Sanskrit study

सरलसंस्कृ तम ्
A beginners guide to Sanskrit
Avik Deb || April 2018

Beginning -
• Some 2500 years ago Maharshi Panini did some serious linguistic researches on the language
used that time and framed the rules of the language – he was the first to made this संस्कार
(samskaara). So the language that he framed is called संस्कृ तम्
• Those basic rules, it is believed to be, given to him by Lord Shiva himself – so the rules are
called महेश्वरसूत्राणि or शिविब्दम्
• They are the foundation of the Sanskrit alphabets and grammar
• Panini’s work is one of the finest linguistic science work ever done – it defines unambiguously the
rules to form the words much like today’s computer languages like C, Python, Java etc. He put
them all in his book अष्टाध्यायी
• Link to listen the शिविब्दम ्recitation > https://www.youtube.com/watch?v=irBHZCIN124
3

स्वरविण व वयांजनविण
• स्वरविण – Pure sounds produced effortlessly using our vocal instruments
• वयांजनविण – When added before a vowel – the vowel sound gets modified (वयांजन / वयांजना) and
can be produced effortlessly
4

Making words
• Consonants take up vowels to add up creating more and more words – once meanings are
attached to it. These are all Nouns
आम्र = आ+म्+र्+अ -- अ-कारान्त
वाशलका = व ्+आ+ल्+इ+क्+आ -- आ-कारान्त
साधु=स्+आ+ध ्+उ -- उ-कारान्त
पतत = प ्+अ+त्+इ -- इ-कारान्त
सरस्वती = स्+अ+र्+अ+स्+व ्+अ+त्+ई -- ई-कारान्त
राजन् = र्+आ+ज ्+अ+न् -- अन्-भगान्त (वयांजनान्त)
• Based on the ending letter we have classified the words as अ-कारान्त इ-कारान्त अन्-भगान्त
(वयांजनान्त) etc. as shown above
5

Using words
There are so many things to describe, one grouping cannot be sufficient !! Further groupings:
• शलङ्गम् – Origin is bit obscure though Panini had some philosophical background behind such
grouping पुंल्ललङ्गम्, स्त्रीशलङ्गम्, नपुंसकशलङ्गम्
• वचनम्– एकवचनम्, , बहुवचनम्> How many or numbers / counts
• पुरूषााः - Determines position of the subject or narrator (कताण) Particularly important to denote the
action
• In front of eyes of narrator > प्रथम
• Between narrator and all others > मध्यम
• The narrator himself / herself, the best of all as describer > उत्तम
• There are action words (क्रिया) as well – Another grouping is required to denote the relation
with क्रिया > कारकााः There are 6 such cases.
6

Simple Word Form - अ-कारान्त पुंल्ललङ्ग
• Taking a broad group like अ-कारान्त or आ-कारान्त with पुंल्ललङ्गम ्or स्त्रीशलङ्गम ्or
नपुंसकशलङ्गम्descriptors we can create a table for each such representative words of the
class – This table is called
• For now we will study the first case only of all word forms – read slide 31
• Some more words – माजाणराः खगाः भुजङ्गाः छात्राः गायकाः बृक्षाः गजाः शसंहाः पवणताः
बालकाः बालकौ बालकााः
नराः नरौ नरााः
7

More Simple Word Forms - आ-कारान्त स्त्रीशलङ्ग
• Words - शिला पपपीशलका नाशसका अजा नौका कशलका मधुमक्षक्षका तनिा गातयका पत्रत्रका सररता
• For now we will study the first case only of all word forms – read any text book for 7X3
tables
बाशलका बाशलके बाशलकााः
लता लते लतााः
8

More Simple Word Forms - अ-कारान्त नपुंसकशलङ्ग
• Words – तृिम ्वनम ्चिम ्भवनम ्अन्नम ्उद्यानम ्नवनीतम ्चचत्रम ्आम्रम ्पुस्तकम ्पुष्पम ्मुखम ्
जलम्
• For now we will study the first case only of all word forms – read any text book for 7X3
tables
फलम् फले फलातन
वस्त्रम् वस्त्रे वस्त्राणि
9

Counting Numbers
पु. स्त्री. न.पु.
१ 1 एक एकाः एका एकम ् एकाः चन्राः एका वाशलका एकम ् वस्त्रम ्[sing.]
२ 2 पक्षौ वाशलके फले [dual]
३ 3 त्रत्र त्रयाः ततस्राः त्रीणि त्रयाः लोकााः ततस्राः वाशलके त्रीणि नेत्राणि [pl.]
४ 4 चतुर् चत्वाराः चतस्राः चत्वारर चत्वाराः वेदााः चतस्राः लतााः चत्वारर पुस्तकातन [pl.]
५ 5 पञ्चन ् पञ्च पञ्च कन्यााः पञ्च फलातन [pl.]
६ 6 षष ् षट् षट् ऋतवाः [pl.]
७ 7 सप्तन ् सप्त सप्त लोकााः सप्त ऋषयाः सप्त ददनातन / ददवसााः [pl.]
८ 8 अष्टन ् अष्ट अष्ट प्रहरााः अष्ट मातृकााः [pl.]
९ 9 नवन ् नव नव ग्रहााः [pl.]
१० 10 दिन ् दि दि ददिााः [pl.]
10

Pronouns – सवणनामपद (सवणनामातन / सवाणदद)
• Pronoun behave like nouns – They are the place holders for nouns. The position is important in case of
pronouns as it includes I as well and you along with all others. The position is called पुरूष
• सवाणदद Literally means सवण words
• There are 3 पुरूष denoting the position of speaker –
• प्रथम – Any object that the speaker can see
• मध्यम – Any object in front of speaker with whom he/she speaks
• उत्तम – Speaker himself/herself
• Like nouns pronouns / सवणनामपद have similar word forms – 7 X 3 tables (see slides later in this deck)
• Some pronoun words are – अहम ् (अस्मद् / मद्), त्वम ् (युस्मद् / त्वद्), तद्, इदम ्, एतद्, क्रकम ्, भवन्त् / भवत्
• As before, we will study the first case only for the moment.
11

Simple Pronouns - सवणनामातन
• For now we will study the first case only of all word forms
सवणनाम
तत्(that - far)
पुंल्ललङ्गम ् साः तौ ते
स्त्रीशलङ्गम ् सा ते तााः
नपुंसकशलङ्गम ् तत् ते तातन
एतत्(this – less
near)
पुंल्ललङ्गम ् एषाः एतौ एते
स्त्रीशलङ्गम ् एषा एते एतााः
नपुंसकशलङ्गम ् एतत् एते एतातन
इदम ्(this – more
near)
पुंल्ललङ्गम ् अयम ् इमौ इमे
स्त्रीशलङ्गम ् इयम ् इमे इमााः
नपुंसकशलङ्गम ् इदम ् इमे इमातन
क्रकम्
पुंल्ललङ्गम् काः कौ के
स्त्रीशलङ्गम ् का के कााः
नपुंसकशलङ्गम ् क्रकम ् के कातन
अस्मद् पु./स्त्री./न.पु. अहम ् आवाम ् वयम ्
युस्मद् पु./स्त्री./न.पु. त्वम ् युवाम ् यूयम ् 12

