2. Paunang Suportang Lunas
(First Aid)
May dalawang punto na dapat tandaan.
Una:
• Unahin ang mas grabeng nasaktan.
• Kung marami ang naaksidente, ang
pinka- grabeng pinsala ang unahin.
Ikalawa:
• Mabilis na aksyon ang kinakailangan.
• Buhay ang nakasalalay sa mabilis at
wastongpaglapat ng paunang
supportang lunas.
“ A first aider only
stops when I’m
already around or
starts to do my job!!!”
Your friedly
Dr. Prince. . .
3. PAGDURUGO NG ILONG
• Huwag mataranta.
Umupo ng matuwid at
sumandal paharap.
• Pisilin ng mahigpit ang
ilong sa loob ng 10
minuto,o hanggang
maampat ang
pagdurogo.(huminga sa
bibig).
• Lapatan na cold compress
(hal. Ice bag, o di kaya ay
malamig na bimpo) ang noo.
• Kung hindi hihihto ang
pagdurogo mag lagay ng
pabilog na bulak sa loob ng
ilong habang tuloy tuloy ang
pag pipisil.( Tandaan:
Tiyaking may bahagi ng
bulak na nakalabas sa ilong
para siguradong matatanggal
mo ito pagkatapos. At
ipatuloy ang paghinga sa
bibig).
4. HIWA, GASGAS, AT IBA PANG SUGAT
*Mga halimbawa ng mga
sugat:
• Pagkahiwa ng matutulis na
bagay gaya ng bolo, atbp
• Kagat ng aso (malaking
sugat)
*Mahalaga ang kalinisan sa
paggamot ng anumang
sugat para maiwasan ang
impeksyon at mapadali ang
paghilom. (Balikan ang
aralin hinggil sa halamang-
gamot para sa karagdagang
impormasyon).
Alalahanin ang mga puntong
ito:
Hugasan ng mabuti ng
sabon at malinis na tubig
ang kamay
Hugasan din mabuti ng
sabon at malinis na tubig
ang sugat.
5. Habang hinuhugasan ang sugat, alisin ang
anumang lupa o dumi.
I-angat ang natuklap na balat at linisin din ang
loob nito.
Huwag maglagay ng alkohol, tintura yudo
(tincture of iodine), o Merthiolate direkta sa
bukas na sugat. Nakakapinsala ito ng laman at
makapagpapabagal sa paghilom. Mainam na
panglinis ng sugat ang halamang gamot, hal.
Pinakuluang talbos ng bayabas (maligamgam
lang).
Huwag maglagay ng
antibiotic cream o ointment
sa sugat na hindi pa malinis.
Tatakpan lang nito
ang dumi at germs.
6. TUSOK o PUNCTURED WOUND
Sugat mula sa tusok ng matalas na bagay tulad ng:
•pirasong kahoy
•Pako
•ice pick
Ang sugat na ito ay madali at kusang magsara. Maaaring
ikulong nito ang dumi na dala ng nakatusok. Ang kahihinatnan
ng sugat na ito ay TETANO.
Hugasan kaagad ang ganitong sugat ayon sa nararapat.
(Sangguniin ang aralin hinggil sa halamang gamot para sa
karagdagang impormasyon.)
Kaagad dalhin ang pasyente sa health center, ospital o doktor
para maturukan laban sa tetanus at mabigyan ng tamang lunas.
7. BURNS (paso)
Ang paso o sunog sa balat, mga
kalamnan, buto, ugat at daluyan
ng dugo ay mapag-iiba ayon sa
lalim, lawak o laki at kalubhaan.
Maaring sanhi ng paso:
Apoy
Kemikal
Kuryente
Kidlat
mainit o nagbabagang bagay,
kumukulong tubig
radiation
8. MAY TATLONG KLASE NG PASO:
• SECOND DEGREE BURNS
– sunog na humantong sa
pamamaga at pagputok sa
apektadong bahagi ng
katawan.
Halimbawa: mainit na tubig
• THIRD DEGREE
BURNS – Malalim,
malubhang pagkasunog
na nagpatuklap ng balat.
Makikita na ang laman –
ang presko at ang
nasunog.
FIRST DEGREE BURNS-
bahagyang paso, walang
pagputok ng balat.
Halimbawa: init ng araw o
panunuklap
9. • Lapatan ng malamig na bagay ang
bahaging napaso o ilubog kaagad sa
malamig na tubig (ice water).
• Kung wala ito, balutin ang paso/sunog
gamit ang gitnang bahagi ng katawan
ng puno ng saging. Lagyan ng burn
ointment kung meron.
10. Namamaga/ pumutok na paso/ sunog (second
degree)
• Huwag pipisain ang namamaga/sunog
na bahagi.
