Εισαγωγή στην τραγωδία "ΕΛΕΝΗ" του Ευριπίδη

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ
‘ΕΛΕΝΗ’
Η τραγωδία του Ευριπίδη

2. ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ
(δράμα ‹δράω -ῶ =πράττω)

3. ΓΕΝΕΣΗ
Το δράμα προήλθε
• Από τις θρησκευτικές
τελετές που γίνονταν προς
τιμή του θεού ΔΙΟΝΥΣΟΥ
(θεός
• Του κρασιού
• Της διασκέδασης
• Της βλάστησης)

4. Χαρακτηριστικά της λατρείας του Διονύσου:
• Η ιερή μανία που προκαλεί την ἔκστασιν
(ἐξίσταμαι = βγαίνω από τον εαυτό μου
και επικοινωνώ με το θεό)
• Η θεοληψία (θεός +λαμβάνω)
• Ο έξαλλος ενθουσιασμός των οπαδών
• Το μιμητικό στοιχείο στις κινήσεις και στη
φωνή των πιστών
• Η μεταμόρφωση των πιστών σε Σατύρους
(είχαν πόδια, αυτιά και ουρά τράγου)
• Το τραγούδι που έψαλλαν χορεύοντας
(διθύραμβος)

5. Διθύραμβος
• Θρησκευτικό και λατρευτικό άσμα
• Το τραγουδούσε ο ιερός θίασος των
πιστών
• Το τραγουδούσαν με συνοδεία αυλού
• Περιείχε πιθανότατα και μία αφήγηση
 την αφήγηση αναλάμβανε ο πρώτος των
χορευτών, ο εξάρχων
• Ο Χορός 50 χορευτών μεταμφιεσμένων
ίσως σε τράγους εκτελούσε τον
διθύραμβο
• Στην αρχή ο διθύραμβος ήταν
αυτοσχέδιος και άτεχνος
ΔΙΘΥΡΑΜΒΟΣ
Τραγωδία
κωμωδία
Σατυρικό δράμα

6. Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ

7. Η προέλευση της τραγωδίας
ΑΡΙΩΝ (6ος π.Χ. αι)
• Συνέθεσε διθύραμβο
• Τον παρουσίασε στην αυλή
του τυράννου Περίανδρου
• Παρουσίασε τους χορευτές
μεταμφιεσμένους σε
Σατύρους, δηλαδή με
χαρακτηριστικά τράγων =>
τραγωδοί (τράγων ωδή)
ΘΕΣΠΙΣ (μέσα 6ου π.Χ. αι)
 Στάθηκε απέναντι στον χορό
και συνδιαλέχθηκε με στίχους
 Στη θέση του εξάρχοντος
εισήγαγε τον υποκριτή
(υποκρίνομαι=αποκρίνομαι)
ηθοποιό ο οποίος έκανε
διάλογο με τον χορό

9. Σχέση της τραγωδίας με τον Διόνυσο
κατά την εξέλιξη της
• Η τραγωδία διατήρησε πολλά διονυσιακά στοιχεία, όπως τον χορό και την
μεταμφίεση
• Τα θέματα της τραγωδίας μόνο τα πρώτα χρόνια είχαν σχέση με τον
Διόνυσο. Στη συνέχεια η τραγωδίες αντλούσαν τα θέματα τους από
μυθολογικούς κύκλους
• Οι τραγωδίες παίζονταν κατά τη διάρκεια των εορτών του Διονύσου
• Οι παραστάσεις γίνονταν στον ιερό χώρο του Ελευθερέως Διονύσου
• Οι ιερείς του κάθονταν στις θέσεις των επισήμων
• Οι νικητές των δραματικών αγώνων στεφανώνονταν με κισσό, το ιερό
φυτό του Διονύσου
• Το θέατρο στη νότια πλευρά της Ακρόπολης είναι χτισμένο προς τιμήν του