Few basic usages
• Following pronoun is important in conversation – it is modest form of You (as आप in दहन्दी)
• Important use is it’s sixth case (सम्वन्धकारक / ६ष्ठी) – as in ‘your(s) / आपका / आपकी’
• What’s your name – [mas.] भवताः नाम क्रकम्? मम नाम रामाः | [formal/polite]
(त्वम् काः अशस ? अहम् रामाः अल्स्म |**) [informal]
• What’s your name – [fem.] भवत्यााः नाम क्रकम्? मम नाम सीता | [formal/polite]
(त्वम् का अशस ? अहम् सीता अल्स्म |**) [informal]
• Note the gender in the above questions and answers
** will learn the verbs अशस/अल्स्म in next slides
सवणनाम
भवत् पुंल्ललङ्गम ् भवताः भवद््याम ् भवद््याः
स्त्रीशलङ्गम ् भवत्यााः भवतत्याम ् भवतत्याः
अस्मद् पु./स्त्री./न.पु. मम आवयोाः अस्माकम ्
युस्मद् पु./स्त्री./न.पु. तव युवयोाः युष्माकम ्
13

Simple Sentences with Nouns and Pronouns
What do you do [mas.] ? > भवान ् क्रकं करोतत ? I am a student > अहम ् छात्राः अल्स्म |
What do you do [fem.] ? भवतत क्रकं करोतत ? अहम ् गातयका अल्स्म |
This is my friend [mas.] [fem.] एषाः मम शमत्रम ्/ एषाः मम सखा [पु.] | एषा मम सखी [स्त्री.] |
What is that? > तत ् क्रकम ्? That is a building > तत ् भवनम ्|
What is this? > एतत ् क्रकम्? This is a garden > इदम् उपवनम् / एतत ् उपवनम्
What is this? > इदम ् क्रकम ्? This is a hilly place. The place is beautiful > एतद् पवणतीयम ् प्रदेिम ्
। प्रदेिम ् रमिीयम ् अल्स्त
Note:
1. एतत ्and इदम ्can be used interchangeably
2. Hilly, beautiful are adjectives – in Sanskrit they are called पविेषि – to make adjective इयम ्
suffix has been added. There are many such suffixes and rules to make adjectives.
3. Word suffixes are called तद्चधत ्-प्रत्ययाः while verb suffixes are called कृ त ्-प्रत्ययाः – when
suffixes are used to denote case it is called
14

Verbs and Verb Forms - धातुरूप
• Verb root (√) with signs forms the Verbs Table. There are 10 forms used – all of them starts with ल and hence
the name लकार – Below fives are most commonly used and sufficient for daily usage
• Verb depends on वचन and पुरूष and not on शलङ्ग – Action is same for all
• There are three kinds of verbs based on how are they actioned (आत्मनेपद, परस्मैपद, उभयपद) – final verb form
depends on this too.
• Verbs are classified in 10 गिााः – will come to this later. For now we will take them little random
लकार – commonly used Tense [mood]
लट् Simple present tense
लङ् Simple past tense – imperfect or definite recent past
लृट् Future tense - certain
लोट् To command or request [imperative mood]
पवचधशलङ् Suggest / recommend [potential mood]
15

Verb Forms & Formula – धातुरूप
• परस्मैपद – Verbs referring for activity of others आत्मनेपद – Verbs referring for activity of self उभयपद – Verbs
which can take both forms
आत्मनेपद परस्मैपद
*For the moment we will study परस्मैपद and लट् लकार (simple present) only
लट्लकार परस्मैपद – तिङ् [ति etc. suffixes]
Formula :: Verb = Verb root + suffix
Action OthersSelf
प्रथम मध्यम उत्तम
एकवचनम ् तत शस शम
तस् थस् वस्
बहुवचनम् अल्न्त थ मस्
16

Verb Forms १/क - धातुरूप :: लट्लकार Simple Present
• For now we will study the लट् लकार only for a few representative verbs – all परस्मैपद
धातु
√खाद्
(to eat)
प्रथम खादतत खादताः खादल्न्त
मध्यम खादशस खादथाः खादथ
उत्तम खादाशम खादावाः खादामाः
√वद्
(to say)
प्रथम वदतत वदताः वदल्न्त
मध्यम वदशस वदथाः वदथ
उत्तम वदाशम वदावाः वदामाः
√पठ्
(to do)
प्रथम पठतत पठताः पठल्न्त
मध्यम पठशस पठथाः पठथाः
उत्तम पठाशम पठावाः पठामाः
17

Verb Forms १/ख - धातुरूप :: लट्लकार Simple Present
धातु
√अस ्
(to be)
प्रथम अल्स्त स्ताः सल्न्त
मध्यम अशस स्थाः स्थ
उत्तम अल्स्म स्वाः स्माः
√गम ्
(to go)
प्रथम गच्छतत गच्छताः गच्छल्न्त
मध्यम गच्छशस गच्छथाः गच्छथ
उत्तम ग्चच्छाशम गच्छावाः गच्छामाः
√भू
(to be)
प्रथम भवतत भवताः भवल्न्त
मध्यम भवशस भवथाः भवथ
उत्तम भवाशम भवावाः भवामाः
18

Verb Forms १/ग - धातुरूप :: लट्लकार Simple Present
• *YY - XX use YY - XX use
धातु
√पि ्
(to see)
प्रथम पश्यतत पश्यताः पश्यल्न्त
मध्यम पश्यशस पश्यथाः पश्यथ
उत्तम पश्याशम पश्यावाः पश्यामाः
*√दा -
(to give)
प्रथम ददाति
यच्छतत
दत्तः
यच्छताः
ददति
यच्छल्न्त
मध्यम ददासस
यच्छशस
दत्थः
यच्छथाः
दत्थ
यच्छथ
उत्तम ददाशम
यच्छाशम यच्छावाः यच्छामाः
√नी
(to bring)
प्रथम नयतत नयताः नयल्न्त
मध्यम नयशस नयथाः नयथ
उत्तम नयाशम नयावाः नयामाः
19

