1. ERSİN NİŞANCI
PDR 1
101511039

2. «Yardım» menüsüne tıklayıp
Bu eğitsel yazılım
yazılımı nasıl daha iyi
Eğitsel yazılıma hoş madde,
sayesinde;
kullanabileceğini
maddenin özellikleri,
geldin.
görebilirsin.
maddelerin değişimi ve
maddelerin hâl değişimi
konuları hakkında bilgi
sahibi olabileceksin.

3. Amerika'nın bir kasabasında Simpson ailesi yaşarmış.
Baba Homer ve anne Marge’ın Lisa, Bart ve Maggie
adında üç çocuğu varmış. Maggie ailenin en küçük
bireyiymiş. 10 yaşındaki Bart ailenin tek erkek
çocuğuymuş ve 8 yaşındaki Lisa ise ailenin en büyük kız
çocuğuymuş. Bart ve Lisa kasabadaki ilkokula gidermiş.
Bart, yaramaz bir çocukmuş ve sürekli birilerine
sataşırmış. En yakın arkadaşı Milhouse ile çok iyi
anlaşırmış. Birlikte bolca vakit geçirir ve eğlenirlermiş.
Ama başları dertten hiç kurtulmazmış.

4. Lisa ise oldukça zekiymiş. 8 yaşında
olmasına rağmen pek çok konuda bilgi
sahibiymiş ve okulun en çalışkan
öğrencilerindenmiş. Müziği çok severmiş ve
saksafon çalmaktan çok hoşlanırmış. Zamanını
boşa harcamaz, kitap okurmuş ve araştırmalar
yaparmış. Geriye kalan vaktinde arkadaşlarıyla
gezer, oyunlar oynar, eğlenirmiş.
Bart okulda çok başarılı değilmiş. Çünkü
derslerine çalışmayıp dikkatini başka şeylere
vermekteymiş. 4. sınıfta olan Bart, sürekli oyun
peşindeymiş. Kitap okumayı, ders çalışmayı pek
sevmezmiş. İlk sınavları da hiç iyi değilmiş.

5. Bart’ın notlarının kötü olması ailesini üzmüş
ve sinirlendirmiş. Ailesi tarafından uyarılmış ve
bir sonraki sınavlarda notlarını düzeltmezse
ailecek gidecekleri tatile gitmeyip yaz boyunca
dedesinin yanında kalacakmış.
Artık Bart için ders çalışma vakti gelmiş.
Derslerini takip etmeye, ödevlerini yapmaya
başlamış. Ama hiç sevmediği fen ve teknoloji
dersinde yine eskisi gibi davranıyormuş. Derste
genellikle uyuklar ya da başka şeylerle
uğraşırmış.
Diğer sınavları iyi geçen Bart’ın sadece fen
ve teknoloji sınavı kalmış ama dersi dinlemediği
için hiçbir şey bilmiyormuş.

6. Umutsuz bir şekilde çalışmaya başlayan Bart
kitaptan hiçbir şey anlamıyormuş. Bir de çalışmayı
sevmediği için çok çabuk sıkılıyormuş. Daha sonra
kardeşi Lisa’dan yardım istemiş.
Lisa meraklı olduğu için önceden abisinin
kitaplarını da okumuş, kitaplardaki konularla ilgili
araştırmalar yapmış. Madde ve özellikleri,
maddenin hâlleri, maddenin değişimi ile hâl
değişimi konularını abisine anlatmakta yardımcı
olacakmış.
Hemen çalışmaya başlamışlar. Lisa bir
öğretmen gibi konuyu anlatmaya başlamış:
- Çevremizde az veya çok yer kaplayan her
varlık madde olarak adlandırılır. Yani madde
kütlesi, hacmi ve eylemsizliği olan her şeydir.

