Transformacja Wielkopolski Wschodniej brief_2020

1. Transformacja Wielkopolski Wschodniej
Brief informacyjny

2. 2
Konin 2020
@Copyright Fundacja Instytut Zielonej Przyszłości

3. Wielkopolska Wschodnia to część Województwa Wielkopolskiego
składająca się z 5 powiatów: powiat koniński, powiat kolski, powiat
turecki, powiat słupecki i Miasto Konin.
Wprowadzenie
Dynamiczny rozwój regionu przypada na lata 1960–1980, kiedy
to w Koninie, Turku i bliskich okolicach rozwinął się przemysł
wydobywczy, energetyczny i ciężki związany z eksploatacją węgla
brunatnego, a największymi pracodawcami były między innymi
takie przedsiębiorstwa jak Kopalnia Węgla Brunatnego, Elektrow-
nia Pątnów-Adamów-Konin, Fabryka Urządzeń Górnictwa Odkryw-
kowego, (FUGO), Huta Aluminium Konin.
Miasto Konin z niedużej miejscowości, która przed wojną
liczyła kilkanaście tysięcy mieszkańców, wyrosło na miasto blisko
100-tysięczne (83 426 osób w 1998 roku).
Szkic historyczny
Mieszkańcy:
około 230 000 osób.
powiat
turecki
powiat
kolski
powiat
słupecki
powiat
koniński
Miasto Konin

4. 4
Większość dużych zakładów pracy z rodowodem z PRL znacznie
zredukowała swoje zatrudnienie (HUTA Aluminium – przykład pozy-
tywnej transformacji, FUGO, ZE PAK). Nowe firmy powstałe po roku
1989 to w przeważającej liczbie firmy handlowe z nielicznymi wyjąt-
kami (FRANS-POL, CHEMAT). Region cierpi też, mimo centralnego
położenia i bliskości autostrady, na małą liczbę inwestycji zagranicz-
nych. Kilka z nich jest ulokowanych przy autostradzie A2 w gminie
Stare Miasto, kilka w gminie Przykona i Turek. Ostatnio swoją inwe-
stycję na terenach Huty Aluminium ogłosił koncern Johnson Matthey.
Z czym dzisiaj mierzy się region?
Pracownicy z regionu Wielkopolski Wschodniej są
nauczeni pracy etatowej w dużych zakładach pracy.
Znana i bezpieczna jest dla nich formuła pracy zmia-
nowej, z benefitami socjalnymi, zapomogami i przy-
wilejami górniczymi. Dlatego nie dziwi niski poziom
przedsiębiorczości – częściej słyszy się zdanie „znajdź
pracę na etacie” niż „załóż firmę”.
Kultura pracy
Odpływ młodych mieszkańców
Tożsamość lokalna
Konin powstał na bazie ludności napływowej, która
przyjechała „za pracą” z różnych stron kraju. Mimo,
że dzisiaj mieszkają już tu ich dzieci i wnuki, to wciąż
silniej utożsamiają się ze swoim poprzednim miej-
scem zamieszkania niż z Koninem. Po analizie z firmą
Resort Marketing zauważamy możliwość zbudowania
tożsamości lokalnej na micie ciężkiej pracy budowni-
czych miasta i przemysłu.
Wielkopolska Wschodnia jest mało atrakcyjna dla
młodych ludzi, zwłaszcza absolwentów szkół śred-
nich, którzy swoją dalszą karierę naukową wiążą czę-
sto z większymi miastami (Poznań, Łódź, Bydgoszcz,
Toruń, Warszawa, Wrocław). Nie byłoby to aż tak
niekorzystne dla regionu, gdyby nie fakt, że tylko
niewielki odsetek wraca i podejmuje tu karierę zawo-
dową. W związku z tym struktura osób zatrudnionych
w regionie zmienia się (pracownicy na lokalnym ryn-
ku są coraz starsi). Do powrotów nie zachęcają małe
możliwości pozyskania dobrze płatnej pracy.
Wielkopolska Wschodnia jest naj-
gorzej rozwiniętą częścią Wielko-
polski. Porównując dane np.
dotyczące sfery gospodarczej
lub społecznej, dane dla Wielko-
polski Wschodniej z reguły wska-
zują wartości poniżej średniej
(bezrobocie, aktywność gospo-
darcza, wielkość gospodarstwa
rolnego, wykształcenie itp.).