Verb Forms १/घ - धातुरूप :: लट्लकार Simple Present
• All परस्मैपद
धातु
√कृ
(to do)
प्रथम करोतत कु रुताः कु वणल्न्त
मध्यम करोपष कु रुथाः कु रुथ
उत्तम करोशम कु वणाः कु मणाः
√ज्ञा
(to know)
प्रथम जानातत जानीताः जानल्न्त
मध्यम जानाशस जानीथाः जानीथ
उत्तम जानाशम जानीवाः जानीमाः
√स्था
(to stand, halt,
stop)
प्रथम ततष्ठतत ततष्ठताः ततष्ठल्न्त
मध्यम ततष्ठशस ततष्ठथाः ततष्ठथ
उत्तम ततष्ठाशम ततष्ठावाः ततष्ठामाः
20

Changing Verb Forms with prefix - उपसगणाः
• Prefixes change the meaning of the verb when added before the verb root (धातु)
उपसगेि धात्वथो बलादन्यत्र नीयते |
पवहाराहार-संहार-प्रहार-प्रततहारवत् ||
21
उपसगणाः + धातुाः Meaning Form with suffix
उप - √पवि ् To sit उपपवितत उपपविताः उपपविल्न्त
उपपविशस उपपविथाः उपपविथ
उपपवितत उपपविताः उपपविल्न्त
उत्- √स्था = To stand up उपत्तष्ठतत उपत्तष्ठताः उपत्तष्ठल्न्त
उपत्तष्ठशस उपत्तष्ठथाः उपत्तष्ठथ
उपत्तष्ठाशम उपत्तष्ठावाः उपत्तष्ठामाः
आ - √गम ् To come आगच्छतत आगच्छताः आगच्छल्न्त
आगच्छशस आगच्छथाः आगच्छथ
आगच्छाशम आगच्छावाः आगच्छामाः
प्रतत - √गम ् To go towards, To
go unto
प्रततगच्छतत प्रततगच्छताः प्रततगच्छल्न्त
प्रततगच्छशस प्रततगच्छथाः प्रततगच्छथ
प्रततगच्छाशम प्रततगच्छावाः प्रततगच्छामाः
प्रतत - आ -
√गम ्
To return प्रत्यागच्छतत प्रत्यागच्छताः प्रत्यागच्छल्न्त
प्रत्यागच्छशस प्रत्यागच्छथाः प्रत्यागच्छथ
प्रत्यागच्छाशम प्रत्यागच्छावाः प्रत्यागच्छामाः

Verb Forms २ लङ्लकार Simple Past
Formula Table - All परस्मैपद
धातु
√भू
(to be)
प्रथम अभवत् अभवताम ् अभवन ्
मध्यम अभवाः अभवतम ् अभवत
उत्तम अभवम ् अभवाव अभवाम
√कृ
(to do)
प्रथम अकरोत् अकु रुताम् अकु ववणन्
मध्यम अकरोाः अकु रुतम ् अकु रुत
उत्तम अकरवम ् अकु ववण अकु र्ममण
22
प्रथम अ-<>-द् अ-<>-ताम ् अ-<>-अन ्
मध्यम अ-<>-स अ-<>-तम ् अ-<>-त
उत्तम अ-<>-अम ् अ-<>-व अ-<>-म

Verb Forms ३ लृट्लकार Simple Future
Formula: इष्य+[लट्] - All परस्मैपद
धातु
√भू
(to be)
प्रथम भपवष्यतत भपवष्यताः भपवष्यल्न्त
मध्यम भपवष्यशस भपवष्यथाः भपवष्यथ
उत्तम भपवष्याशम भपवष्यावाः भपवष्यामाः
√कृ
(to do)
प्रथम कररष्यतत कररष्यताः कररष्यल्न्त
मध्यम कररष्याशस कररष्यथाः कररष्यथ
उत्तम कररष्याशम कररष्यावाः कररष्यामाः
23
प्रथम इष्यतत इष्यताः इष्यल्न्त
मध्यम इष्यशस इष्यथाः इष्यथ
उत्तम इष्याशम इष्यावाः इष्यामाः

Verb Forms ४ लोट्लकार Imperative (command)
All परस्मैपद
धातु
√पठ्
(to read /
study)
प्रथम पठतु पठताम ् पठन्तु
मध्यम पठ पठतम ् पठत
उत्तम पठातन पठाव पठाम
√कृ
(to do)
प्रथम करोतु कु रुताम ् कु वणन्तु
मध्यम कु रु कु रुतम ् कु रुत
उत्तम करवाणि करवाव करवाम
24
प्रथम तु ताम ् अन्तु
मध्यम अ तम ् त
उत्तम आतन आव आम

Verb Forms ५ पवचधशलङ् Potential (suggest - should)
All परस्मैपद
धातु
√पठ्
(to read /
study)
प्रथम पठेत् पठेताम ् पठेयुाः
मध्यम पठेाः पठेतम ् पठेत
उत्तम पठेयम ् पठेव पठेम
√कृ
(to do)
प्रथम कु याणत् कु याणताम ् कु युणाः
मध्यम कु याणाः कु याणतम ् कु याणत
उत्तम कु याणम ् कु याणव कु याणम
25
प्रथम एत् एताम ् एयुाः
मध्यम एाः एतम ् एत
उत्तम एयम ् एव एम

Indeclinable - अवययपद
• अवययपद are constants – same form everywhere – same for all , वचन
• Commonly used अवययपद are listed below with usage:
26
अवयय Meaning अवयय Meaning
अत्र here सह with
यत्र where बदहाः outside
तत्र there अधुना now
कु त्र where यदा when
सवणत्र everywhere तदा then
इताः here अन्ताः inside
तताः there िीघ्रम् quick / fast
इतस्तताः here and there तदहण then
च / न and / no अपप also
एव only ददवा / नक्तम ् day / night
परन्तु but अथ after / next

A Simple Conversation
आददत्य / ररया - नमो नमाः!
आददत्य / ररया – भवताः / भवत्यााः नाम क्रकम्?
आददत्य / ररया - मम नाम आददत्याः / ररया।
ररया - भवान् काः? (भवान् क्रकं करोतत?)
आददत्य - अहं छात्राः (अहं छात्राः अल्स्म)। भवती का? (भवती क्रकं करोतत?)
ररया - अहम् अपप छात्रा (अहं छात्रा अल्स्म)। भवान् कु त्र वसतत?
आददत्य - अहं मुर्मबाइनगरे वसाशम। भवती कु त्र वसतत?
ररया - अहं गुरुग्रामे वसाशम।
आददत्य - भवतत कु त्र गच्छतत?
ररया - अहं गच्छाशम।
आददत्य - अहम् अपप गच्छाशम। आगच्छतु, शमशलत्वा गच्छावाः।
27

