fen bilimleri 4.sınıf

1. MADDEYİ TANIYALIM
FEN BİLİMLERİ 4.SINIF

2. Maddeyi Niteleyen Özellikler
 Çevremizde insanlar, hayvanlar, dağlar, ağaçlar, taşıtlar, eveler, taş, toprak
gibi milyonlarca sayıda canlı yada cansız varlık görürüz.
Canlı yada cansız olsun tüm bu varlıklar birer maddedir.
İşinde bulunduğumuz evremde hacmi ve kütlesi bulunan her varlık bir
maddedir . Maddeleri ve maddelerden yapılmış cisimlerin özelliklerinin duyu
organlarımızla algılıya biliriz.
Çileğin tadını yiyerek anlayabiliriz.
Kolonyayı kokusundan anlaya biliriz.
Mermerin sertliğini dokunarak anlaya biliriz.
Duyu organlarımızla aldığımız maddeleri saydamlık-opaklık-matlık, sertlik-
yumuşaklık, esneklik- berklik, sağlamlık- kırılganlık gibi özellikleriyle
niteleriz.

3. SAYDAMLIK-OPAKLIK
 Işığı geçiren maddelere saydam, ışığı geçirmeyen maddelere opak maddeler
denir. Cam, su, bazı plastik maddeler, hava saydam maddelerdendir. Tahta,
demir, kitap, duvar, çelik tencere gibi maddeler ise opak tır.Bazı badeler ise
ışığı tam olarak geçirmezler.
Bu tür maddelere yarı saydam maddeler denir.
Buzlucam, defter yaprağı, şeffaf poşetler, ışıklandırmada kullanılan kapaklar
yarı saydam maddelere birer örnektir.

4. PARLAKLIK-MATLIK
 Altın, gümüş, çelik çaydanlık, mermer, cilalı mobilya gibi cisimler parlak; halı yazı
tahtası, silgi, kumaş gibi cisimler mat tır.
SERTLİK-YUMUŞAKLIK
 Çevremizde gördüğümüz ve kullandığımız madde yada cisimlerin bazıları sert,
bazıları yumuşaktır.
Taş, demir, tahta gibi cisimler sert, hamut, sünger, pamuk, lastik gibi cisimler
yumuşaktır.

5. ESNEKLİK-BERKLİK
 Lastik gibi maddelere kuvvet uygulayarak şekilden şekle sokabiliriz. Ancak
esnek maddeler kuvvetin etkisi kalktığında eski şekillerine döner. Bu tür
maddelere esnek maddeler denir.
Sünger, paket lastiği gibi maddeler esnektir.
Esnemeyen maddelere berk maddeler denir.
Kurşun kalem, mermer vazo, cam sürahi gibi berk maddeler esnetildiği zaman
kırılırlar

6. SUYU GEÇİREN-SUYU GEÇİRMEYEN
 Bazı maddeler suyu geçirmezler. Bu tür maddeler suyun geçmemesi gereken
durumlar. Şemsiye, sereyi örten naylon, su koyduğumuz bardak, çatıyı örten
kiremit bu amaçla kullanılır.
Pamuk ve yünden yapılmış kumaşlar, toprak ve kum suyu geçiren maddelerdir.
Şemsiyenin malzemesi suyu geçirmez.

7. KOKULU-KOKUSUZ
 Çevremizde kokulu ve kokusuz bir çok madde bulunur.
Çiçek, meyve, kolonya, parfüm kokusu güzel; çöp kanalizasyon kokusu gibi
kokular kötü kokulara örnek verile bilir.
Bazı maddeleri kokularından tanıya biliriz.
Hava, su, şeker, tuz, pirinç, can, demir, altın gibi bir çok maddelerin kokusu
yoktur. Bu maddeleri koklayarak tanıyamayız.
Çiçekler güzel kokarlar.