5. 5
Mimo trzydziestu lat transformacji, przemysł
paliwowo-energetyczny nadal jest największym
podmiotem gospodarczym w regionie. Grupa
ZE PAK zatrudnia w kopalniach i elektrowniach
ok. 5500 osób. Do tego należy doliczyć firmy
kooperujące. Podatki i opłaty stanowią dużą
część budżetu wielu gmin, na terenie których
odbywa się wydobycie węgla i produkcja prądu.
Nierozwiązanym zagadnieniem są również pro-
blemy środowiskowe i hydrologiczne (wysycha-
nie jezior i rzeki Noteć).
Według różnych szacunków wydobycie węgla brunatnego potrwa jeszcze
do 2025 roku (wg raportu Instytutu Badań Strukturalnych) lub maksymalnie
do 2030 roku (przy założeniu, że powstanie odkrywka Ościsłowo, wygaśnię-
cie koncesji odkrywki Tomisławice). Wciąż pod znakiem zapytania stoi urucho-
mienie odkrywki “Ościsłowo”. Do tego czasu na emerytury odejdzie ok. 1000
zatrudnionych. W nowych przedsięwzięciach ZE PAK-u związanych z OZE
pracę może znaleźć ok. 1000 osób (pod warunkiem zrealizowania wszystkich
zapowiadanych inwestycji). Wciąż pozostaje jednak problem około 3500
zatrudnionych.
Najważniejsze problemy jawiące się w bliskiej perspektywie to między innymi:
Fundamentalny problem:
Groźba tąpnięcia
społeczno-gospodarczego regionu
Bezrobocie
Spadek aktywności gospodarczej
Znaczny ubytek środków w obrocie
w gospodarce lokalnej
Ubytek dochodów gmin
Problemy środowiskowe
!
!
!
!
!

6. Koniec 2018 roku i początek
2019 roku były dla Wielkopolski
Wschodniej przełomowe pod
kątem zdarzeń inicjujących de-
batę o transformacji regionu.
W tym czasie zbiegły się w cza-
sie zarówno działania Strony
Społecznej (lokalne organizacje
pozarządowe) i Strony Samorzą-
dowej (Samorząd Województwa
Wielkopolskiego).
Co już zostało zrobione?
powołanie stanowiska Pełnomocnika Zarządu Woje-
wództwa Wielkopolskiego do spraw Restrukturyza-
cji Gospodarczej Wielkopolski Wschodniej,
nadanie roli lidera lokalnego procesu (Agencja Roz-
woju Regionalnego S.A. w Koninie) oraz wydzielenie
zespołu ds. transformacji,
udział przedstawicieli Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Wielkopolskiego, Miasta Konina,
grupy ZE PAK S.A., związków zawodowych i organi-
zacji pozarządowych w posiedzeniach Grupy Robo-
czej Platformy Regionów w Procesie Transformacji
w Brukseli (inicjatywa Komisji Europejskiej),
włączenie Wielkopolski Wschodniej do grupy regio-
nów pilotażowych w ramach działania Platformy
Regionów (country team) i zgłoszenie 21 fiszek pro-
jektowych,
podpisanie Porozumienia na rzecz sprawiedliwej
transformacji energetycznej Wielkopolski Wschod-
niej dotyczącego współpracy w działaniach związa-
nych z Platformą Regionów Pogórniczych w Proce-
sie Transformacji. Sygnatariuszami porozumienia
jest ponad 40 podmiotów z Regionu Wielkopolski
Wschodniej reprezentujących sektor publiczny,
prywatny i organizacje pozarządowe,
podpisanie listu intencyjnego w sprawie współpracy
dotyczącej sektora energetycznego w działaniach
związanych z Platformą Regionów Pogórniczych
w Procesie Transformacji. Sygnatariusze:
Prezydent Miasta Konina, Pełnomocnik Zarządu
Województwa Wielkopolskiego ds. Restrukturyzacji
Wielkopolski Wschodniej, Prezes Zarządu Zespołu
Elektrowni Pątnów-Adamów-Konin S.A., Wicepre-
zes Zarządu Zespołu Elektrowni Pątnów-Adamów-
Konin S.A, Wiceprezes Agencji Rozwoju Regionalne-
go S.A. w Koninie i Prezes Zarządu Konińskiej Izby
Gospodarczej,
wprowadzenie terminu „transformacja” do szerokiej
debaty publicznej,
współpraca z Ministerstwem Energii w zakresie
obecności Wielkopolski Wschodniej na Platformie
Regionów,
nawiązanie współpracy i podjęcie starań o środki
na projekty dla Wielkopolski Wschodniej przez lokal-
ne organizacje pozarządowe i współpraca meryto-
ryczna z partnerami branżowymi,
współpraca lokalnych organizacji pozarządowych
z organizacjami o szczeblu krajowym i międzynaro-
dowym.
6