कारक-प्रकरि
• कारक – Agent through which and/or with its help the action of the verb gets executed. So it shows the relation.
So the below definition follows:
• क्रियाजनकत्वं कारकत्वम ्| क्रियां करोतत तनवणतणयतीतत कारकम ्
• There are 6 such cases as given below:
कताण कमण च करिं सर्मप्रदानं तथैव च ।
अपादानमाचधकरिम ् इत्याहुाः कारकाणि षट् ॥
• More on Deep Dive – slide 38
28
कारक पाo सूत्राः [main definition / clue] Example
कतृण स्वतन्त्राः कताण > Agent > Who does? रामाः पुस्तकं पठतत
कमण कतुणरील्प्सततमं कमण > Where the effect is
seen at most [No sign / को]
रामाः पुस्तकं पठतत
करि साधकतमं करिं > By means [से / ] गौरर जलेन मुखं प्रक्षालयतत
सर्मप्रदान कमणिा यमशभप्रैतत स सर्मप्रदानम ् [के शलये]
रुच्याथाणनां प्रीयमािाः
रामाः शमत्राय लेखनीं ददातत
बालकाय मोदोक रोचते
अपादान ध्रुवमपायेऽपादानम ्> detached [से] वृक्षात् पत्राणि पतल्न्त
अचधकरि आधारोऽचधकरिम ्> where [में / पे / पर] रामाः आसने ततष्ठतत

पवभल्क्त-प्रकरि १ : कारक - पवभल्क्त
• िब्द + class → पदम्[words that can be used in sentence] NOTE: is used in संज्ञा (Noun / Pronouns)
• → → Bears the connection to कारक according to वचन with प्रत्यय (signs). There are 3 प्रत्यय that goes with
a particular and there are 7 such . So altogether, we have 21 प्रत्यय (सुप ्) giving full word (सुवन्त) table.
• operates in two ways – (1) It applies to कारक (क्रिया based)  कारक (2) It applies to a different पदम्
or words  उपपद [slide 30] Table for कारक
*As no direct bearing with verb they are excluded from being ‘karaka’
29
पवभल्क्त कारक How to find Example
प्रथमा कतृण Who (does)? रामाः पठतत / अपठत ्
कमण What? No sign / को रामाः पुस्तकं पठतत / अपठत ्
तृतीया करि By means? से / रामाः ध्यानेन पुस्तकं पठतत / अपठत ्
चतुथी सर्मप्रदान For whom? के शलये रामाः ज्ञानाय ध्यानेन पुस्तकं पठतत /
अपठत ्
पञ्चमी अपादान Separated from से रामाः गृहात ् वदहाः गत्वा ज्ञानाय ध्यानेन
पुस्तकं पठतत / अपठत ्
षष्ठी NA* [सर्मबन्ध] Whose? का / की / के रामाः गृहात ् वदहाः गत्वा ज्ञानाय ध्यानेन
पवज्ञानस्य पुस्तकं पठतत / अपठत ्
सप्तमी अचधकरि Where? में / पे / पर रामाः गृहात ् वदहगणत्वा छात्रावासे ज्ञानाय
ध्यानेन पवज्ञानस्य पुस्तकं पठतत / अपठत ्
सर्मबोधन NA* हे राम !

पवभल्क्त-प्रकरि २ : उपपद - पवभल्क्त
• Similar पवभल्क्त structure formed in उपपद – पवभल्क्त. The words for which different उपपद - पवभल्क्त
is used are given in the table below.
• उपपद is the specific word which when added / used forces the appropriate पवभल्क्त to be used
• Remember this is concerning another word in this case and not verb
• NOTE: The absence of प्रथमा
30
पवभल्क्त उपपद Example
प्रतत पवना पररताः उभयताः
अशभताः
रामाः गृहम ् प्रतत आगच्छत्। अहं शमत्रं पवना न िीडाशम।
द्वीपम् पररताः जलम् अल्स्त। मागणम् उभयताः भवनातन
सल्न्त। ग्रामम ् अशभताः वृक्षााः सल्न्त।
तृतीया अलम ् सह पवना अलं कोलाहलेन। सीता रामेि सह गच्छतत। रामेि पवना
सीता न गच्छतत।
चतुथी अलम ् नमाः स्वाहा स्वल्स्त देवे्य नमाः। अग्चनये स्वाहा। सवे्याः स्वल्स्त।
पञ्चमी पूवणम ् अनन्तरम ् बदहाः ऋते
पवना
ग्रामात् बदहाः देवालयाः अल्स्त। भोजनात् अनन्तरं रामाः
भ्रमिाय गच्छतत। भोजनात् पूवणम ् साः हस्तौ प्रक्षालयतत।
पररश्रमात् ऋते/पवना सफलता न ल्यते।
षष्ठी उपरर अधाः पश्चात् पुरताः
पृष्ठताः
भवनस्य उपरर राष्रध्वजाः िोभते। भूमेाः अधाः जलम ्
अल्स्त। भोजनस्य पश्चात् अहं पवश्रामं करोशम। गृहस्य पुरताः
/ पृष्ठताः रर्मया वादटका।
सप्तमी तनपुि कु िल प्रवीि पवश्वास
स्नेह
रमा नृत्यकलायां तनपुिा। राहुलाः चचत्रकलायां प्रवीिाः। मातुाः
स्नेहाः पुत्रे अल्स्त।

पवभल्क्त-प्रकरि ३ : Special धातु giving specific पवभल्क्त use
• There are a few specific धातु which when used specific पवभल्क्त are to be used – Memorize the
table below.
• NOTE: The absence of प्रथमा and तृतीया
31
पवभल्क्त धातु Examples
आ-रुह याच ् प्रच्् नी रक्ष्
भज्
वानराः वृक्षम ् आरोहतत। मनुाः मोहनम ् कलमं याचते।
अध्यापपका रामं प्रश्नं पृच्छतत। राविाः सीतां लङ्कां नयतत।
सैतनकाः देिम ् रक्षतत। भक्ताः ईश्वरं भजतत।
चतुथी िु ध ् कथ ् दा रुच ् स्पृह् उप-
ददि ्
पपता पुत्राय िु ध्यतत। माता शििवे िीडनकम ् यच्छतत।
बालकाय आम्रम ् रोचते। दररराः धनाय स्पृहयतत। श्रीकृ ष्िाः
अजुणनाय उपददितत।
पञ्चमी तनाः-गम ् जन ् भी/त्रस ्
तुलनायां
गङ्गा दहमालयात् तनगणच्छतत। बीजात् वृक्षाः जायते। मूषकाः
त्रबडालात् त्रबभेतत/त्रस्यतत। रामाः नरेिात् योग्चयतराः।
षष्ठी तनधाणरिे षष्ठी कपवषु / कवीनां काशलदासाः श्रेष्ठाः।
सप्तमी पव-श्वस ् ल्स्नह् दय ् तनधाणरिे
सप्तमी
शिष्याः गुरौ पवश्वशसतत। श्रीरामाः भ्रातरर ल्स्नह्यतत। दीनेषु
दयस्य। नदीषु गङ्गा श्रेष्ठा।

