeedeverdelingwonen,zorg en welzijnsterk van koers
veranderd (SCP, 2005& 2007)6. Hierbijwordtuitgegaanvan het actiefburgerschapsmodel(ziebijlageA, figuur
1). De gedachtenachterdeherzieningvan de wetgevingzijn dat het individuenzijn naasteomgevingzelf
verantwoordelijkisvoor zijn redzaamheidenparticipatieendatde lokaleoverheidalleenverantwoordelijkis
voor deondersteuninghiervan.De recenteveranderingeninhet sociaalbeleidenwetgevingvan Nederland
biedenzeker mogelijkhedenom dekwetsbareburgertot eerlijkeparticipatieindelokale gemeenschap7 te
brengen.Hierbijdoelikop de recenteafscheidingvandomeinWelzijnvan domeinenWonenenZorgen
daarmeedekomstvan deWMO8. Daarentegenleidenzij,door gelijktijdigebezuinigingen,tot verschralingbij
handhavingvan de huidigezorgaanpakvoor NAH-ers. De zorginstellingenzijnafgetraindop deinvullingvan de
1 De landelijke definitie vanNiet Aangeboren Hersenletsel (vanaf hier te noemen NAH), gesteld door de Stichting Hersenletsel
Organisaties Nederland (SHON)is: “Hersenletsel ten gevolge vanwelke oorzaak dan ook, anders dan vanwege geboorte ontstaan, dat
leidt tot een onomkeerbare breuk in de levenslijn en tot het aangewezen zijn op hulpverlening”.
2 Raad van Bestuur (2010). Onze ambitie als Steinmetz | de Compaan.
3 Gaans, H., Ree, L. de (2005). Stoeien met de vraag:De geschiedenis van Steinmetz in vogelvlucht.
4 Meritocratie (vrij vertaald: geregeerd door degenen die het verdienen) is een maatschappijmodel waarin de sociaal-economische positie
van elk individu is gebaseerd op zijn of haar verdiensten (merites). Hierbij gaat het dus niet direct om de aanleg die men heeft, maar wat
men met die aanleg doet. Andere factoren, zoals afkomst, grond- of geldbezit, ras en geslacht mogen er (in principe) geen rol bij spelen. In
bijna alle documenten overons huidig Sociaal Beleid wordt de meritocratie als model voor onze huidige samenleving gebruikt.
5 Bijvoeglijk naamwoord : plurale samenleving maatschappij waarin twee of meer mensengroepen leven van verschillende etnische,
raciale of culturele afkomst.
6 Sociaal en Cultureel Planbureau (2005). Aandacht voor Welzijn. Sociaal en Cultureel Planbureau (2007). De Sociale staat van
Nederland. Samen de bewijsvoering van onbetaalbaarheid.
7 Gemeenschap: Davies (1998),Cohen (1985), Abraham (1989), Trevillion (1992), Bulmer (1987), Frazer en Lacey (1993) McKnight, J. L.
(1995) en Young 1990.
8 Wet Maatschappelijke ondersteuning.

2. Visiedocument‘Samenwerken metde blik op Participatie’.
Marikeels 2 6-3-2016
intramuralezorg en begeleiding binneneenafgebakenddomein,zoalste zien in het participatiewiel(zieBijlage
A, figuur3) en niet op symbiotische positiesinde lokale gemeenschap.Daarnaastgaatdehuidigewetgeving
wel uit van participerendeburgers (SCP,2007),maardraagtde toegenomenindividualiseringindesamenleving
niet bijtot het spontaanopenstaanvoor participatie (überhauptendaarnaastnoginhet bijzondervan kwetsbare
doelgroepen). Hetafnemenvan maatschappelijkebetrokkenheidheeft eenkloof tussenburgersen politiek
opgeleverd9.Juist dit was de redendat Cohenen Rogers(1992)10 adviseerden om in gerichtCommunautair11
sociaalbeleidintezetten op burgerparticipatieom opdeze wijze democratischebestuurteverbeteren (Fung,
2003)12.
