Murarz- Wykonywanie gzymsów i układów rolkowych

2. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Ryszard Rozborski
Wykonywanie gzymsów i układów rolkowych
712[06].Z1.09
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

3. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inż. Halina Darecka
mgr inż. Anna Kusina
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Barbara Olech
Konsultacja:
mgr inż. Krzysztof Wojewoda
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[06].Z1.09
,,Wykonywanie gzymsów i układów rolkowych’’ zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu murarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

4. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Zasady wiązania cegieł w układzie rolkowym 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Wykonywanie gzymsów murowanych 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzające 15
4.2.3. Ćwiczenia 15
4.2.4. Sprawdzian postępów 17
4.3. Gzymsy żelbetowe 18
4.3.1. Materiał nauczania 18
4.3.2. Pytania sprawdzające 20
4.3.3. Ćwiczenia 20
4.3.4. Sprawdzian postępów 21
4.4. Wykonywanie cokołów 22
4.4.1. Materiał nauczania 22
4.4.2. Pytania sprawdzające 24
4.4.3. Ćwiczenia 24
4.4.4. Sprawdzian postępów 25
5. Sprawdzian osiągnięć 26
6. Literatura 32

5. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik, ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy na temat wykonywania
gzymsów i układów rolkowych.
Poradnik zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
posiadać, aby przystąpić do realizacji jednostki modułowej ,,Wykonywanie gzymsów
i układów rolkowych’’.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną
literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
− pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
− wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
− sprawdzian postępów umożliwiający sprawdzenie poziomu wiedzy po wykonaniu
ćwiczeń.
4. Sprawdzian osiągnięć, który umożliwi sprawdzenie wiadomości i umiejętności jakie
powinieneś opanować podczas realizacji programu tej jednostki modułowej. Sprawdzian
osiągnięć powinieneś wykonać według instrukcji załączonej w poradniku.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przyswojeniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz
instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.

6. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
712[06].Z1
Technologia murarstwa
712[06].Z1.01
Stosowanie przepisów bhp przy wykonywaniu robót murarskich
712[06].Z1.02
Organizacja stanowiska pracy murarza
712[06].Z1.03
Dobieranie materiałów narzędzi i sprzętu do robót budowlanych
712[06].Z1.04
Wykonywanie zapraw budowlanych i betonów
712[06].Z1.05
Wykonywanie murów nośnych różnych materiałów, o różnej grubości i
konstrukcji
712[06].Z1.06
Wykonywanie murów z przewodami kominowymi i kominów wolnostojących
712[06].Z1.07
Wykonywanie ścian działowych z różnych materiałów
712[06].Z1.08
Wykonywanie sklepień, nadproży i stropów murarskich
712[06].Z1.09
Wykonywanie gzymsów i układów rolkowych
712[06].Z1.10
Wykonywanie okładzin ściennych z ceramiki i kamienia
712[06].Z1.11
Wykonywanie napraw, remontów i rozbiórek konstrukcji murowych

7. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,
− stosować przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
− rozpoznawać podstawowe materiały budowlane,
− posługiwać się dokumentacją techniczną,
− zorganizować stanowisko pracy murarza,
− dobierać materiały, narzędzia i sprzęt do robót murarskich,
− wykonywać zaprawy budowlane i wykonywać beton,
− wykonywać rusztowanie proste,
− układać cegły w murze według zasad wiązania pospolitego i krzyżykowego,
− układać pustaki i bloki zgodnie z zasadami wiązania,
− układać zaprawę na murze w taki sposób, aby uzyskać spoinę zgodnie w wymaganą
grubością,
− murować sposobem „na wycisk" i „na docisk z kielnią",
− murować w warunkach niskich temperatur,
− przygotowywać i stosować materiały pomocnicze,
− oszczędzać materiał,
− oszacować ilość materiału niezbędnego do wykonania robót,
− magazynować, składować i transportować materiały budowlane.

8. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania robót,
− przenieść wymiary z dokumentacji na miejsce wykonania zadania,
− dokonać pomiarów, posłużyć się sprzętem pomiarowym,
− zorganizować stanowisko pracy,
− rozpoznać i nazwać materiały potrzebne do robót,
− dobrać i ocenić przydatność materiału do robót,
− przetransportować i dokonać składowania materiałów na stanowisku pracy,
− dobrać narzędzia potrzebne do robót,
− wykonać zaprawę i mieszankę betonową,
− wybrać i ocenić przydatność materiałów do wykonania robót,
− przygotować podłoże pod rolkę i gzyms,
− wykonać układ rolkowy z cegły: na płask, na rąb w układzie prostym, w układzie
zazębionym prostym i ukośnym,
− wykonać układ rolkowy złożony,
− wykonać gzyms z cegły o nachyleniu do 45 stopni,
− wykonać gzyms nadwieszony z cegły, przy użyciu elementu nośnego płyty żelbetowej
lub kształtowników stalowych,
− dokonać montażu gzymsów z elementów prefabrykowanych,
− wykonać gzymsy i rolki w narożu wklęsłym, wypukłym i po łuku.
− wykonać rusztowanie niezbędne do wykonania robót,
− przygotować i zastosować materiały pomocnicze,
− zastosować racjonalnie materiał,
− oszacować ilość materiału potrzebnego do wykonania robót,
− sporządzić zapotrzebowanie materiałowe,
− porozumieć się z przełożonymi i współpracownikami,
− wykonać pracę, z zachowaniem przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska.

9. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Zasady wiązania cegieł w układzie rolkowym
4.1.1. Materiał nauczania
Układanie cegieł w murze powinno odpowiadać dwóm podstawowym zasadom:
− cegły powinny być ułożone poziomo możliwie największą płaszczyzną prostopadle do
działających na nie sił,
− spoiny pionowe jednej warstwy cegieł powinny być przykryte powierzchniami cegieł
warstwy następnej.
W murach nie tynkowanych, lecz tylko starannie spoinowanych (fugowanych) w celu
nadania elewacji estetycznego wyglądu, występują rolkowe układy cegieł. Stosuje się je
przede wszystkim do wykonania gzymsów i ukształtowania krawędzi cokołów.
W zależności od położenia w ścianie budynku gzymsy dzieli się na:
− wieńczące (główne), stanowiące górne zakończenia ścian,
− międzykondygnacyjne, dzielące ściany na poziome pasy,
− cokołowe, zabezpieczające wysunięty z lica ściany cokół,
− nadotworowe, wykonane nad otworami okiennymi lub drzwiowymi,
− podokienne, zwane również podokiennikami lub ławami podokiennymi.
Rys. 1. Rodzaje gzymsów na elewacji budynku [3, s.46]
Cokołem nazywamy wystającą nad powierzchnię gruntu część ściany fundamentowej lub
piwnicznej budynku. Cokoły wykonuje się jako cofnięte lub wysunięte z zewnętrznego lica
budynku lub licowane (w płaszczyźnie ściany).
Rys. 2. Cokoły widok budynków [3, s.46]
a) cofnięty, b) wysunięty

10. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Rolką leżącą, nazywaną także układem na rąb leżący, określamy rząd cegieł ułożonych
obok siebie ,,na wozówkę”.
Rys. 3. Rolka leżąca [4, s.114] Rys. 4. Rolka stojąca [4, s.114]
Rząd cegieł ustawionych obok siebie ,,na główkę” nazywamy rolką stojącą, określaną
również rąbem stojącym.
Jeżeli w rolce leżącej lub stojącej zostanie cofnięta co druga cegła o kilka centymetrów,
najczęściej ¼ cegły, to otrzymamy odmianę układów rolkowych zwanych rolką leżącą
zazębioną i rolką stojącą zazębioną.
Te układy zwane są prostymi.
Rys. 5. Rolka leżąca zazębiona [4, s.114] Rys. 6. Rolka stojąca zazębiona [4, s.114]
Oprócz rolki stojącej zazębionej prostej jest stosowana również rolka stojąca zazębiona
ukośnie.
W gzymsach podokiennych i wieńczących stosuje się również układy podobne do
układów rolkowych, wykonane z rzędów cegieł ułożonych ,,na płask”, przy czym obok
normalnego, równego układu stosuje się również pasy zazębione z cegieł ułożonych na płask.
Rozróżnia się pasy zazębione ukośne i pasy zazębione proste.
Rys.7. Pas zazębiony ukośny [4, s.115] Rys. 8. Pas zazębiony prosty [4, s.115]

11. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są podstawowe zasady układania cegieł?
2. W jakich przypadkach stosujemy układy rolkowe?
3. Gdzie stosuje się układy rolkowe?
4. W jaki sposób układa się cegły na rąb leżący?
5. W jaki sposób układa się cegły na rąb stojący?
6. W jaki sposób wykonujemy pasy zazębione płaskie?
7. W jaki sposób wykonujemy pasy zazębione ukośne?
8. Jak wygląda układ cegieł w rolkach leżących zazębionych?
9. Jak wygląda układ cegieł w rolkach stojących zazębionych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj warstwę układu rolkowego leżącego i leżącego zazębionego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy,
2) zgromadzić sprzęt i narzędzia na stanowisku,
3) zgromadzić potrzebny materiał,
4) ocenić przydatność materiału,
5) przygotować podłoże pod rolkę,
6) przygotować zaprawę,
7) wykonać warstwę zgodnie z zasadami (materiał nauczania 4.1.1.),
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
− zestaw materiałów do wykonania murów,
− zestaw materiałów do wykonania zapraw murarskich,
− rusztowanie do robót murarskich,
− podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót murarskich,
− podstawowy sprzęt pomiarowy,
− apteczka,
− literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj warstwę układu rolkowego stojącego i stojącego zazębionego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy,
2) zgromadzić sprzęt i narzędzia na stanowisku,

12. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
3) zgromadzić potrzebny materiał,
4) ocenić przydatność materiału,
5) przygotować podłoże pod rolkę,
6) przygotować zaprawę,
7) wykonać warstwę zgodnie z zasadami (materiał nauczania 4.1.1.),
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
− zestaw materiałów do wykonania murów,
− zestaw materiałów do wykonania zapraw murarskich,
− rusztowanie do robót murarskich,
− podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót murarskich,
− podstawowy sprzęt pomiarowy,
− apteczka,
− literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wykonaj warstwę pasa zazębionego prostego i pasa zazębionego ukośnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy,
2) zgromadzić sprzęt i narzędzia na stanowisku,
3) zgromadzić potrzebny materiał,
4) ocenić przydatność materiału,
5) przygotować podłoże pod rolkę,
6) przygotować zaprawę,
7) wykonać warstwę zgodnie z zasadami (materiał nauczania 4.1.1.),
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
− zestaw materiałów do wykonania murów,
− zestaw materiałów do wykonania zapraw murarskich,
− rusztowanie do robót murarskich,
− podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót murarskich,
− podstawowy sprzęt pomiarowy,
− apteczka,
− literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

13. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować układy rolkowe?  
2) wskazać miejsca stosowania układów rolkowych?  
3) scharakteryzować układ cegieł na rąb leżący?  
4) scharakteryzować układ cegieł na rąb stojący?  
5) przygotować podłoże pod rolkę?  
6) wykonać układ cegieł na rąb leżący ?  
7) wykonać układ cegieł na rąb stojący?  
8) wskazać rodzaje gzymsów występujących w budownictwie?  
9) wykonać układ cegieł w pasie zazębionym prostym?  
10) wykonać układ cegieł w pasie zazębionym ukośnym?  
11) omówić cokoły występujące w budynku?  
12) wykonać układ rolkowy zazębiony leżący?  
13) wykonać układ rolkowy zazębiony stojący?  
14) zachować bezpieczeństwo podczas wykonywania robót?  

14. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
4.2. Wykonywanie gzymsów murowanych
4.2.1. Materiał nauczania
Poziome, a rzadziej ukośne występy ścian nazywamy gzymsami. Gzymsy dzielą
monotonną płaszczyznę ściany w poziomie i nadają jej ciekawszy wygląd, a ponadto
zabezpieczają ścianę przed zaciekami wody opadowej z dachu.
Rys. 9. Schemat gzymsu z zastosowaniem układu na rąb leżący i stojący [2, s.47]
W zależności od kształtu i długości wysięgu gzyms ceglany może być wykonany jako
niezbrojony lub zbrojony. Gzyms niezbrojony wykonuje się przez stopniowe wypuszczenie
kolejnych warstw muru z zastosowaniem układów rolkowych. Jest to nazywane w gwarze
murarzy „wysadzaniem" gzymsu. Przykładowo można wykonać w gzymsie dwie rolki
leżące, przełożone wysuniętą warstwą cegieł układanych na płask. Dodatkowo górna warstwa
rąbu leżącego wykonany jest z cegły zaokrąglonej odpowiednio do zaprojektowanego profilu
gzymsu wieńczącego.
Rys. 10. Przykład gzymsu niezbrojonego [3, s.44]
Wysięg poszczególnych warstw wynosi odpowiednio ½ cegły dla warstw wykonanych
w układzie rolkowym i ¼ cegły dla cegieł ułożonych na płask.

15. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Gzymsy o znacznym wysięgu i małej wysokości wymagają zbrojenia lub oparcia na
beleczkach stalowych. W takich gzymsach, ze względu na małą wysokość, niemożliwe jest
bowiem uzyskanie żądanego wysięgu przez stopniowe wysuwanie kolejnych warstw cegieł.
Rys. 11. Gzyms zbrojony płaskownikami [3 s.44]
Przy mniejszym ciężarze własnym gzymsu stosuje się zbrojenie płaskownikiem lub
bednarką, ułożonymi w górnych częściach spoin pionowych, odwrotnie jak w płycie Kleina
(jednostka modułowa 712[06].Z1.08). Przed przystąpieniem do murowania gzymsu należy
wykonać deskowanie, które podtrzymuje całość konstrukcji do momentu uzyskania
odpowiedniej nośności.
Rys.12. Deskowanie wieńca z gzymsem [3, s. 367]
Podczas wykonywania gzymsu ceglanego o większym wysięgu, zamiast bednarek stosuje
się belki stalowe, najkorzystniej o profilu teowym lub dwuteowe.
Rys. 13. Gzyms oparty na teownikach [3 s.44]

16. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Belka stalowa wymaga należytego zakotwienia w murze, aby gzyms nie wywrócił się
pod ciężarem wystającej części. Całość wymaga deskowania, które można podwiesić do
belek, podobnie jak w deskowaniu stropów stopki belek osiatkowuje się.
Rys. 14. Deskowanie gzymsu opartego na belkach stalowych [3, s. 369]
Gzymsy międzypiętrowe wyznaczają na ścianie frontowej budynku położenie
poszczególnych kondygnacji; stanowią one jeden z elementów dekoracyjnych elewacji.
Gzymsy te mają zwykle mały wysięg, tak że wykonuje się je przez odpowiednie wysuwanie
warstw cegieł, przy czym można zastosować różne układy rolkowe, podobnie jak w gzymsie
wieńczącym.
Rys. 15. Gzyms podokienne z cegły i klinkieru [3. s.46]
Podobnie gzymsy nadotworowe, wykonywane ze względów dekoracyjnych nad oknami
lub wejściami ściany frontowej budynku oraz gzymsy podokienne, zwane również
podokiennikami lub ławkami podokiennymi, mają stosunkowo mały wysięg. Muruje się je
tak samo jak gzymsy międzypiętrowe, najczęściej jednak przez ułożenie rolki leżącej.
Gzymsy muruje się na zaprawie cementowej, uplastycznionej dodatkiem mleka wapiennego.

17. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakiego rodzaju konstrukcje mogą mieć gzymsy murowane?
2. W jaki sposób wykonujemy gzymsy niezbrojone?
3. Kiedy stosujemy zbrojenie gzymsów?
4. Jakie są zasady deskowania gzymsów zbrojonych?
5. W jaki sposób zbroimy gzymsy?
6. Jakie są zasady deskowania gzymsów na belkach stalowych?
7. W jaki sposób wykonujemy gzymsy na belkach stalowych?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj fragment gzymsu o krótkim wysięgu, na podstawie rysunku roboczego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dokładnie zapoznać się z rysunkiem roboczym,
2) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania zadania,
3) przygotować materiał potrzebny do wykonania ćwiczenia,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) przygotować zaprawę murarską,
6) wykonać pierwszy układ rolkowy,
7) wykonać pozostałe warstwy zgodnie z rysunkiem roboczym,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
− zestaw materiałów do wykonania murów,
− zestaw materiałów do wykonania zapraw murarskich,
− rusztowanie do robót murarskich,
− podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót murarskich,
− podstawowy sprzęt pomiarowy,
− apteczka,
− literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na przygotowanym deskowaniu wykonaj gzyms zbrojony płaskownikiem, na podstawie
rysunku roboczego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dokładnie zapoznać się z rysunkiem roboczym,
2) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania zadania,

18. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
3) przygotować materiał potrzebny do wykonania ćwiczenia,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) sprawdzić prawidłowość wykonania deskowania,
6) przygotować zaprawę murarską,
7) wymurować gzyms z nakładaniem zaprawy na powierzchnię cegły,
8) wstawić zbrojenie w trakcie murowania, nakładając zaprawę na boczną powierzchnię
bednarki,
9) wykonać zalanie zaprawą gzymsu,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) dokonać oceny wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
− zestaw materiałów do wykonania murów,
− zestaw materiałów do wykonania zapraw murarskich,
− rusztowanie do robót murarskich,
− podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót murarskich,
− podstawowy sprzęt pomiarowy,
− apteczka,
− literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Na podstawie rysunku roboczego wykonaj gzyms na teowych belkach stalowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dokładnie zapoznać się z rysunkiem roboczym,
2) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania zadania,
3) przygotować materiał potrzebny do wykonania ćwiczenia,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) przygotować materiał na deskowanie,
6) zamocować deskowanie do wcześniej ustabilizowanych belek,
12) sprawdzić prawidłowość wykonania deskowania,
13) przygotować zaprawę murarską,
7) wymurować gzyms z nakładaniem zaprawy na powierzchnię cegły,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
− zestaw materiałów do wykonania murów, belki teowe,
− zestaw materiałów do wykonania zapraw murarskich,
− materiały i narzędzia do wykonania deskowania,
− rusztowanie do robót murarskich,
− podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót murarskich,
− podstawowy sprzęt pomiarowy,
− apteczka,
− literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

19. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania gzymsu
murowanego?
 
2) omówić zadania gzymsu?
3) dobrać materiały do wykonania gzymsu murowanego dowolnej
konstrukcji i ocenić ich przydatność?
 
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania gzymsu murowanego
dowolnej konstrukcji?
 
5) wymurować fragment gzymsu niezbrojonego?  
6) wykonać fragment gzymsu zbrojonego?  
7) wykonać fragment gzymsu na belkach stalowych?  
8) porozumieć się z innym pracownikami?  
9) zastosować przepisy bhp podczas wykonywania gzymsów
murowanych?
 

20. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
4.3. Gzymsy żelbetowe
4.3.1. Materiał nauczania
Gzymsy, ze względu na ich pracę statyczną, są wspornikami utwierdzonymi w ścianie.
Głównym obciążeniem gzymsu jest jego ciężar własny, który musi być zrównoważony przez
ciężar muru znajdującego się powyżej poziomu zakotwienia gzymsu lub przez siłę
rozciągającą w elemencie kotwiącym.
Rys. 16. Zasady pracy gzymsu [3, s.46]
Charakterystycznymi wymiarami gzymsu są wysokość i wysięg. Sposób zakotwienia
oraz wymiary gzymsu muszą być tak dobrane, żeby gzyms nie złamał się lub nie wywrócił
pod obciążeniem. Gzyms musi być zarówno odpowiednio wytrzymały jak i stateczny.
Dawniej gzymsy wykonywano z kamienia lub cegły. Obecnie najczęściej wykonywane
są gzymsy żelbetowe monolityczne lub prefabrykowane.
Konstrukcje monolityczne gzymsów wykonuje się w powiązaniu z wieńcem stropowym.
Sposób deskowania elementu pokazano na rysunku 12.
Rys. 17. Gzyms jako płyta wspornikowa wystająca z wieńca [3, s.47]
1-gzyms, 2-wieniec, 3-strop
Zbrojenie główne w takiej konstrukcji, ze względu na sposób pracy podobny do płyty
balkonowej, umieszcza się blisko górnej powierzchni. Przy kapinosie stosuje się pręty
poprzeczne zwane montażowymi.
Zmniejszenie ciężaru gzymsu osiąga się przez zastosowanie odpowiednich deskowań.

21. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Rys. 18. Konstrukcja gzymsu żelbetowego skrzynkowego, monolitycznego [2, s.47]
Prefabrykowane gzymsy żelbetowe osadza się na zaprawie cementowej o proporcji
składników l : 4, rozścielanej równomiernie na murze warstwą grubości 1—2cm. Następnie
układa się na styk poszczególne elementy gzymsu, nakładając na powierzchnie boczne tych
elementów zaprawę i dociskając je, aż do wyciśnięcia zaprawy ze spoiny. Dolna, wystająca
część gzymsu, przewidziana do tynkowania, może mieć spoiny niecałkowicie wypełnione
zaprawą. Po ułożeniu elementu należy go od razu obciążyć od góry warstwami cegieł, aby
zapobiec wywróceniu
Rys. 19. Konstrukcja gzymsu żelbetowego skrzynkowego, prefabrykowanego [3, s.47]
Zmniejszenie ciężaru gzymsu w konstrukcjach prefabrykowanych osiąga się przez
stosowanie gzymsów skrzynkowych żelbetowych lub siatkowo-betonowych.
Rys. 20. Gzyms skrzynkowy [3, s.47]
1-płyta górna, 2-płyta dolna kształtująca gzyms, 3-pokrycie

22. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.
1. Jak pracują gzymsy żelbetowe?
2. Jakiego rodzaju mogą być gzymsy żelbetowe ze względu na sposób wykonania?
3. Jakie są zasady zbrojenia gzymsów monolitycznych?
4. W jaki sposób wykonujemy gzymsy monolityczne?
5. Jaki materiał stosuje się do osadzania gzymsów prefabrykowanych?
6. Jakie są zasady osadzania elementów gzymsu prefabrykowanego?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj osadzenie w wyznaczonym miejscu prefabrykowanej płyty gzymsowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania zadania,
3) przygotować materiał potrzebny do wykonania ćwiczenia i ocenić jego przydatność,
4) przygotować zaprawę,
5) rozścielić zaprawę w wyznaczonym miejscu,
6) osadzić element,
7) dokonać obciążenia osadzonego elementu,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
− zestaw materiałów do wykonania murów,
− zestaw materiałów do wykonania zapraw murarskich,
− rusztowanie do robót murarskich,
− podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót murarskich,
− podstawowy sprzęt pomiarowy,
− apteczka,
− literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przygotuj stanowisko, sprzęt i materiał, do wykonania gzymsu monolitycznego na
podstawie zadanego rysunku roboczego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować miejsce do zgromadzenia materiału,
2) dokładnie zapoznać się z rysunkiem roboczym,
3) dobrać potrzebny sprzęt,
4) dobrać stal zbrojeniową według wykazu,

23. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
5) zgromadzić materiały do wykonania mieszanki betonowej,
6) wybrać potrzebne elementy deskowania,
7) ocenić przydatność zgromadzonych materiałów,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
− zestaw materiałów do wykonania murów,
− zestaw materiałów do wykonania zapraw murarskich,
− rusztowanie do robót murarskich,
− podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót murarskich,
− podstawowy sprzęt pomiarowy,
− apteczka,
− literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania gzymsu?  
2) scharakteryzować rodzaj gzymsów żelbetowych?  
3) dobrać materiały do wykonania osadzenia gzymsu
prefabrykowanego i ocenić jego przydatność?
 
4) zorganizować stanowisko pracy do przeprowadzenia osadzenia
gzymsu prefabrykowanego?
 
5) wykonać osadzenie elementu gzymsu prefabrykowanego?  
6) dobrać odpowiedni materiał do wykonania gzymsu monolitycznego
i ocenić jego przydatność?
 
7) porozumieć się z innym pracownikami?  
8) zastosować przepisy bhp podczas wykonywania gzymsów?  

24. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
4.4. Wykonywanie cokołów
4.4.1. Materiał nauczania
Cokół jest częścią ściany fundamentowej budynku, wystającą ponad teren. Cokół
zabezpiecza dolną część ściany przed zawilgoceniem i przed uszkodzeniami mechanicznymi,
dlatego też powinien być wykonany z materiałów nienasiąkliwych, o dużej wytrzymałości.
Cokół może być cofnięty lub wysunięty z lica ściany, może też licować z powierzchnią
ściany.
Rys. 21. Przykład cokołu cofniętego [3, s.47]
Cokół cofnięty stwarza wrażenie lekkości, a cokół wysunięty - masywności budynku.
Rys. 22. Przykład cokołu wysuniętego [2, s.47]
Sposób wykończenia powierzchni cokołu wpływa na estetykę elewacji budynku. Lica
cokołów pokrywa się szczelnym tynkiem lastrykowym, klinkierem, płytami kamiennymi lub
tynkiem mozaikowym. Wysokość cokołów waha się w granicach 0,4—1,0 m i sięga
najczęściej do poziomu podłogi parteru. Błędem jest wykonywanie cokołów bardzo niskich,

25. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
wystających 15—20 cm ponad terenem. Cokół taki nie zabezpiecza ściany nad nim położonej
przed wodą opadową. Przy silnym deszczu krople wody odbijają się od podłoża na wysokość
do 30cm. Przy wykonywaniu cokołów wysuniętych należy pamiętać o dobrym
zabezpieczeniu części wystającej przed uszkodzeniami i działaniem czynników
atmosferycznych. Cokół wysunięty, nie zabezpieczony może spowodować trwałe
zawilgocenie ściany, a w efekcie jej szybsze zniszczenie.
Układ cegieł w murze cokołu cofniętego w stosunku do lica ściany zewnętrznej budynku
może być wykonany w następujący sposób: pierwsza warstwa muru cokołowego ułożona jest
z cegły na rąb (rolka leżąca) wysuniętej na 4—6 cm, następne warstwy muru, stanowiącego
już ścianę parteru, wysunięte są tylko na 2—4 cm w stosunku do lica muru piwnicznego.
Rys. 23. Przykład cokołu wysuniętego [4, s.117]
Cokół wysunięty z lica może być zakończony rolką leżącą, zbrojoną w spoinach
pionowych bednarką i stanowiącą jednocześnie nadproże okien piwnicy. Wysunięta część
wymaga zwykle przykrycia płytkami klinkierowymi lub betonowymi.
Rys. 24. Przykład cokołu wysuniętego [4, s.117]
Cokół cofnięty jest praktyczniejszy niż wysunięty; nie wymaga on ochrony od zacieków
wodnych i nie jest tak narażony na uszkodzenia mechaniczne jak cokół wysunięty, w którym,
zwłaszcza naroża ulegają łatwo obtłuczeniu.

26. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie właściwości powinien posiadać materiał, z którego wykonujemy cokoły?
2. Jaką rolę pełnia cokoły w budynku?
3. W jaki sposób wykonujemy cokół murowany cofnięty?
4. Dlaczego stosuje się obróbkę cokołów wysuniętych?
5. W jaki sposób można zabezpieczyć cokół wysunięty?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj zgodnie z rysunkiem roboczym układ rolkowy na cokole wysuniętym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy,
2) zgromadzić sprzęt i narzędzia,
3) zgromadzić potrzebny materiał i ocenić jego przydatność,
4) przygotować miejsce, w którym będzie wykonywane zadanie,
5) przygotować zaprawę,
6) wykonać warstwę zgodnie z zasadami (materiał nauczania 4.1.1.)
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
− zestaw materiałów do wykonania murów,
− zestaw materiałów do wykonania zapraw murarskich,
− rusztowanie do robót murarskich,
− podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót murarskich,
− podstawowy sprzęt pomiarowy,
− apteczka,
− literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj, dobierając sprzęt i materiał, wykończenie cokołu wysuniętego na podstawie
podanego rysunku roboczego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować miejsce do zgromadzenia materiału,
2) dokładnie zapoznać się z rysunkiem roboczym,
3) dobrać potrzebny sprzęt i narzędzia,
4) dobrać materiał do wykonania zabezpieczenia cokołu,
5) zgromadzić materiały do wykonania ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny wykonanej pracy.

27. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
Wyposażenie stanowiska pracy:
− odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
− zestaw materiałów do wykonania murów,
− zestaw materiałów do wykonania zapraw murarskich,
− rusztowanie do robót murarskich,
− podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót murarskich,
− podstawowy sprzęt pomiarowy,
− apteczka,
− literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania cokołów?  
2) omówić zadania cokołu?  
3) dobrać materiały do wykonania cokołu murowanego i ocenić ich
przydatność?
 
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania cokołu?  
5) ukształtować cokół cofnięty?  
6) wykonać zabezpieczenie cokołu wysuniętego?  
7) porozumieć się z innym pracownikami?  
8) zastosować przepisy bhp podczas wykonywania gzymsów
murowanych?
 

28. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących wykonywania gzymsów i układów rolkowych.
Zadania z części podstawowej i ponadpodstawowej są to pytania wielokrotnego wyboru
i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, prawidłową odpowiedź
zaznacz znakiem X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia

29. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Jedna z zasad układania cegieł w murze mówi, że cegły powinny być ułożone największą
powierzchnią
a) równolegle do kierunku działania sił.
b) prostopadle do kierunku działania sił
c) pod kątem 60° do kierunku działania sił.
d) pod kątem 45° do kierunku działania sił.
2. Układy rolkowe stosuje się
a) w murach nietynkowanych.
b) tylko w murach tynkowanych.
c) w ścianach fundamentowych.
d) w ścianach wewnętrznych.
3. W zależności od położenia w budynku gzymsy mogą być
a) podotworowe, nadotworowe, cokołowe, międzykondygnacyjne.
b) piwniczne, piętrowe, wieńczące, międzykondygnacyjne.
c) podokienne, nadotworowe, cokołowe, międzykondygnacyjne, wieńczące.
d) szczytowe, okapowe, międzykondygnacyjne, nadotworowe.
4. Cokoły mogą być wykonane jako
a) cofnięte i wysunięte.
b) cofnięte i nadpiwniczne.
c) wysunięte i gzymsowe.
d) gzymsowe i nadpiwniczne.
5. Rolką leżącą nazywamy rząd cegieł ułożonych na
a) płask.
b) stojąco.
c) rąb.
d) sztorc.
6. Na rysunku przedstawiona jest rolka
a) stojąca.
b) leżąca.
c) zazębiona.
d) rolka ukośna.

30. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
7. Na rysunku przedstawiona jest rolka
a) stojąca zazębiona.
b) leżąca zazębiona.
c) leżąca.
d) stojąca.
8. Na rysunku przedstawiony jest gzyms, w którym zastosowano układ elementów
a) na rąb leżący i stojący.
b) na rąb stojący.
c) na rąb leżący.
d) zazębiony.
9. Podczas wykonywania gzymsów ceglanych niezbrojonych wysięg warstw rolkowych
wynosi
a) ¾ cegły.
b) 1 cegła.
c) ½ cegły.
d) ¼ cegły.
10. Charakterystycznymi wielkościami określającymi gzyms są
a) wysokość i grubość.
b) grubość i szerokość.
c) wysokość i wysięg.
d) szerokość i wysięg.
11. Gzymsy muruje się na zaprawie
a) wapiennej.
b) cementowej.
c) gipsowej.
d) wapienno –gipsowej.

31. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
12. Gzymsy prefabrykowane żelbetowe osadza się na zaprawie cementowej rozścielając ją na
grubość około
a) 0,1-2cm.
b) 0,1-0,2cm.
c) 2-4cm.
d) 1-2cm.
13. Zmniejszenie ciężaru gzymsu uzyskuje się przy zastosowaniu
a) lekkiej zaprawy.
b) gzymsów pojedynczo zbrojonych.
c) gzymsów pojedynczych.
d) gzymsów skrzynkowych.
14. Wysokość cokołów waha się w granicach
a) 0,4-1,0m.
b) 1- 4m.
c) 0,1-.0,8m.
d) 0,2-0,4m.
15. Cokół wysunięty zamyka się od góry zazwyczaj rolką leżącą, która stanowi jednocześnie
a) oparcie dla belek.
b) nadproże okna piwnicznego.
c) podokiennik okna piwnicznego.
d) wieniec stropu.
16. Na uszkodzenia mechaniczne bardziej jest narażony cokół
a) wysunięty.
b) cofnięty.
c) licowy.
d) nadotworowy.
17. Na rysunku przedstawiony jest
a) gzyms ceglany.
b) gzyms skrzynkowy.
c) podokiennik okna piwnicznego.
d) wieniec stropu.
18. Gzymsy murowane o znacznym wysięgu i małej wysokości wymagają:
a) zbrojenia lub oparcia na belkach stalowych,
b) zbrojenia i oparcia na belkach stalowych,
c) zbrojenia i oparcia na belkach drewnianych,
d) zwiększenia ilości i wytrzymałości zaprawy.

32. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
19. Gzymsy międzypiętrowe mają zazwyczaj:
a) zbrojenie podłużne,
b) dużo zbrojenia,
c) duży wysięg,
d) mały wysięg.
20. Przy małym ciężarze własnym gzyms ceglany
a) zbroi się płaskownikiem.
b) opiera na belkach teowych.
c) opiera na belkach dwuteowych.
d) opiera na belkach drewnianych.

33. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ……………………………………………………..
Wykonywanie gzymsów i układów rolkowych
Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakującą część zdania.
Nr.
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem

34. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
6. LITERATURA
1. Kettler.K. Murarstwo cz.1 REA Warszawa 2002r.
2. Mirski J. Z, Łącki K.: Budownictwo z technologią. cz. II . WSiP, Warszawa 1995r.
3. Słowiński Z.: Technologia budownictwa 2 WSiP, Warszawa 1996r.
4. Urban. L. Technologia robót murarskich i tynkarskich WSiP, Warszawa 1988r.
5. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych ITB Warszawa
1997r.