Few Examples
Following sentence in Hindi:
हे माता ! कृ ष्ि ने आम के फलों को पेड़ से डंडे क्रक सहायता से
[सर्मबोधन] [कताण / प्रथमा] [सर्मबन्ध / षष्ठी] [कमण / ] [अपादान / पञ्चमी] [करि / तृतीया]
सुदामाके शलये भूशम पर चगराया |
[सर्मप्रदान / चतुथी] [अपादान / सप्तमी] [क्रिया]
Translates into:
हे माता ! कृ ष्िाः आम्रस्य फलातन वृक्षात् दण्डेन सुदामाय भूर्मयां
अपातयत् ।
Construct another yourself to get the idea clear!
32

सुवन्त-प्रकरि [िब्दरूप] : अ-कारान्त पुoशलo
• Words: माजाणराः खगाः भुजङ्गाः छात्राः गायकाः बृक्षाः गजाः शसंहाः पवणताः रामाः – There are so many!
33
पवभल्क्त एकवचनम ् बहुवचनम ्
प्रथमा नराः नरौ नरााः
नरम ् नरौ नरान ्
तृतीया नरेि नरा्याम ् नरैाः
चतुथी नराय नरा्याम ् नरे्याः
पञ्चमी नरात् नरा्याम ् नरे्याः
षष्ठी नरस्य नरयोाः नरािाम ्
सप्तमी नरे नरयोाः नरेषु
सर्मबोधन नर नरौ नरााः

सुवन्त-प्रकरि [िब्दरूप] : आ-कारान्त स्त्रीoशलo
• Words: शिला पपपीशलका नाशसका अजा नौका कशलका मधुमक्षक्षका तनिा गातयका पत्रत्रका सररता …
There are so many!
34
प्रथमा लता लते लतााः
लताम ् लते लतााः
तृतीया लतया लता्याम ् लताशभाः
चतुथी लतयै लता्याम ् लता्याः
पञ्चमी लतायााः लता्याम ् लता्याः
षष्ठी लतायााः लतयोाः लतानाम ्
सप्तमी लतायाम ् लतयोाः लतासु
सर्मबोधन लते लते लतााः

सुवन्त-प्रकरि [िब्दरूप] : अ-कारान्त नपुंoशलo
• Words: तृिम्वनम् चिम्भवनम् अन्नम् उद्यानम् नवनीतम् चचत्रम्आम्रम् पुस्तकम् पुष्पम् मुखम्जलम् …
There are so many!
35
प्रथमा फलम ् फले फलातन
फलम ् फले फलातन
तृतीया फलेन फला्याम ् फलैाः
चतुथी फलाय फला्याम ् फले्याः
पञ्चमी फलात् फला्याम ् फले्याः
षष्ठी फलस्य फलयोाः फलानाम ्
सप्तमी फले फलयोाः फलेषु
सर्मबोधन फल फले फलातन

सुवन्त-प्रकरि [िब्दरूप] : इ-कारान्त पुoशलo
• Words: तृिम्कपव हरर रपव कपप अल्ग्चन अततचथ अशल अशस चगरर ऋपष पाणि वयाचध …
• All above except - पतत and सणख – They have different structure! However, नरपतत भूपतत महीपतत
will be like मुतन
• NOTE 1: मतत अङ्गुशल अवतन आपत्तण आसल्क्त उन्नतत ऋद्चध कीपत्तण कृ तत कृ पष क्षक्षतत, खतन गतत ग्चलातन
च्युतत छपव काल्न्त वुद्चध िल्क्त are all इ-कारान्त स्त्रीशलङ्ग ् िब्द [Type: मतत]
• NOTE 2: वारर is इ-कारान्त नपुंसकशलङ्ग ् िब्द
36
प्रथमा मुतनाः मुनी मुनयाः
मुतनम ् मुनी मुनीन ्
तृतीया मुतनना मुतन्याम ् मुतनशभाः
चतुथी मुनये मुतन्याम ् मुतन्याः
पञ्चमी मुनेाः मुतन्याम् मुतन्याः
षष्ठी मुनेाः मुन्योाः मुनीनाम ्
सप्तमी मुनौ मुन्योाः मुतनषु
सर्मवोधन मुने मुनी मुनयाः

सुवन्त-प्रकरि [िब्दरूप] : उ-कारान्त पुoशलo
• Words: शििु गुरु भानु पवष्िु …
• NOTE: धेनु is उ-कारान्त स्त्रीशलङ्ग ् िब्द and मधु is उ-कारान्त नपुंसकशलङ्ग ् िब्द
•
37
प्रथमा साधुाः साधू साधवाः
साधुम ् साधू साधून ्
तृतीया साधुना साधु्याम ् साधुशभाः
चतुथी साधवे साधु्याम ् साधु्याः
पञ्चमी साधोाः साधु्याम ् साधु्याः
षष्ठी साधोाः साध्वोाः साधूनाम ्
सप्तमी साधौ साध्वोाः साधुषु
सर्मवोधन साधो साधू साधवाः

सवणनाम - अस्मद्
38
प्रथमा अहम ् आवाम ् वयम ्
माम ् / मा आवाम ् / नौ अस्मान ् / नाः
तृतीया मया आवा्याम ् अस्माशभाः
चतुथी मह्यम ् / मे आवा्याम ् / नौ अस्म्यम ् / नाः
पञ्चमी मत् आवा्याम ् अस्मत्
षष्ठी मम / मे आवयोाः / नौ अस्माकम ् / नाः
सप्तमी मतय आवयोाः अस्मासु

सवणनाम - युस्मद्
39
प्रथमा त्वम ् युवाम ् युयम ्
त्वाम ् / त्वा युवाम ् / वाम ् युष्मान ् / वाः
तृतीया त्वया युवा्याम ् युष्माशभाः
चतुथी तु्यम ् / ते युवा्याम ् / वाम ् युष्म्यम ् / वाः
पञ्चमी त्वत् युवा्याम ् युष्मत्
षष्ठी तव / ते युवयोाः / वाम ् युष्माकम ् / वाः
सप्तमी त्वतय युवयोाः युष्मासु