De beschermdeNAH-ermoetnu actiefburgerwordenenwil dit ook. Maarhoedoeje dat wanneerje geen
positieen natuurlijkeplaatsinde samenlevingmeerhebt? Hoekunnensociale,economischeengeografische
tekortkomingen,diezo bepalendzijn voor de matevan integratie13,opgevangenworden?Hoekanmenin de
samenleving randvoorwaarden creërenwaardoorburgersmetNAH -in overeenstemming methunindividuele
beperkingen énmogelijkheden-eenvoorhenzelf acceptabelniveauvan leven, werkenen sociaalparticiperen
kunnenherwinnen? Nieuwewegenmoetengevondenwordenom dittot stand te brengenente handhaven
binnenhet nieuwgevormdsociaalbeleid.Mogelijkhedengebodendoordeoverheidzijn mijninziens niet
afdoende;het vraagt aanalleactorenindeze lokalegemeenschapeninhetbijzonderdomeinenWelzijnenZorg
hierproactiefrandvoorwaardenvoor te scheppenennetwerkdomeinenintevullen om zo daadwerkelijke
participatiemogelijktemaken. Empowerment14 en advocacy15 kunnenteleurstellendof misleidendzijnwanneer
ze ingezet wordenbijcliëntendienietin staat zijn om de controleover hunleven te nemenofbijpersonendie
sec beschermingnodighebben.Ditgevaar onderkenik. Het is daarom van groot belangdatde begeleiderde
keuzemogelijkhedenzoneutraalmogelijkinkleinebrokjesinformatievertaalt.Hierbijis deskundigheideen
vereiste.
De praktijkwijst uit dat inclusie16 nietvanzelfsprekendis. Zorginstellingendievoorheenvoor wonen,zorg en
welzijnverantwoordelijkwaren,met debijbehorendefinancieringsbronnen,trachtennueconomischteoverleven
middelsbezuinigingenenfusies.Het directieniveauismeergefocustopvoortbestaan dan opinnovatie. De
lagendaaronder(middenmanagement,kennisenbeleidende uitvoerendeniveaus) wordendagelijksmetde
ingetredenverschralinggeconfronteerd.Cliëntenzijndaardoorgemiddeldwekelijks1,5dagmeerthuis, wat
extra druk op het – numet 4,5 % gereduceerde –woonbudgetlegt.Gemeentenmoetennogwennenaanhun
nieuweverantwoordelijkheid,laatstaandat ze aleen vernieuwendbeleidhebbenontwikkeld.Enwanneerwijals
samenlevingdaadwerkelijkactiefburgerschapnastrevenzal er een vangnet in delokale gemeenschap moeten
komenom debedreigingenindemeritocratie17 zoveel mogelijktekunnenondervangen.Anders zal het huidig
sociaalbeleidnietsandersblijkentezijn dan eenbezuinigingsslageneenmarginalisering voorkwetsbare
burgers.In de lokalegemeenschapmoetjointproduction18 ontstaan.Daarom hoopikmeteentoekomstig
onderzoek, vormgegevenin ‘Toolkitvoor eenonderzoeknaarde ‘Haagseburgermet een NietAangeboren
Hersenletsel’enzijnparticipatiewens19’ nietalleendemogelijkhedenenbeperkingenvande doelgroepinkaart
te brengen,maartevens voor deburgersmet NAH ende voor haarrelevante partijen,een mentaleomslagtot
9 Vele burgers gedragen zich als klant tegenover de overheid als service provider.
10 Cohen en Rogers (1992). Associations and Democracy.
11 Communitair beleid is gebaseerd op Community Based werken: Means en Smith (1994), Rodger, (2000),Davies (1998), Jones (2003),
Payne (2005).,Kearns (1992) en Coalitieakkoord (2007).
12 Fung, A. (2003) ‘Survey article: recipes for public spheres. Eight institutional design choices and their consequences.’ The journal of
political philosophy, vol. 11 (3), pp. 338-367.