8. KATI-SIVI
 Katı yada sıvı bir çok madde vardır. Kalem, sıra, cam, taş, odu, kömür,
duvar, çanta, kitap gibi maddeler katı maddelerdir.
Su, sıvı yağlar, kolonya, benzin, meyve suyu, süt, sirke gibi maddeler ise sıvı
maddelerdir. Bu maddeleri görerek yada dokunarak tanıya biliriz.
Su sıvı bir maddedir.
PÜRÜZLÜ-PÜRÜZSÜZ
Bazı madde yada elimizle dokunduğumuzda pürüzlü yada düzgün olduğunu
anlaya biliriz. Taşın, tuğlanın, toprağın, ağaç gövdesinin, zımparanın yüzeyi
pürüzlüdür. Cilalı bir masanın, camın, toprağın, televizyon ekranının, yere
döşenmiş seramiğin yüzeyi pürüzsüzdür.
Ağaç gövdesi pürüzlüdür.

10.  Evimizde, okulumuzda ve çevremizde bir çok madde ve bu maddelerden yapılmış çeşitli
eşyalar görürüz.
 Bu maddelerden bazıları hiç bir değişikliğe uğramadan aynı şekilde kalmışken bazıları
değişikliğe uğrayarak cisim, malzeme yada eşya haline getirmişlerdir.
MADDE: Belli bir hacmi ve kütlesi olan her varlık bir maddedir.
Taş, toprak, ağaç, metal, cam, plastik, kağıt, kum gibi varlıklar birer maddedir.
CİSİM: Maddenin biçimlendirilmiş şekline cisim denir. Bardak, silgi, kalem, kitap, bıçak, oyuncak,
masa, ampul çeşitli maddelerden yapılmış cisimlerdir.
MALZEME: Bir yada birkaç tanesini bir araya getirdiğimiz ve bir tüketim maddesine
dönüştürdüğümüz maddeler malzemeleri oluştururlar.
Un, tuz, su, maya gibi maddeler ekmeği oluşturan; kereste, çivi, tutkal gibi maddeler masayı
oluşturan; çimento, kum, su gibi maddeler betonu oluşturan malzemelerdir.
EŞYA: Evlerimizde, okulumuzda ve daha bir çok yerde kullandığımız koltuk , halı, sandalye,
çanta, kalem, silgi, ayakkabı, gömlek gibi cisimler birer eşyadır.
ALET: Maddeleri şekillendirmek, bir el işini yada onarımı gerçekleştirmek için özel olarak yapılmış
cisimlere alet denir.
Pense, tornavida, çekiç, tığ, oklava, kepçe birer alettir.
Madde-Cisim-Malzeme-Eşya

12. Doğal-Yapay Maddeler
DOĞAL MADDELER
Doğadan olduğu gibi yada çok hazla yapısal değişikliğe uğramadan elde edilmiş
maddelere doğal maddeler denir.
Doğal maddelerin bazıları da çeşitli işlemlerden geçirilerek kullanılır. Örneğin
tuz doğal bir maddedir ve doğadan elde edildiği gibi kullanıla bilir. Şekerde doğal
bir maddedir ve şeker pancarının yada şeker kamışının işlenmesi sonucu elde
edilir. Ağaçtan elde edilen kereste ve tahta doğal bir maddedir. Günlük
yaşantımızda kullandığımız altın, demir, ağaç, cam, taş, mermer, toprak gibi bir
çok cisim eşya, alet ve malzeme doğal maddelerden yapılır.
Günlük yaşantımızda birçok doğal madde kullanırız.

13. YAPAY MADDELER
Doğal olmayan yollardan elde edilen maddelere yapay maddeler denir. Yapay
maddeler doğadan oluşturulmuş maddelerdir. Plastik, naylon, telefon, yapay
gübre, yapay ipek, yapay şeker gibi günlük yaşantımızda kullandığımız doğal
olmayan sayısız madde, cisim, eşya, malzeme ve alet vardır.