सवणनाम - तद्
(similar यत्)
40
पुंल्ललङ्ग ्
स्त्रीशलङ्ग ्
नपुंसकशलङ्ग ्

वाक्य तनमाणि – Simple Sentences
• Simple rules to make sentences:
• Find the क्रिया (verb) first – put a “/” separating it from rest
• Find the कताण (subject) – determine [पु. पव. शल. व.] coordinates and write the word accordingly - put a “/” separating it from rest
• Write the same coordinates [पु. व.] for the verb already identified (शल. does not come in verbs) and write the word accordingly
• Determine the पवभल्क्त signs in other parts and put “/” accordingly. Determine the coordinates and chose words.
• Review if any special rules apply – e.g. उपपद पवभल्क्त Make necessary corrections
• Give a final review and arrange the words so that it sounds nice and familiar
• Few Examples:
• मोहन / पवद्यालय _ / जाता है > मोहनाः पवद्यालयं गच्छतत ( “_” means no पवभल्क्त sign  )
1 3 2
[1.पव./ए.व.] [2.पव./ए.व.] [प्र.पु./ए.व.]
• वह / कलम से / पत्र _ / शलखता है > साः कलमेन पत्रं शलखतत
[1.पव./ए.व.] [3.पव./ए.व.] [2.पव./ए.व.] [प्र.पु./ए.व.]
• मैदान में / खेलने के शलये / रमेश / िाम में / जाता है >
* Courtesy – Dr. Vasudev Prasad
41

Selected Stotrams and Shlokas
Prayers and Adorations for recitation

Before we start …
• मन्त्रम् – Mostly from वेद and उपतनषद – uses वैददक छन्दाः Intonation is important ! Follow the
notations wherever possible to get closer – Actual only expert can say 
• स्तोस्त्रम् / स्तवम् – Mostly from the works of different sages (great minds). Can be recited –
though recommendations are with proper intonation. Better avoid reciting loudly the ones
from वेद ! Use both वैददक and लौक्रकक छन्दाः
• श्लोकम् – Works of great poets – Should be recited loudly as much as you can! 
• लौक्रकक छन्दाः - माशलनी मन्दािान्ता इन्रवज्रा उपेन्रवज्रा स्रग्चधरा िादुणलपविीतडत
• वैददक छन्दाः - गायत्री अनुष्टुभ त्रत्रष्टुभ जगतत उल्ष्िाः वृहतत पंल्क्त
44

45
१|| मन्त्रसंकलनम्
ॐ असतो मा सद्गमय । तमसो मा ज्योततगणमय ।
मृत्योमाणऽमृतं गमय ।
ॐ िाल्न्ताः िाल्न्ताः िाल्न्ताः ॥ (वृहदारण्यक उपतनषद्) (१)
ॐ सह नाववतु । सह नौ भुनक्तु । सह वीयं करवावहै ।
तेजल्स्व नावधीतमस्तु मा पवद्पवषावहै ।
ॐ िाल्न्ताः िाल्न्ताः िाल्न्ताः ॥ (तैत्तेरीय उपतनषद्) (३)
ॐ पूिणमदाः पूिणशमदं पूिाणत्पुिणमुदच्यते
पूिणस्य पूिणमादाय पूिणमेवावशिष्यते ॥
ॐ िाल्न्ताः िाल्न्ताः िाल्न्ताः ॥ (वृहदारण्यक उपतनषद्) (२)
ॐ सवेिां स्वल्स्तभणवतु । सवेिां िाल्न्तभणवतु । सवेिां पुिंभवतु ।
सवेिां मङ्गलंभवतु ।।
ॐ सवे भवन्तु सुणखनाः । सवे सन्तु तनरामयााः । सवे भराणि पश्यन्तु ।
मा कल्श्चद्दुाःखभाग्चभवेत् ।।
ॐ िाल्न्ताः िाल्न्ताः िाल्न्ताः ।। (४)
(NOTE: This verse is rather inspired from वृहदारण्यक उपतनषद् verse 1.4.14)

Notes
• These 4 mantras are collectively known as िाल्न्तमन्त्रााः – memorize them! All of them are from
उपतनषद्
• Note the use of अदस् इदम्as in पूिणमदाः = पूिणम्+अदस् (that - outer) and पूिणशमदम् = पूिणम्+ इदम्
(this – inner)
• Word meanings: उदच ्= subsequent, posterior so उदच्यते = comes from पूिणमादाय = पूिणम्+ आदाय
पूिाणमेवावशिष्यते = पूिणम्+ एव + अवशिष्यते This is स्वरसल्न्धाः | नाववतु = नौ (both) + अवतु (protect)
भुनक्तु = nourish [Note the use of लोट-लकार - तु-ताम्-अन्तु] करवावहै < √कृ लोट आत्मनेपद
नावधीतमस्तु = नौ + अधीम् (अधी = study) + अस्तु – स्वरसल्न्धाः पवद्पवषावहै < √पवद्पवष ्= hostile लोट
आत्मनेपद मा = Not कल्श्चद्दुाःखभाग्चभवेत् = कल्श्चत् + दुाःख * भाग (portion / share) * भवेत् < √भू
पवचधशलङ् भवेत् भवेताम् भवेयुाः
46

47
२|| मन्त्रसंकलनम्
ॐ गिानां त्वा गिपततं हवामहे कपवं कवीनामुपमश्रवस्तमम् ।
ज्येष्ठराजं ब्रह्मिाम् ब्रह्मिस्पत आ नाः िृण्वन्नूततशभाःसीदसादनम् ॥
ॐ महागिाचधपतये नमाः ॥ - गिपततध्यानम् (ऋग्चवेद) (६)
ॐ िं नो शमत्राः िं वरुिाः। िं नो भवत्वयणमा। िं न इन्रो बृहस्पतताः। िं
नो पवष्िुरुरुिमाः। नमो ब्रह्मिे। नमस्ते वायो। त्वमेव प्रत्यक्षं ब्रह्माशस।
त्वामेव प्रत्यक्षम् ब्रह्म वददष्याशम। ॠतं वददष्याशम। सत्यं वददष्याशम।
तन्मामवतु। तद्वक्तारमवतु। अवतु माम्। अवतु वक्तारम्।
ॐ िाल्न्ताः िाल्न्ताः िाल्न्ताः॥ - पञ्चिाल्न्त (तैत्तेरीय उपतनषद्) (५)
ॐ हौम् ॐ जूम् साः बूभुणवस्सुवह
-----------------------------------------------------------
ॐ त्र्यर्मबकं यजामहे सुगल्न्धं पुल्ष्टवधणनम्
उवाणरुकशमव बन्धनान् मृत्योमुणक्षीय मामृतात् ॥
------------------------------------------------------------
बूभुणवस्सुवरों जूम् साः हौम् ॐ।। - महामृत्युजंयमन्त्र
(ऋग्चवेद) (७)