13 Zie bijlage A, figuur 2: integratiemodel (WODC/CBS).
14 Empowerment heeft relaties met de kritische, feministische en antidiscriminatie theorieën, maar komt voort uit de sociaaldemocratische
praktijk. Simons (1995) stelt dat het Social Work altijd achter het concept empowerment heeft gestaan. Van empowerment zijn
verschillende definities die hierin verschillen dat sommige het over een poging tot (Portengen, 2002), het proces van(Payne, 2005) of het
over het daadwerkelijk doen (De Vries, 2007) hebben. Steinmetz bedoelt met empowerment het versterken in het weer gebruiken van de
eigen krachten en mogelijkheden en in het maken van eigen keuzes. Dit is ook duidelijk in de handelswijzen terug te vinden.
15 Advocacy betekend pleitbezorging.
16 Inclusie vanmensen met een beperking: Davies (1998), Engbersen (2007) Payne(2005), Min. SZW ( 2005), Min. VWS (2006), Tonkens
(2003, 2006) en Heeringa (2005).
17 Bedreigingen in Meritocratie: Swierstra en Tonkens (2006).
18 Joint production: Frieling (2008), Fung (2003) en Gersons (2005).
19 Vels, M. van (2010). Toolkit voor een onderzoek naar de ‘Haagse burger met een Niet Aangeboren Hersenletsel’ en zijn
participatiewens. ; geplaatst op Pronet op 04/06/2010.

3. Visiedocument‘Samenwerken metde blik op Participatie’.
Marikeels 3 6-3-2016
innovatie te realiseren.Depolitiek-maatschappelijkedoelstellingvande Wet MaatschappelijkeOndersteuning
(WMO)kan mijnsinziensnaadloosaansluitenbijdezevraag van de NAH-cliënt.Nu gaat het erom deovergang
van deAlgemeneWet BijzondereZiektekosten(AWBZ) plusWMO zo optimaalmogelijkvoordeze doelgroepte
realiseren.
Omdatik vanuit een empowerment gerichtreferentiekader(Rojek,1986)20 denk,constateerik dat gedachtegoed
achterde huidigevernieuwingenvanhetsociaalbeleideenpositieveomslagis.Maardaarnaastzie ik in de
huidigepraktijkeentegenovergestelde reactiebijspelersophet zorg- en begeleidingsterrein.
Ik probeervanuit vernieuwingsvisiet.a.v. het huidigepraktijkprobleemtetonenhoedezelfde tools zowel
conservatiefals progressiefte hanterenzijn, teneindeeengezamenlijkemissieterealiseren.Enerzijdsis er
bottom-up bijde NAH-ers de wenstot meerparticipatieenanderzijdsiser bij deoverheid top down een
vernieuwdbeleidtot participatie.Dezorgleveranciersdiehiertussende verbindendefactormoetenzijn, zijn
naast het leveren van zorg bezig met hunvoortbestaan. Zo’ngezamenlijkemissieisnodigom oplokaalniveau
het community based gedachtegoedterealiseren,hiermeedeomslagteomarmeneneennieuwfundament
voor voortbestaan te creëren.
We moetenuitzoeken hoewe de topdown gegeven innovatieve WMO-doelstelling kunnen verbindenmetde
bottom-up groeiendeinnovatievewens/behoeftetot participatie.Daarbij hebbenwe weertemakenmetde
noodzaak tot inclusie,debehoeftenvan de doelgroepNAH-ers, de ervaringenen inzichtenvan zorginstellingen
en dedaarinwerkende professionals,metde acceptatiegraadendebetrokkenheidvan socialepartners.
