1. พลตรีหลวงวิจิตรวาทการ

2. จัดทำโดย

3.  หลวงวิจิตรวาทการ เกิดเมื่อวันพฤหัสบดีที่ 11 สิงหาคมพุทธศักราช
2441 เจ้าของประวัติบันทึกไว้ว่า "ข้าพเจ้าเกิดบนแพ ริมแม่น้าสะแกกรัง
จังหวัดอุทัยธานี เมื่อรู้ความ เห็นบิดามารดาของข้าพเจ้ามีเรือพายม้าลา
หนึ่งแม่แจวหัว และพ่อแจวท้าย พวกข้าพเจ้าเป็นพวกมีลูกมาก แม่ของ
ข้าพเจ้ามีลูกถึง 8 คน"

4.  แม่ของข้าพเจ้าถึงแก่กรรมตั้งแต่ตัวข้าพเจ้ายังเล็กข้าพเจ้าเริ่มลาดับความ
ต่างๆ ได้ตั้งแต่อายุ5 ขวบ จาได้ว่าพ่อเคยเขียนก. ข. ใส่กระดานชนวนไว้
ให้ในเวลากลางคืนและพอ 4 นาฬิกาก็ต้องแจวเรือไปค้าขายสองคนกับ
แม่ เวลานอนก็นอนกับย่าซึ่งเป็นคนจดจานิยายต่างๆไว้ได้มาก และเล่า
ให้ฟังเสมอจนกระทั่งเรื่องสังข์ทองเรื่องรามเกียรติ์ เรื่องอิเหนาเรื่อง
พระอภัยมณี และเรื่องขุนช้างขุนแผนเหล่านี้ อยู่ในสมองของข้าพเจ้า
หมดก่อนที่จะลงมืออ่านได้เองเมื่ออายุ 8 ขวบ ได้เข้าโรงเรียนวัดขวิด
ตาบลสะแกกรัง

5.  มีคนพูดกันแต่เดิมว่า หลวงวิจิตรวาทการ มีเชื้อสายเป็นจีนเพราะชื่อ
"กิมเหลียง"ซึ่งเป็นชื่อเดิม ข้อนี้ตามเอกสารของหลวงวิจิตรวาทการ
ยืนยันไว้เองว่า"มีประเพณีพิเศษอยู่อย่างหนึ่งในจังหวัดอุทัยธานีเวลานั้น
คือ บิดามารดามีชื่อเป็นไทยแท้ๆ แต่ลูกต้องมีชื่อเป็นจีน บิดาของข้าพเจ้า
ชื่ออิน มารดาชื่อคล้ายซึ่งเป็นเชื่อไทยแม้ๆ ข้าพเจ้าเห็นบิดาของข้าพเจ้า
บวชในบวรพุทธศาสนา ไม่เคยเห็นไหว้เจ้า และทุกสิ่งทุกอย่างเป็นไทย
แต่ตัวข้าพเจ้ากลับได้ชื่อเป็นจีน

6.  ภายหลังที่ได้ทางานในกองการกงสุลกระทรวงการต่างประเทศเป็นเวลา
2 ปี หลวงวิจิตรวาทการได้มีโอกาสออกไปยุโรปในตาแหน่ง
ผู้ช่วยเลขานุการสถานทูตไทยประจากรุงปารีสท่านมีส่วนได้เปรียบคน
อื่นๆ โดยที่เป็นคนรู้ภาษาไทยดีกว่าคนอื่นในสถานทูตทาให้ท่านได้
ทางานอย่างกว้างขวางจึงได้รับหน้าที่ตามเสด็จท่านราชทูตไปในการ
ประชุมหรือในงานเจรจาทุกแห่งและที่สาคัญต้องทารายงานส่งเข้ามาใน
กรุงเทพฯเป็นภาษาไทย

7.  หลวงวิจิตรวาทการรับราชการอยู่ในสถานทูตปารีส6 ปีเต็ม กระทรวง
การต่างประเทศจึงได้สั่งย้ายท่านไปรับราชการในสถานทูตไทยที่กรุง
ลอนดอนท่านอยู่ลอนดอนได้ไม่นานก็ได้ถูกเรียกกลับมารับราชการใน
กรุงเทพฯและตาแน่งที่หลวงวิจิตรวาทการได้รับในกรุงเทพฯต่อจากนั้น
มา ได้ช่วยให้ท่านเรียนรู้งานของกระทรวงการต่างประเทศอย่างทั่วถึง
เพราะถูกโยกย้ายสับเปลี่ยนหน้าที่ไม่หยุดหย่อนในปี พ.ศ. 2475 ท่านได้
เป็นผู้ช่วยอธิบดีกรมการเมืองกระทรวงการต่างประเทศ