Notes
• Note the use कपवं कपवनाम्> तनधाणरिे षष्ठी in गिपततध्यानम ्
• Word meanings: िं = be appeased, pleased नो = (with) us उरुिमाः = making wide strides श्रवस्=
glory, fame, renown नाः = us िृण्वन्नूततशभाःसीदसादनम् = (√श्रु लट् > िृिोतत िृिुताः िृण्वल्न्त - िृिोपष
िृिुथाः िृिुथ - िृिोशम शृण्वः िृण्माः) नुतत = praise / worship सीद = sit सादनम् = seat
• त्र्यर्मबकम् = त्रत्र + अर्मबकम् (eyes) - one who has three eyes > शिव उवाणरुकशमव > उवाणरु = cucumber
इव = like, In the same manner > like the
cucumber - but here उवण means big, powerful or deadly. आरुकम् means disease > उवाणरुकम् means
deadly and overpowering diseases. The pumpkin or cucumber interpretation is given to show
detachment
• Interpret the use of मामृतात् > मा = Not अमृतात्= Immortal so how to interpret 
• Link to listen the recitations > https://www.youtube.com/watch?v=AlTPktpbB60
48

49
३|| मन्त्रसंकलनम्
ॐ भूाः | ॐ भूवाः | ॐ स्वाः | ॐ महाः | ॐ जनाः | ॐ तपाः | ॐ सत्यम् ॥
--------------------------------------------------------------------------------------
ॐ तत्स॑पवि॒तुवणरेण्यंि॒ भगो॑ देि॒वस्य॑धीमदह । चधयोि॒ यो नाः॑ प्रचोि॒दया॑त् ॥
--------------------------------------------------------------------------------------
ॐ आपो ज्योती रसोऽमृतं भूभूणवाः स्वरोम् (स्वर ॐ) ॥
- गायत्रीमहामन्त्र (ऋग्चवेद) (८)
मधु वाता ऋतायते मधुं क्षरल्न्त शसन्धवाः । माध्वीनणाः सन्त्वोषधीाः॥
मधु नक्तमुतोषसो मधुमत् पाचथणवं रजाः । मधु द्यौरस्तु नाः पपता ॥
मधुमान्नो वनस्पततमणधुमााँ अस्तु सूयणाः । माध्वीगाणवो भवन्तु नाः ॥
ॐ मधु ॐ मधु ॐ मधु ॥
- मधुमती-सूक्तम् (ऋग्चवेद) (९)
तेजोऽशस तेजो मतय धेदह। वीयणमऽशस वीयं मतय धेदह।
बलमशस बलं मतय धेदह। ओजोऽशस ओजो मतय धेदह।
मन्युरशस मन्युं मतय धेदह। सहोऽशस सहो मतय धेदह।
- (यजुवेद / वाजसनेय संदहता) (१०)

Notes
• Word meanings: ऋतायते = ऋत + अयते शसन्धवाः = rivers माध्वीनणाः सन्त्वोषधीाः = माध्वीाः (= sweet) + नाः सन्तु +
ओषधीाः (= plants) नक्तमुतोषसो = नक्तम ् (= night) + उत (=and/even) + उषसाः (= dawn) रजाः = dust = heaven
नाः = we मधुमान्नो = मधुमान ् + नाः वनस्पतत = trees (with fruits)
• ओजस ्= vitality, energy, strength मन्यु = spirit / anger / wrath / fury सहाः = patience / tolerance
50

51
४|| श्रीशिवपञ्चाक्षरस्तोत्रम्- श्रीिंकराचायण
नागेन्रहाराय त्रत्रलोचनाय
भस्माङ्गरागाय महेश्वराय ।
तनत्याय िुद्धाय ददगर्मबराय
तस्मै न_काराय नमाः शिवाय ॥१॥
मन्दाक्रकनीसशललचन्दनचचचणताय
नन्दीश्वरप्रमथनाथमहेश्वराय ।
मन्दारपुष्पबहुपुष्पसुपूल्जताय
तस्मै म_काराय नमाः शिवाय ॥२॥
शिवाय गौरीवदनाब्जवृन्द_
सूयाणय दक्षाध्वरनािकाय ।
श्रीनीलकण्ठाय वृषध्वजाय
तस्मै शि_काराय नमाः शिवाय ॥३॥
वशिष्ठकु र्मभोद्भवगौतमायण_
मूनीन्रदेवाचचणतिेखराय ।
चन्राकण वैश्वानरलोचनाय
तस्मै व_काराय नमाः शिवाय ॥४॥
यज्ञस्वरूपाय जटाधराय
पपनाकहस्ताय सनातनाय ।
ददवयाय देवाय ददगर्मबराय
तस्मै य_काराय नमाः शिवाय ॥५॥
पञ्चाक्षरशमदं पुण्यं याः पठेल्च्छवसंतनधौ ।
शिवलोकमावाप्नोतत शिवेन सह मोदते ॥६॥

Notes
• Note the use of चतुथी in the names of महादेव
• Note the starting letter of each stanza [न् म् ि ् व ् य्] – forming the पञ्चाक्षर - नमाः शिवाय
• Note the use: शिवेन सह मोदते > तृतीया due to सह – Example of उपपद-पवभल्क्त
• Word meanings: अब्ज = lotus दक्ष = Prajapati Daksha (father of Sati) अध्वर = sacrifice कु र्मभोद्भव =
Pot-born – sage Agastya चन्राकण = चन्र (moon) + अकण (sun) वैश्वानर = fire सनातन = eternal संतनध
= near अप्नोतत = to obtain मोदते = rejoice ददगर्मबर = who has all directions (ददक) as his clothes =
everywhere or bare i.e. शिव
• Note the words like (most of the words here actually) नागेन्रहाराय < नागेन्रहार < नागेन्र * हार <
नाग + इन्र नागेन्र = नाग + इन्र > स्वरसल्न्ध [अ + इ = ए] – Two sounds combine to produce
third sound नागेन्रहार = नागेन्र * हार > समास – Two words combine to produce third word. The
shloka is full of such examples – find 5 such cases.
• Link to listen the recitations > https://www.youtube.com/watch?v=bajfTIutLtI
• https://www.youtube.com/watch?v=CYJ4udIsfBc
52