Belangrijkisalweerdat innovatie van de gezondheidszorg(instellingenen professionals)gepaardgaatmeteen
innovatie inen van desamenleving.Onze maatschappijzou,mijninziens, daartoeop lokaalniveauomgevormd
moetenwordentot een‘betrekkendemeritocratie’(ziebijlageA, figuur4). Voorstellendaartoeheb ik in ‘Vaneen
beschermendenaareenbetrekkendeMeritocratie 21’ beschreven.Het StartmodelActief BurgerschapinNAH-
variant heb ik weergegeveninbijlageA, figuur 6. De roadmap van de huidigenaardegewenstesituatie hebik
vormgegevenin het projectplan‘Caterenvooroudereninde wijk. Dagbestedinggerichtopactief burgerschap
middelssamenwerkingmet anderepartijeninde wijk22’. Steinmetz| de Compaan,zouhier metde grote kennis
en ervaring inhet empowerment gerichtwerkenmetkwetsbareburgerseen leidendeenvoorbeeldgevende
positiekunneninnemen.
Vanuit deze betrokkenheidbijmensenmetNietAangeborenHersenletsel(NAH)tracht ik op basisvan de visie
‘BetrekkendeMeritocratie’eenwin-winsituatietecreërenvoor zowel de (lokale)samenlevingalsdeNAH-er en
anderekwetsbareburgersin de samenleving.Ditzowel op groeps-als individueelniveau.De locatiemanager
van locatiedeAa erkende deze noodzaaken heeft in september2010 binnenzijn, tochmager budget,hiervoor
urentoe gekend,om daadwerkelijkteinvesterenin nieuwesamenwerkingsverbandenom participatievanonze
clientèletevergroten en daarmeeookopeen waardevolleenbetekenisgevendemanierdekortingophet
budgette compenseren.
Conclusie
De meesteelementenom dezevernieuwingdoorte kunnenvoeren zijn al in onze huidigesamenleving
aanwezig. Richtingwaarindeoplossinggezochtmoetwordenismijnsinziensmiddelseenmultidisciplinaire
aanpak,advocacyen begeleidingmiddelsdialoogen empowerment:samenwerken,samenleven.
De rolvan de professional isvan verzorgend overgegaannaar de gelijkwaardigegesprekspartnerom middelsde
methodiek‘Hooiop jeVork’ de zoektocht van dehuidigesituatievan decliëntmetNAH naarde potentievan de
mensmetNAH in kaart te brengen.Hierzie ik een participatieprofessional oplocatie.Vervolgens vraagt het
20 Rojek (1986) benadrukt dat in relatie tot Marx, hij ervan uitgaat dat het mogelijk is om de omgeving ten goede vande cliënt te
veranderen. Kritische benaderingen zijn materialistisch en beweren dat het sociale systeem omgegooid moet worden voordat me kan
spreken over echte empowerment. Critici willen dat empowerment zorgt voor sociale tegenstellingen en deze tegenstellingen zullen de
verandering brengen, in tegenstelling tot de rationalisten die verwachten dat de maatschappij direct zal veranderen. Hier zie een
middenweg in. Ik verkies Rojek’s visie, maar er is ook een drive nodig. Deze denk ik in advocacy te vinden.
21 Vels, M. van (2009). Innovatie ontwerp. Van een beschermende naar een betrekkende Meritocratie. ; geplaatst op Pronet op
25/06/2009.
22 Vels, M. van (2010). Projectplan Cateren 2010-01-28 Projectplan/ Bijlagen deel 1/ Bijlagen deel 2 MEvVels; geplaatst op Pronet op
29/01/2010.

4. Visiedocument‘Samenwerken metde blik op Participatie’.
Marikeels 4 6-3-2016
nieuweperspectiefhiernaastom begeleiding diemiddelsempowermentcliënten individueelondersteuntdeze
zoektocht af te leggenente ondersteunenwaarnodig. Deze rol zie ik ingevulddoorgespecialiseerde
Jobcoachesvan Sopiarevalidatie enSteinmetz| deCompaan. Denkhierbijaanhet projectBrains4U.Maarhier
houdthet nietop. De dienstverlenerheeft als nieuwetaak via advocacybij derelevante buitenwereldtebepleiten
hoezij deze mensmetNAH een zinvolle participatiekunnenaanbiedenentot wederzijdsnut. Expertise is hierbij
eennoodzaak. Hier zie ik een professional opclusterniveau engemeentelijkniveau acteren.
