Unit 3- 19 - Cottage,Small & Large Scale Indus. .pdf
1. भारतीय अर्थव्यवस्र्ा
डॉ. रक्षित बागडे
शषायक प्राध्याऩक/वळभाग प्रमुख
स्ळ.मन्शारामजी ऩडोले आर्टश ् कॉऱेज गणेऴऩूर भॊडारा
Email ID- rakshitbagde@gmail.com
युनिट 3 - 19. क
ु टीर,ऱघु आणि मोठ्या
प्रमािावरीऱ उद्योग
2. Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde
क
ु टीर,ऱघु आणि मोठ्या प्रमािावरीऱ उद्योग
"क
ु र्ुॊबातीऱ शदस्याॊच्या मदतीने ऩूणटकाऱीन ककॊ ळा अॊऴकाऱीन व्यळशाय म्षणून चाऱवळण्यात
येणाऱ्या उद्योगाऱा क
ु र्ीर उद्योग अशे म्षणतात.“ -वळत्त आयोग
ळैशऴष्ट्ये -
१. घरीच चाऱवळऱे जातात
२. शदस्य शॊख्या १० ऩेसा जास्त नशते
३. अल्ऩ उत्ऩादन
४. ऱषान प्रमाणात भाॊडळऱ गुॊतळणूक
५. कमी यॊत्राचा ळाऩर
६. स्थानीक बाजारात वळक्री
७. ळॊऴऩरॊऩरा
८. जाततव्यळस्थेऴी शॊबॊधधत
९. आळश्यक ळस्तूचे उत्ऩादन
क
ु र्ीर उद्योग -
ऱघु उद्योग -
"ज्या उद्योगात ५ कोर्ी रुऩयाॊऩयंत भाॊडळऱ गुॊतळऱेऱे अशून बाषेरच्या श्रशमकाॊकडून ऴक्ती
शाधनाॊच्या शाषाय्याने उत्ऩादन घेतऱे जाते त्याऱा ऱघु उद्योग अशे म्षणतात."
ळैशऴष्ट्ये -
१. ऴषरी ळ अधटऴषरी भागात स्थाऩना
२. बाषेरचे श्रशमक
३. आधुतनक तॊत्राचा ळाऩर
४. बाषेरच्या बाजारात वळक्री
५. ऱषान उद्योजकाॊकडून शॊचाऱन
3. Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde
मोठ्या प्रमाणाळरीऱ उद्योग -
"ज्या उद्योगामध्ये गुॊतवळऱेऱे भाॊडळऱ ५ कोर्ी रुऩयाॊऩेसा जास्त अशून जेथे अनेक श्रशमक
कामाळर ऱाळून ऴक्ती शाधनाॊच्या शाषाय्याने मोठ्या प्रमाणात उत्ऩादन घेतऱे जाते ळ ज्याॊचे
शॊचाऱन एखाद्या क
ॊ ऩनीद्ळारे क
े ऱे जाते त्याऱा मोठ्या प्रमाणाळरीऱ उद्योग अशे म्षणतात."
ळैशऴष्ट्ये -
१. ऴेअर द्ळारे भाॊडळऱ तनशमटती
२. आधुतनक ऩद्धतीचा ळाऩर
३. बाषेरचे मजूर
४. देऴ ळ ऩरदेऴात वळक्री
५. तनरॊतर उत्ऩादन कायट
ऱघु ळ क
ु र्ीर उद्योगाचे देऴाच्या औद्योधगक वळकाशात मषत्ळ -
१. रोजगारात ळाढ
२. श्रमप्रधान उद्योग
३. आधथटक वळवमता कमी
४. वळक
ें द्रीकरणाश मदत
५. शॊतुशऱत आधथटक वळकाश
६. ऴेतीळरीऱ भार कमी
७. राष्टरीय उत्ऩन्नात योगदान
८. औयोधगक ऴाॊतता
९. शोऩी उत्ऩादन ऩद्धती
१०. मोठया उद्योगाश ऩूरक
११. वळदेऴी चऱनाची बचत
ऱघु ळ क
ु र्ीर उद्योगाच्या शमस्या -
१. कच्या माऱाची कमतरता
२. भाॊडळऱाची शमस्या
३. जुनी उत्ऩादन ऩद्धती
४. माऱ वळक्रीच्या अऩूणट शोयी
५. मोठया उद्योगाशोबत स्ऩधाट
६. कराचा भार
७. षऱक्या दजाटचे उत्ऩादन
८. जास्त उत्ऩादन खचट
९. अन्य अडचणी
4. Prepared By @ Dr. Rakshit M. Bagde
ऱघु ळ क
ु र्ीर उद्योगाच्या शमस्या शोडवळण्याचे उऩाय -
१. कच्या माऱाच्या शोयी
२. वळत्त व्यळस्था
३. वळक्रीत शुधारणा
४. यॊत्राची उऩऱब्धता
५. औद्योधगक ळशाषतीची स्थाऩना
६. औद्योधगक शषकारी शॊस्थाॊची स्थाऩना
७. ताॊत्रत्रक शऴसण ळ प्रशऴसण
८. ताॊत्रत्रक बदऱ
९. कर प्रणाऱीत शुधारणा
आधथटक शुधारानॊतर(१९९१ नॊतर) शरकारी प्रयत्न -
१. शळटशमाळेऴक धोरण योजना २०००
२. अजुटन शेनगुप्ता आयोग २००५
३. मुद्रा बॉक योजना २०१५
The End शॊदभट - प्रा. बी. एऱ. जजभकार्े ळ ऴास्त्री
अजुटन शेनगुप्ता