10. Η ακμή της τραγωδίας :η εποχή και το
κλίμα της
• Η τραγωδία ήκμασε στην
Αθήνα τον 5ο αι. Τυχαίο;
Δεν νομίζω
• Γιατί στην Αθήνα;
• Γιατί τη συγκεκριμένη
περίοδο;
Οι λόγοι είναι πολιτικοί:
• Στην Αθήνα έχουμε δημοκρατία
(ελευθερία του λόγου)
Και ιστορικοί :
• Μετά τους περσικούς πολέμους
η Αθήνα γίνεται
• Ηγεμονία => ανθηρή οικονομία
=> κτίρια Ακρόπολης, θέατρα

11. Ποιο σχήμα ακολουθούν συνήθως οι
τραγωδίες;

13. Από πού αντλούν τα θέματα τους οι
τραγωδίες;
από τους μυθικούς κύκλους
• Τον Θηβαϊκό
• Τον Τρωικό
• Τον Αργολικό
Ασχολούνται με τα μεγάλα
ανθρωπολογικά προβλήματα :
Πόλεμο
Ειρήνη
Δικαιοσύνη
φιλοπατρία

14. ΟΙ ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ

15. Πότε γίνονταν οι παραστάσεις;
Στις γιορτές προς τιμή του Διονύσου:
• Μικρά ή κατ’ἀγρούς Διονύσια => μόνο επαναλήψεις έργων
• Λήναια => τραγικοί και κωμικοί αγώνες
• Ανθεστήρια => αρχικά δεν διδάσκονταν δράματα, αλλά αργότερα
προστέθηκαν δραματικοί αγώνες
• Μεγάλα ή ἐν ἄστει Διονύσια => οι βασικοί δραματικοί αγώνες
Νέες τραγωδίες <= Λήναια + Μεγάλα ή ἐν ἄστει Διονύσια

16. Ποιος οργάνωνε τους δραματικούς
αγώνες;
πολιτεία
Επώνυμος
άρχοντας
χορηγός
Ποιητής
χοροδιδάσκαλος

17. Με ποιον τρόπο διεξάγονταν οι
δραματικοί αγώνες;
• Όσοι ποιητές ήθελαν να διαγωνιστούν υπέβαλαν αίτηση
καταθέτοντας μία τετραλογία (3 τραγωδίες + 1 σατυρικό
δράμα)
• Ο άρχοντας επέλεγε 3 ποιητές για να διαγωνιστούν

18. Θέλω να λάβω
μέρος στους
αγώνες. Ορίστε τα
έργα μου
Θα είσαι στον τελικό
μαζί με άλλους δύο.
Καλή επιτυχία σε
όλους

19. • Επιλέγονταν οι χορηγοί, πλούσιοι πολίτες που αναλάμβαναν τα
έξοδα της παράστασης για το χορό
• Επιλέγονταν 10 κριτές (ένας από κάθε φυλή)
 έγραφαν σε πινακίδα την επιλογή τους
 Έριχναν τις πινακίδες σε κάλπη
 ανασύρονται από την κάλπη 5 πινακίδες
 Από αυτές τις πέντε προκύπτει το τελικό αποτέλεσμα

20. • Πριν τη διδασκαλία των τραγωδιών γινόταν στο Ωδείο ο
προαγών κατά τον οποίο ο ποιητής παρουσίαζε τους ηθοποιούς
και τους χορευτές χωρίς προσωπεία
Αγαπητοί θεατές,
αυτοί είναι οι
υποκριτές μου και
οι χορευτές

21. • Μετά το τέλος των αγώνων :
Οι νικητές ποιητές στεφανώνονταν με κισσό και οι χορηγοί
έπαιρναν έναν χορηγικό τρίπους
Αναγράφονταν τα ονόματα των ποιητών, χορηγών και
υποκριτών σε πλάκες και γινόταν η κατάθεση τους στο δημόσιο
αρχείο