7. 7
Podjęte działania są obarczo-
ne ryzykiem, który może mieć
wpływ na realizację planów
transformacyjnych. Do najważ-
niejszych z nich zaliczyć należy
między innymi:
Zagrożenia
Region nie zdąży na czas przygotować się do zmian.
W wariancie pesymistycznym mamy 5 lat (do 2025
roku), a w wariancie optymistycznym 10 lat (do
2030 roku). W takich okolicznościach niezbędne
jest znaczące zdynamizowanie działań.
Jesteśmy na przełomie dwóch perspektyw finanso-
wych ze środków Unii Europejskiej. Znaczna część
środków z perspektywy 2014-2020 została już roz-
dysponowana, a następna perspektywa to dopiero
lata 2021-2027.
Wielkopolska przekroczyła poziom 75% średniej
unijnej PKD, za sprawą rozwoju Aglomeracji Poznań-
skiej, a kosztem pozostałych części województwa.
W związku z tym, w przyszłej perspektywie finan-
sowej należy przygotować się na dużo mniejszy po-
ziom wsparcia, a większy udział środków własnych.
Niewystarczające możliwości działania Pełnomocni-
ka WW ds. Restrukturyzacji Wielkopolski Wschod-
niej wynikający z niewielkich środków finansowych
przekazanych na funkcjonowanie stanowiska.
Mimo zadeklarowanych prawie 5 miliardów Euro
w ramach Platformy Regionów w Procesie Transfor-
macji na działania transformacyjne należy być świa-
domym, że jest to kwota niewystarczająca. Przede
wszystkim będzie ona przeznaczona do podziału
na 42 regiony, o różnym poziomie wyzwań i zaawan-
sowania procesów. Zdać sobie należy natomiast
sprawę z faktu, że będzie to jedno z wielu źródeł
pozyskiwania środków (wciąż będzie można zgła-
szać aplikacje do standardowych programów
unijnych i prawdopodobnie konstruować budżety
inwestycji z kilku źródeł).
Negatywne skojarzenia pojęcia „transformacja”
za sprawą niepowodzeń transformacyjnych regio-
nów węgla kamiennego z początku lat 90 i stąd
duża potrzeba prowadzenia szerokiego i podstawo-
wego edukowania o procesie.