14. Maddenin Halleri
MADDENİN KATI HALİ
 * Maddenin biçiminin belirli olduğu haldir.
* Taş,silgi,kalem..vb.maddeler katı maddelerdir.
* Katı maddelerin biçimi ve hacmi,bulunduğu kabın biçimine göre değişmez.
ÖNEMLİ UYARI: Kum,un,pirinç,toz şeker gibi küçük tanecikli maddeler kabın
biçimini alırlar fakat katı maddelerdir.

15. MADDENİN SIVI HALİ
 * Maddenin akışkan olduğu ve konulduğu kabın biçimini aldığı halidir.
* Su, ayran, kola, kolonya, benzin vb. maddeler sıvıdır.
* Sıvı maddelerin hacmi, bulunduğu kabın hacmine göre değişmez.
* Sıvı maddeler yeterince ısı alırsa buharlaşır ve gaz halini alır.
MADDENİN GAZ HALİ
 * Gaz halindeki maddelerin tanecikleri birbirinden bağımsız hareket eder.Bu
nedenle gaz maddelerdir.
* Bulundukları kabı tümüyle doldururlar.
* Bulundukları kabın biçimini alırlar.
* Kabın her yanına basınç yaparlar.
* Katı maddeleri oluşturan tanecikler arasında boşluk yok denecek kadar azdır.
Gaz maddelerin tanecikleri birbirinden çok uzakta bulunurlar.

17. Hacim-Kütle Kavramları ve Birimleri
Maddenin Biçim Ve Hacim Özellikleri
Katı maddelerin biçimi belirlidir. Öğrneğin; ekmek, peynir, anahtar, kalem,
silgi vb. cisimlerin biçimi bulundukları kabın biçimine göre değişmez.
Sıvı ve gaz halindeki maddeler, içinde bulunduğu kabın şeklini alır.
Un, kum, toz şeker vb. ince taneli akabilen katı maddeler de bulunduğu kabın
şeklini alırlar.
Katı ve sıvı maddelerin hacimleri belirlidir. Bunların hacimleri bulundukları
kaba göre değişmezler. Gaz halindeki maddeler kabı tümüyle doldururlar.

18. KÜTLE
Her madde tanecikli yapıdadır. Maddeyi oluşturan tanecikler gözle ve
mikroskopla görülemezler.
Maddenin kütlesini o maddenin yapısındaki tanecik sayısı oluşturur.Bu sayı
madde miktarını verir.
Buna göre kütle; madde miktarı demektir.
Kütle eşit kollu terazi ile ölçülür.
Bir maddenin kütlesini kilogram (kg) ile belirleriz.
1 kilogramın binde birine gram denir. Gram kısaca g ile gösterilir. Buna göre;
1000 gram=1 kg.
Havanın da kütlesi vardır. Örneğin içi hava ile dolu olan topun kütlesini
ölçebiliriz.

19. HACİM
Her madde bulunduğu ortamda bir yer kaplar.
Bir maddenin bulunduğu ortamda kapladığı yere Hacim denir.
Bir sıvının ağırlığını ölçerken, ilk önce içine katılan kabın ağırlığı hesaplanır. Buna DARA denir.
Buna göre her maddenin bir hacmi vardır.
Katı ve gaz halindeki maddelerin hacimleri metreküp ile ölçülür. m³ biçiminde gösterilir.
Metreküpün milyonda birine santimetreküp denir ve cm³ ile gösterilir.
Prizmatik biçimli katı maddelerin (küp …vb.) hacimleri üç boyutlu çarpılarak ölçülür.
Küp ve prizma biçimindeki katıların hacimleri V=a x b x c bağıntısı ile bulunur.
Sıvıların hacimleri dereceli silindir yardımıyla ölçülür.
Aşağıdaki şekilde içi su dolu dereceli silindire taş atılmış ve silindirdeki suyun seviyesi
yükselmiştir. Yani hacmi değişmiştir. Burada sıvının hacmi kolayca ölçülebilir. Dereceli silindirdeki
sıvı hangi sayıya denk geliyorsa o sayı sıvının hacmidir. Ancak taşın hacmini hesaplamak istersek
şu yolu yapmamız gerekir:
Dereceli silindirin taş atıldıktan sonraki hacminden taş atılmadan önceki hacmi çıkartılır. Çıkan
sonuç ise Taşın hacmidir.