• Hugasan ng maligamgam na
pinakuluang tubig at asin na may
patak ng iodine og gentian violet, at
isang kurot ng Potassium
permanganate crystals, o tubig ng
pinakuluang bayabas. (Para sa
karagdagang impormasyon,
konsultahin ang aralin hinggil sa
halamang-gamot.
11. • Maluwang na bendahan ng malinis na
tela o medical gauze para
maiwasan/mailayo sa dumi, alikabok,
langaw, at iba pang insekto.
• Kung ang impeksyon ay lumala at ang nana
ay lumabas na, patuloy na hugasan gamit
ang solusyon sa itaas. Lapatan ng warm
compress (malinis na tela na nilublub sa
sterile at maligamgam na tubig na may asin)
mga tatlong beses sa isang araw.
12. Malalim na sunog (Third Degree)
• Putulin ang damit ng biktima. Basain ang
mga dumikit sa katawan para matanggal.
Ngunit huwag pilitin tuklapin.
• Takpan ang nasunog na bahagi ng sterile
dressing o malinis na tela.
• Kontrolin ang sakit at painumin ng
maraming tubig para maiwasan ang shock.
• Dalhin kaagad sa ospital!
13. TANDAAN!
• Mas maigi ang umiwas sa pinsala kaysa gamutin
ang pinsala.
• Mag-ingat sa paso
/sunog.
• Huwag hayaan ang mga bata na
lumapit o maglaro ng apoy.
• Ilagay ang posporo, ilaw, bote ng termos, at
mainit na palayok/kaldero sa di-maabot ng
mga bata.
14. PAGKALASON (Poisoning)
• Maraming bagay sa loob o gamit sa bahay
ay nakakalason sa tao tulad ng: gaas,
pangkontrol ng insekto (insecticides),
at lason sa daga, abono (fertilizer),
alkohol, basag na bombilya, kahit
anong baterya, sabong likido o pulbos,
sigarilyo at posporo, tincture of iodine,
anumang medisina (kapag marami ang
nalulon ay nakakalason), atbp.
15. TANDAAN!
• Huwag magpabaya. Itago ang
mga nakakalason sa tamang
lugar o lalagyan na hindi
maabot ng bata. Sulatan ng
malinaw na babala ang mga
hindi markadong lalagyan na
pinagsalinan ng maaaring
makalason na bagay.
16. Kung may nalason:
• Kung nawalan ng malay, itakbo agad sa ospital.
• Kung may malay, alamin sa kanya kung ano ang
kanyang nakain o nainom. Kung walang
nakakaalam, dalhin agad ang biktima sa
pinakamalapit na ospital.
• Kung ang labi, bibig, o dila ng biktima ay
nasunog, posibleng ang nainom ay gaas, gasolina,
petrolyo, asido, huwag pasukahin, itakbo agad sa
ospital.
• Para sa ibang pagkalason, maaaring pasukahin
ang biktima sa pamamagitan ng pagpasok ng
daliri sa lalamunan.
17. MGA KAGAT
KAGAT NG ASO:
-Ang kagat ng hayop na may RABIES
ay nakamamatay kung hindi kaagad
malapatan ng kaukulang lunas. Lahat ng alagang hayop sa
bahay ay dapat mabakunahan laban sa RABIES. Ang
pagbabakuna sa aso ay karaniwang kasama sa lahat ng
munisipyo. Alamin ang programa ng Local Government sa
inyong lugar.
Mga dapat gawin sa nakagat ng aso:
•Paduguin ng mabuti ang sugat
•Hugasang mabuti ang sugat sa pamamagitan ng sabon at tubig.
•Itali o ikulong ang aso at kumonsulta.
18. KAGAT NG INSEKTO
• Hugasan ang nakagat na balat gamit
ang sabon at tubig.
• Kuskusin ng katamtamang alcohol o
suka, o katas ng maasim na prutas
tulad ng kalamansi, o di kaya ay
bawang kung mamaga ang balat na
kinagat, lapatan ng cold compress, ice
bag o yelo na binalot sa malinis na tela.
19. KAGAT NG AHAS
• Huwag galawin o hawakan ang
nakagat na bahagi. Ang kamandag ay
maaaring kumalat ng mabilis sa
paggalaw ng nakagat na parte.
• Kung sa paa/binti o kamay/braso ang
kagat, kaagad talian ng tourniquet sa
bahagyang itaas ng kagat.
20. TUSOK NG PUTAKTE (Sting)
• Sakaling matusok, padaanan ng malamig na
tubig ang natusok para maibsan ang sakit
at mapabagal ang pagkalat ng kamandag.
• Lagyan at/o talian ng yelo ang ibabaw ng
natusok.