7. Bart çalışmaya başlamanın verdiği heyecanla
sormuş:
- Peki maddelerin özellikleri var mı?
Bu konuları iyi bilen kardeşi hemen cevap vermiş:
-Maddelerin görülebilir ve ölçülebilir özellikleri
vardır. Kütle ve hacim ölçülebilir özelliktir. Genel olarak
görülebilir özellikler ise; saydam-opak, sert-
yumuşak, parlak-mat, esnek-berk, suyu çeken-suyu
çekmeyen, suda batan-suda yüzen, pürüzlü-
pürüzsüz, renk ve kokudur demiş.
Daha sonra örneklerle devam etmiş:
- Cam ışığı geçirdiği için saydam, tahta ise ışığı
geçirmediği için opak maddedir. Çelik, altın ve gümüşten
yapılmış cisimler üzerine ışık düştüğünde parlar ve bu
yüzden parlak olarak adlandırılır. Odun, toprak gibi
maddeler ise parlamaz ve bu yüzden mat olarak
nitelendirilir.

8. Bart bir yandan Lisa’yı dinliyor bir yandan
da not alıyormuş. Lisa ise örneklerle konuyu
açıklamaya devam etmiş:
- Yüzeyi düz olan maddelere pürüzsüz
maddeler denir ve domates, elma bu tür
maddelerdir. Yüzeyi düz olmayan maddeler ise
pürüzlü maddelerdir ve portakal bu tür
maddedir. Uzayıp kısalabilen, bükülebilen ve
tekrar eski hâline dönebilen maddeler
esnektir. Silgi, sünger bu tip maddelerdendir.
Esnemeyen maddelere ise berk maddeler
denir ve kalem gibi sert maddeler buna
örnektir.

9. Bart kitaptaki konulara bakarken gözüne cisim, eşya,
malzeme, alet gibi tanımlar takılmış ve Lisa bunlara
hemen açıklık getirmiş:
- Maddenin biçimlendirilmiş şekline cisim denir. Cam
bir maddedir ve ona şekil verilerek yapılan bardak bir
cisimdir. Maddeler tüketim amacıyla kullanıldığında
malzeme adını alır. Cam bir maddeyken pencere ve
gözlük yapımında kullanıldığında bir malzemedir.
Hayatımızı kolaylaştırdığı için çevremizde veya
yanımızda bulundurduğumuz nesneler ise eşyadır.
Camdan yapılan pencere, gözlük birer eşyadır. Maddeleri
şekillendirmek, bir el işini yada onarımı gerçekleştirmek
için özel olarak yapılmış cisimlere alet denir.
Laboratuvarlarda maddeleri karıştırmak için kullanılan
cam çubuk bir alettir.

10. Bart ailesiyle tatile gidebilmek için sabah akşam fen ve
teknoloji sınavına çalışıyormuş. Akşam saatlerinde yine Lisa
ile çalışmaya başlamışlar. Geriye maddenin hâlleri ve
değişimi konusu kalmış ve Lisa başlamış anlatmaya:
- Maddenin katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç hâli vardır.
Belirli bir şekli ve hacmi olan maddelere katı maddeler
denir. Dışarıdan bir etki olmadıkça katı maddelerin şekli ve
hacmi değişmez. Taş, makas, masa, silgi, kalem gibi
maddeler örnek olarak verilebilir. Sıvı maddelerin ise belli
bir şekli yoktur. Bu nedenle konuldukları kabın şeklini alırlar.
Örneğin, sıvı hâlde bulunan su, bardağa konulduğunda
bardağın; sürahiye konulduğunda ise sürahinin şeklini
alır. Gaz maddelerin ise belirli bir hacmi yoktur. Gaz
maddeler bulundukları kabı ve ortamı tamamen
doldururlar. Diğer bir özelliği de sıkıştırılabilmeleridir. Hava,
su buharı örnek verilebilir.