 Er is teamwork en multidisciplinaireaanpakvanuitoverheiden zorgsectornodigom de stigmatisering vande
doelgroep doormiddelvan advocacywegte vagen bij de lokalegemeenschap.
 Er moetproactiefcontactmetsociale partners,instellingen engemeentecontactopgezochtworden om
cliëntendoormiddelvan advocacyindividueelte introduceren.
 Begeleidingvan vrijwillige arbeidprocessenmoetdoormiddelvandialoogen empowermentaangeboden
wordenaan2 cliëntenperplaatsing:aande burgermetNAH en aande organisatiewaardeze cliëntzijn
deeltaakuit voert.
 Alternatieve financiëleregelingen zullenaangeboordmoetenworden.Ditkannu vanuit
samenwerkingsperspectiefvoor groepen.
 ‘Hooiop je vork’ is de methodiekdiedezoektocht van de cliëntmetNAH naarde mensmetNAH kan
uitzetten. Het vormt debasis voor deverdere ontplooiing van de burgermetNAH.
Wathebben we concreettebieden?
Om deze middelenallemaalinte zetten hoeven wealleenonsperspectiefte wijzigen; van een naarbinnen
gekeerdeblik,gerichtopbescherming,naareennaarbuitengerichteblik,gerichtop het betrekken.
Macro
 We hebbenals stichtingSteinmetz| de Compaanveelexpertisete delen.We hebbenjarenervaring methet
omgaanmetkwetsbareburgersenhen te helpeneigenregiete voeren. Dit kunnenwevormgeven door
deelnameaan werktafelsenwijkoverleg.Hierkunnenwe Advocacy voor de doelgroep inzetten. Als bijeffect
zetten we ook onze stichtingpositiefop dekaart. Hierkunnenwe eenadviserenderol inzetten; inpraktische
zin bij gemeenteambtenarenopwijkniveau bijhetuitvoeren van projecten, maarooknaaromwonende
burgers,hoe ze kunnenconcreetkunnenbijdragen.
Mezo
 We hebbentrefpunten, dienu onbemandzijneneen nieuweinvullingbehoeven. Deze biedenonsruimteom
andereactoreninde lokalegemeenschapuitte nodigensymbiotischeprojectenaantegaan,waar we
nieuwefinancieringsbronnenvoorkunnenaanborenenminderpersoneelopkunnenzetten. Deze trefpunten
zijn plekkenwaar webuurtbijeenkomstenkunnenlatenorganiserendoorbijvoorbeeldbuurtwerk,een
potentieelplatform waarwede omwonendenlaagdrempeligkunnenbereiken.
 Maatschappelijkwerkheeftveel last van debezuinigingenenheeft nu vele locatiesverlorenen wilgraag
samenwerken.Zijhebbenaleengrootbestandaan vrijwilligersopgebouwd,waarwijop onze beurt weer
mankrachtuitkunnenputten. Zijzoeken ruimtevoor activiteitenen willendaarvoorvrijwilligersaanbiedenom
koffiemomentenopentehoudenwaaronze bewoners gebruikvan kunnenmaken.Ookbiedendeactiviteiten
bewonersopindividueelniveauruimteom zelf als vrijwilligerinte steken.
Micro
 We hebbenvele cliëntendieinstaat zouden zijn eendeelactiviteitop vrijwilligebasisuit te voeren die
enerzijds voor de maatschappijnuttigisen anderzijdsvoor decliëntzingeving en zelfwaarderingoplevert.
 We hebbeneenprachtmethodiek‘HooiopjeVork’. Vanuit deze methodiekkunnenwegoeddebeperking
van het individu,maarook de mogelijkhedeninkaartbrengen.
 We hebbenvele professionalsdiede vertaalslagkunnenmakentussende taal diecliëntensprekenendie
van de‘regulierewereld’ enhiermeeindividuelecliëntenopdiverseplekkengoedkunnenintroduceren.Hier
hebik het dusover het matchenvanplek en bewoner.