22. Το κοινό
• Αθηναίοι πολίτες
• Μέτοικοι
• Ξένοι
• Γυναίκες
• Στους άπορους πολίτες
παρέχονταν τα ‘θεωρικά’,
δηλαδή δωρεάν εισιτήρια

23. Το θέατρο
ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ.mp4

26. Τα μηχανήματα

27. •Λογείο ή
θεολογείο= είδος
εξώστη στη στέγη της σκηνής,
από όπου μιλούσαν οι θεοί

28. •Περίακτοι= δύο ξύλινοι
στύλοι για εναλλαγή του
σκηνικού

29. •Εκκύκλημα =
τροχοφόρο δάπεδο, πάνω στο
οποίο παρουσίαζαν στους
θεατές ομοιώματα νεκρών
(στο αρχαίο δράμα ποτέ δεν
πραγματοποιούνταν φόνοι και
αυτοκτονίες επί σκηνής)

30. •Γερανός ή αιώρημα
= ανυψωτική μηχανή για τον
«από μηχανής θεό»

31. •Βροντείο και
κεραυνοσκοπείο= για
τη μηχανική αναπαραγωγή της
βροντής και της αστραπής.
• Το κεραυνοσκοπείο ήταν ένας
ξύλινος άξονας που
συγκρατούσε μεταλλικές
επιφάνειες οι οποίες
αντανακλούσαν το φως του
ήλιου δίνοντας την εντύπωση
κεραυνού.
• Το βροντείο ήταν ένα
τεντωμένο δέρμα, πάνω στο
οποίο άδειαζαν με δύναμη
μολύβδινους βώλους από ένα
χάλκινο δοχείο ώστε να
προκαλέσουν τον ήχο βροντής.

32. Οι συντελεστές της παράστασης

33. Ο χορός (δες εδώ)

34. • Αρχικά ήταν 50 χορευτές στον διθύραμβο
• Έγιναν 12
• Με τον Σοφοκλή έγιναν 15
• Έμπαινε από τη δεξιά πάροδο
• Ήταν ντυμένος απλούστερα από τους
υποκριτές
• Βρίσκεται στην ορχήστρα καθ’ όλη τη
διάρκεια της παράστασης
• Είχε τα νώτα στραμμένα προς τους
θεατές
• Διαλέγεται με τους υποκριτές μέσω του
κορυφαίου
• Αντιπροσώπευε την κοινή γνώμη
• Αποτελείται συνήθως από γέροντες ή
γυναίκες
Έμπαινε κατά ζυγά
(μέτωπο 5, βάθος 3)
Ή κατά στοίχους
(μέτωπο 3, βάθος 5)

35. Τα πρόσωπα-υποκριτές

36. Οι υποκριτές ήταν
• Τρεις (3)
• Άντρες
• Επαγγελματίες, έπαιρναν
μισθό
• Κυρίως Αθηναίοι πολίτες
• Φορούσαν προσωπεία
• Ντυμένοι με πολυτέλεια, με
ενδυμασία ανάλογη προς το
πρόσωπο που υποδύονταν
• Φορούσαν στα πόδια
κοθόρνους
• Είχαν εξασφαλίσει σημαντικά
προνόμια (απαλλαγή από
στρατιωτικές υποχρεώσεις)
• Είχαν κοινωνική θέση επίζηλη
• Είχαν ενωθεί σε συντεχνία

37. Ορισμός της τραγωδίας
• Ἐστὶν οὖν τραγωδία μίμησις
πράξεως σπουδαίας καὶ
τελείας, μέγεθος ἐχούσης,
ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς
ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς
μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’
ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ
φόβου περαίνουσα τὴν τῶν
τοιούτων παθημάτων
κάθαρσιν
• είναι λοιπόν η τραγωδία
μίμηση πράξης σημαντικής και
ολοκληρωμένης, η οποία έχει
κάποια διάρκεια, με λόγο
ποιητικό ("γλυκό"), τα μέρη
της οποίας διαφέρουν στη
φόρμα τους, που παριστάνεται
ενεργά και δεν απαγγέλλεται,
η οποία προκαλώντας τη
συμπάθεια και το φόβο του
θεατή τον αποκαθάρει
(λυτρώνει) από παρόμοια
ψυχικά συναισθήματα