11. Lisa hiç sıkılmadan aynı ciddiyetle diğer konu olan
maddenin değişimini anlatmaya başlamış:
- Çevremizde bulunan maddeleri doğal, işlenmiş
ve yapay olarak sınıflandırabiliriz. Kendiliğinden, bir dış
zorlama olmadan ve insan eliyle yapılmamış maddeler
doğal maddelerdir. Doğal maddelere benzetilerek, insan
eliyle yapılmış maddeler yapay maddelerdir. İşlenmiş
maddeler ise, doğal ve yapay maddelerin çeşitli
işlemlerden geçirilerek şekil verilmiş hâlidir. Örneğin;
Güneş, doğal ışık kaynağı iken mum ve el feneri ise yapay
ışık kaynağıdır. Örneğin; un buğdayın, yün kazak ise
hayvanlardan elde edilen yünün işlenmesiyle elde edilir.
Lisa ve Bart bu konuyu da çalıştıktan sonra yatmışlar.
Ama işleri daha bitmemiş, ertesi gün erkenden kalkıp
çalışmaya devam edeceklermiş.

12. Ertesi sabah güzel bir pazar kahvaltısından sonra
Lisa ve Bart, Bart’ın odasına çalışmaya çıkmışlar. Lisa
Bart’ın sınavdan iyi not alması için elinden geleni
yapıyormuş.
Odaya çıkan iki kardeş yine çalışmaya
başlamışlar. Lisa son konu olan maddelerin hâl
değişimini anlatmaya başlamış:
- Uygun koşullar sağlandığında maddeler
bulundukları hâlden başka bir hâle dönüşebilir. Katı
hâldeki maddeler yeterince ısı aldıklarında sıvı hâle
geçer. Bu olaya erime denir. Sıvı hâlde bulunan
maddeler ise yeterince soğutulduklarında katı hâle
dönüşür. Bu olaya donma denir. Maddelerin ısı
etkisiyle yapılarının değişmesine ise bozunma denir.
Tahıllar, kumaş, şeker gibi bazı maddeler
ısıtıldıklarında erimeden bozunur.

13. Bart’ın dersten çabuk sıkılmasından dolayı iki
kardeş ara verip küçük kardeşleri Maggie ile oynar,
çoğu zaman da kendi aralarında şakalaşırmış. Ama
sınav ertesi gün olduğu için bu sefer kısa kesmişler ve
Lisa daha sonra kaldığı yerden anlatmaya devam
etmiş:
- Yeterince ısınan sıvı maddelerin gaz hâline
geçmesine buharlaşma ise denir. Gaz maddelerin
ısı vererek sıvı duruma geçmelerine Yoğunlaşma ve
ya yoğuşma denir. Hâl değişimlerinde erimede
madde ısı alır, donmada madde ısı verir.
Buharlaşmada ise madde ısı alır, yoğunlaşmada
madde ısı verir.
Bart, son olarak Lisa’nın anlattıklarından kendine
tablolar yapıp konuyu özetlemiş.

14. Maddenin Ölçülebilir Özellikleri
Kütle Hacim

15. Maddenin Görülebilir Özellikleri
 Parlak-Mat  Suda batan-Suda yüzen
 Pürüzlü-Pürüzsüz  Koku
 Yumuşaklık-Sertlik  Tat
 Saydam-Opak  Esnek-Berk
 Suyu çeken-Suyu çekmeyen  Renk

17. Buz(Katı) Su buharı(Gaz)
Su(Sıvı)

18. Bart, gösterdiği
çabayla tüm
sınavlardan iyi not
almış ve güzel bir
yaz tatilini hak
etmiş.

19. Boşluk
Doldurma İp uçlu
Soruları Sorular
Doğru-Yanlış
Soruları

21. 1) Kütle ve hacim maddenin ..…………………… özellikleridir.
2) Maddenin biçimlendirilmiş şekline …………………… denir.
3) Güneş …………………… ışık kaynağı iken mum ve el feneri ise ………………
ışık kaynağıdır.
4) Katı hâldeki maddelerin yeterince ısı aldıklarında sıvı hâle geçmesi
olayına ………………… denir.
doğal cisim yapay
ölçülebilir erime