• Magpahid ng suka, kalamansi o Calamine
solution para mawala ang pangangati.
• Kung may allergy sa tusok at matindi ang
reaksyon, o kaya’y nagka-shock, dalhin
agad sa doktor, center o hospital.
21. TUSOK NG JELLYFISH
• Paliguan ng suka o anumang maasim
para maibsan ang pananakit.
• Kapag namag, lapatan ng cold
compress.
• Kung maging malala ang reaksyon,
dalhin sa doktor o hospital.
22. SPRAIN
• Ang sprain ay pinsala sa mga
litid (ligaments) o tendons ng
bone joints. Nangyayari kung
over-strained, hindi mainam
ang position ng katawan, o
dahil natumba o natapilok.
23. KUNG MAY SPRAIN, MAKAKATULONG ANG SUMUSUNOD:
• Itaas ang na-sprain sa kompotableng position.
• Sa unang araw, lagyan ng ice o cold compress
para maibsan ang sakit.
• Sa mga susunod na araw, warm compress naman
para sa pamamaga.
• Ipahinga ang na-sprain ng 1 o 2 linggo.
• Kung meron, balutin ng bendahe sa tamang
higpit.
• Kapag hindi humupa, at/o lumala pa ang sakit at
pamamaga makaraan ang ilang araw, maaaring
may bali (fracture).
• Komonsulta agad sa doktor o pumunta sa ospital
at ipa-X-Ray.
24. PILAY (Dislocation)
Dulot ng biglaang pag-unat o pag-ikot o
napasamang kilos, o bagsak.
MGA DAPAT GAWIN:
• Huwag igalaw ang bahaging napilayan.
• Lapatan ng COLD COMPRESS.
• Huwag subukang ibalik ang buto sa
inaakalang dating pwesto. Maaaring
magkamali at maging sanhi ng mas malaking
pinsala. Ipaubaya sa medical specialist at
sinanay at may kakayahan sa paggawa nito.
25. UBO at SIPON ( Cough & Colds)
• Mga Sanhi:
– Allergy, viral infection, asthma,
karaniwang dumadapo kung tagulan o
biglang pagbabago ng panahon
– Ang mga mikrobyo ng sipon at ubo ay
madaling ikinakalat ng hangin ( pagubo
at pagbahing na hindi tinatakpan ang
bibig-ilong).
26. Mga dapat gawin:
• Sapat na pahinga
• Uminom ng higit pa s 8- 10 basong
tubig o higit pa.
• Uminom ng katas ng prutas
• Takapan ang bibig tuwing uubo o
magbahing.
27. DIARRHEA (PAGTATAE)
• SAAN NAKUKUHA?
- sa kontaminadong pagkain at inuming tubig
• Mga palatandaan:
- pagtatae na malimit at matubig
- madalas na pagka-uhaw
- panlalalim ng talukap ng mata at
bumbunan
- panunuyo at pagkulubot ng balat
28. AGARANG PANLUNAS:
• Palitan agad ang nawalang tubig at sustansya s katawan s
pamamagitan ng pag-inom ng ORESOL, “ rice soup” o
“am”
• Tuloy-tuloy ang pagpapakain
PAG-IWAS AT PAGSUGPO
• Uminom lamang ng ligtas at malinis na inuming tubig.
Kung hindi tiyak na ligtas ito, pakuluan muna ng 15
minuto bago inumin.
• Hugasan at lutuing mabuti nag mga pagkain, at iwasan
kumain sa mga pagkain nabibili sa lansangan.
• Takapan ang mga pagkain upang maiwasan ang p[agpunt
ng mga insekto at daga s pagkain.
• Gumamit ng kubeta tuwing dudumi at panalitihing malinis
ito.
• Gumamit ng sabon sa paghuhugas ng kamay pagkatapos
gumamit ng kubeta at bago kumain.
29. ORESOL Formula (WHO)
• ¾ kutsarita ng asin
• 1 kutsarita ng baking soda
• 1 baso ng orange juice
• 4 na kutsara ng asukal
• 1 litro ng malinis na tubig
(pinakuluan ng 10-15 minuto)
30. DENGUE
- Nakakahawang sakit na ikinakalat ng
lamok na Aedes aegypti at albopictus.
Ang lamok na ito ay mangangagat sa
araw lamang bago magliwanag sa
umaga o bago dumilim sa hapon.
31. SENYALES!
• Biglaang lagnat mula 2-7 araw.
• Matinding pananakit ng ulo, pnanankit ng
mata, balakang, ugat at ilong.
• Kulay kape o brown ang isinusuka.
• Tuldok-tuldok (petechial rashes) na
pamumula ng balat (maculopapular rash)
• May dugo ang tae at suka.