8. 8
Najpilniejszym działaniem, które wydaje się niezbędnym
do tego, aby możliwe było rozpoczęcie głębszych i trwałych
zmian jest nawiązanie współpracy z administracją szczebla
krajowego. Wzorem takiej współpracy jest relacja na linii
Rząd PR - Śląsk, dzięki której możliwe było między innymi
uruchomienie środków finansowych wspierających proces
transformacji.
Jakich działań region potrzebuje w najbliższym czasie?
Wydzielenie środków na Fundusz Transformacji
w ramach budżetu samorządu wojewódzkiego.
Podjęcie współpracy z Ministerstwem Rozwoju,
Klimatu, Funduszy i Polityki Regionalnej, Akty-
wów Państwowych.
Podjęcie kroków na rzecz likwidacji skutków
suszy i działalności kopalni przez instytucje
rządowe (Ministerstwo Środowiska, NFOŚiGW,
Wody Polskie itp.).
Potrzeba skoordynowania działań na wszystkich
szczeblach wymaga wskazania podmiotu odpo-
wiedzialnego za proces jak również za stworze-
nie modelu finansowania z wielu źródeł.
Środki na działania lokalnych organizacji poza-
rządowych uzupełniające proces transformacji,
np. w zakresie prowadzenia badań społecznych,
prowadzenia konsultacji, działań edukacyjnych,
kulturalnych, itp.
Debata w formie Okrągłego Stołu, z uczestnic-
twem wszystkich przedstawicieli intreresariuszy
z silnym udziałem strony rządowej (podobne
działanie zostało zrealizowane na Śląsku na po-
czątku września).
Rządowy program wsparcia dla Wielkopolski
Wschodniej, zawierający np. diagnozę stanu
(badanie struktury pracowników zagrożonych
bezrobociem, badania hydrologiczne, badania
społeczne, badanie potencjału gospodarczego,
itp.), listę inwestycji strukturalnych, mapę dzia-
łań i planów.
Lista inwestycji strukturalnych wzmacniających
potencjał gospodarczy regionu (np. budowa
linii kolejowej Północ-Południe z Kalisza do Ino-
wrocławia przez Turek, Konin (Wielkopolska
Wschodnia ma najgorzej rozwiniętą sieć kolejo-
wą w Wielkopolsce, budowa dwupasmowej dro-
gi krajowej nr 25 Konin-Kalisz itp.)
WZORCOWY PROCES – JUST TRANSITION
Dziś nie musimy popełniać błędów z transformacji początku lat 90, bo jesteśmy wyposażeni
w wiedzę i doświadczenie regionów, które przeszły transformację pozytywnie i chętnie się dzielą
swoimi lekcjami. Nie musimy więc wymyślać procesu na nowo, a jedynie posłużyć się gotowymi
wzorcami i dostosować je do lokalnych warunków.
Jednym z lepszych dokumentów opisujących potrzebne kroki, wraz z podziałem zadań dla różnych
interesariuszy projektu zawarte są w „Guidelines for a just transition towards environmentally
sustainable economies and societes for all” przygotowanym w 2015 roku przez Międzynarodową
Organizację Pracy (International Labour Organization).
!

9. Fundacja Instytut Zielonej Przyszłości
Fundacja została powołana w celu wspierania lokalnej społeczności Wielkopol-
ski Wschodniej w procesie transformacji. Wielkopolska Wschodnia stoi w obliczu
wygaszenia wydobycia węgla, co jest równoznaczne z wielkimi zmianami społeczno-
gospodarczymi na tym terenie. Fundacja skupia się na przybliżaniu przyszłości,
technologii i rozwiązań, które są w stanie te zmiany zapewnić. Pracujemy na rzecz
rozwijania kompetencji społecznych, podnoszenia umiejętności technicznych
i poszukiwania większej równowagi na linii gospodarka-człowiek-środowisko.
Wierzymy, że tylko tak zrównoważony rozwój jest w stanie przynieść skutek, w postaci
odważnych zmian regionu i spokojnego patrzenia na przyszłość lokalnej społeczności.
Materiał przygotowany przez reprezentantów
Fundacji Instytut Zielonej Przyszłości:
Agatę Kuźmińską
agata.kuzminska@gmail.com, tel: (+48) 510 112 319
oraz
Jarosława Koźlarka
jarekkozlarek@gmail.com, tel: (+48) 534 522 522
@transformacja.ww
@instytut.zielonej.przyszlosci