22. 1. Hâl değişimlerinden biri olan yoğunlaşmada madde ………………… .
2. Sert olup esnemeyen maddelere ……………..… madde denir.
3. Maddelerin ısı etkisiyle hâl değiştirmeden yapılarının değişmesine
………………….. denir.
4. Belirli bir şekli ve hacmi olan maddeler ……………………………. dir.
ısı verir bozunma berk katı maddeler

23. Sana bazı ip uçları verdim ve
soruların cevaplarını doğru
tahmin etmeni istiyorum.
Cevapları görmek için «cevabı
gör» yazılı kutucuklara
tıklaman yeterli.

24. Maddenin en düzensiz hâline geçiş olur.
Tanecikler arasındaki boşluklar fazlalaşır.
Madde ısı alır. BUHARLAŞMA
Peki bunlar hangi hâl değişiminde
görülür?
CEVABI GÖR
Maddenin en düzenli halidir.
Sıkıştırılamazlar.
Belli bir şekli ve hacmi vardır.
KATI MADDELER
Peki bu özellikler hangi maddelere
aittir?
CEVABI GÖR

25. Belli bir şekli yoktur.
İçinde bulunduğu kabın şeklini alırlar.
Akışkandırlar.
Peki bu özellikler hangi SIVI MADDELER
maddelere aittir?
CEVABI GÖR
Madde ısı verir.
Maddenin en düzenli haline geçiş olur.
Tanecikler arasında yok denecek kadar az
boşluk görülür.
DONMA
Peki bunlar hangi hâl değişiminde
görülür?
CEVABI GÖR

26. Sana birkaç soru
hazırladım. Soruların
altındaki seçeneklere
tıklayarak cevabı
görebilirsin.

27.  Aşağıdakilerden hangisi/hangileri berk maddelere yanlış örnektir?
 Aşağıdakilerden hangisi/hangileri opak maddelere yanlış örnektir?

28.  Buharlaşmaya verilen hangi örnek doğrudur?
 Buzun sıcaklık etkisiyle suya dönüşmesi
 Yağmurun oluşumu
 Çamaşırın kuruması
 Aşağıda verilen örneklerden hangisi/hangileri yapay maddelere
doğru örnek olur?

29. HAVA BİR YER KAPLAR
Deneyin Amacı: Boş sanılan cam balonun gerçekte hava
ile dolu olduğunu görmek.
Hazırlık Soruları: Boş kolonya şişesine huni ile kolonya
doldurmaya çalışın. Neler gözlemlersiniz? Nedenlerini
tartışınız.
Kullanılan araç ve gereçler:
1)Huni 4)İki delikli lastik tıpa
2)Cam balon 5)Su
3)Tek delikli lastik tıpa 6)Dereceli silindir
Deneyin yapılışı:
Huniyi tek delikli lastik tıpaya geçiriniz. Daha sonra lastik tıpayı
cam balonun ağzına geçiriniz. Dereceli silindir içine su doldurunuz
ve bu suyu huniye dökünüz. Sonucu gözlemleyiniz. Bu defa cam
balon ağzındaki tıpayı gevşetiniz ve sonucu gözlemleyiniz.
Deneyi bu kez çift delikli lastik tıpa kullanarak tekrarlayınız.
Çift delikli lastik tıpayı cam balon ağzına geçiriniz. Deliklerden
birine huniyi yerleştiriniz. Diğer deliği parmağınızla kapatarak
huniye su dökünüz ve suyun akmadığını gözleyiniz. Parmağınızı
delikten çekiniz ve suyun balon içine aktığını gözleyiniz.