• SHOCK: Nawalan ng malay, dagliang
bumilis ang pulso at paghinga.
32. MGA PARAAN UPANG MAIWASAN ANG
DENGUE:
• Hanapin at linisin ang maaaring pamugaran ng
lamok.
• Butasan, biyakin, o kaya ay lagyan ng lupa ang
mga lumang gulong upang hindi maipunan ng
tubig at pangitlugan ng lamok.
33. • Takpan ang mga drums, timba at iba pang
ipunan ng tubig upang hindi pamhayan ng
kitikiti at linisin minsan sa isang linggo.
• Palitan ang tubig ng plorera o
flower vase minsan sa isang
linggo.
• Linisin at alisin ang tubig sa paminggalan.
34. • Itapon ang iba pang bagay na maaaring pag-
ipunan ng tubig at pangitlugan ng lamok tulad ng
lata, bote, at tansan.
• Linisin ang alulod ng bahay
upang hindi maipunan
ng tubig at pamahayan ng kitikiti.
• Gumamit ng kulambo (muskitero) kung
matutulog sa araw at kung kakayanin ay lagyan
ng screen ang bintana at pintuan ng bahay.
38. Mga dapat gawin sa taong nadisgrasya at
nagtamo ng pinsala:
• Huwag agad galawin kung saan nakita
ang taong nadisgrasya.
• Pigiling lumapit ang mga taong nag-
uusyoso, ngunit magtanong kung sino sa
mga taong nanduon ang may alam din ng
pagbibigay ng paunang suportang lunas.
• Magpatawag ng doktor o magpahanap ng
masasakyan habang ikaw ay nagbibigay
ng paunang lunas.
39. • Kung grabe ang pinsala, sikaping madala
kaagad sa ospital o health center.
• Alamin kung humihinga, kung hindi na
huminhinga, o kung nahihirapan huminga.
• Siyasatin ang suot na damit, kolar, ang pulsong
parte ng kamay at sinturon.
• Paluwagan ang damit, kolar, ang pulsong
bahagi ng kamay, at sinturon.
• Linisan ang ilong, bibig, lalamunan, ng anumang
bagay na maaring bumara sa daanan ng hangin
tulad ng pagkain, ngipin, tabako/sigarilyo at
chewing gum/tsiklet.
40. Kung ang tao ay nawalan ng malay at normal ang
paghinga
• Linisan ang mga ilong, bibig, at lalamunan ng anumang nakabara sa
daanan ng hangin.
• Kung walang pinsala sa ulo, leeg o likod, itagilid ang
pasyente/biktima sa posisyong ang ulo ay mas mababa.
• Huwag bibigyan ng tubig, anumang inumin at pagkain.
• Salatin ang pulso sa kamay o sa leeg. Alamin kung malakas o
mahina.
• Pahintuin ang anumang pagdurugo. Diinan ng palad o ipasok ang
daliri sa sugat na tinatagusan ng dugo.
• Talian ng malinis na dressing gauze, tela, o dahon ng saging ang
grabeng sugat o sunog.
• Lagyan ng splint sa magkabilang gilid ng nabaliang kamay o paa.
41. ARTIFICIAL RESPIRATION
Ang Artificial Resuscitation ay ang pagbibigay ng hangin papasok at
palabas sa baga ng isang taong hindi na makahinga ng normal.
Ginagawa ito sa pamamagitan ng direktang paapasok ng hangin sa
bibig o ilong ng pasyente.
Isang paraan ay ang mouth-to-mouth resuscitation:
• Ihiga ang pasyente/biktima na
nakatihaya.
• Ituwid ang ulo, at itangala ang
panga
• Alisin ang anumang bagay sa ilong,
bibig at lalamunan.
42. • Ilapat ng mabuti ang inyong babig sa bibig ng
biktima, hipan ng malakas habang pisil ang
ilong para ang kanyang dibdib ay tataas. Kung
sanggol at mga maliit na bata, hipan ng mahina
lamang.
• Ulitin ito ng labinlimang (15) beses sa bawat min
uto para sa matanda at dalawampu (20) beses
naman bawat minuto para sa sanggol.
• ituloy ang pagbibgay ng artificial respiration han-
ggang ang tao ay makahiga na sa kanyang sarili
o hanggang sa dumating ang tulong medikal.
43. PAUNANG LUNAS SA PAGDURUGO
(External and Internal Bleeding)
External Bleeding (pagtagas ng dugo sa labas ng
Katawan)
Internal bleeding (pagdurugo sa loob
ng katawan) hindi ito nakikita.
• Pagdurugo sa utak
• Pagdurugo sa baga
• Pagdurugo sa bato (kigney), atbp.