53
५|| स्तोत्रम्/ स्तव संकलनम ्
नमो ब्रह्मण्यदेवाय गोब्राह्मिदहताय च।
जगद्चधताय कृ ष्िाय गोपवन्दाय नमो नमाः॥ (पवष्िुप्रिामाः)
तृिादपप सुनीचेन तरोरपप सदहष्िुना।
अमातनना मानदेन कीतणनीयाः सदा हरराः॥ - शिक्षाष्टक (श्रीचैतन्यदेव)
ॐ जबाकु सुमसङ्कािं काश्यपेयं महाद्युल्त्यं।
ध्वन्ताररं सवणपापघ्नं प्रिोतऽल्स्म ददवाकरम ्॥ - सूयणप्रिामाः (वयासदेव)
भरकालै नमो तनत्यं सरस्वत्यै नमो नमाः।
वेदवेदाङ्गवेदान्तपवद्यास्थाने्य एव च ् ॥
जय जय देपव चराचरसारे कु चयुगिोशभत मुक्ताहारे।
वीिापुस्तकरल्ञ्जतहस्ते भगवतत भारतत देपव नमस्ते॥ - सरस्वतीप्रिाममन्त्र
या कु न्देन्दुतुषारहारधवला या िुभ्रवस्त्रावृता
या वीिावरदण्डमल्ण्डतकरा या श्वेतपद्मासना ।
या ब्रह्माच्युतिंकरप्रभृततशभदेवैाः सदा पूल्जता
सा मां पातु सरस्वतत भगवती तनाःिेषजाड्यापहा ||
सा मे वसतु ल्जह्वायां वीिापुस्तकधाररिी।
मुरारर वललभा देवी सवणिुक्ला सरस्वती॥
सरस्वती महाभागे पवद्ये कमललोचने।
पवश्वरूपे पविालाक्षक्ष पवद्यां देदह नमोऽस्तुते॥ - सरस्वतीस्तोस्त्रम्

Notes
• Word meanings: ध्वान्ताररं = ध्वान्त + अररन्> destroyer of तमो (darkness / ignorance) जाड्यापहा =
जाड्य (= ignorance जडता / मुखणता) + अपहा (to eliminate / to remove) पातु मां = save me
54

55
६|| स्तोत्रम्/ स्तव संकलनम ्
िुक्लार्मबरधरं पवष्िुं िशिविं चतुभुणजम् ।
प्रसन्नवदनं ध्यायेत् सवणपवघ्नोपिान्तये ॥
िान्ताकारं भुजगियनं पद्मनाभं सुरेिं
पवश्वाधारं गगनसदृिं मेघविण िुभाङ्गम् ।
लक्ष्मीकान्तं कमलनयनं योचगशभध्याणनगर्मयम्
वन्दे पवष्िुं भवभयहरं सवणलोकै कनाथम् ॥
श्रीववष्णो: षोडशनामस्िोत्रं
औषधे चचन्तयेद्पवष्िुं भोजने च जनादणनम्
ियने पद्मनाभं च पववाहे च प्रजापततम् ॥
युद्धे चिधरं देवं प्रवासे च त्रत्रपविमम्
नारायिं तनुत्यागे श्रीधरं पप्रयसंगमे ॥
दुाःस्वप्ने स्मर गोपवन्दं संकटे मधुसूदनम्
कानने नारशसंहं च पावके जलिातयनम् ॥
जलमध्ये वाराहं च पवणते रघुनन्दनम्
गमने वामनं चैव सवणकायेषु माधवम् ॥
षोडिैतातन नामातन प्रातरूत्थाय याः पठेत्
सवणपापपवतनमुणक्तो पवष्िुलोके महीयते ॥

56
७|| श्लोकम् संकलनम्
अयं तनजाः परोवेतत गिना लघुचेतसाम ्।
उदारचररतानां तु वसुधैव कु टुर्मबकम।।
यदा यदा दह धमणस्य ग्चलातनभणवतत भारत ।
अ्युत्थानमधमणस्य तदात्मानं सृजार्मयहम ् ॥
पररत्रािाय साधूनां पवनािाय च दुष्कृ ताम ् ।
धमणसंस्थापनाथाणय सर्मभवाशम युगे युगे ॥
कमणियेवाचधकारस्ते मा फलेषु कदाचन।
मा कमणफलहेतुभूणमाण ते सङ्गोऽस्त्वकमणणि॥
धमे च अथे च कामे च मोक्षे च भरतषणभ |
यददहाल्स्त तदन्यत्र। यन्नेहाल्स्त न तत् क्वचचत्॥
उपत्तष्ठत जाग्रत प्राप्य वरान् तनवोधत।
क्षुरस्य धारा तनशिता दुरत्यया दुगं पथस्तत् कवयोाः वदल्न्त॥
प्रणिपातेन पररप्रश्नेन सेवया ।
उपदेक्ष्यल्न्त ते ज्ञानं ज्ञातननस्तत्वदशिणनाः ॥

Few Essentials …
Some great minds & their Time and Space

Great minds
• ऋपष पवश्वाशमत्र – Vedic rishi – seer of गायत्री मन्त्र, major contributor in ऋग्चवेद His name is found in many legends
and mythological stories and Puranas
• ऋपष वशसष्ठ – Vedic rishi, one of the सप्तपषण - major contributor in ऋग्चवेद His name is found in many legends and
mythological stories and Puranas > One interesting legend is about the conflict with Vishwamitra. Take care of
the spelling – it is स and not ि
• ऋपष माकण ण्डेय – Major contributor in पुराि
• आददकपव वालमीक्रक (प्रचेत) – Author of Ramayana – First poet of Sanskrit literature
• महाकपव काशलदास – Great poet and playwriter, lived in Ujjain – court poet of Chandra G II – notable works –
poems > मेघदूतम ् रघुवंिम ् ऋतुसंहारम ् कु मारसर्मभवम ्plays > अशभज्ञान िकु न्तलम ्पविमोवणिीयम ्मालपवकाल्ग्चनशमत्रम ्
Many romantic and legends have been there in the name of काशलदास
• भास – Great playwriter (even Kalidasa mentioned his name in his first play malavikagnimitram). He often takes
the so called negative roles into positive one and make them central as with Karna, Duryodhona, Kaikayei >
some thing like moderns authors have been doing – cf. Michael Madhusudan Dutta > meghnadbadh kavya
58

Little bit of Geography …
59

Famous places as referenced in Epics
61

Suggestions
• Read and do the exercises – Ruchira (part 1)
• Do Ruchira Workbook Part -1
• Recite the stotras and shlokas
• Read and write Sanskrit at least once a week for 2 hrs
• Prepare charts and tables of Sanskrit grammar and wall it in your study
• Converse 10 min in simple Sanskrit describing some daily life things
• Listen to various chanting found in YouTube
• For better writing use fountain pen or pencil but NOT ball-point or gel pen
64

List of Useful Reference Materials
• Nai Deep Manika (Text book)
• Ruchira (Text book) and Ruchira Workbook
• Vyakaran Kanika – Swami Dheereshananda (Text book – Ramakrisha Mission, Belur)
• Dhaatukosha – Bahuballabh Shastri, Calcutta University Press (Reference book)
• Online Sanskrit dictionary - http://spokensanskrit.org/
• Online Sanskrit dictionary and typing tool - https://www.lexilogos.com/english/sanskrit_dictionary.htm
• https://learnsanskritonline.com (Website)
• http://www.sanskritkerala.gov.in (Website)
65

Thank You
Comments and suggestions:
Email: avikdeb@gmail.com | Whatsapp: +91-9654298188

Sanskrit study

Recommended

Recommended

More Related Content

Featured

Featured (20)

Sanskrit study