30. SIVILARIN HACMİ
Deneyin Amacı:
Sıvıların hacmini bulmak
Hazırlık Sorusu:
1.Tencere içine konulan sütün miktarını ölçmeden söyleyebilir
misiniz?
Kullanılan Araç ve Gereçler:
1)Bardak 2)Dereceli silindir 3)Su
Deneyin Yapılışı:
1)Bardak içerisine bir miktar su koyunuz.
2)Bardak içindeki suyun hacmini tahmin ediniz.
3)Bardak içine koyduğunuz suyu dereceli silindir içine dökerek suyun
hacmini okuyunuz.

31. HAVANIN AĞIRLIĞI VARDIR
Deneyin Amacı: Havanın bir yer kapladığını ve ağırlığını deneyle
görmek.
Hazırlık Sorusu: Birbirinin aynı iki balondan birini şişirip diğerini
şişirmeden ikisini de iki elinizde ayrı ayrı tutunuz.
Hangisi daha ağırdır?
Kullanılan Araç ve Gereçler:
1-Birbirinin aynı iki balon. 2-Aynı ipten 10'ar cm'lik parça.
3-Hidrostatik terazi ve tartı (mg'lık) takımı
Deneyin Yapılışı:
1-Teraziyi denge konumuna getirin.
2-Balonun birini bir miktar şişirip ip parçasıyla bağlayın.
3-Diğer şişmemiş balon ve ip parçasını teraziyi kullanarak tartın, not
edin.
4-Şişirdiğiniz balonu diğer iple bağlayarak tartın ve not edin.

32. MADDE HANGİ HALLERDE BULUNUR?
(MADDE’NİN ÜÇ HALİ)
Deneyin Amacı: Maddelerin hallerini gözlemleyerek hangi
hallerde bulunduğunu kavratmak
Hazırlık Soruları: Buzdolabından çıkarılan buz parçası biraz
bekleyince neden erimeye başlar? Güneşte bir kap içerisinde
bulunan bir miktar su bir müddet sonra neden yok olur? Kolonya
kokusunu uzaktan nasıl algılarız?
Kullanılan Araç ve Gereçler:
1) alüminyum 2) ispirto ocağı
3) buz 4) su 5) sac ayağı
Deneyin yapılışı:
1) Buz parçalarını alüminyum kaba koyun ve ispirto ocağında kısa
bir süre ısıtın. Ne gözlemledin?
2) İçinde buz parçaları bulunan alüminyumu ısıtmaya devam
edin. Gözlemlerin ne?
3) Su iyice kaynadıktan sonra suyun üzerini gözlemleyin.
Gözlemlerin ne?

33. IŞIK IŞINLARINI GEÇİREBİLEN VE GEÇİREMEYEN
MADDELER
Deneyin Amacı: Işık ışınlarının hangi maddelerden geçebildiğini ve hangi tür
maddelerden geçemediğini kavramak
Hazırlık Soruları: Seraların üzerlerinin cam veya naylonla kaplanmasının sebebi
nedir? Odamızın penceresinden bakınca dışarıyı rahatlıkla görebilirken siyah perde
çekilince dışarıyı görebilir miyiz ve içerisi nasıl olur?
Kullanılan Araç ve Gereçler:
1-Mum 2-saplı ekran 3-tahta levha ve ya karton levha
4-Bünzen kıskacı, bağlama parçası
5-Kısa statik çubuk ve döküm ayak
6-Cam levha ve kibrit.
Deneyin Yapılışı:
1-Döküm ayağa kısa statik çubuğu ve bağlama parçasını bağlayın.
Ardından bağlama parçasına da yatay bünzen kıskacını bağlayın.
2-Mumu yakın ve arkasına;
2.a Bünzen kıskacıyla saplı ekranı veya karton levhayı tutturun.
Mumu görebildiniz mi?
2.b.Bu defa bünzen kıskacına cam levhayı tutturun.
Camın arkasından muma bakın. Gördünüz mü?

35. EVET HAYIR