8.  เมื่อปี พ.ศ. 2477 หลวงวิจิตรวาทการ ได้ย้ายมาเป็นอธิบดีกรมศิลปากร
เป็นคนแรกเมื่อเข้ารับตาแหน่งอธิบดีกรมศิลปากรท่านได้รับความ
ยากลาบากเป็นที่สุด เพราะท่านไม่ได้เกิดมาเป็นนักศิลปะท่านเกิดใน
กระทรวงการต่างประเทศโดยไม่เคยเกี่ยวข้องกับงานศิลปากรมูลเหตุที่
ให้ท่านเข้าไปเป็นอธิบดีกรมศิลปากรนั้นก็ดูเหมือนจะมีอย่างเดียวคือใน
บรรดางานศิลปากรในเวลานั้นงานที่สาคัญที่สุดคืองานหอสมุดแห่งชาติ
ท่านชอบหนังสือชอบการค้นคว้า และแต่งหนังสืออยู่มากแล้ว

9.  แต่เมื่อเข้าไปถึง ก็ได้พบงานอีกหลายอย่างที่หลวงวิจิตรวาทการไม่รู้
โดยเฉพาะอย่างยิ่งคืองานสถาปัตยกรรมช่างเขียนช่างปั้น และยิ่งกว่านั้น
ก่อนท่านเข้าไปก็ได้มีกฎหมายระบุหน้าที่กรมศิลปากรไว้ว่าต้อง
รับผิดชอบในเรื่องงานละครและดนตรีด้วยมีคนเข้าใจผิดเป็นอันมาก ว่า
เรื่องละครและดนตรีของกรมศิลปากรหรือโรงเรียนฟ้อนราและดนตรี
นั้น
 หลวงวิจิตรวาทการเป็นผู้คิดตั้งขึ้นด้วยความคิดริเริ่มของท่านเองความ
จริงเรื่องโรงเรียนฟ้อนราและดนตรี ที่เป็นโรงเรียนศิลปากร

10.  เว้นแต่งานอันหนึ่งซึ่งได้ออกกฎหมายไว้แต่ยังมิได้ลงมือทาคืองาน
ละคร และดนตรี หลวงวิจิตรวาทการจะต้องทาในฐานะงานใหม่ของท่าน
ซึ่งท่านเองก็ไม่มีวิชาความรู้ในเรื่องนี้มาก่อนเคยสนใจในเรื่องละครและ
ดนตรีมาบ้างเมื่ออยู่ยุโรปแต่ก็สนใจแต่เพียงดูเพื่อความสนุกบันเทิง
เท่านั้น เมื่อจาต้องทาด้วยตัวเอง ก็ต้องค้นคว้าเล่าเรียนเอาเองเป็นการ
เปลี่ยนชีวิตของท่านท่านถูกความจาเป็นบังคับให้กลายเป็นนักศิลปะ ซึ่ง
ไม่เคยนึกฝันมาแต่ก่อนว่าจะต้องเป็นฯลฯ

11.  โดยเหตุดังว่านี้ หลวงวิจิตรวาทการจึงใคร่เสนอข้อแนะนาแก่ผู้ที่ทางาน
โดยหวังจะขึ้นสู่ตาแหน่งหน้าที่เป็นผู้ใหญ่ว่าความก้าวหน้าของกิจการ
ทั้งหลายจะมีขึ้นได้ก็โดยผู้รับหน้าที่ตาแหน่งต่อกันไปนั้น ได้ทางาน
ต่อไปจากที่คนเก่าเขาทาแล้ว และไม่ด่วนลงความเห็นว่าคนเก่าเขาทา
ไว้เหลวไหล ถ้าทุกคนที่เข้าไปรับตาแหน่งใหม่เริ่มงานกันใหม่ทั้ง
หมดแล้ว ก็ไม่มีวันที่งานจะก้าวหน้าไปได้เลย

12.  ชำตินิยม
 ในระหว่างดารงตาแหน่งอธิบดีกรมศิลปากรรัฐบาลจอมพล ป. พิบูล
สงครามเริ่มปลูกฝังลัทธิชาตินิยมให้ฟุ้งเฟื่องอยู่ในหมู่ประชาชนด้วยการ
คิดคานึงกันขึ้นในบรรดาผู้เป็นคนชั้นหัวหน้าปกครองว่าลัทธิชาตินิยม
หรือลัทธิรักชาติลัทธิเว้นแต่งานอันหนึ่งซึ่งได้ออกกฎหมายไว้แต่ยังมิได้
ลงมือทาคืองานละครและดนตรี หลวงวิจิตรวาทการจะต้องทาในฐานะ
งานใหม่ของท่าน