38. Τα μέρη της τραγωδίας

41. Η πλοκή του μύθου έπρεπε να έχει
Περιπέτεια
Μετατροπή της τύχης των ηρώων
Αναγνώριση
Μετάβαση από την άγνοια
στη γνώση
Τραγική ειρωνεία
Ο θεατής γνωρίζει την αλήθεια, την
οποία αγνοεί ο ήρωας

42. Η παράσταση αρχίζει…

43. Μα τι έχετε πάθει εσείς οι νέοι
και σας αρέσει τόσο πολύ ο
Ευριπίδης;
Είναι μεγάλο ταλέντο!!

44. Είναι επηρεασμένος από τους σοφιστές.
Αυτούς που ευθύνονται για την κατρακύλα
της πόλης μας. Κάποτε υπήρχε σεβασμός
στους μεγαλύτερους και στους άρχοντες
Μας έδειξαν ότι πρέπει να
εμπιστευόμαστε τη λογική μας, ότι όλοι,
φτωχοί και πλούσιοι, μπορούν να
διοικήσουν την πόλη, ότι δίκιο και άδικο
είναι έννοιες σχετικές

45. Σοφιστές
Υπάρχουν οι θεοί ή δεν
υπάρχουν; Και αν υπάρχουν,
ποια είναι η μορφή τους;
Υπάρχει μία και μόνο
αλήθεια, μία
πραγματικότητα;
Μήπως όλα είναι
δημιουργήματα
του ανθρώπινου
νου;;

46. Τι το σπουδαίο έχει η
Ελένη του Ευριπίδη που θα
δούμε σήμερα;
Ο Ευριπίδης παρουσιάζει την ιστορία της
Ελένης παραλλαγμένη. Η Ελένη στο δράμα
αυτό δεν άφησε ποτέ τον άνδρα της. Στην
Τροία πήγε μόνο το είδωλο της. Αυτά έμαθα
χθες στον προαγώνα

47. 2500 χρόνια μετά

48. Γιατί άραγε παίζονται ακόμη
και σήμερα αρχαίες
τραγωδίες και μάλιστα με
πολύ μεγάλη επιτυχία; Ας
ανοίξω το πρόγραμμα μήπως
και μου λυθούν οι απορίες

49. Η υπόθεση του έργου
Στην Τροία δεν πήγε η πραγματική Ελένη, αλλά το
είδωλο της. Την πραγματική Ελένη την μετέφερε ο Ερμής
στην Αίγυπτο, όπου ζει υπό την προστασία του βασιλιά
Πρωτέα. Ο Πρωτέας πεθαίνει και ο γιος του
Θεοκλύμενος θέλει να παντρευτεί την Ελένη. Τώρα
ξεκινούν τα προβλήματα…

50. Τα πρόσωπα του δράματος:
ΕΛΕΝΗ
ΤΕΥΚΡΟΣ
ΜΕΝΕΛΑΟΣ
ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ
ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ Α’
ΘΕΟΝΟΗ
ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΣ
ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ Β’
ΥΠΗΡΕΤΗΣ
ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΙ

51. Τι είναι τελικά
η «Ελένη» του Ευριπίδη;

52. Είναι τραγωδία, γιατί έχει
περιπέτεια και αναγνώριση,
κινεί τον έλεο και τον φόβο και
οδηγεί στην κάθαρση.
Είναι τραγικωμωδία, γιατί έχει
πολλά κωμικά στοιχεία

53. ΚΑΛΗ ΘΕΑΣΗ