20. Saf Maddeler - Karışımlar - Çözeltiler
 Çevremizde çeşitli amaçlarla kullanılan sayısız madde vardır. Çevremizdeki
bu maddelerin bir kısmı saf, bir kısmı da karşım halindedir.
Saf Maddeler
Çevremizdeki bazı maddeler saf durumundadır. İçlerinde kendinden başka
madde bulunmayan maddelere saf maddeler denir. Şeker, tuz, cam, altın,
alüminyum gibi maddeler saf maddelerdir.

Karışımlar
Çevremizdeki bir çok madde karışımlar halindedir. Birden çok saf maddelerin
kendi özelliklerini kaybetmeden bir araya gelmesiyle oluşan maddelere
karışım denir. Toprak, şekerli su, limonata, ayran, ekmek, süt, reçel, bal,
hava, deniz suyu, harç karışımdır.

21. Çözeltiler
Katı sıvı yada gaz bir maddenin bir sıvı içerisinde dağılması sonucu oluşan
saydam sıvı karışımlarına çözelti denir. Şekerli ve tuzlu su, maden suyu, gazlı
içecekler, deniz suyu çözeltilere örnektir. Şeker, tuz gibi maddeler suda erimezler,
çözünürler
UYARI
Deniz suyu bir çözeltidir. Fakat tüm denizlerde tuzluluk oranı aynı değildir.
Örneğin Akdeniz Karadeniz`e göre daha tuzludur. Bunun nedeni Akdeniz`de
buharlaşmanın, Karadeniz`de ise yağışların fazla oluşudur.

22. Basit Karışımları Ayırma Yöntemleri
KARIŞIMLAR AYRILABİLİR Mİ?
Karışımları ayırmada kullanılan altı temel yöntem vardır. Bunlar;
1. Süzme
2. Mıknatısla ayırma
3. Buharlaştırma
4. Eleme
5. Yüzdürme
6. Dinlendirme

23. 1. SÜZME
Suda çözünmeyen katı maddelerin suyla oluşturduğu karışımlar süzme
yöntemiyle ayrılabilir.
Bulanık sıvılar içindeki katı tanecikler bir süzgeçten ya da kum tabakasından
geçirilerek ayrıştırılır.
Yukarıdaki örnekleri süzme metodu ile ayırabilirken, şekerli su ya da tuzlu suyu
süzerek ayıramayız.
Çünkü; suyun içerisinde tuz ya da şeker çözünmüşlerdir.
2.MIKNATISLA AYIRMA
Mıknatıs tarafından çekilebilen demir, gibi maddelerle yapılan karışımları
ayırmada mıknatıs kullanılabilir.
Demir tozu ile kumu, nikel ile tuz…gibi karışımları bu yöntemle ayırabiliriz.

25. 3. BUHARLAŞTIRMA
Suyla, tuz, kum, demir tozu gibi maddelerin oluşturduğu karışımları
buharlaştırma yöntemiyle ayırabiliriz.
4. ELEME
* Elek ya da süzgeç adı verilen alet yardımıyla farklı boyutlardaki katı taneleri
birbirlerinden ayrılabilir.
* Kum ile çakılı, unun içindeki kepeği, kuru çayın içindeki tozu eleyerek
birbirlerinden ayırabiliriz.

27. 5. YÜZDÜRME
Odun talaşı ve mercimek karışımı su dolu kaba boşaltıldığında , odun talaşı su
yüzeyine çıkarken mercimek su dibine batar. Böylelikle odun talaşı ile mercimek
ayrışırlar.
6. DİNLENDİRME
Katı-sıvı karışımları dinlendirildiğinde yani bir süre bekletildiğinde, katıların sıvı
dibine çökmesi sağlanabilir.
Bir miktar kum-su karışımını dinlendirirsek su içindeki kum tanecikleri dibe
çöker. Sirke dinlendirildiğinde ise dibinde tortu oluşur.