13.  ถ้าหากหลวงวิจิตรวาทการได้สร้างความสาเร็จสิ่งหนึ่งสิ่งใดไว้ให้แก่กรม
ศิลปากรก็เป็นเพราะเหตุอย่างเดียวคือ ท่านไม่ได้รื้อของเก่าสิ่งไรที่มีอยู่
เดิมแล้ว เช่น การหอสมุด และพิพิธภัณฑ์ท่านได้ทาต่อไป หอสมุดจึงเดิม
มีเพียงในกรุงเทพฯท่านได้จัดการเปิดสาขาหอสมุดในต่างจังหวัดและ
สาเร็จไปได้หลายสิบแห่งงานพิพิธภัณฑ์และโบราณคดี ก็ได้ทาไปโดย
อาศัยหลักเดิมแต่ได้ขยายให้มีผลไพศาลยิ่งขึ้น

14.  หลวงวิจิตรวาทการได้รับมอบหมายให้มาทางาน "ปลูกต้นรักชำติ" ขึ้น
ในหัวใจประชาชน โดยการแต่งละครประวัติศาสตร์ และเพลงที่เป็นบท
ปลุกใจให้รักชาติขึ้นในระยะเวลาติดต่อกันอาทิ เช่น ละครอิง
ประวัติศาสตร์เรื่อง น่านเจ้า เลือดสุพรรณราชมนู พระเจ้ากรุง
ธน อานุภาพแห่งความรักศึกกลางเจ้าหญิงแสนหวี และอื่นๆ อีกมาก
เรื่องปลูกต้นรักชาตินี้ หลวงวิจิตรวาทการทามาไม่ลดละ ตั้งแต่ก่อน
สงครามมหาเอเชียบูรพาจนกระทั่งเสร็จสงครามและทามาจนใกล้
สิ้นชีวิต

15.  ความยากลาบากที่สุดนั้นก็คือการที่ต้องทาอะไรโดยที่ไม่มีเงินการขอ
งบประมาณกรมศิลปากรโดยเฉพาะอย่างยิ่งงานละครและดนตรีนั้นร้าย
ยิ่งกว่าขอทานเพราะนอกจากจะไม่ได้แล้ว ยังถูกเย้ยหยันในการประชุม
กรรมการพิจารณางบประมาณมีหลายครั้งที่ท่านเกิดความคิดจะขอ
กลับไปกระทรวงการต่างประเทศซึ่งเป็นที่เกิดของท่านและได้ทางานมา
โดยมิต้องถูกมรสุมความเย้ยหยันหรือความดูถูกดูหมิ่นแต่ท่านก็ต้องอยู่
อยู่สร้างสิ่งซึ่งท่านมีหน้าที่ต้องสร้างการตั้งโรงเรียนฟ้อนราและดนตรี
ซึ่งเรียกว่า"โรงเรียนนำฏดุริยำงค์"

16.  ราวหนึ่งปีภายหลังที่ตั้งโรงเรียนนี้ขึ้นนักเรียนของโรงเรียนนี้ก็พอออก
แสดงได้บ้างแต่ไม่มีโรงแสดง โรงละครในเวลานั้นก็หายากเต็มทีและ
ไม่สามารถจะนานักเรียนไปแสดงที่อื่นได้ จาเป็นที่จะต้องแสดงในเขต
ที่ของกรมศิลปากร เมื่อไม่มีทางจะทาอย่างอื่น ท่านก็ปลูกโรงไม้ไผ่เอา
ผ้าเต็นท์มาขึงเป็นหลังคา รวบรวมเก้าอี้เท่าที่จะหาได้ละครของกรม
ศิลปากรได้ออกแสดงภายใต้หลังคาผ้าเต็นท์ และเสาไม้ไผ่

17.  ได้มานั่งดูการแสดงท่านเจ้าคุณได้บอกให้หลวงวิจิตรวาทการตั้งงบประมาณ
สาหรับสร้างโรงละครท่านจะช่วยเหลือหาเงินให้

18.  ระหว่างดารงตาแหน่งอธิบดีกรมศิลปากรและเป็นรัฐมนตรีอยู่นั้นหลวง
วิจิตรวาทการได้แต่งงานกับนางสาวประภา (ภายหลังเปลี่ยนชื่อเป็น
ประภาพรรณ)รพิพันธุ์อาจารย์โรงเรียนเบญจามราชาลัยบุตรีของขุนวร
สาส์นดรุณกิจเมื่อวันที่ 11 สิงหาคม พ.ศ.2479 เป็นการเริ่มชีวิตใหม่ที่
เนื่องด้วยครอบครัวและความรัก หลวงวิจิตรวาทการเห็นจะได้ชื่อว่าเป็น
คนหวานต่อความรักเป็นสามีที่ดีที่สุด และเมื่อมีลูกก็เป็นพ่อที่ดีที่สุดของ
ลูก